6130 Murawy galmanowe

6130 Murawy galmanowe Koordynator obecny: Krzysztof Świerkosz. Eksperci lokalni: Krzysztof Świerkosz, Joanna Perzanowska, Kamila Reczyńska (2013) Siedlisko notowane tylko w regionie biogeograficznym kontynentalnym. Liczba stanowisk monitoringowych oraz ich lokalizacja na tle obszarów Reprezentatywność wyników pod względem lokalizacji Monitoring siedliska będzie kontynuowany w 2014 roku. Monitorowana jest większość znanych stanowisk muraw rozwijających się na podłożach gleb zasobnych w metale ciężkie oraz w arsen znanych z terenu kraju. Stanowiska te koncentrują się w miejscach gdzie zachowały się ślady górnictwa polimetalicznego, a więc na Wyżynie Olkuskiej, na pn-wsch, przedpolu Rudaw Janowickich (Sudety) oraz koło Złotego Stoku w obszarze Natura 2000 Góry Złote. Konieczna jest kontrola hałd arsenowych w sąsiadującym z tym obszarem obszarze Dolina Złotego Potoku, w którym Strona 1 z 16

również powinny znajdować się murawy na podłożu arsenowym, które nie zostały dotąd rozpoznane w trakcie badań terenowych. Na innych wizytowanych w latach 2012-2013 stanowiskach występowania pozostałości górnictwa polimetalicznego (np. okolice Wieściszowic) nie odnaleziono typu siedliska. Sugerowane jest przedłużenie prac monitoringowych nad siedliskiem 6130 na rok 2014, dla uzyskania pełnej reprezentatywności wyników 1 obszar Natura 2000, 1 lub 2 transekty. Tab. 1. Stanowiska, obszary Natura 2000 i wykonawcy Zestawienie badanych stanowisk i obszarów w regionie biogeograficznym kontynentalnym (wg obszarów Natura 2000) Lokalizacja stanowiska (obszar Natura 2000) (województwo jeżeli leży poza obszarem) Nazwa stanowiska Nazwisko eksperta lokalnego (wykonawcy monitoringu) Armeria Armeria J. Perzanowska Góry Złote Storczykowa Hałda 1 K. Reczyńska & K. Świerkosz Góry Złote Storczykowa Hałda 2 K. Reczyńska & K. Świerkosz Góry Złote Storczykowa Hałda 2 K. Reczyńska & K. Świerkosz Pleszczotka Pleszczotka J. Perzanowska Podziemia Tarnogórsko-Bytomskie Hałda Popłuczanka J. Perzanowska Rudawy Janowickie Ciechanowice K. Reczyńska & K. Świerkosz Rudawy Janowickie Miedzianka K. Reczyńska & K. Świerkosz dolnośląskiepoza obszarem Natura Janowice K. Reczyńska & K. Świerkosz małopolskiepoza obszarem Natura Bolesław J. Perzanowska małopolskiepoza obszarem Natura Bukowno J. Perzanowska małopolskiepoza obszarem Natura Chrzanów J. Perzanowska śląskiepoza obszarem Natura Jaworzno J. Perzanowska Metodyka badań Wskaźniki i parametry stanu ochrony oraz sposób ich określania Tab. 2 Waloryzacja wskaźników dla parametrów: powierzchnia, specyficzna struktura i funkcje, perspektywy ochrony Parametr Wskaźnik Powierzchnia siedliska na stanowisku Ocena FV U1 U2 Nie podlega zmianom lub zwiększa się Zmniejszona o 10% w porównaniu z wcześniejszymi badaniami lub podawanymi w literaturze Wyraźny spadek powierzchni siedliska w porównaniu z wcześniejszymi badaniami lub podawanymi w Strona 2 z 16

Specyficzna struktura i funkcje Perspektywy ochrony Charakterystyczna kombinacja florystyczna Fizjonomia zbiorowiska roślinnego Obce gatunki inwazyjne Gatunki nitrofilne Gatunki ekspansywne Występowanie krzewów i podrostu drzew Ślady wypasu Zniszczenia mechaniczne Typowa, właściwa dla siedliska 6130. Niskie murawy do 30 cm wysokości (wyjątkowo do 50), pomiędzy roślinami widoczne podłoże hałdy. Płaty zauważalne z daleka, wyraźnie odróżniają się od otaczającej je roślinności. Brak Brak lub pojedyncze okazy Brak lub występują spoza listy gatunków składających się na typową kombinację florystyczną - z pokryciem <25% Udział krzewów i podrostu drzew nie przekracza 10% Murawa wypasana regularnie lub utrzymuje się bez wypasu Brak Perspektywy zachowania siedliska dobre lub doskonałe, nie przewiduje się znacznego oddziaływania czynników zagrażających Zubożona w stosunku do typowej Murawy z wyższymi niż 30-50 cm gatunkami traw lub bylin. Podłoże hałdy słabo widoczne. Płaty muraw widoczne z odległości lecz słabo odróżniające się. Sporadycznie (nie więcej niż 2% pokrycia hałdy) Pojedynczo (powyżej 1%, lecz nie więcej niż 5% pokrycia hałdy) Spoza listy gatunków składających się na typową kombinację florystyczną - występujące z pokryciem 25-50% Udział krzewów i podrostu drzew osiąga 10-30% Wypas nieregularny (pojedyncze krzewy i młode drzewa) lub koszenie Pojedyncze, niewpływające na stan zachowania siedliska Inne kombinacje literaturze Kadłubowa Murawy z licznym udziałem wysokich traw, byli i krzewów. Podłoże hałdy niewidoczne z uwagi na pokrycie roślinności. Płaty muraw rozpoznawalne z bliska, dzięki charakterystycznej kombinacji gatunków lecz fizjonomicznie słabo odróżnialne. Tu także powinny być zaliczane postaci kadłubowe siedliska. Pojedynczo lub licznie (ponad 2% pokrycia hałdy) Licznie (ponad 5% pokrycia hałdy) Spoza listy gatunków składających się na typową kombinację florystyczną - występujące z pokryciem >50% Udział krzewów i podrostu drzew wyższy niż 30% Brak wypasu (krzewy i młode drzewa powyżej 0,5 m). Pojawiają się procesu sukcesji w kierunku zbiorowisk leśnozaroślowych, Liczne, zagrażające trwałości siedliska Perspektywy zachowania siedliska złe, obserwowany silny wpływ czynników zagrażających, nie Strona 3 z 16

można zagwarantować przetrwania siedliska w dłuższej perspektywie czasowej Opis wskaźników Opisy wskaźników podano w postaci tabelarycznej. Parametr Wskaźnik Opis Charakterystyczna kombinacja florystyczna Specyficzna struktura i funkcje Fizjonomia zbiorowiska roślinnego Obce gatunki inwazyjne Lista gatunków charakterystycznych i dominujących w poszczególnych warstwach (c, d), tworzących typową dla stanowiska kombinację florystyczną siedliska przyrodniczego (łacińska nazwa). Do charakterystycznej kombinacji gatunków zaliczamy: a) w całym zasięgu w Polsce: Armeria maritima ssp. halleri, Silene vulgaris, Festuca ovina, Scabiosa ochroleuca, Anthylis vulneraria Pimpinella saxifraga, Galium album, Thymus pulegioides, Cladonia foliacea, Cladonia pyxidata, Cladonia glauca, Rumex acetosa agg. a) Rudawy Janowickie: Agrostis vulgaris, Dianthus deltoides, Equisetum arvense, Sedum maximum, Rumex tenuifolius s.str. b) Wyżyna Olkuska: Biscutella laevigata, Dianthus cathusianorum,, Gypsophila fastigiata, Potentilla arenaria. c) Góry Złote (hałdy arsenowe) dodatkowo: Centaurea scabiosa, Centaurium umbellatum, Gentianella ciliata i Calluna vulgaris. Waloryzacja tego wskaźnika dla obszaru dokonywana jest następująco: FV typowa, właściwa dla siedliska przyrodniczego (z uwzględnieniem specyfiki regionalnej), U1 zubożona w stosunku do typowej dla siedliska w regionie, U2 kadłubowa (przy czym nawet prawidłowo wykształcone płaty na podłożach acydofilnych mogą być bardzo ubogie w gatunki, co należy w tym przypadku uwzględnić) Niskie murawy do 30 cm (wyjątkowo do 50cm) wysokości, pomiędzy roślinami widoczne podłoże hałdy. Płaty zauważalne z daleka, wyraźnie odróżniają się od otaczającej je roślinności, dzięki obecności: a) w Rudawach Agrostis capillaris, Festuca ovina a także masowemu występowaniu Silene vulgaris. b) w okolicach Olkusza: Festuca ovina i Armeria halleri ssp. maritima c) koło Złotego Stoku Silene vulgaris Scabiosa ochroleuca, Centaurea scabiosa i Calluna vulgaris. Na tym stanowisku poprzez dominację Calluna vulgaris niektóre z płatów przypominają fizjonomią wrzosowiska, inne zaś luźne murawy kserotermiczne. lista gatunków obcych geograficznie dla siedliska (polska i łacińska nazwa); należy podać dla każdego gatunku przybliżony procent pokrycia hałdy (w dziesiątkach procentów). Strona 4 z 16

Perspektywy ochrony Gatunki synantropijne i nitrofilne Gatunki ekspansywne roślin zielnych Występowanie krzewów i podrostu drzew Ślady wypasu Zniszczenia mechaniczne W dobrze wykształconych murawach galmanowych gatunki obce roślin zielnych lub drzew nie powinny występować, jednak często występują w starych partiach hałdy zajmując dawne siedliska murawowe z udziałem krzewów i siewek drzew. Szczególnie jest to istotne na hałdach celowo zalesianych (np. sosną zwyczajną), lub też z niższym udziałem metali ciężkich w podłożu, gdzie wkraczają gatunki lekkonasiennych drzew i pionierskich krzewów) lista gatunków synantropijnych i nitrofilnych (polska i łacińska nazwa); należy podać dla każdego gatunku przybliżony procent pokrycia hałdy (w dziesiątkach procentów). lista gatunków (polska i łacińska nazwa); podać dla każdego gatunku przybliżony procent pokrycia hałdy (w procentach). W dobrze wykształconych murawach galmanowych dominować powinny gatunki wchodzące w skład charakterystycznej kombinacji gatunkowej. W okolicach Olkusza są to Festuca ovina, Armeria halleri, Gypsophila fastigiata, Potentilla arenaria; w Rudawach Janowickich natomiast Agrostis capillaris, Festuca ovina lub Silene vulgaris, koło Złotego Stoku Silene vulgaris Scabiosa ochroleuca, Centaurea scabiosa, Hieracium pilosella, Calluna vulgaris. W płatach notowano występowanie licznych siewek drzew i krzewów wynikających z sukcesji naturalnej. Odporne na ten czynnik są tylko murawy regularnie spasane lub też wykształcone na kamienistych hałdach pozbawionych praktycznie warstwy gleby. Występowanie krzewów i siewek drzew na hałdzie należy określić w procentach pokrycia i z podaniem głównych gatunków dominujących (nazwa polska i łacińska) W sezonie wegetacyjnym na wypasanych powierzchniach wskaźnik ten jest łatwy do zaobserwowania, dzięki śladom bytności krów, owiec lub kóz (ślady, odchody) lub też zgryzionym kępom traw i bylin. Ocena polega na stwierdzeniu ich występowania lub braku, i ocenie powierzchniowej części stanowiska jakie podlega zniszczeniom mechanicznym wskutek działalności człowieka. Nie powinno się tu kwalifikować naturalnych procesów erozyjnych, gdyż poprzez umiarkowane zaburzenia na stokach hałd powodują one odnawianie się nowych powierzchni na stokach, na które wkracza roślinność muraw galmanowych. Ocenie powinny podlegać realne możliwości zachowania właściwego stanu siedliska oraz poprawy stanu niewłaściwego. W opisie należy umieścić informację na temat potencjalnych zabiegów ochronnych dla zachowania bądź poprawy stanu siedliska. Wskaźniki kardynalne: Charakterystyczna kombinacja florystyczna Obce gatunki inwazyjne Gatunki synantropijne i nitrofilne Strona 5 z 16

Występowanie krzewów i podrostu drzew Wyniki badań Podsumowanie wyników badań wskaźników na stanowiskach Tab. 3. Wskaźniki na 13 stanowiskach Zestawienie ocen wskaźników stanu ochrony siedliska przyrodniczego na badanych stanowiskach siedliska 6130 w regionie biogeograficznym kontynentalnym (wartości w tabeli oznaczają liczbę stanowisk) Parametr Wskaźnik FV właściwa U1 niezadowalają ca Ocena (13 stanowisk) U2 Zła XX Nieznana Powierzchnia 9 1 3 0 13 Charakterystycz 0 13 na kombinacja florystyczna 12 1 0 Fizjonomia 0 13 zbiorowiska roślinnego 8 4 1 Obce gatunki 0 13 7 3 3 inwazyjne Specyficzna Gatunki 0 13 9 4 0 struktura i nitrofilne funkcje Gatunki 2 13 4 4 3 ekspansywne Występowanie 0 13 krzewów i podrostu drzew 5 4 4 Ślady wypasu 4 1 5 3 13 Zniszczenia 0 13 10 0 3 mechaniczne Ogólnie 3 5 5 0 13 Perspektywy ochrony 6 2 5 0 13 Suma Charakterystyczna kombinacja florystyczna Do charakterystycznej kombinacji gatunków zaliczamy w całym zasięgu w Polsce: zawciąg pospolity Armeria maritima ssp. halleri, lepnica rozdęta Silene vulgaris, Festuca ovina, driakiew żółtawa Scabiosa ochroleuca, przelot pospolity Anthylis vulneraria, biedrzeniec mniejszy Pimpinella saxifraga, przytulia biała Galium album, macierzanka zwyczajna Thymus pulegioides, Cladonia foliacea, Cladonia pyxidata, Cladonia glauca, szczaw zwyczajny Rumex acetosa agg. a) Rudawy Janowickie (hałdy polimetaliczne): mietlica pospolita Agrostis vulgaris, goździk kropkowany Dianthus deltoides, skrzyp polny Equisetum arvense, rozchodnik wielki Sedum maximum, szczaw cienkolistny Rumex tenuifolius s.str. Strona 6 z 16

b) Wyżyna Olkuska (hałdy polimetaliczne): pleszczotka górska Biscutella laevigata, goździk kartuzek Dianthus cathusianorum, łyszczec baldachogronowy Gypsophila fastigiata, pięciornik piaskowy Potentilla arenaria. c) Góry Złote (hałdy arsenowe) dodatkowo: chaber drakiewnik Centaurea scabiosa, centuria pospolita Centaurium umbellatum, goryczuszka Gentianella sp. dif i wrzos zwyczajny Calluna vulgaris Zaburzeniem w tej charakterystycznej kombinacji może być albo wzrastający udział gatunków łąk świeżych, albo też pojawianie się gatunków drzew i krzewów. Na starych, rozmytych hałdach z niską zawartością metali ciężkich, gdzie prowadzony jest intensywny wypas z nawożeniem odnotowano także wkraczanie gatunków nitrofilnych płaty te swoją charakterystyczną kombinacją gatunkową nawiązują do zbiorowisk pastwiskowych i nie reprezentują typu siedliska. Fizjonomia zbiorowiska roślinnego Na wszystkich stanowiskach są to niskie murawy do 30 cm (wyjątkowo do 50cm) wysokości, pomiędzy roślinami najczęściej widoczne podłoże hałdy. Płaty zauważalne z daleka, wyraźnie odróżniają się od otaczającej je roślinności, dzięki obecności: a) w Rudawach mietlica pospolita Agrostis capillaris, Festuca ovina a także masowemu występowaniu lepnica rozdęta Silene vulgaris. b) w okolicach Olkusza: Festuca ovina i zawciąg pospolity Armeria halleri ssp. maritima c) koło Złotego Stoku lepnica rozdęta Silene vulgaris, driakiew żółtawa Scabiosa ochroleuca, chaber drakiewnik Centaurea scabiosa i wrzos zwyczajny Calluna vulgaris. Na tym stanowisku poprzez dominację wrzosu zwyczajnego Calluna vulgaris niektóre z płatów przypominają fizjonomią wrzosowiska, inne zaś luźne murawy kserotermiczne. Na siedliskach o zaburzonej strukturze możemy obserwować nadmierny rozwój podrostu drzew i krzewów. Na stanowiskach, gdzie procesy sukcesji wtórnej są najbardziej zaawansowane i dochodzi do wykształcenia warstwy podszytu, gatunki drzew i krzewów mogą stać się dominantami. Do najczęściej odnotowywanych składników warstwy b należą: głóg jednoszyjkowy Crataegus monogyna, Rosa sp., jesion wyniosły Fraxinus excelsior, jarząb pospolity Sorbus aucuparia, malina właściwa Rubus idaeus, brzoza brodawkowana Betula pendula., topola osika Populus tremula i sosna zwyczajna Pinus sylvestris. Obce gatunki inwazyjne W dobrze wykształconych murawach galmanowych gatunki obce roślin zielnych lub drzew nie powinny występować, jednak często występują w starych partiach hałdy zajmując dawne siedliska murawowe z udziałem krzewów i siewek drzew. Szczególnie jest to istotne na hałdach celowo zalesianych (np. sosną zwyczajną), lub też z niższym udziałem metali ciężkich w podłożu, gdzie wkraczają gatunki lekkonasiennych drzew i pionierskich krzewów), Ponieważ jednak wiele ze stanowisk siedliska występuje w sąsiedztwie terenów zabudowy lub obszarów poprzemysłowych gatunki inwazyjne na hałdach spotykane są często. Najczęściej notowano czeremchę amerykańską Padus serotina, nawłoc późną Solidago gigantea, dąb czerwony Quercus rubra, rdestowiec ostrokończysty Reynoutria japonica, rzadziej zaś rdestowiec sachaliński Reynoutria sacahlinensis, nawłóć kanadyjską Solidago canadensis, niecierpek gruczołowaty Impatiens glandulifera i robinia akacjowa Robinia pseudacacia. Najgorzej jest na stanowisku Jaworzno, natomiast najlepiej Bukowno, Janowice Stare, Storczykowa Hałda 1, 2, 3 gdzie obce gatunki inwazyjne nie występują. Strona 7 z 16

Gatunki nitrofilne Notowane były stosunkowo rzadko i głównie u podnóża hałd. Były to przede wszystkim właściwa (Rubus idaeus), pokrzywa zwyczajna (Urtica dioica), rzadziej zaś świerząbek korzenny Chaerophyllum aromaticum, bodziszek drobny Geranium pusillum, szczaw kędzierzawy Rumex crispus, trybula leśna Anthriscus sylvestris i podagrycznik pospolity Aegopodium podagraria. Na 5 stanowiskach gatunki nitrofilne nie występowały na stanowisku ani w jego okolicy, są to m. in. stanowiska: Armeria, Chrzanów oraz Jaworzno. Najgorzej zostały ocenione stanowiska: Miedzianka, Janowice Stare oraz Ciechanowice, które zostały ocenione na U1. Gatunki ekspansywne W dobrze wykształconych murawach galmanowych dominować powinny gatunki wchodzące w skład charakterystycznej kombinacji gatunkowej. W okolicach Olkusza są to Festuca ovina, zawciąg pospolity Armeria halleri, łyszczac baldachogronowy Gypsophila fastigiata, pięciornik piaskowy Potentilla arenaria; w Rudawach Janowickich natomiast mietlica pospolita Agrostis capillaris, Festuca ovina lub lepnica rozdęta Silene vulgaris, koło Złotego Stoku lepnica rozdęta Silene vulgaris, driakiew żółtawa Scabiosa ochroleuca, chaber drakiewnik Centaurea scabiosa, jastrzębiec kosmaczek Hieracium pilosella, wrzos zwyczajny Calluna vulgaris. Do rodzimych gatunków ekspansywnych występujących z wysokim pokryciem należały brzoza brodawkowata (Ciechanowice) oraz trzcinnik piaskowy (Jaworzno). Na 2 stanowiskach brak jest w ogóle gatunków ekspansywnych, są to stanowiska: Hałda Popłuczanka oraz Storczykowa Hałda 1. Najgorzej jest na stanowisku Ciechanowice gdzie pokrycie przez gatunki ekspansywne wynosi ponad 50%. Występowanie krzewów i podrostu drzew Siedlisko naturalnie występuje w układach mozaikowych ze zbiorowiskami ciepłolubnych zarośli, ponadto otoczone jest zbiorowiskami leśnymi, więc wnikanie gatunków drzew i krzewów jest procesem naturalnym. Na siedliskach niezaburzonych nie obserwowano ekspansji tych roślin. Natomiast na siedliskach antropogenicznych lub pozostających pod wpływem antropopresji dochodziło do ekspansji drzew i krzewów. Podstawowym czynnikiem uruchamiającym proces było zaniechanie zabiegów pielęgnacyjnych (wycinka drzew i krzewów) oraz niszczenie siedliska wskutek wydobycia. Do najczęstszych gatunków drzew i krzewów rodzimych należą: brzoza brodawkowata Betula pendula, wierzba iwa Salix caprea, głóg jednoszyjkowy Crataegus monogyna, jesion wyniosły Fraxinus excelsior, jarząb pospolity Sorbus aucuparia, róża Rosa sp., malina właściwa Rubus idaeus. Najwyższy udział krzewów i podrostu drzew (ponad 80%) odnotowano na stanowisku Bolesław, stanowisko to otrzymało złą ocenę. Natomiast najniższy udział krzewów i podrostu drzew występuje na stanowiskach Storczykowa Hałda 1, Storczykowa Hałda 2 oraz Storczykowa Hałda 3. Ślady wypasu W sezonie wegetacyjnym na wypasanych powierzchniach wskaźnik ten jest łatwy do zaobserwowania, dzięki śladom bytności krów, owiec lub kóz (ślady, odchody) lub też zgryzionym kępom traw i bylin. Wskaźnik ten najgorzej został oceniony na stanowiskach: Jaworzno, Ciechanowice oraz Miedzianka, najlepiej natomiast na stanowiskach: Janowice Stare, Pleszczotka, Armeria oraz Hałda Popłuczanka. Strona 8 z 16

Podsumowanie i porównanie ocen stanu ochrony siedliska przyrodniczego, w tym jego parametrów na badanych stanowiskach Tab. 4. Parametry i ocena ogólna stanu ochrony na stanowiskach oraz porównanie wyników badań Zestawienie i porównanie ocen stanu ochrony siedliska przyrodniczego, w tym jego parametrów na badanych stanowiskach w regionie biogeograficznym kontynentalnym w roku 2013. Obszar NATURA 2000 ( znak - jeżeli nie leży w obszarze) Stanowisko Specyficzna struktura i funkcje Wyniki obecnych badań Oceny na stanowiskach Powierzchnia siedliska Wyniki obecnych badań Perspektywy ochrony Wyniki obecnych badań Ocena ogólna Wyniki obecnych badań Armeria Armeria U1 FV FV U1 Góry Złote Góry Złote Góry Złote Storczykowa Hałda 1 Storczykowa Hałda 2 Storczykowa Hałda 2 FV FV FV FV FV FV FV FV FV FV FV FV Pleszczotka Pleszczotka U1 FV FV U1 Podziemia Tarnogórsko- Bytomskie Rudawy Janowickie Rudawy Janowickie Hałda Popłuczanka U2 U1 U2 U2 Ciechanowice U2 U2 U2 U2 Miedzianka U2 U2 U2 U2 dolnośląskie- Janowice U1 FV FV U1 małopolskie- Bolesław U2 U2 U2 U2 małopolskie- Bukowno U1 FV U1 U1 małopolskie- Chrzanów U1 FV U1 U1 śląskie- Jaworzno U2 FV U2 U2 Suma ocen poszczególnych parametrów FV - 3 U1-5 FV - 9 U1-1 FV - 6 U1-2 FV - 3 U1-5 Strona 9 z 16

U2-5 U2-3 U2-5 U2-5 XX - 0 XX - 0 XX - 0 XX - 0 Siedlisko nie było przedmiotem badań w poprzednich latach. Parametr: Powierzchnia siedliska w obszarze Siedlisko w całym swoim zasięgu posiada rozmieszczenie płatowe, warunkowane obecnością hałd z zawartością metali ciężkich lub arsenu, na których występuje w dynamicznej mozaice z innymi typami roślinności w zależności od charakteru podłoża lub etapu sukcesji mogą być to zbiorowiska łąkowe nawiązujące do klasy Molinio-Arrhenatheretea, zaroślowe lub też zadrzewienia, głównie z udziałem gatunków pionierskich i lekkonasiennych lub też wprowadzanej w celu umocnienia hałd sosny zwyczajnej. Nawet w obrębie tego samego stanowiska możemy spotkać różne fazy rozwojowe roślinności, z niewielkimi płatami murawy galmanowej zachowanej pomiędzy innymi typami zbiorowisk. Dlatego też łączna powierzchnia siedliska w skali kraju (na wszystkich znanych obecnie stanowiskach) nie przekracza 100 ha. Parametr powierzchnia siedliska uzyskał wartość FV dla 9 badanych stanowisk, zaś na 4 stwierdzono spadek powierzchni siedliska w stosunku do wcześniejszych danych, znanych z literatury Parametr: Specyficzna struktura i funkcje Parametr specyficzna struktura i funkcje został określony na podstawie 7 wskaźników, które dopiero traktowane łącznie pozwalają określić stan zachowania struktury i funkcji siedliska. Parametr specyficzna struktura i funkcje uzyskał wartość FV na 3 transektach (wszystkie mieszczące się w obrębie stanowiska Storczykowa Hałda w Górach Złotych), na 5 stanowiskach uzyskał wartość U1, zaś na pozostałych U2. Świadczy to o generalnie złym stanie zachowani struktury i funkcji siedliska w Polsce. Parametr: Perspektywy ochrony Murawy galmanowe podlegają licznym zagrożeniom, stąd też ich ochrona w praktyce wymaga stosowania zabiegów ochrony czynnej, połączonych z ochroną obszarową hałd z zachowanymi płatami roślinności. Wiele z nich jest rozbieranych w celu pozyskania kruszywa (prawdopodobnie do celów budowlanych lub do utwardzania dróg polnych); inne podlegają presji sukcesyjnej lub inwazji gatunków obcych. Ochronę utrudnia fakt, że wiele z nich znajduje się na terenach prywatnych, dlatego też ich zachowanie każdorazowo musi być uzgadniane z gospodarzami terenu. Tylko dwa największe zespoły znajdują się pod ochroną obszarową w randze użytków ekologicznych. Parametr perspektywy ochrony oceniono jako właściwy na 6 badanych transektach na stanowiskach Armeria, Pleszczotka, Janowice oraz na Storczykowej Hałdzie w Górach Złotych. W związku z przytoczonymi powyżej ocenami parametrów pozostaje ocena ogólna, która tylko w 3 transektach na Storczykowej Hałdzie uzyskała wartość FV. Dla 5 stanowisk ocena ogólna stanu uzyskała wartość U1, zaś dla 5 U2. Reasumując stan zachowania siedliska 6130 na niemal wszystkich badanych stanowiskach jest niewłaściwy lub zły. Do głównych przyczyn należą postępująca sukcesja naturalna, która powoduje zacienianie muraw przez drzewa oraz krzewy, ekspansja licznych gatunków obcych, mechaniczne niszczenie niektórych hałd. Strona 10 z 16

Zestawienie ocen wskaźników na obszarach Natura 2000 Tab. 5. Wskaźniki na obszarach Natura 2000 (5 obszarów) Zestawienie ocen wskaźników dla siedliska przyrodniczego na badanych obszarach Natura 2000 w regionie biogeograficznym kontynentalnym; wartości w tabeli oznaczają liczbę obszarów Ocena (5 obszarów) Parametr Wskaźnik FV U1 U2 XX Suma właściwa niezadowalająca zła nieznana Powierzchnia siedliska 3 1 1 0 5 Charakterystyczna 0 5 kombinacja florystyczna 4 1 0 Fizjonomia zbiorowiska roślinnego 4 0 1 0 5 Obce gatunki 0 5 2 2 1 inwazyjne Specyficzna Gatunki nitrofilne 4 1 0 5 struktura i Gatunki 0 5 funkcje 2 2 1 ekspansywne Występowanie 0 5 krzewów i podrostu drzew 2 1 2 Ślady wypasu 3 0 1 1 5 Zniszczenia 0 5 3 0 2 mechaniczne Ogólnie 1 2 2 0 5 Perspektywy ochrony 3 0 2 0 5 Podsumowanie i porównanie ocen stanu ochrony siedliska przyrodniczego, w tym jego parametrów w obszarach Natura 2000 Tab. 6. Parametry i ocena ogólna stanu ochrony na obszarach NATURA 2000 i porównanie wyników badań Zestawienie ocen parametrów i oceny ogólnej stanu ochrony siedliska przyrodniczego na badanych obszarach Natura 2000 w regionie biogeograficznym kontynentalnym w roku 2013 Obszary Natura 2000 Specyficzna struktura i funkcje Wyniki obecnych badań Oceny dla obszarów Natura2000 Powierzchnia siedliska Wyniki obecnych badań Perspektywy ochrony Wyniki obecnych badań Ocena ogólna Wyniki obecnych badań Armeria U1 FV FV U1 Pleszczotka U1 FV FV U1 Strona 11 z 16

Podziemia Tarnogórsko- U2 U2 U1 U2 Bytomskie Rudawy Janowickie U2 U2 U2 U2 Góry Złote FV FV FV FV Suma ocen poszczególnych wskaźników FV - 1 U1-2 U2-2 XX - 0 FV - 3 U1-0 U2-2 XX - 0 FV - 3 U1-1 U2-1 XX - 0 FV - 1 U1-2 U2-2 XX - 0 Siedlisko nie było przedmiotem badań w poprzednich latach. Parametr specyficzna struktura i funkcje uzyskał wartość FV w 1 obszarze Natura 2000 (Góry Złote), w dwóch U1, zaś w dwóch U2. Parametr powierzchnia siedliska uzyskał wartość FV w trzech spośród 5 obszarów Natura 2000, natomiast w dwóch (Rudawy Janowickie oraz Podziemia Tarnogórsko-Bytomskie) stwierdzono znaczny spadek zajmowanej przez siedlisko powierzchni, w stosunku do znanej ze źródeł literaturowych. Parametr perspektywy ochrony oceniono jako właściwy w 3 badanych obszarach Natura 2000 na stanowiskach Armeria, Pleszczotka oraz w Górach Złotych. Perspektywy ochrony oceniono jako złe (U2) w obszarze Rudawy Janowickie. W związku z przytoczonymi powyżej ocenami parametrów pozostaje ocena ogólna, która tylko w Górach Złotych uzyskała wartość FV. Dla 2 obszarów ocena ogólna stanu uzyskała wartość U1, zaś dla dwóch pozostałych - U2. Reasumując stan zachowania siedliska 6130 w 4 z pięciu badanych obszarów Natura 2000 jest niewłaściwy lub zły. Do głównych przyczyn należą postępująca sukcesja naturalna, która powoduje zacienianie muraw przez drzewa oraz krzewy, ekspansja licznych gatunków obcych, mechaniczne niszczenie niektórych hałd, a także ruch pojazdów rekreacyjnych, zalesianie w celu umacniania hałd Informacja o gatunkach obcych Tab. 7. Gatunki obce Zestawienie informacji o gatunkach obcych, stwierdzonych w trakcie monitoringu siedliska przyrodniczego Obszar NATURA 2000 Stanowisko Obserwowane gatunki obce (lista gatunków) Wyniki poprzednich badań Wyniki obecnych badań Armeria Armeria - niecierpek gruczołowaty Impatiens glandulifera Royle Armeria Armeria - czeremcha amerykańska Padus serotina (Erhr) Borkh. Armeria Armeria - dąb czerwony Quercus rubra L. Armeria Armeria - rdestowiec ostrokończysty Reynoutria japonica Houtt. Armeria Armeria - robinia akacjowa Robinia pseudacacia L. Armeria Armeria - nawłoć późna Solidago gigantea Strona 12 z 16

Rudawy Janowickie Ciechanowice - Rudawy Janowickie Miedzianka - Rudawy Janowickie Miedzianka - Pleszczotka Pleszczotka - Pleszczotka Pleszczotka - Podziemia Tarnogórsko- Bytomskie Podziemia Tarnogórsko- Bytomskie Podziemia Tarnogórsko- Bytomskie Podziemia Tarnogórsko- Bytomskie Podziemia Tarnogórsko- Bytomskie Hałda Popłuczanka - Aiton rdestowiec ostrokończysty Reynoutria japonica Houtt. rdestowiec ostrokończysty Reynoutria japonica Houtt. rdestowiec sachaliński Reynoutria sachalinensis (F. Schmidt) Nakai czeremcha amerykańska Padus serotina (Erhr) Borkh. nawłoć kanadyjska Solidago canadensis L. niecierpek gruczołowaty Impatiens glandulifera Royle Hałda Popłuczanka - dąb czerwony Quercus rubra L. Hałda Popłuczanka - Hałda Popłuczanka - Hałda Popłuczanka - rdestowiec ostrokończysty Reynoutria japonica Houtt. robinia akacjowa Robinia pseudacacia L. nawłoć późna Solidago gigantea Aiton Poza obszarem Natura Bolesław - czeremcha amerykańska Padus serotina (Erhr) Borkh. Poza obszarem Natura Jaworzno - czeremcha amerykańska Padus serotina (Erhr) Borkh. Poza obszarem Natura Jaworzno - dąb czerwony Quercus rubra L. Poza obszarem Natura Jaworzno - nawłoć późna Solidago gigantea Aiton Poza obszarem Natura Chrzanów - czeremcha amerykańska Padus serotina (Erhr) Borkh. Ocena zastosowanej metodyki monitoringu i ewentualne propozycje zmian wraz z uzasadnieniem. Obecnie stosowana metodyka jest optymalna do badań stanu zachowania siedliska 6130, o czym świadczy szeroki rozrzut uzyskanych wyników. Propozycje działań ochronnych oraz wnioski dotyczące skuteczności dotychczas wykonywanych zabiegów Formą ochrony biernej jest ujęcie niektórych ze stanowisk w formie użytków ekologicznych np. Storczykowa Hałda koło Złotego Stoku (Góry Złote), Pleszczotka (Pleszczotka). Na stanowisku Pleszczotka usunięto część podrostu sosnowego zarastającego hałdę. Możliwe działania ochronne polegać muszą przede wszystkim na: Strona 13 z 16

Usunięciu przynajmniej części drzew i krzewów porastających hałdy (także obecnie zalesione, pozbawione muraw galmanowych) na znanych i monitorowanych stanowiskach siedliska, tak by zacienienie na stanowisku nie przekraczało 20% Wprowadzenie ekstensywnego wypasu kóz, ew. owiec na znanych stanowiskach i w ich otoczeniu w obsadzie nie przekraczającej 0,5 DJP/ha/rok. Ochronę zachowanych i nie objętych obecnie formami ochrony hałd w formie użytków ekologicznych, parków kulturowo-przemysłowych i wykorzystanie ich w promocji turystycznej obszarów, na których występują. Ochrona zachowanych hałd przez poborem kruszywa i depozycją odpadów, w formie indywidualnych ustaleń z właścicielami terenu na których hałdy te występują. Syntetyczne podsumowanie wyników dla siedliska przyrodniczego Siedlisko 6130 murawy galmanowe w roku 2013 było objęte monitoringiem w 5 obszarach Natura 2000 oraz na 13 stanowiskach, przy czym aż 5 z nich leży obecnie poza obszarami Natura, co w przypadku tak rzadkiego i zajmującego skrajnie małą powierzchnię siedliska na obszarze kraju jest sytuacją wysoce niekorzystną dla zapewnienia mu właściwego stanu ochrony. Tym bardziej, że w większości badanych stanowisk stan zachowania siedliska jest niezadowalający lub zły, a tylko w 1 obszarze Natura 2000 oceniony został jako właściwy (Ryc. 1). Równie niekorzystnie wygląda sytuacja w przypadku parametrów dla poszczególnych badanych stanowisk (Ryc. 2). Parametrami ocenianymi jako właściwe są najczęściej Powierzchnia siedliska oraz Perspektywy ochrony. Oceny ogólne są natomiast zdecydowanie obniżane przez niedoskonały lub zły stan zachowania struktury i funkcji. Za niezadowalający lub zły stan zachowania struktury i funkcji muraw galmanowych odpowiadają przede wszystkim czynniki antropogeniczne, wśród których do najczęściej stwierdzanych zaliczano brak wypasu i koszenia, co powoduje uruchomienie procesów sukcesyjnych i zarastanie muraw krzewami i siewkami drzew, czasem stymulowane poprzez sztuczne nasadzenia w celu umocnienia hałd. Tylko na niektórych stanowiskach, gdzie udział toksycznych pierwiastków jest bardzo wysoki procesy te mogą ulegać spontanicznemu hamowaniu, bez udziału człowieka. Strona 14 z 16

Ryc. 1. Rozkład parametrów stanu ochrony siedliska 6130 murawy galmanowe w 5 badanych obszarach Natura 2000. Ryc. 2. Rozkład parametrów stanu ochrony w 13 badanych stanowiskach siedliska 6130, zarówno w obszarach Natura 2000 jak i poza nimi. Inne często stwierdzane zagrożenia to obecność w sąsiedztwie hałd elementów infrastruktury (takich jak drogi, parkingi, kompleksy przemysłowe i linie przesyłowe), nielegalna likwidacja hałd lub rozjeżdżanie ich przez pojazdy terenowe, a także częste występowanie obcych gatunków inwazyjnych (ryc. 3). Strona 15 z 16

Ryc. 3. Liczba wystąpień gatunków obcych roślin inwazyjnych na stanowiskach poddanych monitoringowi (N=13). Jak wynika z ryc. 3, najczęściej spotykanymi gatunkami inwazyjnymi są czeremcha amerykańska (Padus serotina) oraz rdestowiec japoński (Reynoutria japonica), co samo w sobie świadczy o dużej odporności tych gatunków na wysokie stężenie metali ciężkich w glebie. Gatunków obcych geograficznie nie stwierdzano tylko na hałdach arsenowych koło Złotego Stoku. Strona 16 z 16