Wykład z prawa karnego dla II roku studentów administracji Tomaszów Maz. Środki związane z poddaniem sprawcy próbie Specyficznym rodzajem środków prawno karnej reakcji na czyn zabroniony są środki związane z poddaniem sprawcy próbie. W polskim systemie należą do nich: 1. Warunkowe umorzenie postępowania karnego; 2. Warunkowe zawieszenie wykonania kary; 3. Warunkowe przedterminowe zwolnienie. Wskazane środki reakcji na czyn zabroniony wywodzą się z opracowanego w brytyjskim common law systemu probacyjnego (probation). Posiadają one pewne cechy wspólne, które pozwalają na ich wyodrębnienie spośród pozostałych środków penalnych, to znaczy: 1. Mają one charakter wolnościowy, to jest są wykonywane na wolności ; 2. Podstawową przesłanką materialna ich zastosowania jest pozytywna prognoza kryminologiczna w stosunku do osoby sprawcy, która wyraża się w uzasadnionym przypuszczeniu, ze mimo nieprzeprowadzenia do końca postępowania karnego lub wykonawczego, sprawca będzie przestrzegał porządku prawnego, a w szczególności nie popełni ponownie przestępstwa; 3. Okres próby, który przeznaczony jest na sprawdzenie trafności prognozy, a także 6 miesięcy po jego upływie, w czasie których organ ma ostateczną możliwość sprawdzenia, czy w okresie próby nie doszło o naruszenia prawa przez sprawcę; po upływie owych sześciu miesięcy nie wolno już podjąć postępowania w danej sprawie; 4. Konieczność lub możliwość nałożenia na sprawcę dozoru lub oznaczonych obowiązków; 5. Konieczność lub możliwość odwołania orzeczonego środka związanego z poddaniem sprawcy próbie. 1
Trzeba stwierdzić, ze każdy z określonych w kodeksie karnym środków związanych z poddaniem sprawcy próbie jest stosowany w praktyce często. Granice czasowe wykładu pozwalają na omówienie tylko jednego z nich. Proponuję warunkowe umorzenie postępowania karnego. Przesłanki warunkowego umorzenia postępowania karnego wynikaja z art. 66 Kodeksu karnego. Można je podzielić na przesłanki natury formalnej i materialnej. Przesłanka formalna to taka, która dotyczy okoliczności wyrażanych jakąkolwiek jednostką miary w tym wypadku czasu. Zasadą jest, ze warunkowe umorzenie postępowania karnego dotyczy przestępstw zagrożonych w ustawie karą pozbawienia wolności nie przekraczającą lat 3. Ustawodawca wprowadził jednak wyjątek, pozwalający na realizację funkcji kompensacyjnej prawa karnego, a mianowicie można zastosować warunkowe umorzenie postępowania karnego wobec sprawcy przestępstwa zagrożonego karą pozbawienia wolności nie przekraczającą lat 5, jeżeli naprawił on szkodę lub gdy pokrzywdzony i sprawca uzgodnili sposób naprawienia szkody. Pamiętać jednak trzeba, iż w każdej sytuacji warunkowe umorzenie postępowania ma charakter fakultatywny. Nadto w sytuacji, gdy w grę wchodzi sytuacja związana z kompensacją, trzeba również uwzględnić fakt, że tak naprawdę to od woli pokrzywdzonego zależy, czy naprawienie szkody czy uzgodnienia ze sprawcą dojdą do skutku. Do przesłanek materialnych warunkowego umorzenia postępowania karnego należą: 1. Uznanie, że wina i stopień społecznej szkodliwości czynu nie są znaczne; 2. Okoliczności popełnienia czynu nie budzą wątpliwości; 3. Pozytywna prognoza kryminologiczna wyrażająca się w tym, iż postawa sprawcy niekaranego za przestępstwo umyślne, jego właściwości i warunki osobiste oraz dotychczasowy tryb życia uzasadniają przekonanie, że pomimo umorzenia postępowania będzie on przestrzegał porządku prawnego, a w szczególności nie popełni ponownie przestępstwa. Okres próby przy warunkowym umorzeniu postępowania karnego jest jednolity i wynosi od roku do lat 2 i biegnie od uprawomocnienia się orzeczenia. Warunkowo umorzonego postępowania nie można podjąć później niż w ciągu 6 miesięcy od zakończenia okresu próby.
Odnośnie obowiązków i dozoru, to : 1. Obowiązkowo jeśli sprawca tego jeszcze dobrowolnie nie zrobił sąd zobowiązuje sprawcę do naprawienia szkody; 2. Sąd może w okresie próby oddać sprawcę pod dozór kuratora lub osoby godnej zaufania, stowarzyszenia, instytucji albo organizacji społecznej, do której działalności należy troska o wychowanie, zapobieganie demoralizacji lub pomoc skazanym. Ponadto umarzając warunkowo postępowanie karne, sąd może nałożyć na sprawcę następujące obowiązki: a) Informowania sądu lub kuratora o przebiegu okresu próby; b) Przeproszenia pokrzywdzonego; c) Wykonywania ciążącego na nim obowiązku łożenia na utrzymanie innej osoby; d) Powstrzymania się od nadużywania alkoholu lub używania innych środków odurzających; e) Powstrzymywania się od kontaktowania się z pokrzywdzonym lub innymi osobami w określony sposób. Ponadto sąd ma też możliwość orzeczenia świadczenia pieniężnego (na zasadach przewidzianych dla tego środka karnego) oraz zakazu prowadzenia pojazdu do lat 2. Czas i sposób wykonania nałożonych obowiązków sąd orzeka po wysłuchaniu skazanego. Warto zaznaczyć, że w okresie próby sąd może ustanawiać, rozszerzać lub zmieniać niektóre obowiązki (tj. wykonywanie ciążącego na skazanym obowiązku łożenia na utrzymanie innej osoby, powstrzymywanie się od nadużywania alkoholu lub używania innych środków odurzających, powstrzymywanie się od kontaktowania się z pokrzywdzonym lub innymi osobami w określony sposób), jak również może od wszelkich obowiązków zwolnic (z wyjątkiem naprawienia szkody). Nadto sąd w okresie próby może oddać skazanego pod dozór, jak też od dozoru go zwolnić. Odnośnie odwołania warunkowego umorzenia postępowania karnego, to istnieją dwie grupy podstaw, a mianowicie: obligatoryjna i fakultatywne. Obligatoryjne podjęcie postępowania ma miejsce wtedy, gdy sprawca w okresie próby popełnił przestępstwo umyślne, za które został prawomocnie skazany. 3
Podstawy fakultatywnego podjęcia postępowania są dwie, to znaczy: 1. Jeśli sprawca w okresie próby rażąco narusza porządek prawny w inny sposób niż skutkujący obligatoryjnym podjęciem postępowania, w szczególności popełnił w tym czasie przestępstwo, za które nie został prawomocnie skazany, jeżeli uchyla się od dozoru, wykonania nałożonego obowiązku lub orzeczonego środka karnego albo nie wykonuje zawartej z pokrzywdzonym ugody; 2. Jeżeli sprawca po wydaniu orzeczenia o warunkowym umorzeniu postępowania, lecz przed jego uprawomocnieniem się, rażąco narusza porządek prawny, a w szczególności gdy w tym czasie popełnił przestępstwo. Ostatnią grupą środków prano karnej reakcji na czyn zabroniony są środki zabezpieczające. W zarysie charakteryzują się tym, iż są stosowane wobec sprawców, którzy w związku ze stanem zdrowia (stanem psychofizycznym wymagającym leczenia) tworzą stan niebezpieczeństwa są niebezpieczni zarówno dla innych ludzi, jak też dla samych siebie. Środki zabezpieczające stosowane są zamiast kary albo równocześnie z karą albo tez równolegle do kary (najczęściej przed rozpoczęciem jej wykonania). Wśród środków zabezpieczających rozróżnia się środki leczniczo izolacyjne oraz środki administracyjne. Pierwsza z wymienionych grup charakteryzuje się tym, że ich istotą jest pozbawienie wolności. Żeby można było jej zastosować, muszą być spełnione przesłanki z art. 93 kodeksu karnego. Na mocy tego przepisu sąd może orzec przewidziany w kodeksie środek zabezpieczający związany z umieszczeniem w zakładzie zamkniętym tylko wtedy, gdy jest to niezbędne, aby zapobiec ponownemu popełnieniu przez sprawcę czynu zabronionego związanego z jego chorobą psychiczną, upośledzeniem umysłowym lub uzależnieniem od alkoholu lub innego środka odurzającego. Przed orzeczeniem tego środka sąd wysłuchuje lekarzy psychiatrów oraz psychologa. Do środków leczniczo izolacyjnych zalicza się: 1. Umieszczenie w zamkniętym zakładzie leczenia psychiatrycznego; 2. Umieszczenie w zakładzie karnym, w którym stosuje się szczególne środki lecznicze lub rehabilitacyjne; 3. Umieszczenie w zakładzie zamkniętym sprawcy z zakłóceniem czynności psychicznych o podłożu seksualnym; 4. Umieszczenie w zamkniętym zakładzie leczenia odwykowego.
Do środków administracyjnych należą: 1. Przepadek; 2. Zakaz zajmowania określonego stanowiska, wykonywania określonego zawodu lub prowadzenia określonej działalności gospodarczej; 3. Zakaz prowadzenia pojazdów. W toku wykładu zostanie omówiony jeden ze środków o charakterze izolacyjno leczniczym, a mianowicie: umieszczenie w zamkniętym zakładzie leczenia psychiatrycznego. Na mocy art. 94 Kodeksu karnego, umieszczenie w zamkniętym zakładzie leczenia psychiatrycznego jest możliwe jedynie wtedy gdy zostaną spełnione łącznie następujące przesłanki 1. Sprawca popełnił czyn zabroniony w stanie niepoczytalności; 2. Czyn ten cechował się znacznym stopniem społecznej szkodliwości; 3. Zachodzi wysokie prawdopodobieństwo, że popełni taki czyn ponownie. Sprawca znajdujący się w stanie niepoczytalności nie ponosi odpowiedzialności karnej, gdyż nie można postawić mu zarzutu winy. Jego umieszczenie w zamkniętym zakładzie leczenia psychiatrycznego wynika z faktu tworzenia przez niego stanu niebezpieczeństwa dla ogółu. Innymi słowy sprawca musi zostać odizolowany od wolnościowego społeczeństwa. Jako że nie jest to kara, a środek stosowany jako swoiste zabezpieczenie, czasu pobytu w zakładzie nie określa się z góry. Sąd orzeka zwolnienie sprawcy, jeśli jego dalsze pozostawanie w zakładzie nie jest konieczne. Niemniej jednak trzeba zauważyć, ze środek ten jest ostatecznością, gdyż dotyczy tylko sprawców potencjalnie niebezpiecznych, o czym świadczą przesłanki : druga i trzecia. Diagnoza wyleczenia bywa chybiona. Dlatego też sąd może zarządzić (bez przeprowadzenia całego postępowania) ponowne umieszczenie sprawcy w odpowiednim zakładzie psychiatrycznym, jeżeli przemawiają za tym po raz kolejny wypełnione przesłanki wskazane powyżej, z tym że zarządzenie nie może być wydane po upływie 5 lat od zwolnienia z zakładu. Dziękuję bardzo za wspólnie spędzony czas i zapraszam na egzamin zerowy 7 lutego. Życzę powodzenia 5
Justyna Jurewicz