Krystyna Jaworska Emigracyjna działalność na rzecz kultury polskiej na przykładzie Ogniska Polskiego w Turynie Pragnę przedstawić Państwu w zarysie historię Ogniska Polskiego w Turynie, jednego z najprężniejszych ośrodków emigracyjnych na terenie Włoch, cechującego się wieloletnią i cichą pracą niepodległościową, a od 1989 działającego głównie na rzecz szerzenia wiedzy o kulturze polskiej, przy czym wpierw pragne wspomnieć o wcześniejszych dziejach. Jak wiadomo, związki Turynu z Polską zacieśniają się w XIX wieku, kiedy był on ważnym ośrodkiem dla polityki Księcia Adama Czartoryskiego, jednak po klęsce w bitwie pod Nowarą większość Polaków opuścila Piemont. Ich miejsce w spieraniu sprawy polskiej przejęli poniekąd Włosi, między innymi zaprzyjaźniony z Mickiewiczem Giovanni Scovazzi, który zapalił się również do myśli Towiańskiego i rozpowszechnił je wśród kilku włoskich patriotów, którzy gorzko przeżywali stosunek papieża do sprawy zjednoczenia Włoch, w tym późniejszy Marszałek Senatu Królestwa Włoskiego, Tancredi Canonico, oraz Attilio Begey 1. Stopniowo jednak po zjednoczeniu Włoch zainteresowanie Polską wśród Włochów zmalało i tylko nieliczni pozostali jej wierni, a wśród nich Begey okazał się najbardziej czynny, biorąc udział w przeróżnych inicjatywach i starając się szerzyć wiedzę o Polsce i oczywiście o Towiańskim 2. W Turynie zamieszkał inny wielki polonofil, Aglauro Ungherini, który przyczynił się do przybliżenia Włochom dzieł polskich romantyków, wydając własnym sumptem Dziady oraz Konrada Wallenroda, Marię Malczewskiego, Mindowe i Ojca zadżumionych Słowackiego, Zamek Kaniowski Goszczyńskiego. Podczas I wojny światowej Begey założył w Turynie Komitet Pro Polonia, wciągając do niego wielu wybitnych polityków, wojskowych i intelektualistów. Wśród nich znajduje się także Umberto Zanotti Bianco, słynny poźniejszy polityk, autor książki o sprawie polskiej wydanej pod pseudonimem Giorgio d Acandia. Kiedy pod koniec 1918 roku powstała Armia Polska we Włoszech, ochotnicy, byli jeńcy armii austrackiej, docierali do obozu w La Mandria di Chivasso pod Turynem (w sumie wyszkolono tam ponad 20.000 żołnierzy Armi Hallera) w stanie wielkiego wycieńczenia po latach niewoli, Begey wraz z Komitetem Pro Polonia dołożyli wszelkich starań, aby zapewnić im lepszą opiekę. Do Komitetu Pro Polonia zgłosiły sie też siostry Cristina i Clotilde Garosci. Po wojnie nauczyły się polskiego i stały się wybitnymi tłumaczkami naszej literatury, podczas gdy córka Begeya Maria i jej mąż Arturo Bersano zajmowali się historią Polski. Profesor Roman Pollak, delegat Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświaty Publicznej na Włochy, po przybyciu do Rzymu w 1924 roku w celu prowadzenia wykładów na uniwersytecie, pisał: Turyn to najbardziej aktywny ośrodek propagowania kultury polskiej we Włoszech [ ] od niego trzeba by zacząć, kiedy mowa o działalności, ponieważ tu dla nas zrobiono o wiele więcej niż razem wzięte wszystkie instytuty, katedry i wykłady na uczelniach 3. Za swoje zasługi Attilio Begey w 1922 został mianowany konsulem honorowym Polski. Po jego śmierci z inicjatywy Romana Pollaka powstał w 1930 roku Instytut Kultury Polskiej im. Attilio Begey przy uniwersytecie w Turynie. Instytut rozwinął szeroką działalność na rzecz promowania wiedzy o kulturze polskiej, organizował koncerty, odczyty, wystawy, lektoraty z polskiego prowadzone przez oddelegowaną w tym celu z Warszawy Zofię Kozarynową. W 1935 roku Marina Bersano Begey uzyskała habilitację z literatury polskiej i zaczęła prowadzić kursy. Wybuch II wojny światowej zmusił Instytut Begeya do ograniczenia się do pracy dydaktycznej i naukowej. Po zakończeniu wojny Instytut starał się dbać o swoją niezależność, dystansując się od reżymu komunistycznego. Pisała o tym Maria Bersano w sprawozdaniu z 1955, zaznaczając, że ponieważ nie przyjmuje pieniędzy od 1 Najnowsza praca o Begeyu to: Mikołaj Sokołowski, Adwokat diabła Attilio Begey, Warszawa, IBL PAN, 2012. 2 Po śmierci Towiańskiego zadbał o wydanie po polsku w Turynie w 1882 trzech tomów jego Pism, zebrał archiwum Towiańskiego, zawierające także ponad 50 listów Mickiewicza, i towiańczyków, w tym różne dokumenty i rękopisy Nabielaka i Goszczyńskiego. 3 Roman Pollak, Obcy o Polsce, «Przegląd Współczesny», 1924, nr 29, s. 446.
Ambasady PRL, brak funduszy na koncerty i odczyty, i cała uwaga skupia się teraz na bibliotece, na gromadzeniu książek krajowych i emigracyjnych, aby czytelnik mógł odnaleźć pośród rozbieżnych i przeciwstawnych stanowisk prawdziwą głęboką siłę duchową Polski w jej tragicznych dziejach 4. Instytut podtrzymywał tymczasem serdecznie stosunki z Ogniskiem Polskim w Turynie założonym przez byłych żołnierzy armii Andersa, o czym teraz będzie mowa. Jak wiadomo, w lutym 1946 roku 2 Korpus odkomendarowal 1280 żołnierzy posiadających odpowiednie kwalifikacje na włoskie uczelnie, organizując przy tym dla nich ośrodki akademickie z opiekunami naukowymi, zapewniajace zakwaterowanie, kuchnię, opiekę lekarską, duszpasterstwo, biblioteki podręczne, pocztę polową. Wybrano najlepsze uczelnie w danych kierunkach na podstawie opinii Karoliny Lanckoronskiej, pomysłodawczyni tego przedsiewięcia: a zatem skierowano do Bolonii na medycynę, weterynarię, farmację i rolnicwo, na Politchnikę turyńską na wszystkie kierunki inżynieryjne, za wyjątkiem chemii i elektrotechniki, na które odesłano na Politechnikę w Mediolanie, na studia humanistyczne i pozostałe przedmioty do Rzymu, na leśnictwo do Florencji (jedyna włoska uczelna z tym kierunkiem). W Turynie w sumie zapisało się na studia 344 żołnierzy. Z powodu decyzji brytyjskiej z 22 maja tegoż roku o przeniesieniu 2 Korpusu do Anglii na demobilizację oraz z racji braku zgody Brytyjczyków na pozostawienie studentów we Włoszech, większość z nich musiało wyjechać wraz z ostatnimi regularnymi transportami pod koniec października; na pozostanie otrzymali zgodę tylko ci, którzy byli już na wyższych latach, aby mogli dokończyć studia. Pieczę nad nimi sprawował ambasador RP przy Stolicy Apostolskiej Kazimierz Papée, który otrzymał w tym celu fundusze z 2 Korpusu 5. Mimo, ze domobilizacja nastąpiła w 1947 roku, żołnierze otrzymywali stypendia z Ambasady RP jeszcze przez dwa lata. Trudne warunki we Włoszech spowodowały, że nawet ci, którzy zostali, aby dokończyć studia (szacuje się, że było tu w sumie prawie czterysta osób), później w większości opuścili Włochy. W Turynie na stałe osiedliło się zaledwie jedenastu, po wejściu w związki małżeńskie z Włoszkami. Pozostał też w Turynie porucznik Henryk Saganowski, pierwszy oficer aliancki, który wszedł do oswobodzonego miasta z włoskimi partyzantami (spadochroniarz, został zrzucony pare tygodni wcześniej z kilkoma kolegami z tajną misją) i któremu, jako Komendantowi placu, powierzono w 1946 opiekę nad ośrodkiem akademickim. Do Turynu przyłączył też jego przełożony, kapitan Jan Jaworski. Początkowo spotkania byłych żołnierzy odbywaly sie dwa razy w tygodniu, a ich celem było utrzymanie więzi koleżeńskich, języka, i wzajemne wsparcie. Kiedy w 1948 roku powstało we Włoszech Stowarzyszenie Polskich Kombatantów, zapisano do niego i wybrano jako prezesa koła SPK Turyn Henryka Zaziemskiego, a kilkanaście lat później Łucję Jurewicz Jaworską. Stopniowo w miarę uzyskiwania lepszych stanowisk zawodowych zaczęto pomagać też innym towarzyszom broni pozostałym we Włoszech, zamieszkałym zwłaszcza na południu i znajdującym się nieraz w ciężkiej sytuacji. Pomoc ta miała ze zrozumiałych względów skromy wymiar, ale była świadectwem koleżeńskiej solidarności. Dbano też o udzielanie się na rzecz miejscowego społeczeństwa i o zachowanie dobrego imienia Polaków. Z tej racji wspólnie brano udział w składkach na włoskie cele humanitarne, jak na przykład powódź w Polesine w 1951 roku. W 1956 roku natomiast brano udział w manifestacji prowęgierskiej pod pomnikiem Kossutha w Turynie. Wspólnie i uroczyście obchodzono święta narodowe 11 listopada i 3 maja oraz religijne, celebrowane po dziś dzień, organizując i pokrywając koszty z tym związane. Od chwili powstania w 1954 Duszpasterstwa Polaków we Włoszech, trzy razy do roku do Turynu przyjeżdżał 4 Sprawozdanie z działaności Instytutu, cit. w: Krystyna Jaworska, La tradizione polonistica in Piemonte, w: La Polonia, il Piemonte e l Italia, pod red. Tejże, Alessandria, Ed. dell Orso, 1998, s. 271. 5 Zob. Karolina Lanckorońska, O powstaniu i organizacji studiów wyższych dla żołnierzy Drugiego Korpusu, «Zeszyty Historyczne» [Paryż], nr 92, 1990, s. 67-73 ; Krystyna Jaworska,Ośrodki akademickie Drugiego Korpusu na terenie Włoch, tamże, s. 74-89 ; Polscy studenci-żołnierze we Włoszech, 1945-1947, opr. Roman Lewicki, Hove, Caldra House, 1996.
duszpasterz z Rzymu: początkowo ks. Rubin, późniejszy kardynał, potem jego następcy: ks. Wesoły, późniejszy biskub, ks. Kowalczyk i ks. Burniak. Pod koniec lat pięćdziesiątych jednomyślnie prezesem Ogniska został wybrany inż. Jan Jaworski. W 1961 stworzono Fundusz Ogniska, aby lepiej rozporządzać pomocą udzielaną rodakom w potrzebie i finansować dzialalność propolską, ponieważ, jak napisał Mieczysław Rasiej : Ognisko w całej swej historii stawiało ponad wszystko ducha służenia innym, solidarności zarówno wobec prawdziwej Ojczyzny jak i tej przybranej, wobec rodaków i wszystkich tych spraw, które były ważne i godne uwagi. Szczególnie zależało nam na tym, aby zaznajomić Włochów z polską historią, polityką i ekonomią, wspomagano instytucje, które we Włoszech jak i za granicą działały na rzecz Polski niepodległej, a także wspierano wszelkimi siłami tych, którzy zwracali się o pomoc. 6. Zalożycielami byli kombatanci (Tomasz Carver Paszkowski, Zygmunt Chmielewski, Jan Jaworski, Jerzy Kraszewski, Mieczysław Rasiej, Henryk Saganowski, Antoni Tass, Henryk Zaziemski, Kazimierz Zborowski). Fundusz działał wedle zasady, że do mniejszych zapomóg wystarczała zgoda trzech osób: dowodzi to o wielkim zaufaniu panującym w tym gronie. W podtrzymywaniu funduszu pomagało także kilka zaprzyjaźnionych osób z przedwojennej emigracji: Halina Baggio, Antonino i Maria Oitana, Wanda Schumm, Carlo Scotti. Z biegiem czasu dołączyly się inne osoby, w tym dwaj byli żołnierzy: dr Tadeusz Kamiński z Bolonii i inż. Mieczysław Czapiewski z Argentyny oraz kilka rodzin polsko-włoskich z późniejszej emigracji. W latach 1961-1970 zebrano i rozdano sumę równą około 125.000 euro. Dzięki temu wsparto 376 spraw mniejszych i większych, w tym humanitarne, jak pomoc dla uchodźców polskich w obozie w Capua, dla polskiej szkoły w Rzymie, pomoc dla polskich dzieci w regionie Marche, i cele społeczne, takie jak fundusze przeznaczone na polskie organizacje emigracyjne, w tym na Ambasadę RP przy Stolicy Apostolskiej, na PSK we Włoszech, na Instytut Polski Muzeum gen. Sikorskiego, na Związek AK oraz na Skarb Rządu RP w Londynie. Oprócz tradycyjnych spotkań rocznicowych i świątecznych, na które zapraszano też zaprzyjaźnionych Włochów, w okresie tym zorganizono również przyjęcia i spotkania z okazji pobytu w Turynie w 1961 roku gen. Bora Komorowskiego i gen. Pełczyńskiego, zaproszonych na zjazd poświęcony ruchom oporu w Europie oraz z okazji pobytu szermierzy z Polski biorących udział w mistrzostwach w 1961 (była to też okazja do przemytu nielegalnej literatury) i przyjazdu chórów z Polski: Akademii Medycznej zgdańska w 1962 roku, Śląska i Mazowsza w 1966 roku. W 1962 roku byli turyńscy żołnierze wzięli na siebie odpowiedzialność nadzoru nad pracami remontowymi polskiego cmentarza wojennego w Bolonii, poświęcając nie tylko czas, ale przeznaczając również finanse, pokrywając z własnego funduszu koszty związane z wyjazdami do Bolonii (nadzorem nad pracami remontowymi na cmentarzu w Loreto zajął się już osobiście inż. Jaworski). Przez wszystkie te lata regularnie pamiętano, i nadal się pamięta, o zmarłych polskich żołnierzach z I -ej oraz z II-ej wojny światowej pochowanych w Piemoncie i na cmentarzach polskich w Bolonii, Loreto i pod Monte Cassino, składając im hołd przy ważniejszych rocznicach (nie były organizowane jednak wyjazdy do Casamassima z powodu znacznej odległości). Wyjątkowo ważnym wydarzeniem w tym okresie były obchody Tysiąclecia Polski Chrześciańskiej. Ognisko zaprosiło ambasadora Papée, bp. Rubina, włoskie władzie cywilne i wojskowe. Nie wiem, czy Włosi byli świadomi, iż witają ambasadora przedwojennej Polski. Ognisko ufundowało wówczas stypendium dla najlepszego studenta polonistyki i złożyło je na ręce Rektora Uniwersytetu (w 1965 roku powstała wreszcie katedra języka i literatury polskiej, wcześniej prof. Bersano Begey prowadziła bezpłatnie wykłady z literatury i języka polskiego na uczelni, ale był to tak zwany kurs wolny ). Przeznaczono też poważną kwotę na wydanie włoskiej wersji Historii Polski Oskara Haleckiego i na jej dystrybucję do włoskich bibliotek. Zakupiono też siedem ławek do polskiego kościoła św. Stanisława w Rzymie. W 1967 roku ofiarowano też kwotę turyńskiej gminie żydowskiej 6 Zob. : Ognisko Polskie w Turynie. Pięćdziesiąt lat historii. Comunità Polacca di Torino. Cinquant anni di storia, pod red. Mieczysława Rasieja, Pessano, Mimep-Docete, 2002, s. 63.
w dowód solidarności z powodu wojny w Izraelu (ponownie uczyniono to w 1973), w 1968 dla ofiar trzęsienia ziemi na Sycylii, także i w latach późniejszych zostaną przeznaczone środki w podobnych tragicznych wypadkach, jak trzęsienie ziemi w Friuli w 1976 czy powódź w Polsce w 1997 (z tej okazji Ognisko zbierało środki także wśród ludności I instytucji piemonckich). W latach siedemdziesiątych Polonia turyńska stopniowo rośnie, głównie z powodu kontaktów gospodarczych między Polską a Włochami, które przyczyniły się także do wzrostu liczby mieszanych małżeństw. O ile wcześniej Ognisko składało się z Polaków ożenionych z Włoszkami, to teraz nowy napływ to Polki, które wyszły za mąż za Włochów. Wielką zasługą Ogniska jest to, że udało się stworzyć wspólne grono stojące stanowczo na stanowisku niepodległościowym. Wśród ważniejszych akcji (oprócz tych stałych, już wyżej wymienionych) można zaznaczyć w tym dziesięcioleciu przekazanie funduszu w 1974 na zakup marmurów do Zamku Królewskiego w Warszawie (akcja prowadzona przez Fundację Umiastowskiej w Rzymie), udział w kosztach wykonania popiersia Henryka Sienkiewicza do Kaplicy Quo Vadis w Rzymie (1977, z inicjatywy powstałej w tym okresie Rady Polaków we Włoszech), zebranie składek na pomnik katyński w Londynie oraz w 1974 na powstanie Polskiego Ośrodka Społeczno Kulturalnego w Londynie, oraz wsparcie finansowe KOR. W 1979 roku na zorganizowaną jak zwykle rocznicową wycieczkę na Monte Cassino i Loreto zaproszono też polskich górników, którzy rok wcześniej zostali zatrudnieni we włoskiej kopalni w Val Chisone, najęci przez instytucje PRL-owskie. Skutek był ten, że konsul PRL z Mediolaniu pod koniec 1979 roku zabronił górnikom pod groźbą natychmiastowego powrotu do kraju wszelkich kontaktów z reakcyjnymi Polakami 7. W 1980 roku złożono na ręce diecezji turyńskiej dar dla ubogich z okazji wizyty w Turynie Jana Pawła II. Lata osiemdziesiąte wiążą się głównie z działanością prosolidarościową. Ognisko w tym okresie starało się wspierać i ułatwiać kontakty pomiędzy polskimi a włoskimi związkami zawodowymi. Kiedy w październiku 1981 roku na zaproszenia katolikiego zwiazku Cisl przyjechała do Turynu setka dzieci pracowników FSO z Warszawy (w zamian za wizytę delegacji włoskich związkowców w Warszawie na zaproszenie NSSZ Solidarności z FSO), które mieszkały przez dwa tygodnie u rodzin włoskich związkowców, całe Ognisko poważnie przyczyniło się do sukcesu tej imprezy, pomagając w porozumiewaniu się pomiędzy małymi gośćmi i ich przybranymi rodzinami. Wzmocniło to więzi bezpośrednie, które potem zaowocowały podczas stanu wojennego. Z iniciatywy Ogniska powstał jw 1981 Komitet Pomocy Polsce, kierowany z wielką ofiarnością przez Wandę Romer (corkę przedwojennego szefa protokołu dyplomatycznego Karola Romera, która wraz z matką Olgą z domu Mittilineu, zamieszkała po wojnie w Turynie), oraz wspierał powstały po wprowadzeniu stanu wojennego Komitet Solidarności z Solidarnością przy włoskich związkach zawodowych, w którym działały ze strony polskiej Joanna Burakowska, Nelly Norton i niżej podpisana. Dzięki dobrej współpracy Ogniska z włoskimi środowiskami, Turyn stał się najbardziej aktywnym ośrodkiem we Włoszech w wysyłaniu do Polski pomocy humanitarnej na ręce Komisji Charytatywnych Episkopatu Polski i różnego rodzaju sprzętu dla podziemia. Było to możliwe dzięki wpólnemu dążeniu do celu, niezależnie od różnic w poglądach. Nadal podtrzymywano poprzednie cele humanitarne i społeczne, ale niewątpliwie gros pomocy szło w tym okresie na Polskę i na podziemie. Wśród działalności związanych z Solidarnością, a przeznaczonych i skierowanych do włoskiego społeczeństwa trzeba wspomnieć o konferencji Polonia società parallela Polska społeczeństwo niezależne, zorganizowanej w 1984 przy udziale kilku włoskich instytucji i z takimi referentami jak Herling-Grudziński, Natalja Gorbaniewska, George Gömory, Bohdan Osadczuk i inni 8. 7 Mieczysław Rasiej, op. cit., s. 78. 8 Materiały przygotowawcze o spoleczeństwie równoległym w Polsce, przysłane nielegalnie z Warszawy zostały przetłumaczone powielone po polsku i po wlosku i rozdane podczas konferencji, niektóre z nich poźniej wydano w czasopismach.
W latach dziewięćdziesiątych następują znaczne zmiany w profilu działalności Ogniska Polskiego w Turynie, który od 1989 rolu przestaje być ośrodkiem emigracji niepodległościowej i staje się ośrodkiem propagującym wiedzę o Polsce, podtrzymującym kontakty i współpracującym z przedstawicielami nowych, demokratycznie wybranych władz Polski: z ambasadorem Bolesławem Michałkiem, z konsulem generalnym w Mediolanie Gerardem Pokruszyńskim oraz z ich następcami. Po śmierci Jana Jaworskiego w 1991, ostatniego delegata rządu RP na Włochy, został wybrany na prezesa bardzo zasłużony inż. Mieczysław Rasiej (późniejszy pierwszy i długoletni prezes powstałego w 1996 roku Związku Polaków we Włoszech). Nowe warunki sprzyjały zmianom struktury Ogniska. W 1993 roku Mietek Rasiej powołuje 30 osobową Radę skladającą się z pozostalych kombatantów oraz z bardziej aktywnych członków Ogniska, którzy w większości zaczęli udzielać się społecznie w okresie Komitetu Pomocy Polsce. Celem jest najwyraźniej stopniowe przekazywanie pałeczki. Organizacja zostaje prawnie zarejestrowana, co ma ułatwić dalszą pracę na rzecz propagowania wiedzy o Polsce wśród Włochów, którzy po upadku komunizmu wykazują wieksze zainteresowanie Polskę. Ognisko otrzymuje lokal na siedzibę najpierw u Salezjanów a później w innej parafii. Następuje nawiązanie kontaktów partnerskich między miastami, szkołami, chórami Piemontu z Polską. Do Turynu przyjeżdżają coraz częściej artyści z występami z Polski w ramach tourne po Włoszech (w tym Jan Pietrzak i Maja Komorowska), odbywają się promocje polskich miast i regionów przy udziale Ogniska. Podejmowane są też inicjatywy mające na celu przybliżenie Włochom związków polsko-włoskich. W 1994 odbywa się wystawa o 2 Korpusie w Nichelino pod Turynem, jest to poniekąd pierwszy krok do dużej, ważnej wystawy urządzonej następnego roku w Muzeum Narodowym Włoskiego Risorgimenta 9. W 1996 z inicjatywy Ogniska powstaje w miejscowości Acquafondata pomnik z krzyżem pozostałym po tymczasowym cmentarzu, na którym pochowano po bitwie większość poległych pod Monte Cassino. W 1997 drugim wiceprezem Ogniska zostaje Włoch, dr Ulrico Leiss de Leimburg, który zakochał się w Polsce jeszcze podczas studiów i nauczył się polskiego uczęszczając jako wolny słuchacz na lektoraty prowadzone na Uniwersytecie. Wybór ten podkreśla rolę Włochów w Ognisku, Jest on incjatorem wielu imprez Ogniska. Kwitnie działaność koncertowa, kulturalna (w tym wycieczka do Rapperswilu w 1998), rozrywkowa (majówki, karnawał). W 1998 powstaje przy Ognisku filia szkoły polskiej w Rzymie, która niestety będzie czynna tylko kilka lat. Ognisko bierze udział w wielu pomniejszych imprezach w Piemoncie związanych z Polską, od folklorystycznych do imigranckich, od gospodarczych do turystycznych. Dr Leiss organizuje szereg wycieczek do Polski dla różnych grup: parafialnych, szkolnych, studenckich, podczas gdy przy współpracy Ogniska, absolwentka turyńskiej uczelni, Silvia Parlagreco, organizuje szereg imprez związanych z jej ulubionym Tadeuszem Kantorem. Działalność kulturalna będzie cechować również najbliższe lata, poczynając od dużego projektu trzyletniego Polska między przeszłością i przyszłością, pomyślanego w związku z wejściem Polski do Unii Europejskiej, którego promotorem był Instytut Studiów Historycznych (Istituto di Studi Storici Gaetano Salvemini), przy udziale Ogniska i polonistyki uniwersyteckiej. Projekt ten, sfinansowany głównie przez władze miejskie i regionalne, obok badań naukowych, seminariów, którch wyniki zostały zebrane w tomie przedstawiającym obszerny obraz dwudziestowiecznej Polski, przewidywał cykl filmów, spektakli teatralnych, wystąpienia muzyczne, wystawy mające na celu przybliżyć Włochom najnowsze osiągnięcia polskie w tych dziedzinach 10. W 2008 roku z kolei Polska była gościem honorowym festiwalu I luoghi delle parole w Chivasso i przez dwa tygodnie miasto 9 Wydano katalogi wystaw: Comune di Nichelino, Ognisko Polskie w Turynie, L esercito polacco e la Liberazione d Italia, opr. Krystyna Jaworska, Ulrico Leiss, Giuseppe Ponsetti, Mieczysław Rasiej, Nichelino, 1994; Il Museo nazionale del Risorgimento italiano, l'associazione amici del Museo nazionale del Risorgimento, la Comunità polacca di Torino-Ognisko Polskie w Turynie, Un'armata in esilio : l'esercito polacco per la liberazione d'italia, 1943-1945, opr. Cristina Vernizzi, Torino, Museo nazionale del Risorgimento italiano, 1995. 10 Tadeusz Kantor: cricot 2, opr. Silvia Parlagreco, Salerno, Œdipus, 2001. Andrzej Wajda : il cinema, il teatro, l'arte, opr. Tejże, Torino, Lindau, 2004; Costruttivismo in Polonia, opr. Tejże, Torino, Bollati Boringhieri, 2005; Polonia tra passato e futuro. Percorsi di cultura contemporanea, opr. Krystyna Jaworska, Milano, Franco Angeli, 2008.
było zasypane polskimi wystawami, odbywały się koncerty i odczyty. Nie zabrakło wystawy historycznej o Armii polskiej goszczonej w 1918-1919 w La Mandrii 11. W 2004 roku Ognisko przy współpracy włoskich historyków przygotowało, dzięki hojnemu wsparciu regionu Piemontu i miasta Turynu, okazałą scenograficzną wystawę oraz konferencję naukową o Powstaniu Warszawskim w miejscowym Muzeum Ruchu Oporu 12. Niestety nieodżałowany Mietek Rasiej opuścił nas w 2007. Funkcję Prezesa Ogniska przejęła po nim na dwie kadencje Wanda Romer, dzielnie dbając, aby Ognisko zachowało swój dotychczasowy character. Również obecna prezes Ogniska, dr Barbara Stasiowska Randone (która także udzielała się swego czasu w Komitecie Pomocy Polsce, kierując sekcją zajmujacą się zbieraniem, segregowaniem i wysyłaniem leków) kontynuuje w podobnych duchu działalność rozpoczętą ponad siemedziesiąt lat temu. Ognisko, które skupia ponad stu rodzin polsko-włoskich, cieszy się dużym uznaniem w środowisku włoskim. Choć w ostatnich latach można zauważyć zmiejszoną aktywność, spowodowaną chyba głównie zmianą sytuacji w Polsce i, co za tym idzie, mniejszą potrzebą nowo przybyłych Polaków na tego rodzaju bezinteresowną działalność patriotyczną, która, według panujących opinii, powinna być prowadzona przez powołane w tym celu instytucje panstwowe. Nadal, choć z większym trudem, Ognisko organizuje cały szereg ważnych przedsięwzięć, wśród których można wymienić (w roku 2011) wystawę z okazji 150-lecia zjednoczenia Włoch o udziale Polaków w włoskich walkach wyzwoleńczych. Wystawa ta, po Turynie była pokazana także w Sejmie Rzeczpospolitej Włoskiej i nadal krąży po różnych miastach 13. Zainteresowanie Polską nieraz przechodzi z pokolenia na pokolenie. Jedna z córek dr Randone jest w zarządzie klubu kultury Polski Kąt, powstałego z inicjatywy absolwenta polonistyki turyńskiej, rodowitego Włocha, dr Alessandra Ajresa. Skoro mowa o Włochach, na zakończenie pragnę wspomnieć o ich wkładzie w życie Ogniska. Wśród nich najwiekszym polskim patriotą (czasem nazywamy go żartobliwie ostanim prawdziwym Polakiem ) jest dr Ulrico Leiss de Leimburg. Do dziś podkreśla, że zrozumiał, co to znaczy czuć się Polakiem dzięki szczególnej, uchodźczej, głęboko patriotycznej, a jednocześnie otwartej atmosferze naszego domu i dzięki rozmowom z moim ojcem i z innymi kombatantami. W uznaniu jego zasług w 2010 został mianowany Konsulem Honorym RP w Turynie i świetnie się wywiązuje z tej funkcji. Warto może jeszcze wspomnieć, że do Ogniska należą także były konsul brytyjski w Turynie oraz jedem młody Rosjanin: świadczy to o sile przyciągania tego środowiska. Oczywiście, od kiedy Polska jest niepodległa, działalość polonijna może być zakrojona na szerszą skalę, ponieważ można liczyć na wsparcie ze strony polskich instytucji. Jednak najważniejsze pozostają osoby i ich postawa. W XIX wieku turyńscy polonofile, podobnie jak w latach PRL u Ognisko, działali jako garstka ludzi bez żadnej instytucji, w duchu znanej dewizy generała Andersa: Odrzućmy wszystko co nas dzieli i bierzmy wszystko co nas łączy w pracy i w walce o wolność i niepodległość Polski.. Ognisko również i teraz 11 Z ramienia Ogniska Alessandro Ajres i Barbaro Delfino, dzięki wsparciu Instytutu Polskiego z Rzymu, opracowali czesc literacką programu z udziałem Julii Hartwig, Ryszarda Krynickiego, Hanny Kowalewskiej, Marka Krajewskiego, Manueli Gretkowskiej, Wojciecha Kuczoka; Silvia Parlagreco i Margherita Bacigalupo opracowały dwie wystawy o polskiej grafice dziecięcej; była też obszerna wystawa o polskim plakacie z kolekcji Krzysztofa Dydo, na podtawie której przygotowano kolejne wystawy, m. inn.: Il volto e la maschera. Il teatro nel manifesto artistico polacco, opr. Giulia Randone i Armando Buonaiuto, Torino, 2010; oraz wystawa historyczna Da prigionieri a uomini liberi. La formazione dell Armata polacca al campo della Mandria di Chivasso 1918-1919, opr. Krystyna Jaworska, Fabrizio Spegis, Alberto Turinetti di Priero, Savigliano L artistica, 2008. 12 Città di Torino, Comunità Polacca di Torino, Warszawa 1944: i 63 giorni dell insurrezione,opr. Krystyna Jaworska, Blù Edizioni, Torino 2004; 1944: Varsavia brucia. L insurrezione di Varsavia tra guerra e dopoguerra, opr. tejże, Alessandria, Edizioni dell Orso, 2006. 13 Ognisko Polskie w Turynie Comunità Polacca di Torino, Consolato Generale di Polonia in Milano, Consolato Onorario di Polonia in Torino, Per la nostra e la vostra libertà. I polacchi nel Risorgimento italiano, opr. tejżę, Torino, AlcuniEditori, 2011. O ile do 2002 historia Ogniska jest opisana w dwujęzycznym tome zredagowanym przez Mieczysława Rasieja, brak na razie opracowania pożniejszych lat, z tym że wiele wiadomości jest dostępnych na łamach Biuletynu Polonii Włoskiej, cennego organu Związku Polaków we Włoszech wydawanego dzięki wsparciu i zaangażowaniu Fundacji Umiastowskiej, wśród sprawozdań z działalności poszczególnych ośrodków polonijnych zrzeszonych w Związku.
teraz składa się z niewielkiej liczby osób, które poświęcają czas i pieniądze z powodów ideowych. Przyjaźń i szacunek wzajemny, niezależnie od narodowości, pozwalają uczynić wiele, o czym świadczy działalność Konsulatu Honorowego, Ogniska Polskiego, polonistyki uniwersyteckiej i ostatnio też Polskiego Kąta. Wszystkie te ośrodki stale ściśle współpracują na rzecz kultury polskiej.