BĄDŹ BEZPIECZNA OD PRZEMOCY SEKSUALNEJ Druk informatora umożliwiło finansowe wsparcie Województwa Lubuskiego w ramach projektu: Bądź bezpieczna kieszonkowe poradniki prawne 1
Lubuskie Stowarzyszenie na Rzecz Kobiet BABA Autorki broszury: Dorota Zubrzycka-Urbańska, Idalia Łyczkowska, Anita Kucharska-Dziedzic Lubuskie Stowarzyszenie na Rzecz Kobiet BABA Zielona Góra, Stary Rynek 17 (wejście od ul. Lisowskiego) tel/fax: 68 4549232, tel. kom. 692 064 061 www.baba.org.pl, e-mail: baba@baba.org.pl BABA jest organizacją pozarządową pomagającą i wspierającą wszystkich potrzebujących pomocy i wsparcia, zwłaszcza osoby i rodziny dotknięte problemem przemocy. Prowadzimy bezpłatne poradnictwo prawne i psychologiczne, psychoterapię, coaching i doradztwo zawodowe. Wydajemy bezpłatne informatory, szkolimy wolontariuszy oraz pomagaczy zatrudnionych w instytucjach pomocowych. Edukujemy prawnie i przeciwprzemocowy dzieci i dorosłych. Wszystkie osoby działające w naszym Stowarzyszeniu pracują społecznie, nie pobierając wynagrodzenia. Działamy dzięki darowiznom i wpłatom. Wspierając nas wspierasz beneficjentki i beneficjentów BABY. Prosimy o wpłaty na konto: Raiffeisen Polbank nr 43 1750 0012 0000 0000 2109 7896 BABA jest organizacją pożytku publicznego, dlatego możesz nas wesprzeć, składając roczne zeznanie podatkowe. Nasz nr KRS 0000060904. 2
POCZUJ SIĘ BEZPIECZNIEJ, CZYLI ZASADY BEZPIECZEŃSTWA Przemoc seksualna to każda forma niechcianego kontaktu seksualnego. Może dotknąć każdego, bez względu na wiek, płeć, etniczność, religię, poziom sprawności, orientację seksualną czy pochodzenie. Nic nie usprawiedliwia przemocy seksualnej. Winy za przemoc seksualną nie ponosi osoba, która jej doznała. To sprawca jest winny. Pamiętaj o tym!!! Nikt nie ma prawa Cię skrzywdzić, bez względu na to, gdzie jesteś, o której godzinie i jak wyglądasz. Strój, makijaż, przyjęcie, zaproszenia na kawę, wspólne wyjście czy też wyjazd, nie oznacza przyzwolenia na kontakt seksualny. Jeżeli jesteś sama na ciemnej ulicy, nosisz krótkie spódnice, bluzki z dekoltem, podróżujesz samotnie autostopem, jesteś pod wpływem alkoholu nie oznacza, że pozwalasz na seks. Ale pamiętaj: przestępca nie przestrzega prawa i ogólnie przyjętych norm postępowania. Stereotypy krzywdzące ofiary przemocy seksualnej sugestią, że są współwinne gwałtu, wciąż pokutują w społeczeństwie. Powinnaś więc rozstrzygnąć, czy zakładać, że cywilizowane zasady współżycia społecznego oraz prawa kobiet są w Polsce przestrzegane, czy zachować ostrożność, by uniknąć niebezpieczeństwa. Zakładamy, że lepiej unikać niebezpieczeństwa, niż domagać się ukarania sprawcy, nawet wtedy gdy racja jest po Twojej stronie. Twoim sprzymierzeńcem niech będzie NIEUFNOŚĆ i znajomość zasad bezpieczeństwa. Pamiętaj także, że zdecydowana większość przestępców seksualnych znała swoje ofiary wcześniej. Badania pokazują, iż 80% sprawców gwałtu znanych jest ofierze. Sprawcy przestępstw seksualnych to w większości całkowicie zdrowi psychicznie mężczyźni, wywodzący się z różnych grup społecznych. Ryzyko, że skrzywdzi Cię nieznajomy agresor jest dużo mniejsze, niż że zrobi to ktoś, kogo znasz i komu ufasz. Nie chcemy, byś każdego znanego Ci mężczyznę traktowała jako potencjalnego napastnika chcemy jedynie, byś miała świadomość tej specyfiki przestępstw seksualnych. W domu Zainstaluj dobre zamki do drzwi i okien. Załóż wizjer. Niech światło na klatce schodowej dobrze oświetla osobę przed drzwiami nie od tyłu, bo nie zobaczysz twarzy. Zanim otworzysz drzwi, zidentyfikuj odwiedzającą Cię osobę. Jeśli dzwoniący do Twoich drzwi twierdzi, że jest policjantem, osobą urzędową lub rzemieślnikiem, poproś o dowód tożsamości. Nie 3
przejmuj się, jeśli odwiedzająca Cię osoba będzie zdenerwowana tą sytuacją. Jeśli ciągle nie jesteś pewna, poproś tę osobę, aby przyszła lub zadzwoniła w innym terminie. Nie będziesz wtedy sama. Nie rozgłaszaj tego, że mieszkasz sama. Po zmroku zaciągaj żaluzje lub zasłaniaj okna, aby wnętrze Twojego mieszkania było niewidoczne z zewnątrz. Kup psa, niekoniecznie obronnego. Nie powierzaj kluczy od swojego mieszkania nikomu poza dobrze znanymi Ci osobami, którym ufasz, jeśli zgubisz choć jeden klucz wymień zamek. W miejscach publicznych Zachowaj ostrożność, jeśli wybierasz sama do lokalu, zwłaszcza po zmierzchu: w czasie weekendu, wakacji, w kurortach. Samotne kobiety uznane mogą być za łatwy łup. Alkohol pij tylko w dobrze znanym towarzystwie, upewnij się, że w razie przeholowania ktoś się Tobą zajmie. Nie chodź na imprezy z nowopoznanym towarzystwem. Napastnicy zazwyczaj wzbudzają zaufanie. Potencjalny gwałciciel rzadko ma wygląd zbira. Miej na oku swój kieliszek od momentu przygotowywania drinka przez barmana; zdarza się wsypywanie narkotyków, środków usypiających lub psychotropowych do kieliszka, abyś potem była bezwolna lub zbyt osłabiona, aby się bronić. Wbrew pozorom środki te są i tanie, i łatwo dostępne. Jeśli wychodzisz do toalety nie dopijaj po powrocie. Nigdy za dużo ostrożności, gdy poznajesz nowych ludzi, nawet gdy jesteś z koleżanką. Kilku panów poradzi sobie z dwiema dziewczynami. Może Was być więcej, ale co zrobicie, gdy oni będą uzbrojeni? Zdarzają się wypadki, gdy nowopoznani panowie odwożą do domów panie, z wyjątkiem tej ostatniej upatrzonej na ofiarę. Weź taksówkę. Jeśli widzisz kogoś pierwszy raz, to jest to pierwszy raz i dopiero teraz go poznajesz, nawet, jeśli od pół roku czatujecie czy mejlujecie. Nowopoznanemu daj numer telefonu lub umów się na lunch następnego dnia, ale nie pozwól się odprowadzić. Przecież tak naprawdę nic o nim nie wiesz, nawet jeśli przegadałaś z nim pół nocy pomyśl czy miałaś szansę zweryfikować informacje, które Ci podał? Uważaj także na przypadkowo spotkanych kolegów z podstawówki, podwórka, kolegów brata, chłopców z Twojego rodzinnego miasta. Pozór znajomości usypia zazwyczaj czujność ofiary. Podobnie jest z mundurem także wzbudza zaufanie. Przecież nie wiesz, co się z nimi działo przez te kilka lat a może w tym czasie się zmienili. Wbrew 4
pozorom większość gwałcicieli zna doskonale swoje ofiary i większość gwałtów odbywa się w mieszkaniu osoby pokrzywdzonej lub sprawcy. Nie odwiedzaj miejsc o tzw. złej renomie, knajp, dzielnic, skwerów itd. W nieznanym mieście zapytaj, jakich miejsc unikać, które dzielnice są niebezpieczne. Nie chodź na skróty to przeważnie w takich miejscach czają się napastnicy. Unikaj samotnych spacerów lub w towarzystwie nieznanych mężczyzn. Zasada ta dotyczy także dziennej pory i słonecznej pogody. Dlaczego sądzisz, że każdy bandzior prowadzi nocny tryb życia i uwielbia mgliste wieczory? Jeśli biegasz czy chodzisz z kijkami także stosuj się do powyższej zasady. Rowerem zdążysz umknąć, na piechotę masz zdecydowanie gorsze szanse. Jeśli biegasz samotnie zrezygnuj ze słuchania głośnej muzyki przez słuchawki, możesz nie usłyszeć, że ktoś biegnie za Tobą i mieć przez to krótszy czas reakcji. Jeśli jesteś młodą mamą, nie czyni Cię to nietykalną dla zbirów. Są tacy, którzy gustują w mamach z wózeczkami, które wybierają ciche, odludne miejsca na spacery ze śpiącym maluszkiem. Zbir wie, że nie będziesz uciekać, bo nie zostawisz dziecka, z wózkiem czy dzieckiem na ręku jesteś dużo wolniejsza. Pomyśl o kieszonkowym alarmie, ewentualnie gwizdku. Wieczorem wróć lepiej taksówką niż autobusem i zamawiaj ją telefonicznie. Poproś kierowcę, by odwiózł Cię pod samą klatkę zaczekał z odjazdem, aż wejdziesz do klatki. Nie wchodź do klatki, jeśli ktoś nieznajomy przy niej stoi, nie wyciągaj kluczy z torebki w towarzystwie nieznajomej osoby. Jesteś obok domu to usypia zazwyczaj czujność. Noś zawsze zapiętą torebkę, telefon komórkowy trzymaj w środku. W tłoku włóż torebkę pod pachę. Noś pieniądze i dokumenty osobno. Przy kluczach nie noś adresu. Unikaj terenów niezabudowanych lub przemysłowych, terenów uczelni lub biur po godzinach pracy. Unikaj nieoświetlonych miejsc; ktoś mógł specjalnie zbić lampę. Noś w kieszeni (nie torebce, bo nie zdążysz wyjąć) gaz pieprzowy, tzw. anty-dog; nie potrzebujesz na niego pozwolenia, jest tani i skuteczny również w przypadku ludzi. Jeśli czujesz się zagrożona na ulicy, wracasz z pracy późno do domu, a ktoś idzie za Tobą zadzwoń do kogoś bliskiego (pewnie masz 5
tanie minuty do bliskich) i nie rozłączaj się niech słyszy, czy u Ciebie wszystko w porządku. Czasami wystarczy się obrócić, jeśli ktoś idzie za Tobą ryzyko rozpoznania może potencjalnego sprawcę zniechęcić. Wykorzystaj twórczo telefon komórkowy zrób zdjęcie, podaj telefonicznie numer rejestracji samochodu, który wolno za Tobą jedzie. Nie wsiadaj do windy sama z nieznajomym. Jeżeli na jakimś piętrze chce się dosiąść nieznajomy wysiądź. W razie niebezpieczeństwa wciśnij ALARM, klawisz z następnym piętrem, ale nie STOP. W podróży Zablokuj drzwi niech samochód będzie Twoją twierdzą. Nigdy nie zabieraj nikogo z drogi, jeśli jedziesz sama. Samotna dziewczyna czekająca na okazję może być wystawiona na wabia; w krzakach czy rowie czekają koledzy. Jeśli ktoś sygnalizuje, że złapałaś gumę, nie zatrzymuj się dojedź do stacji obsługi, na stację benzynową, na policję. Tak samo w przypadku niewielkiej stłuczki. Tak może zaczynać się napad. Po zmierzchu parkuj samochód tylko w widocznych i dobrze oświetlonych miejscach. Zanim z niego wysiądziesz, upewnij się, że nic Ci nie grozi. To samo uczyń przed wejściem do pojazdu. Unikaj pustych przedziałów. Bądź czujna, gdy ktoś dosiada się w czasie jazdy pociągu, nawet kobieta czy kolejarz. W pustym pociągu usiądź w przedziale obok kolejarzy, w pustym autobusie za kierowcą. Nie wdawaj się w rozmowy, automatycznie zaczynasz ufać osobie, z którą chwilę porozmawiałaś, a przecież wiesz o niej tyle, ile Ci powiedziała i skąd wiesz, że to prawda. Bądź asertywna i nieufna, lepiej zostać niesympatyczną niż napadniętą. Wypij kilka kaw, ale nie śpij. Zdarza się, że bandyci usypiają gazem śpiących pasażerów w zamkniętym przedziale na czas napadu. Nie przyjmuj poczęstunku nawet od dziecka współpasażerki. Nie wstydź się krzyczeć, gdy widzisz ekshibicjonistę lub onanistę. Najlepiej: Ty zboczeńcu każdy wyjdzie z ciekawości, aby go zobaczyć. Niektórzy zboczeńcy udają ekshibicjonistów, aby uśpić czujność kobiety wedle potocznej opinii ekshibicjoniści nie są niebezpieczni. Uważaj przy wsiadaniu do autobusu, tramwaju czy pociągu na tzw. sztuczny tłok. Powiedz: Niech Pan tak na mnie nie napiera! Nigdy nie wsiadaj do samochodu z nieznajomym mężczyzną. Zrezygnuj z autostopu. Podróżowanie autostopem nawet z koleżanką może skończyć się tragicznie napastnik, mając broń czy niebezpieczne 6
narzędzie, może sterroryzować Was obie. Nie daj się zwieść porządnemu wyglądowi. Fizjonomia sprawcy zazwyczaj wzbudza zaufanie. Sprawcy gwałtów na autostopowiczkach to często stateczni mężowie i tatusiowie, w których nagle obudził się bandzior. W pracy (w szkole) Nie skracaj sobie drogi do pracy czy szkoły nie idź przez parki, nasypy, przejazdy kolejowe nawet, gdybyś miała się spóźnić. Nie pozwalaj na szantaż seksualny, obietnice podwyżki, awansu, dobrej oceny w zamian za poddanie się czynnościom seksualnym. To też jest przestępstwo. Nie pozwalaj na molestowanie seksualne Ciebie przez współpracowników czy szefa w pracy nawet gdyby było tylko słowne (żarty, komentarze). Zazwyczaj sprawca przemocy seksualnej brak Twojej reakcji uznaje za zezwolenie do dalszych czynów. Nie pozwalaj na dotykanie, podszczypywanie, klepanie po pupie. Musisz reagować na pierwsze często teoretycznie niewinne zachowanie sprawcy przemocy, jeśli nie zareagujesz, molestowanie będzie częstsze a sprawca coraz bardziej nachalny. Grzecznie powiedz, że nie życzysz sobie tego rodzaju dowcipów. Dla Ciebie mają już one charakter molestowania seksualnego. Bądź stanowcza. Lepiej wyjść na przewrażliwioną niż znosić w pracy obleśne zachowania. Reagując szybko zanim dojdzie do bardziej zaawansowanych zalotów, pozwolisz się wycofać sprawcy z honorem. Zgłoś pracodawcy, jeżeli molestuje Cię współpracownik, jeżeli uważasz, że czyjeś zachowania ranią Twoje uczucia i Twoją godność poprzez niewybredne żarty, komentarze o tematyce seksualnej, umieszczanie w miejscu pracy pornograficznych obrazków nawet pod pozorem niewinnego kalendarza. To pracodawca ponosi odpowiedzialność za zapewnienie Ci bezpieczeństwa w pracy. Masz prawo żądać od niego odszkodowania, jeżeli byłaś molestowana w miejscu pracy. Nawet gdybyś miała stracić pracę, nie pozwalaj na molestowanie Ciebie przez pracodawcę. Takie molestowanie może skończyć się gwałtem. I nie licz na to, że jeżeli będziesz milczeć, nikt się nie dowie o Twoim upokorzeniu. Za molestowanie seksualne w miejscu pracy czy szkole zapłacisz upokorzeniem, depresją, nerwicami seksualnymi. Zareaguj natychmiast, tylko wtedy powstrzymasz tę lawinę. W trakcie napadu Na widok grupy mężczyzn czy wyrostków przejdź na drugą stronę. 7
Nie reaguj na słowne zaczepki. Na pytanie o godzinę, przeproś, że nie masz zegarka. Na prośbę o ogień odpowiedz, że niestety nie palisz. Odpowiadając, bądź uprzejma nie agresywna; sprawca zazwyczaj początkowo ukrywa agresję, a Twoja gwałtowna reakcja słowna może go pobudzić, poczuje się usprawiedliwiony, atakując Cię. Unikaj wzroku podejrzanej osoby. Jeśli ktoś za Tobą idzie obróć się i przyjrzyj. Strach przed rozpoznaniem może zniechęcić potencjalnego sprawcę. W trakcie napadu krzycz, jeśli możesz. Wieczorem Pali się w dzień: Ratujcie dziecko. Jeśli będziesz krzyczeć, że gwałcą, ktoś postronny może odebrać to jako żart. Jeśli napad ma miejsce przed Twoim domem lub domem Twoich znajomych, krzycz nazwisko sąsiada. Jeśli uznasz, że możesz się bronić: pryśnij w oczy gazem pieprzowym albo dezodorantem w sprayu, uderz szpikulcem parasola lub obcasem w grzbiet stopy, kopnij w piszczel, następnie w krocze i uciekaj nie patrz, co się z nim dzieje. Nie miej żadnych zahamowań zdaj się na intuicję. Drap, wsadź palce w nos czy oczy to bardzo bolesne. Pamiętaj, że się bronisz i prawo stoi po Twojej stronie. Sprawcą stajesz się dopiero wówczas, gdy atakujesz swego napastnika a realne zagrożenie już minęło; atakując po napadzie, po prostu się mścisz. Broń się wtedy, gdy masz realne szanse obrony. Jeśli napastników jest kilku, albo jeden, ale uzbrojony, gdy wywieziono Cię na pustkowie i nikt nie usłyszy Twoich krzyków zastanów się, czy lepiej bronić się przed gwałtem, czy zachować życie. To Twoja decyzja i Twoje życie. Nikt nie wymaga od Ciebie heroizmu. Każda kobieta ma inny próg strachu, bólu i odporności psychicznej. Gwałt to wymuszenie, niekoniecznie siłowe. Nie musisz się bić ze sprawcą, by sąd uznał, że to był gwałt. O pomoc zwróć się do konkretnej osoby, kierując na nią spojrzenie albo wskazując gestem, Niech mi pan pomoże. Mówiąc: Niech mi ktoś pomoże, prawdopodobnie nie uzyskasz pomocy. Do napastnika staraj się mówić spokojnie lub wzbudź w nim litość. Jeśli masz wkładkę higieniczną, postrasz go chorobą weneryczną, grzybicą, drożdżycą, ale AIDS raczej nie chwyci. Poinformuj o ciężko chorym sercu zastawce, ciąży postrasz poronieniem. Lecz jeśli wyczujesz, że Twoje prośby go denerwują przestań. Spróbuj zwymiotować, zsikać się w majtki lub nawet wywołać wypróżnienie lepiej, żeby poczuł obrzydzenie, niż Cię zgwałcił. Taka Twoja reakcja go zaskoczy, a to już połowa sukcesu. Nie myśl, jak ludzie zareagują na Twój widok potem, w tej sytuacji to nie jest ważne. 8
JEŻELI DOŚWIADCZYŁAŚ GWAŁTU Jeżeli zostałaś skrzywdzona: Nie wstydź się! Natychmiast zadzwoń do kogoś bliskiego, zaufanego, kto Ci pomoże. Koniecznie jak najszybciej zgłoś to na policję! (tel. 997 lub 112) Żądaj natychmiastowego zabezpieczenia dowodów znajdujących się na miejscu przestępstwa, na Twoim ciele i odzieży. Nie myj się, zachowaj bieliznę, a najlepiej całą odzież, w którą byłaś ubrana w chwili zdarzenia i pod żadnym pozorem nie wyrzucaj, np. podartej w czasie gwałtu bielizny, nie pierz jej. W każdym przypadku (nawet gdy nie zostałaś pobita) musisz zasięgnąć pomocy lekarskiej. Szybka pomoc lekarska pomoże Ci uniknąć zakażenia wirusem HIV. W przypadku kontaktów heteroseksualnych kobiety są bardziej niż mężczyźni narażeni na zakaże-nie. W czasie stosunku z osobą zakażoną grozi Ci wiele chorób, w tym żółtaczka typu C. Niczego nie zmieniaj w miejscu gwałtu, nawet gdy to jest Twoje mieszkanie, nie sprzątaj, nie ścieraj śladów, nie odkurzaj. Nie daj się zastraszyć sprawcy. Zażądaj od lekarza, aby przepisał Ci tabletkę zapobiegającą zajściu w ciążę (tabletka po stosunku), którą musisz zażyć w ciągu 72 godzin po zgwałceniu. Zachowaj rachunki za lekarstwa. To nieprawda, że: Zdarzyło się to tylko Tobie To zdarza się wielu kobietom, ale niewiele o tym mówi. Większość kobiet była choć raz napastowana, część z nich tylko słownie, część została zgwałcona. Zdarzają się morderstwa na tle seksualnym. Organizacje kobiece szacują, że 2 na 5 kobiet zaznało bądź zazna w swoim życiu przemocy seksualnej, czyli gwałtu lub jego próby. Większość kobiet zaznaje niepożądanych zachowań na tle seksualnym nagabywania, molestowania seksualnego, nieprzyzwoitych i raniących ich godność uwag, spotyka onanistów, ekshibicjonistów, tzw. froterystów, czyli panów ocierających się o kobiety lub je dotykających w środkach komunikacji i liczących na ich zawstydzenie. Na pewno nauczyłaś się, jak reagować w takich sytuacjach, by wyjść z opresji z godnością, wiesz, jak robić uniki. Tę wiedzę ma większość z nas. Ale często to nie wystarcza. Gwałtu nie może dokonać Twój mąż 9
Gwałt pozostaje gwałtem nawet, gdy sprawca to Twój mąż, konkubent, partner seksualny (były czy obecny). Masz prawo nie zgadzać się na stosunek seksualny. Nikt Cię do tego nie ma prawa zmuszać nawet, jeśli zawarłaś z nim związek małżeński, czy też wcześniej zgadzałaś się na seks z tym osobnikiem. Każda osoba pokrzywdzona gwałtem ma prawo do żądania, by sprawcę gwałtu ukarano. Byłaś sobie sama winna Gwałt i przemoc dotyka kobiety bez względu na ich wygląd, charakter, wykształcenie, wiek (gwałcone są nawet staruszki, kobiety w zaawansowanej ciąży, matki z dziećmi na spacerze) czy religijność. Znasz siłę stereotypów społecznych i choć częściowo, to jednak w nie wierzysz. Czasy się jednak zmieniają, stereotypy też ale wolniej. Dziś to tzw. porządne dziewczyny padają ofiarami przestępstw o podłożu seksualnym. Sprawca liczy na ich zawstydzenie i obawę przed reakcją środowiska i rodziny. Zgwałcona kobieta często milczy, sprawca pozostaje bezkarny i kontynuuje swój proceder. Na ofiarę typowane są często nie tylko kobiety słabej i delikatnej postury, ale również nieśmiałe, wrażliwe i subtelne sprawca, gwałcąc taką dziewczynę czy kobietę, czuje się bezpiecznie w swej bezkarności. A ofiara przeżywa gehennę, spotykając sprawcę później na ulicy czy w pracy. Jej trauma się pogłębia. Podobna prawidłowość dotyczy sprawców. Mężczyzna, który to zrobił, może być tzw. zwyczajnym człowiekiem z czystą policyjną kartoteką i dobrą opinią u sąsiadów. Często to dobry mąż i ojciec, w którego od czasu do czasu wstępuje bydlę. Mogłaś się więc pomylić w ocenie mężczyzny, zwłaszcza że większość sprawców jest dobrze znana swoim ofiarom. Sprowokowałaś sprawcę Nie wybrał Ciebie ze względu na Twój ubiór, wygląd czy zachowanie, zadecydowały sprzyjające atakowi okoliczności, np. pusta alejka. To nie jest tak, że zobaczył Cię, a w umyśle zaświtała mu myśl Dobrze by ją było zgwałcić. Gwałt to nie jest nagły poryw uczucia czy pożądania, ale zaplanowane działanie sprawcy, który usiłuje rozładować swoje napięcie seksualne, krzywdząc kobietę. Typuje na ofiarę tę, która, jak sądzi, będzie miała nikłe szanse, aby się obronić. Wybiera też miejsce tak, aby nikt mu nie przeszkodził odludne, słabo uczęszczane, zaplecze baru, gdzie nikt nie zwróci uwagi na małe zamieszanie, swoje lub ofiary mieszkanie. Sprawca to człowiek, któremu sprawia przyjemność obcowanie płciowe z kobietą, która tego nie chce, która się boi, płacze, broni się, prosi o litość, która się go brzydzi. Jemu sprawia seksualną przyjemność przełamywanie jej oporu. To właśnie to go podnieca, a nie Twoje 10
włosy, oczy czy pupa. Zdarza się, że to ukryta cecha jego osobowości, o której pojęcia nie mają jego żona i rodzina. Stan po alkoholu rzeczywiście zwiększa ryzyko zgwałcenia, ale decyduje tu nie fakt, że po alkoholu kobiety zachowują się swobodniej i sprawca łatwiej się rozgrzeszy, lecz fakt, że pod wpływem alkoholu zareagujesz wolniej, Twoje ruchy są mniej skoordynowane, więc łatwiej będzie przełamać Twój fizyczny opór, a może być i tak, że niczego nie będziesz pamiętać. Jednak bez względu na okoliczności, nikt nie ma prawa Cię skrzywdzić. Mogłaś się obronić Każda ofiara wini siebie, to zachowanie typowe, co nie znaczy, że logiczne. Zastanów się nie miałaś szansy, gdybyś ją miała, to byś z niej skorzystała. Nie miałaś czasu pomyśleć, działałaś instynktownie. Agresor nie tylko zniewala ofiarę fizycznie, przede wszystkim ją zastrasza i przez to czyni bezwolną. Wszyscy mamy jakiś próg wytrzymałości na ból i odporności psychicznej. Policja i pracownicy wymiaru sprawiedliwości doskonale to wiedzą. Są kobiety, które bronią się i walczą ze sprawcą, są i takie, które strach paraliżuje i nie tylko nie są w stanie wykonać żadnego ruchu, nie uciekają, ale nawet nie potrafią wydobyć z siebie głosu. Każda z nas reaguje inaczej i nie wiemy, jak się zachowamy w chwili zagrożenia, jeśli tego nie przeżyłyśmy. Nie wiń więc siebie, zrobiłaś wszystko, do czego w danej chwili byłaś zdolna. Winny jest sprawca, wsparcie należy się ofierze. Dlaczego powinnaś o tym komuś powiedzieć: Żeby sobie pomóc Potrzebujesz pomocy i wsparcia. Jeśli nikt się nie dowie, nikt Ci nie pomoże. Sama sobie nie poradzisz i nikt na Twoim miejscu sam by sobie nie poradził. Trauma może objawić się koszmarnymi snami, Twoim dziwnym zachowaniem, kłopotami z pamięcią, problemami w nauce, fizycznym osłabieniem organizmu, nawet chorobą. Żeby nie żyć w strachu Nie zapomnisz i nie wyprzesz ze świadomości tego, co się stało. Ale możesz nauczyć się znów normalnie żyć. Są ludzie, którzy wiedzą, jak Ci pomóc, którzy sprawią, że pogodzisz się ze sobą i ze światem. Zwłaszcza, jeśli skrzywdził Cię ktoś Ci bliski i zaufany. Żeby się nie czuć bezradną Dobrze mieć świadomość, że go złapano i ukarano. Odzyskasz wiarę w sprawiedliwy ś wiat i w swoją siłę. Nie pozwól, by on chodził bezkarny, przecież możesz go znów spotkać. Może go kiedyś spotkać Twoja córka. 11
Żeby innym pomóc Jeśli nic nie zrobisz, on zyska pewność, że jest bezkarny następną ofiarę skrzywdzi mocniej, będzie bardziej okrutny i bezwzględny. Może nawet zabić. Pamiętaj, że on się uczy i następna ofiara będzie miała mniej szans niż Ty. Pamiętaj też, że milcząc, spełniasz jego życzenie, on chce, żebyś milczała, żebyś się ciągle bała. Twoje milczenie daje mu poczucie bezpieczeństwa i chorą satysfakcję. Będziesz chciała zapomnieć, ale on będzie pamiętał Twój strach i Twoje upokorzenie, ciągle będzie czerpał satysfakcję ze świadomości, że nadal się go boisz i milczysz. Zastanów się, czy tego właśnie chcesz? Policji przyda się każda informacja nawet, jeśli niewiele pamiętasz, nawet, jeśli to było dawno, nawet, jeśli nic Ci się właściwie nie stało. Jeśli nie uda się go skazać, to i tak już na zawsze będzie odnotowany w policyjnych annałach jako podejrzany o skłonności do przemocy seksualnej. Jeśli kiedykolwiek, gdziekolwiek ktoś popełni przestępstwo seksualne, to policja będzie niegdysiejszego sprawcę gwałtu na Tobie typować na potencjalnego sprawcę. Jeśli jedna kobieta odważy się wskazać sprawcę gwałtu, to on już nigdy nie zapomni o tym, że zrobił źle i ten zły uczynek będzie go prześladował do końca życia. Ty masz ogromną szansę powrócić do normalnego tryby życia, a on już zawsze będzie naznaczony piętnem winy i strachem, że jego rodzina, znajomi, współpracownicy dowiedzą się o jego problemach z prawem. Prawdopodobnie, jeśli był tzw. normalnym obywatelem, już nigdy nie skrzywdzi żadnej innej kobiety. 12
JEŚLI CHCESZ, BY UKARANO SPRAWCĘ Gwałt to doświadczenie odzierające osobę pokrzywdzoną z godności, upokarzające. W potocznym rozumieniu zgwałcenie oznacza zmuszenie przemocą do odbycia stosunku płciowego. Prawnokarne znaczenie tego pojęcia jest o wiele szersze, gdyż obejmuje także inne czynności seksualne. Przedmiotem ochrony art. 197 kodeksu karnego (zgwałcenie i wymuszenie czynności seksualnej) jest wolność seksualna. Należy ją rozumieć szeroko, zarówno jako swobodę samej decyzji o podjęciu zachowań seksualnych, jak również jako swobodę wyboru ich czasu, miejsca, formy i innych okoliczności. Zgwałcenie jest przestępstwem powszechnym. Jego sprawcą i ofiarą może być każdy, bez względu na wiek, płeć (zarówno kobieta, jak i mężczyzna), orientację seksualną (zgwałcenie heteroseksualne i homoseksualne) czy łączące relacje (osoba obca, krewny, małżonek). Pamiętaj!!! Sprawcą tych czynów może być także współmałżonek czy stały partner. Fakt pozostawania w małżeństwie czy innej bliskiej relacji nie oznacza bowiem stałej zgody na współżycie i inne formy intymności na każde żądanie drugiej osoby. Dla zaistnienia przestępstwa zgwałcenia nie ma znaczenia, że miałaś wcześniej innych partnerów, nie jest również ważne, ilu ich miałaś. Ważne jest to, że nie chciałaś tego konkretnego stosunku, do którego zostałaś zmuszona przez sprawcę. Wszystkie przestępstwa, które ustawodawca umieścił w rozdziale XXV kodeksu karnego i które są zaliczane do Przestępstw przeciwko wolności seksualnej i obyczajności, tj. przestępstwa określone w art. 197 k.k. (zgwałcenie i wymuszenie czynności seksualnej), art. 198 k.k. (seksualne wykorzystanie niepoczytalności lub bezradności), art. 199 k.k. (seksualne wykorzystanie stosunku zależności lub krytycznego położenia), art. 200 k.k. (seksualne wykorzystanie małoletniego), art. 200 a k.k. (elektroniczna korupcja seksualna małoletniego), art. 200 b. k.k. (propagowanie pedofilii), art. 201 k.k. (kazirodztwo), art. 202 k.k.(publiczne prezentowanie treści pornograficznych), art. 203 k.k. (zmuszenie do uprawiania prostytucji ), art. 204 k.k. (stręczycielstwo, sutenerstwo i kuplerstwo) są przestępstwami ściganymi z urzędu wyciąg z przepisów z rozdziału XXV Kodeksu karnego na końcu poradnika. W przypadku przestępstw ściganych z urzędu organy procesowe są zobowiązane wszcząć postępowanie niezależnie od Twojej jako osoby 13
pokrzywdzonej woli, prowadzić je i dokonywać niezbędnych czynności do zakończenia postępowania. Zdecydowana większość przestępstw jest ścigana właśnie w taki sposób. Osoba fizyczna, której dobro prawne zostało bezpośrednio naruszone lub zagrożone przez przestępstwo, jest osobą pokrzywdzoną w postępowaniu karnym. Jeżeli jesteś ofiarą przestępstwa seksualnego, np. gwałtu, jesteś pokrzywdzoną. Aby organy ściągania mogły podjąć wszelkie działania konieczne do wykrycia i ukarania sprawcy muszą o zaistnieniu przestępstwa dowiedzieć się. Wezwij Policję, jeżeli masz taką możliwość. Idź na Policję! Najczęściej spotykaną formą zawiadomienia o przestępstwie jest zawiadomienie złożone w formie ustnej, przyjęte i spisane przez policjanta w formie protokołu. Możesz też złożyć zawiadomienie w formie pisemnej. Pamiętaj jednak, że część dowodów można zebrać najwyżej dobę po gwałcie, a właściwie kilka godzin. Pamiętaj! Każdy kto dowiedział się o popełnieniu przestępstwa ściganego z urzędu ma społeczny obowiązek zawiadomienia o popełnieniu przestępstwa. Jeżeli nie jesteś pokrzywdzonym lecz świadkiem przestępstwa zawiadom o tym policję albo prokuraturę. Pamiętaj! 185 c kodeksu postępowania karnego w sprawach o przestępstwa przeciwko wolności seksualnej i obyczajności określone w art. 197 k.k. (zgwałcenie i wymuszenie czynności seksualnej), art. 198 k.k. (seksualne wykorzystanie niepoczytalności lub bezradności), art. 199 k.k. (seksualne wykorzystanie stosunku zależności lub krytycznego położenia): Zawiadomienie o przestępstwie składane przez Ciebie jako pokrzywdzoną powinno ograniczyć się do wskazania najważniejszych faktów i dowodów, którymi w szczególności mogą być dane dotyczące daty i miejsca popełnienia przestępstwa, dane identyfikujące sprawcę, w tym jego opis, dane świadków i dokumentacja medyczna będąca w Twojej dyspozycji (jeżeli wcześniej sama zgłosiłaś się do lekarza). Osoby wobec których zastosowano przemoc seksualną, są pokrzywdzonymi w rozumieniu prawa i jednocześnie świadkami przestępstwa. Występujesz więc w postępowaniu karnym w podwójnej roli. Osoba, której postawiono zarzut w związku z popełnieniem przestępstwa nazywa się podejrzanym. Zostaniesz przesłuchana w charakterze świadka na posiedzeniu przez sąd w odpowiednio przystosowanym pomieszczeniu w siedzibie sądu lub w innym miejscu. W pomieszczeniu tym znajduje się kamera 14
i mikrofon rejestrujące obraz i dźwięk. Dzięki temu sporządzony zapis obrazu i dźwięku może zostać odtworzony na rozprawie, co sprawi, że nie będziesz musiała zeznawać ponownie (wyjątek poniżej). Czynność przesłuchania dokumentowana jest poprzez protokół pisemny. Będziesz przesłuchiwana przez sędziego w pokoju przesłuchań w obecności i z udziałem biegłego psychologa (jeżeli został powołany). Prokurator, Twój pełnomocnik, obrońca obserwują przesłuchanie z innego pomieszczenia (przez lustro weneckie lub obraz wideo). Jeżeli zajdzie konieczność ponownego przesłuchania Ciebie w charakterze świadka, na Twój wniosek przesłuchanie przeprowadza się przy użyciu urządzeń technicznych umożliwiających przeprowadzenie tej czynności na odległość z jednoczesnym bezpośrednim przekazem obrazu i dźwięku (wideokonferencja). Przesłuchanie w takiej formie jest prowadzone, gdy zachodzi uzasadniona obawa, że bezpośrednia obecność oskarżonego przy przesłuchaniu mogłaby oddziaływać krępująco na Twoje zeznania lub wywierać negatywny wpływ na Twój stan psychiczny. Pamiętaj! Konieczny jest Twój wniosek. Udział biegłego psychologa w Twoim przesłuchaniu nie jest obligatoryjny (obowiązkowy). Jeżeli został powołany biegły na Twój wniosek, biegłym powinien być psycholog tej samej płci co Ty. Sąd może takiego wniosku nie uwzględnić, gdy będzie to utrudniać postępowanie. Utrudnianie postępowania jest rozumiane jako konieczność niezwłocznego podjęcia działań w sytuacji grożącej utratą dowodów. Pamiętaj! Jeżeli jesteś ofiarą przestępstwa wskazanego w rozdziale XXV kodeksu karnego (przestępstwa przeciwko wolności seksualnej i obyczajności art. 197 k.k. do 204 k.k.) i w chwili przesłuchania nie ukończyłaś 15 lat: Będziesz przesłuchana w charakterze świadka wyjątkowo, tylko wówczas, gdy Twoje zeznania mogą mieć istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy, i tylko raz, chyba że wyjdą na jaw istotne okoliczności, których wyjaśnienie wymaga ponownego przesłuchania, lub żąda tego oskarżony, który nie miał obrońcy w czasie pierwszego Twojego przesłuchania. W takim przypadku będziesz przesłuchiwana przez sąd na posiedzeniu w odpowiednio przystosowanym pomieszczeniu w siedzibie sądu lub poza jego siedzibą (patrz wyjaśnienia wyżej) z udziałem biegłego psychologa (udział biegłego psychologa jest obowiązkowy). W trakcie przesłuchania może być obecny Twój przedstawiciel ustawowy lub faktyczny opiekun lub inna osoba pełnoletnia wskazana przez Ciebie, jeżeli nie ogranicza to swobody Twojej wypowiedzi. Na rozpra- 15
wie głównej odtwarza się sporządzony zapis obrazu i dźwięku przesłuchania oraz odczytuje się protokół przesłuchania. Jeżeli w chwili przesłuchania ukończyłaś 15 lat, przesłuchuje się Ciebie w warunkach przewidzianych dla osoby, która nie ukończyła 15 lat, gdy zachodzi uzasadniona obawa, że przesłuchanie w innych warunkach mogłoby wywrzeć negatywny wpływ na Twój stan psychiczny. Pamiętaj! W przypadku każdego przestępstwa przeciwko wolności seksualnej i obyczajności - art. 197 k.k. do 204 k.k.: Podczas czynności z Twoim udziałem w postępowaniu przygotowawczym (także w trakcie składania zawiadomienia o popełnieniu przestępstwa) może być obecna wskazana przez Ciebie osoba, jeżeli nie uniemożliwia to przeprowadzenia czynności i nie utrudnia jej w istotny sposób. Masz prawo do korzystania z pomocy wybranego przez siebie pełnomocnika, którym może być adwokat lub radca prawny. Jeżeli wykażesz, że nie jesteś w stanie ponieść kosztów ustanowienia pełnomocnika bez uszczerbku dla niezbędnego utrzymania siebie i rodziny, możesz złożyć wniosek o wyznaczenie pełnomocnika z urzędu. Możesz korzystać z pomocy pełnomocnika już na etapie postępowania przygotowawczego, a także na etapie postępowania sądowego gdy jesteś stroną i występujesz w charakterze oskarżyciela posiłkowego. Jeżeli ustanowisz swojego pełnomocnika lub zostanie Ci on przyznany z urzędu, Twój pełnomocnik będzie składał w Twoim imieniu wnioski dowodowe, zadawał pytania, co nie zabiera Tobie prawa do samodzielnego działania w toku postępowania karnego. Z pełnomocnikiem możesz omawiać wszystkie kwestie związane z Twoją sprawą. Pełnomocnik zobowiązany jest do zachowania w tajemnicy faktów, o których dowiedział się, prowadząc Twoją sprawę. Możesz złożyć oświadczenie, że chcesz występować w charakterze oskarżyciela posiłkowego, możesz to zrobić najpóźniej do czasu rozpoczęcia przewodu sądowego (odczytania aktu oskarżenia). Dzięki temu będziesz stroną w postępowaniu sądowym, będziesz mogła korzystać ze swobodnego dostępu do akt sądowych przeglądać je, sporządzać z nich notatki, wnioskować o wydanie kserokopii, składać wnioski dowodowe, zadawać pytania osobom przesłuchiwanym (oskarżonemu, świadkom, biegłym), składać oświadczenia, zażalenia na postanowienia sądu wydane w toku postępowania, wyrazić swoje stanowisko bezpośrednio przed wydaniem wyroku, złożyć apelację od wyroku kończącego postępowa- 16
nie. Oskarżyciel posiłkowy może ustanowić pełnomocnika dla siebie lub wnosić o jego ustanowienie. Już w postępowaniu karnym możesz dochodzić od sprawcy roszczeń cywilnych. Służy temu wniosek o orzeczenie w wyroku skazującym obowiązku naprawienia wyrządzonej przestępstwem szkody w całości albo części lub zadośćuczynienia za doznaną krzywdę. Zbieraj dowody potwierdzające wysokość szkody oraz zakres doznanych przez Ciebie cierpień spowodowanych przestępstwem. Wniosek taki możesz złożyć do czasu zamknięcia przewodu sądowego na rozprawie głównej. Orzeczenie obowiązku naprawienia szkody lub/i zadośćuczynienia może mieć miejsce wyłącznie w przypadku skazania oskarżonego. Sąd może ustalić obowiązek naprawienia szkody w całości lub w części. Sąd może orzec na rzecz Twoją nawiązkę w wysokości do 200 000 zł. Orzeczenie nawiązki może mieć miejsce w wypadkach, gdy orzeczenie obowiązku naprawienia szkody lub zadośćuczynienie za doznaną krzywdę byłoby znacznie utrudnione. Sąd może orzec o obowiązku naprawienia szkody, ale nie musi. Sąd jest zobowiązany natomiast (jeżeli złożyłaś taki wniosek) ustosunkować się w wyroku do Twojego wniosku. W przypadku, gdy sąd karny orzeka obowiązek naprawienia szkody jedynie w części, masz prawo dochodzić pozostałej części na drodze postępowania cywilnego. Pamiętaj! W dniu 8 kwietnia 2015 r. weszły w życie przepisy ustawy z dnia 28 listopada 2014 r. o ochronie i pomocy dla pokrzywdzonego i świadka (Dz. U. z 2015, poz. 21). Celem ww. ustawy jest ochrona pokrzywdzonego, świadka i osób im najbliższych (małżonek, wstępny, zstępny, rodzeństwo, powinowaty w tej samej linii lub stopniu, osoba pozostająca w stosunku przysposobienia oraz jej małżonek, a także osoba pozostająca we wspólnym pożyciu) zarówno przed wszczęciem postępowania karnego, w jego trakcie jak i po jego zakończeniu, jeżeli w związku z udziałem w tym postępowaniu istnieje zagrożenie dla ich życia lub zdrowia. Ustawa przewiduje następujące środki ochrony: ochronę na czas czynności procesowej ochrona może zostać udzielona w przypadku zagrożenia dla życia lub zdrowia osoby chronionej. Może polegać na obecności funkcjonariuszy Policji w pobliżu osoby chronionej w trakcie czynności procesowej z jej udziałem, w drodze do miejsca przeprowadzenia tej czynności lub w drodze powrotnej. ochronę osobistą - może zostać udzielona w przypadku wysokiego stopnia zagrożenia dla życia lub zdrowia osoby chronionej w związku z postępowaniem karnym lub karnym skarbowym, jeżeli zachodzi ko- 17
nieczność długotrwałej ochrony, w sprawach, których rozpoznanie w pierwszej instancji należy do właściwości sądu okręgowego, oraz w sprawach o przestępstwa określone w art. 197 1 i 2 k.k. (zgwałcenie i wymuszenie czynności seksualnej) oraz art. 207 k.k. (znęcanie się), a w szczególnie uzasadnionych przypadkach także w innych sprawach. Ochrona osobista może polegać na stałej obecności funkcjonariuszy Policji w pobliżu osoby chronionej, czasowej obecności funkcjonariuszy Policji w pobliżu osoby chronionej, czasowej obserwacji osoby chronionej i otoczenia, w którym przebywa, wskazaniu osobie chronionej bezpiecznych miejsc przebywania oraz czasu i bezpiecznego sposobu przemieszczania się, określeniu zakresu, warunków i sposobu kontaktowania się osoby chronionej z innymi osobami. pomoc w zakresie zmiany miejsca pobytu - może zostać udzielona w przypadku wysokiego stopnia zagrożenia dla życia lub zdrowia osoby chronionej w związku z postępowaniem karnym lub karnym skarbowym, jeżeli zachodzi konieczność długotrwałej ochrony, a inne środki ochrony i pomocy mogą być niewystarczające, w sprawach, których rozpoznanie w pierwszej instancji należy do właściwości sądu okręgowego, a w szczególnie uzasadnionych przypadkach także w innych sprawach. Pomoc w zakresie zmiany miejsca pobytu polega na podejmowaniu czynności organizacyjnych umożliwiających osobie chronionej pobyt w innym miejscu niż dotychczasowe poprzez udostępnienie tymczasowego lokalu mieszkalnego, zapewniającego zaspokojenie podstawowych potrzeb bytowych, pomoc w wynajęciu mieszkania, pomoc w przeprowadzce lub zagospodarowaniu, pomoc w załatwieniu ważnych spraw życiowych związanych ze zmianą miejsca pobytu. pomoc finansową - osobie, której udzielono pomocy w zakresie zmiany miejsca pobytu, która nie posiada źródeł utrzymania ani nie może podjąć pracy z powodu zagrożenia dla życia lub zdrowia, można udzielić pomocy finansowej przeznaczonej na: zaspokojenie podstawowych potrzeb życiowych, pokrycie całości lub części kosztów tymczasowego udostępnienia lokalu mieszkalnego lub wynajęcia mieszkania, pokrycie kosztów uzyskania świadczeń opieki zdrowotnej, określonych w art. 15 ust. 2 ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych, jeżeli osoba ta nie podlega obowiązkowemu ubezpieczeniu zdrowotnemu. Pomoc finansowa określana jest z uwzględnieniem zakresu i charakteru udzielanych środków pomocy i ochrony oraz dotychczasowego wynagrodzenia osoby 18
chronionej z tym, że nie może przekraczać miesięcznie 3500 zł (dla osoby małoletniej 2000 zł). Środków ochrony i pomocy udziela właściwy komendant Policji na pisemny wniosek: 1) pokrzywdzonego lub świadka, złożony za pośrednictwem organu prowadzącego czynności operacyjno-rozpoznawcze albo postępowanie sprawdzające lub postępowanie przygotowawcze albo sądu, który może przedstawić pisemną opinię w przedmiocie wniosku; 2) organu prowadzącego czynności operacyjno-rozpoznawcze albo postępowanie sprawdzające lub postępowanie przygotowawcze albo sądu, złożony za zgodą pokrzywdzonego lub świadka. We wniosku o udzielenie środków ochrony i pomocy należy wskazać okoliczności uzasadniające ich udzielenie każdej osobie, wobec której mają być stosowane. Zarządzenie w przedmiocie udzielenia środków ochrony i pomocy wydaje właściwy komendant Policji w terminie nie dłuższym niż 14 dni od dnia otrzymania wniosku, po przeprowadzeniu oceny okoliczności uzasadniających udzielenie środków ochrony i pomocy odpowiednio do stopnia zagrożenia dla osób chronionych. Zarządzenie o udzieleniu środka ochrony i pomocy podlega natychmiastowemu wykonaniu. Osoba, której odmówiono udzielenia środków ochrony i pomocy, może do 7 dni od dnia powiadomienia o odmowie złożyć wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy. Jeżeli nie ujawniły się nowe okoliczności, ponowny wniosek o udzielenie środków ochrony i pomocy nie podlega rozpatrzeniu, o czym zawiadamia się wnioskodawcę. W szczególnie uzasadnionych przypadkach po złożeniu wniosku, można stosować środki ochrony i pomocy do czasu rozpatrzenia. Pamiętaj, masz prawo do pomocy psychologicznej! W przypadku zagrożenia dla zdrowia psychicznego pokrzywdzonego, świadka lub osób im najbliższych organ prowadzący czynności operacyjno-rozpoznawcze (oraz postępowanie sprawdzające, przygotowawcze) albo sąd informuje pokrzywdzonego lub świadka o możliwości uzyskania pomocy psychologicznej świadczonej przez podmioty, które otrzymały na ten cel dotację z Funduszu Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej lub inne podmioty świadczące pomoc psychologiczną wraz ze wskazaniem listy tych podmiotów i określeniem sposobu kontaktu. Organ albo sąd, na wniosek pokrzywdzonego lub świadka, wzywa podmiot, który otrzymał dotację z Funduszu Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej, do udzielenia pomocy psychologicznej w terminie 14 dni od dnia wezwania. 19
Pamiętaj! Zdarzyć się może, iż po zakończeniu procesu karnego nie otrzymasz należnego Tobie odszkodowania (od sprawcy lub z innych tytułów). Dzieje się tak często dlatego, że sprawca czynu albo nie zostaje ustalony, albo też z różnych innych przyczyn trudno wyegzekwować od niego zapłatę zadośćuczynienia. Zgodnie z ustawą z dnia 7 lipca 2005 r. o państwowej kompensacie przysługującej ofiarom niektórych czynów zabronionych (Dz.U. 2016, poz. 325) kompensata (świadczenie pieniężne) przysługuje osobie fizycznej, która na skutek czynu zabronionego doznała ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, naruszenia czynności narządu ciała lub rozstroju zdrowia, które trwały dłużej niż 7 dni. Natomiast w przypadku śmierci ofiary czynu zabronionego świadczenia określone ustawą przysługują osobom najbliższym ofiary, tj. małżonkowi lub osobie pozostającej z ofiarą we wspólnym pożyciu, wstępnemu lub zstępnemu ofiary oraz osobie pozostającej z ofiarą w stosunku przysposobienia. Kompensatę przyznaje się, jeżeli czyn zabroniony został popełniony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej na szkodę ofiary mającej miejsce stałego pobytu na tym terytorium lub na terytorium innego państwa członkowskiego Unii Europejskiej. Przyznanie i wysokość kompensaty zależy od stopnia, w którym osoba uprawniona (ofiara, osoba najbliższa) nie może uzyskać pokrycia utraconych zarobków, innych środków utrzymania lub kosztów związanych z leczeniem i rehabilitacją, kosztów pogrzebu od sprawcy lub sprawców czynu zabronionego, z tytułu ubezpieczenia lub ze środków pomocy społecznej, niezależnie od tego, czy sprawca lub sprawcy czynu zostali ustaleni. Właściwym organem w sprawach o przyznanie kompensaty jest sąd rejonowy właściwy ze względu na miejsce stałego pobytu osoby uprawnionej. Kompensatę przyznaje się na wniosek osoby uprawnionej lub prokuratora. Wymogi formalne wniosku określa w sposób szczegółowy ww. ustawa. Minister Sprawiedliwości określi, w drodze rozporządzenia, wzór formularza wniosku o przyznanie kompensaty, uwzględniając potrzebę zgromadzenia dostatecznych danych umożliwiających przyznanie kompensaty. Do wniosku o kompensatę należy dołączyć odpis zawiadomienia o popełnieniu przestępstwa, odpisy orzeczeń wydanych w postępowaniu karnym, odpisy zaświadczeń lekarskich lub opinii biegłych dotyczących doznania przez ofiarę uszczerbku na zdrowiu oraz inne dokumenty potwierdzające informacje zawarte we wniosku. Jeżeli o kompensatę ubiega się osoba najbliższa ofierze, załączyć należy dokumenty potwierdzające fakt pozostawania osobą najbliższą ofiary, która 20
poniosła śmierć, lub, złożone pod rygorem odpowiedzialności karnej, oświadczenie o pozostawaniu z ofiarą we wspólnym pożyciu. Wysokość przyznanej kompensaty (świadczenia pieniężnego) jest określana indywidualnie po dokonaniu analizy wniosku i załączonej do niego dokumentacji konkretnej sprawy. Ustawodawca nie określił minimalnej wysokości świadczenia. Wysokość kompensaty nie może przekroczyć 25 000 zł, a gdy ofiara poniosła śmierć kwoty 60 000 zł. Wniosek o kompensatę składa się do organu orzekającego w terminie 3 lat od dnia ujawnienia się skutków czynu zabronionego, nie później jednak niż w terminie 5 lat od dnia jego popełnienia, pod rygorem wygaśnięcia uprawnienia do żądania kompensaty. Kompensata wypłacana jest przez sąd rejonowy, który wydał orzeczenie o przyznaniu kompensaty, w terminie miesiąca od dnia uprawomocnienia się orzeczenia. Wypłata następuje ze środków budżetu państwa. Prokurator prowadzący postępowania przygotowawcze w sprawie o czyn zabroniony udziela informacji w zakresie możliwości i warunków ubiegania się o kompensatę, gdy przestępstwo zostało popełnione na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Prokurator udostępnia również wzór formularza wniosku o przyznanie kompensaty oraz udziela ogólnej pomocy i informacji co do sposobu wypełnienia wniosku. W kontaktach z policją i prokuraturą Złóż zawiadomienie o przestępstwie poinformuj policję lub prokuratora bezpośrednio, telefonicznie lub listownie. Zawiadamia się zazwyczaj najbliższą jednostkę policji, prokuratury bez względu na miejsce przestępstwa. Policja, prokurator mają obowiązek przyjęcia każdego zawiadomienia o popełnieniu przestępstwa, co oznacza, że policja lub prokurator w żadnym wypadku nie mogą odmówić przyjęcia zawiadomienia od Ciebie. Policjanci z Twojego zgłoszenia sporządzą protokół i powinni wszcząć postępowania przygotowawcze (pierwszy etap procesu karnego mający na celu zebranie dowodów). W miarę możliwości protokół ustnego zawiadomienia o przestępstwie seksualnym powinien przyjmować policjant tej samej płci co Ty, chyba że życzysz sobie inaczej. Pamiętaj! Policja na każdym etapie ma obowiązek dbać o ochronę Twojej prywatności, swobodę wypowiedzi i poczucie bezpieczeństwa. Protokół dostaniesz do podpisania, więc uważnie To ważne, abyś dokładnie przeczytała protokół i żądała wprowadzenia poprawek, gdyby jakieś zapisane słowa nie były przez ciebie powiedziane albo zostały pominięte. Przyjmujący protokół ma obowiązek dokonania wskazanych 21
przez Ciebie zmian. Nikt nie ma prawa żądać od Ciebie podpisania czegoś, czego nie powiedziałaś lub czego nie rozumiesz. Nie śpiesz się, masz prawo mieć tyle czasu na przeczytanie spisanego protokołu, ile potrzebujesz. Jeżeli masz zastrzeżenia co do zachowania policjanta, zawsze możesz zwrócić się ze skargą do jego przełożonego. Policjant/policjantka przyjmująca zawiadomienie o przestępstwie powinien poinformować Cię o przysługujących prawach w formie ustnej i pisemnej. Pamiętaj! Masz możliwość kontaktu z osobą przez Ciebie wskazaną, która może być obecna podczas wykonywania czynności z Twoim udziałem, o ile nie uniemożliwia to przeprowadzenia tych czynności albo nie utrudnia ich w istotny sposób. Policjant powinien poinformować Cię o kolejnych podejmowanych działaniach, w tym o konieczności zebrania i zabezpieczenia materiału dowodowego, przeprowadzenia badania lekarskiego oraz o możliwości podejmowania działań profilaktycznych i leczniczych. W przypadku zawiadomienia o przestępstwie zgwałcenia Policja powinna zapewnić Ci (ewentualnie także osobie przez Ciebie wskazanej) transport do placówki medycznej, gdzie zostanie udzielona Ci pomoc i przeprowadzone zostaną badania, udostępnić wykaz placówek specjalistycznego poradnictwa, w tym prawnego, psychologicznego i rodzinnego celem uzyskania pomocy i wsparcia oraz umożliwić kontakt z najbliższą jednostką realizującą zadania z Funduszu Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej lub inną instytucją zajmującą się pomocą w zakresie tożsamym. Wiemy, że chcesz się umyć, opatrzyć czy posprzątać, jeśli to stało się w Twoim mieszkaniu to w pełni zrozumiałe. Ale te dowody mogą bardzo znacząco wpłynąć na decyzję sądu. Dlatego nie myj się, nie zmieniaj garderoby i nie sprzątaj. Obdukcja ma sens, jeśli zostanie przeprowadzona do 48 godzin po gwałcie, jednak policjanci będą się bardzo spieszyć najwięcej dowodów w postaci spermy zabezpieczy się w ciągu pierwszych 12-24 godzin po zdarzeniu. Lekarz specjalista opisze Twoje obrażenia wewnętrzne, otarcia naskórka i siniaki. Dziś często w przypadku gwałtu robi się badania DNA. Jeśli potrzebna jest pomoc psychiatry, czy psychologa, a okaże się, że za wizyty u lekarzy musisz płacić zachowaj wszelkie rachunki. Możesz bowiem złożyć przed sądem wniosek o naprawienie Ci wyrządzonej przestępstwem szkody. Jeśli w wyniku gwałtu zaszłaś w ciążę masz prawo przerwać ją bezpłatnie na podstawie art. 4a ust. 1.3 Ustawy z dnia 7 stycznia 1993 r. o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopusz- 22
czalności przerywania ciąży (Dz. U. z dnia 1 marca 1993 r. z późniejszymi zmianami). Policjanci obejrzą miejsce zdarzenia, czy zostały tam jakieś ślady walki i przymusu. Pamiętaj o tym, że, aby zaistniało przestępstwo zgwałcenia, nie musiało dojść do siłowego wymuszenia stosunku można Cię było zastraszyć bądź zniewolić narkotykiem warunkiem gwałtu jest Twoja jednoznaczna odmowa odbycia stosunku. Wszelkie wnioski, zaświadczenia lekarskie, postanowienia, protokoły przesłuchań, opinie biegłych tworzą akta sprawy, które wraz z aktem oskarżenia przesyłane są do sądu. Policja będzie szukać sprawcy, poproszą Cię zatem, jeśli go nie znałaś, o sporządzenie portretu pamięciowego, obejrzysz zdjęcia sprawców podobnych przestępstw, będziesz musiała rozpoznać podejrzanego przez lustro weneckie. W polskim prawie postępowanie przygotowawcze może być prowadzone w formie śledztwa lub w uproszczonej formie tj. dochodzenia. Śledztwo jest formą prowadzenia postępowania przygotowawczego w sprawach o najpoważniejsze przestępstwa. Śledztwo prowadzi się między innymi w sprawach o zbrodnie, tj. czyn zagrożony karą co najmniej 3 lata pozbawienia wolności albo karą surowszą. Śledztwo prowadzi prokurator. Prokurator może powierzyć Policji przeprowadzenie śledztwa w całości lub w określonym zakresie albo dokonanie poszczególnych czynności śledztwa. Sprawy o zgwałcenie z art. 197 k.k. muszą być prowadzone w formie śledztwa. Od momentu, w którym złożyłaś zawiadomienie o przestępstwie, przysługują Ci prawa. Niezwłocznie po otrzymaniu zawiadomienia o przestępstwie (nie później niż 30 dni od daty zawiadomienia) organ powołany do prowadzenia postępowania przygotowawczego obowiązany jest wydać postanowienie o wszczęciu bądź o odmowie wszczęcia postępowania przygotowawczego (śledztwa/dochodzenia). Postanowienie o wszczęciu śledztwa wydaje prokurator. Postanowienie o odmowie wszczęcia lub o umorzeniu śledztwa wydaje prokurator albo Policja, postanowienie wydane przez Policję zatwierdza prokurator. O wszczęciu, odmowie wszczęcia postępowania przygotowawczego zostaniesz zawiadomiona listem. Jeżeli nie zgadasz się z postanowieniem o odmowie wszczęcia postępowania przygotowawczego masz prawo wnieść zażalenie do sądu właściwego do rozpoznania sprawy w I instancji w terminie 7 dni od daty doręczenia postanowienia, za pośrednictwem prokuratora, który wydał lub zatwierdził postanowienie. 23