Świat fizyki Program nauczania Wersja 2 (1-2-1 lub 2-1-1)
Motto Szkoła powinna poświęcić dużo uwagi efektywności kształcenia w zakresie nauk przyrodniczych i ścisłych zgodnie z priorytetami Strategii Lizbońskiej. Kształcenie w tym zakresie jest kluczowe dla rozwoju cywilizacyjnego Polski oraz Europy. /Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 23 grudnia 2008 r. w sprawie podstawy programowej/ 2
Podstawa programowa Cele kształcenia wymagania ogólne III etap edukacyjny I. Wykorzystanie wielkości fizycznych do opisu poznanych zjawisk lub rozwiązania prostych zadań obliczeniowych. II. Przeprowadzanie doświadczeń i wyciąganie wniosków z otrzymanych wyników. III. Wskazywanie w otaczającej rzeczywistości przykładów zjawisk opisywanych za pomocą poznanych praw i zależności fizycznych. IV. Posługiwanie się informacjami pochodzącymi z analizy przeczytanych tekstów (w tym popularnonaukowych). Treści nauczania wymagania szczegółowe 1. Ruch prostoliniowy i siły. Uczeń: 1) posługuje się pojęciem prędkości do opisu ruchu; przelicza jednostki prędkości; 2) odczytuje prędkość i przebytą odległość z wykresów zależności drogi i prędkości od czasu oraz rysuje te wykresy na podstawie opisu słownego; 3) podaje przykłady sił i rozpoznaje je w różnych sytuacjach praktycznych; 4) opisuje zachowanie się ciał na podstawie pierwszej zasady dynamiki Newtona; 5) odróżnia prędkość średnią od chwilowej w ruchu niejednostajnym; 6) posługuje się pojęciem przyspieszenia w opisie ruchu prostoliniowego jednostajnie przyspieszonego; 7) opisuje zachowanie się ciał na podstawie drugiej zasady dynamiki Newtona; 8) stosuje do obliczeń związek między masą ciała, przyspieszeniem i siłą; 9) posługuje się pojęciem siły ciężkości; 10) opisuje wzajemne oddziaływanie ciał, posługując się trzecią zasadą dynamiki Newtona; 11) wyjaśnia zasadę działania dźwigni dwustronnej, bloku nieruchomego, kołowrotu; 12) opisuje wpływ oporów ruchu na poruszające się ciała. 2. Energia. Uczeń: 1) wykorzystuje pojęcie energii mechanicznej i wymienia różne jej formy; 2) posługuje się pojęciem pracy i mocy; 3) opisuje wpływ wykonanej pracy na zmianę energii; 4) posługuje się pojęciem energii mechanicznej jako sumy energii kinetycznej i potencjalnej; 5) stosuje zasadę zachowania energii mechanicznej; 6) analizuje jakościowo zmiany energii wewnętrznej spowodowane wykonaniem pracy i przepływem ciepła; 7) wyjaśnia związek między energią kinetyczną cząsteczek i temperaturą; 8) wyjaśnia przepływ ciepła w zjawisku przewodnictwa cieplnego oraz rolę izolacji cieplnej; 9) opisuje zjawiska topnienia, krzepnięcia, parowania, skraplania, sublimacji i resublimacji; 10) posługuje się pojęciem ciepła właściwego, ciepła topnienia i ciepła parowania; 11) opisuje ruch cieczy i gazów w zjawisku konwekcji. 3. Właściwości materii. Uczeń: 1) analizuje różnice w budowie mikroskopowej ciał stałych, cieczy i gazów; 2) omawia budowę kryształów na przykładzie soli kamiennej; 3) posługuje się pojęciem gęstości; 4) stosuje do obliczeń związek między masą, gęstością i objętością ciał stałych i cieczy, na podstawie wyników pomiarów wyznacza gęstość cieczy i ciał stałych; 5) opisuje zjawisko napięcia powierzchniowego na wybranym przykładzie; 6) posługuje się pojęciem ciśnienia (w tym ciśnienia hydrostatycznego i atmosferycznego); 7) formułuje prawo Pascala i podaje przykłady jego zastosowania; 8) analizuje i porównuje wartości sił wyporu dla ciał zanurzonych w cieczy lub gazie; 9) wyjaśnia pływanie ciał na podstawie prawa Archimedesa. 3
4. Elektryczność. Uczeń: 1) opisuje sposoby elektryzowania ciał przez tarcie i dotyk; wyjaśnia, że zjawisko to polega na przepływie elektronów; analizuje kierunek przepływu elektronów; 2) opisuje jakościowo oddziaływanie ładunków jednoimiennych i różnoimiennych; 3) odróżnia przewodniki od izolatorów oraz podaje przykłady obu rodzajów ciał; 4) stosuje zasadę zachowania ładunku elektrycznego; 5) posługuje się pojęciem ładunku elektrycznego jako wielokrotności ładunku elektronu (elementarnego); 6) opisuje przepływ prądu w przewodnikach jako ruch elektronów swobodnych; 7) posługuje się pojęciem natężenia prądu elektrycznego; 8) posługuje się (intuicyjnie) pojęciem napięcia elektrycznego; 9) posługuje się pojęciem oporu elektrycznego, stosuje prawo Ohma w prostych obwodach elektrycznych; 10) posługuje się pojęciem pracy i mocy prądu elektrycznego; 11) przelicza energię elektryczną podaną w kilowatogodzinach na dżule, a dżule na kilowatogodziny; 12) buduje proste obwody elektryczne i rysuje ich schematy; 13) wymienia formy energii, na jakie zamieniana jest energia elektryczna. 5. Magnetyzm. Uczeń: 1) nazywa bieguny magnetyczne magnesów trwałych i opisuje charakter oddziaływania między nimi; 2) opisuje zachowanie igły magnetycznej w obecności magnesu oraz zasadę działania kompasu; 3) opisuje oddziaływanie magnesów na żelazo i podaje przykłady wykorzystania tego oddziaływania; 4) opisuje działanie przewodnika z prądem na igłę magnetyczną; 5) opisuje działanie elektromagnesu i rolę rdzenia w elektromagnesie; 6) opisuje wzajemne oddziaływanie magnesów z elektromagnesami i wyjaśnia działanie silnika elektrycznego prądu stałego. 6. Ruch drgający i fale. Uczeń: 1) opisuje ruch wahadła matematycznego i ciężarka na sprężynie oraz analizuje przemiany energii w tych ruchach; 2) posługuje się pojęciami amplitudy drgań, okresu, częstotliwości do opisu drgań, wskazuje położenie równowagi oraz odczytuje amplitudę i okres z wykresu x(t) dla drgającego ciała; 3) opisuje mechanizm przekazywania drgań z jednego punktu ośrodka do drugiego w przypadku fal na napiętej linie i fal dźwiękowych w powietrzu; 4) posługuje się pojęciami: amplitudy, okresu i częstotliwości, prędkości i długości fali do opisu fal harmonicznych oraz stosuje do obliczeń związki między tymi wielkościami; 5) opisuje mechanizm wytwarzania dźwięku w instrumentach muzycznych; 6) wymienia, od jakich wielkości fizycznych zależy wysokość i głośność dźwięku; 7) posługuje się pojęciami infradźwięki i ultradźwięki. 7. Fale elektromagnetyczne i optyka. Uczeń: 1) porównuje (wymienia cechy wspólne i różnice) rozchodzenie się fal mechanicznych i elektromagnetycznych; 2) wyjaśnia powstawanie obszarów cienia i półcienia za pomocą prostoliniowego rozchodzenia się światła w ośrodku jednorodnym; 3) wyjaśnia powstawanie obrazu pozornego w zwierciadle płaskim, wykorzystując prawa odbicia; opisuje zjawisko rozproszenia światła przy odbiciu od powierzchni chropowatej; 4) opisuje skupianie promieni w zwierciadle wklęsłym, posługując się pojęciami ogniska i ogniskowej, rysuje konstrukcyjnie obrazy wytworzone przez zwierciadła wklęsłe; 4
5) opisuje (jakościowo) bieg promieni przy przejściu światła z ośrodka rzadszego do ośrodka gęstszego optycznie i odwrotnie; 6) opisuje bieg promieni przechodzących przez soczewkę skupiającą i rozpraszającą (biegnących równolegle do osi optycznej), posługując się pojęciami ogniska i ogniskowej; 7) rysuje konstrukcyjnie obrazy wytworzone przez soczewki, rozróżnia obrazy rzeczywiste, pozorne, proste, odwrócone, powiększone, pomniejszone; 8) wyjaśnia pojęcia krótkowzroczności i dalekowzroczności oraz opisuje rolę soczewek w ich korygowaniu; 9) opisuje zjawisko rozszczepienia światła za pomocą pryzmatu; 10) opisuje światło białe jako mieszaninę barw, a światło lasera jako światło jednobarwne; 11) podaje przybliżoną wartość prędkości światła w próżni; wskazuje prędkość światła jako maksymalną prędkość przepływu informacji; 12) nazywa rodzaje fal elektromagnetycznych (radiowe, mikrofale, promieniowanie podczerwone, światło widzialne, promieniowanie nadfioletowe i rentgenowskie) i podaje przykłady ich zastosowania. 8. Wymagania przekrojowe. Uczeń: 1) opisuje przebieg i wynik przeprowadzanego doświadczenia, wyjaśnia rolę użytych przyrządów, wykonuje schematyczny rysunek obrazujący układ doświadczalny; 2) wyodrębnia zjawisko z kontekstu, wskazuje czynniki istotne i nieistotne dla wyniku doświadczenia; 3) szacuje rząd wielkości spodziewanego wyniku i ocenia na tej podstawie wartości obliczanych wielkości fizycznych; 4) przelicza wielokrotności i podwielokrotności (przedrostki mikro-, mili-, centy-, hekto-, kilomega-); przelicza jednostki czasu (sekunda, minuta, godzina, doba); 5) rozróżnia wielkości dane i szukane; 6) odczytuje dane z tabeli i zapisuje dane w formie tabeli; 7) rozpoznaje proporcjonalność prostą na podstawie danych liczbowych lub na podstawie wykresu oraz posługuje się proporcjonalnością prostą; 8) sporządza wykres na podstawie danych z tabeli (oznaczenie wielkości i skali na osiach), a także odczytuje dane z wykresu; 9) rozpoznaje zależność rosnącą i malejącą na podstawie danych z tabeli lub na podstawie wykresu oraz wskazuje wielkość maksymalną i minimalną; 10) posługuje się pojęciem niepewności pomiarowej; 11) zapisuje wynik pomiaru lub obliczenia fizycznego jako przybliżony (z dokładnością do 2-3 cyfr znaczących); 12) planuje doświadczenie lub pomiar, wybiera właściwe narzędzia pomiaru; mierzy: czas, długość, masę, temperaturę, napięcie elektryczne, natężenie prądu. 9. Wymagania doświadczalne W trakcie nauki w gimnazjum uczeń obserwuje i opisuje jak najwięcej doświadczeń. Nie mniej niż połowa doświadczeń opisanych poniżej powinna zostać wykonana samodzielnie przez uczniów w grupach, pozostałe doświadczenia jako pokaz dla wszystkich, wykonany przez wybranych uczniów pod kontrolą nauczyciela. Uczeń: 1) wyznacza gęstość substancji, z jakiej wykonano przedmiot w kształcie prostopadłościanu, walca lub kuli za pomocą wagi i linijki; 2) wyznacza prędkość przemieszczania się (np. w czasie marszu, biegu, pływania, jazdy rowerem) za pośrednictwem pomiaru odległości i czasu; 3) dokonuje pomiaru siły wyporu za pomocą siłomierza (dla ciała wykonanego z jednorodnej substancji o gęstości większej od gęstości wody); 4) wyznacza masę ciała za pomocą dźwigni dwustronnej, innego ciała o znanej masie i linijki; 5) wyznacza ciepło właściwe wody za pomocą czajnika elektrycznego lub grzałki o znanej mocy (przy założeniu braku strat); 5
6) demonstruje zjawisko elektryzowania przez tarcie oraz wzajemnego oddziaływania ciał naładowanych; 7) buduje prosty obwód elektryczny według zadanego schematu (wymagana jest znajomość symboli elementów: ogniwo, opornik, żarówka, wyłącznik, woltomierz, amperomierz); 8) wyznacza opór elektryczny opornika lub żarówki za pomocą woltomierza i amperomierza; 9) wyznacza moc żarówki zasilanej z baterii za pomocą woltomierza i amperomierza; 10) demonstruje działanie prądu w przewodzie na igłę magnetyczną (zmiany kierunku wychylenia przy zmianie kierunku przepływu prądu, zależność wychylenia igły od pierwotnego jej ułożenia względem przewodu); 11) demonstruje zjawisko załamania światła (zmiany kąta załamania przy zmianie kąta padania jakościowo); 12) wyznacza okres i częstotliwość drgań ciężarka zawieszonego na sprężynie oraz okres i częstotliwość drgań wahadła matematycznego; 13) wytwarza dźwięk o większej i mniejszej częstotliwości od danego dźwięku za pomocą dowolnego drgającego przedmiotu lub instrumentu muzycznego; 14) wytwarza za pomocą soczewki skupiającej ostry obraz przedmiotu na ekranie, odpowiednio dobierając doświadczalnie położenie soczewki i przedmiotu. Cele ogólne programu 1. Zdobycie przez ucznia przynajmniej tej wiedzy i umiejętności, które są zawartych w podstawie programowej. 2. Stymulowanie ogólnego rozwoju intelektualnego ucznia. 3. Kształcenie charakteru i podstawy. Cele kształcące, społeczne i wychowawcze 1. Kształtowanie umiejętności posługiwania się metodami badawczymi typowymi dla fizyki. 2. Kształtowanie umiejętności posługiwania się technologią informacyjną do zbierania danych doświadczalnych, ich przetwarzanie oraz modelowanie zjawisk fizycznych. 3. Budzenie szacunku do przyrody i podziwu dla jej piękna. 4. Rozwijanie zainteresowania otaczającym światem i motywacji do zdobywania wiedzy. 5. Kształtowanie aktywnej podstawy wobec potrzeby rozwiązywania problemów. 6. Uczenie się współpracy w zespole, przestrzegania reguł, współodpowiedzialności za sukcesy i porażki, wzajemnej pomocy. 7. Kształtowanie takich cech jak: dociekliwość, rzetelność, wytrwałość i upór w dążeniu do celu, systematyczność, dyscyplina wewnętrzna i samokontrola. Cele światopoglądowe i metodologiczne Uczeń powinien wynieść ze szkoły przekonanie o tym, że: 1. prawa fizyki są obiektywnymi prawami przyrody, które poznajemy za pomocą metod naukowych, 2. człowiek poznaje coraz lepiej otaczającą go przyrodę, a proces poznania jest procesem nieskończonym, 3. rezultaty badań naukowych znajdują zastosowanie w praktyce fizyka daje podstawy do tworzenia nowych i udoskonalania istniejących procesów technologicznych w różnych dziedzinach. 6
Rozkład materiału do realizacji podstawy programowej z fizyki w gimnazjum z pakietem edukacyjnym Świat fizyki ZamKor 2009 Ogólny przydział godzin na poszczególne działy fizyki przy 4 godzinach w cyklu nauczania (W nawiasach podano numery wymagań szczegółowych, przekrojowych i doświadczalnych realizowanych w danym dziale). Nr godz. w cyklu nauczania 1 2 3 4 Dział fizyki Liczba godzin Część podręcznika Lekcja wstępna 1 1. Wykonujemy pomiary (1.9, 3.3, 3.4, 3.6, 8.1-8.12, 9.1) 2. Niektóre właściwości fizyczne ciał (2.9, 8.1-8.12) 3. Cząsteczkowa budowa ciał (3.1, 3.5, 3.6, 8.1-8.12) 4. Jak opisujemy ruch? (1.1, 1.2, 1.5, 1.6, 8.1-8.12, 9.2) 5. Siły w przyrodzie (1.3, 1.4, 1.7, 1.8, 1.10, 1.12, 3.6-3.9, 8.1-8.12, 9.3) 6. Praca, moc, energia (2.1-2.5, 1.11, 8.1-8.12, 9.4) 7. Przemiany energii w zjawiskach cieplnych (2.6-2.11, 8.1-8.12) 8. Drgania i fale sprężyste (6.1-6.7, 8.1-8.12, 9.12, 9.13) 9. O elektryczności statycznej (3.2, 4.1-4.5, 8.1-8.12, 9.6) 10. Prąd elektryczny (4.6-4.13, 8.1-8.12, 9.5, 9.7-9.9) 11. Zjawiska magnetyczne i fale elektromagnetyczne (5.1-5.6, 7.1, 7.12, 8.1-8.12, 9.10) 12. Optyka (7.2-7.11, 8.1-8.12, 9.11, 9.14) Razem godzin 33 Razem godzin 33 Razem godzin 31 12 1 4 1 5 1 11 1 13 2 10 2 10 2 9 2 8 3 14 3 6 3 12 3 Przygotowanie do egzaminu 8 3 Zajęcia poegzaminacyjne 7 3 Razem godzin 33 w cyklu nauczania 130 7
Szczegółowe rozkłady materiału 1. Wykonujemy pomiary 12 godzin 1. Wielkości fizyczne, które mierzysz na co dzień 2 2. Pomiar wartości siły ciężkości (ciężaru ciała) 2 3. Gęstość substancji i jej wyznaczanie 3 4. Pomiar ciśnienia 2 5. Sporządzamy wykresy 1 2. Niektóre właściwości fizyczne ciał 4 godzin 1. Trzy stany skupienia ciał 1 2. Zmiany stanów skupienia ciał 1 3. Rozszerzalność temperaturowa ciał 1 3. Cząsteczkowa budowa materii 5 godzin 1. Sprawdzamy prawdziwość hipotezy o cząsteczkowej budowie ciał 1 2. Siły międzycząsteczkowe 1 3. Różnice w budowie cząsteczkowej ciał stałych, cieczy i gazów 1 4. Od czego zależy ciśnienie gazu w zamkniętym zbiorniku 1 4. Jak opisujemy ruch? 11 godzin 1. Układ odniesienia. Tor ruchu, droga 1 2. Ruch prostoliniowy jednostajny 2 3. Wartość prędkości (szybkość) ciała w ruchu jednostajnym prostoliniowym 1 4. Prędkość w ruchu jednostajnym prostoliniowym 1 5. Średnia wartość prędkości (średnia szybkość) i jej wyznaczanie. Prędkość chwilowa. 2 6. Ruch prostoliniowy jednostajnie przyspieszony 1 7. Przyspieszenie ciał w ruchu prostoliniowym jednostajnie przyspieszonym 1 5. Siły w przyrodzie 13 godzin 1. Rodzaje i skutki oddziaływań 1 8
2. Wypadkowa sił działających na ciało. Siły równoważące się 1 3. Pierwsza zasada dynamiki Newtona 1 4. Trzecia zasada dynamiki Newtona 2 5. Siła oporu powietrza. Siła tarcia 1 6. Siła parcia cieczy i gazów. Ciśnienie hydrostatyczne 1 7. Siła wyporu i jej wyznaczanie. Prawo Archimedesa 2 8. Druga zasada dynamiki Newtona 2 6. Praca, moc, energia 10 godzin 1. Praca mechaniczna 1 2. Moc 1 3. Energia w przyrodzie. Energia mechaniczna 1 4. Energia potencjalna i kinetyczna 1 5. Zasada zachowania energii mechanicznej 2 6. Dźwignia jako urządzenie ułatwiające wykonywanie pracy. Wyznaczanie masy za pomocą dźwigni dwustronnej 2 7. Przemiany energii w zjawiskach cieplnych 10 godzin 1. Zmiana energii wewnętrznej przez wykonanie pracy 1 2. Cieplny przepływ energii. Rola izolacji cieplnej 1 3. Zjawisko konwekcji 1 4. Ciepło właściwe 2 5. Przemiany energii podczas topnienia. Wyznaczanie ciepła topnienia lodu 2 6. Przemiany energii podczas parowania i skraplania 1 8. Drgania i fale sprężyste 9 godzin 1. Ruch drgający 1 2. Wahadło. Wyznaczanie okresu i częstotliwości drgań 2 3. Fala sprężysta poprzeczna i podłużna 1 4. Dźwięki i wielkości, które je opisują. Badanie związku częstotliwości drgań z wysokością dźwięku 2 5. Ultradźwięki i infradźwięki 1 9
9. O elektryczności statycznej 8 godzin 1. Elektryzowanie przez tarcie i dotyk. Ładunek elementarny i jego wielokrotności 1 2. Wzajemne oddziaływanie ciał. 1 3. Przewodniki i izolatory 1 4*. Elektryzowanie przez indukcję 1 5. Zasada zachowania ładunku 1 6*. Pole elektrostatyczne 1 y oznaczone * są nadobowiązkowe. 10. Prąd elektryczny 14 godzin 1. Prąd elektryczny w metalach. Napięcie elektryczne 1 2. Źródła napięcia. Obwód elektryczny 1 3. Natężenie prądu 1 4. Prawo Ohma. Opór elektryczny 2 5. Doświadczalne badanie połączenia szeregowego i równoległego odbiorników 2 6. Praca i moc prądu 1 7. Wyznaczanie oporu i mocy żarówki 2 8. Zmiana energii elektrycznej w inne formy energii. Wyznaczanie ciepła właściwego wody za pomocą czajnika elektrycznego 2 11. Zjawiska magnetyczne i fale elektromagnetyczne 6 godzin 1. Oddziaływanie biegunów magnetycznych magnesów oraz magnesów i żelaza 1 2. Badanie działania przewodnika z prądem na igłę magnetyczną 1 3. Elektromagnes i jego zastosowania 1 4. Zasada działania silnika prądu stałego 1 5. Fale elektromagnetyczne 1 Uwaga: W realizacji zostaną wspomniane treści nadobowiązkowe, tj. pole magnetyczne. 12. Optyka 12 godzin 1. Źródła światła. Prostoliniowe rozchodzenie się światła 1 2. Odbicie światła. Obrazy w zwierciadle płaskim 1 3. Zwierciadła kuliste 1 4. Doświadczalne badanie zjawiska załamania światła 2 5. Przejście światła przez pryzmat. Barwy 1 6. Soczewki skupiające i rozpraszające 1 10
7. Otrzymywanie obrazów za pomocą soczewek 1 8. Wady wzroku. Krótkowzroczność i dalekowzroczność 1 9. Porównanie rozchodzenia się fal mechanicznych i elektromagnetycznych. Maksymalna szybkość przekazu informacji w przyrodzie Lekcje 116 do 130. Przygotowanie do egzaminu, lekcje poegzaminacyjne 11