Zajęcia nr 2 Obywatelstwo polskie Proszę zapoznać się z: Wyrok z dnia 13 lutego 1997 r. Naczelny Sąd Administracyjny (do 2003.12.31) w Warszawie V SA 246/ 1996. Kazus 1 Natalii, obywatelce polskiej oraz Jorisowi z Francji narodziła się w Polsce mała Alicja. Czy jest ona polską obywatelką? Czy sytuacja zmienia się jeśli Alicja narodziłaby się we Francji? Podaj podstawę prawną. Jaka jest to forma nabycia obywatelstwa? Czy rodzice mogą wybrać dla niej obywatelstwo państwa obcego? Czy wskutek nabycia obywatelstwa obcego Alicja nadal ma szansę nabyć obywatelstwo polskie? Kazus 2 Prezydent RP nadał Pani Małgorzacie zamieszkującej od dłuższego czasu w Polsce (10 lat) obywatelstwo polskie, drugi małżonek Jaromir jest nadal obywatelem Czech. Małżonkowie Ci posiadają dwójkę dzieci, Krystynę lat 3 oraz Jasia lat 17, pozostającymi pod władzą rodzicielską Pani Małgorzaty. Czy nadanie jej polskiego obywatelstwa rozciąga się na ich wspólne dzieci? Co jest warunkiem koniecznym odnośnie Jasia? Proszę podać podstawę prawną? Kazus 3 Pani Marlena będąca polską obywatelką zawarła związek małżeński z Kanadyjczykiem i nabyła jego obywatelstwo. Niestety pożycie małżeńskie nie trwało długo i małżonkowie rozwiedli się, a Pani Marlena powróciła do Polski. W jaki sposób Pani Marlena nabyć znów obywatelstwo polskie? Kazus 4 Vaclav, obywatel Słowacji mieszkający w Polsce wraz ze swoją polską współmałżonką Moniką, pozostający już 4 lata z nią w związku małżeńskim zwraca się z zapytaniem jakie warunki musi spełnić, by uzyskać polskie obywatelstwo. Kto powinien przyjąć jego oświadczenie woli? A. Definicja obywatela Ustawa z 15.2.1962 r. o obywatelstwie polskim nie podaje legalnej definicji obywatela. W literaturze występują różne określenia tego pojęcia. Główne zainteresowanie obywatelstwem leży w sferze zainteresowania prawa międzynarodowego publicznego i prywatnego. Przyjmuje się zazwyczaj, iż obywatelstwo polega na trwałej więzi z określonym państwem. Jest to swego rodzaju przynależność państwowa. Obywatelstwo ujmuje się niekiedy jako status prawny jednostki (por. J. Starościak, Pr. Adm., W-wa 1977, s. 539). Należy zatem odróżnić prawny status obywatelstwa od przynależności do danej narodowości. Z obywatelstwem wiążą się określone prawa i obowiązki, w tym typu publicznoprawnego. W RP wiele stanowisk lub działań jest zastrzeżona tylko dla obywateli polskich, np. wykowywane funkcji sędziego, zawodu notariusza. B. Cudzoziemiec W świetle polskiego ustawodawstwa osoba, która nie posiada obywatelstwa polskiego, jest cudzoziemcem (por. art. 2 CudzU). C. Zasada wyłączności obywatelstwa Obowiązująca w Polsce zasada wyłączności obywatelstwa oznacza iż obywatel polski nie może być równocześnie uznawany za obywatela innego państwa (art. 2 ObPolU).
D. Zasada ciągłości obywatelstwa Ustawa przewiduje zasadę ciągłości obywatelstwa, przyjmując, że obywatelami polskimi są osoby, które posiadają obywatelstwo polskie w dniu wejścia w życie ustawy na podstawie przepisów dotychczasowych (art. 1 ObPolU). Osoby, które uzyskały obywatelstwo polskie na podstawie wcześniej obowiązujących przepisów nie tracą go, nawet w przypadku wprowadzenia w nowej ustawie odmiennych uregulowań prawnych od tych, na których podstawie osoby te uzyskały obywatelstwo. E. Nabycie obywatelstwa 1. Konstytucja RP Zgodnie z art. 34 ust. 1 Konstytucji RP, podstawową formą nabycia obywatelstwa jest urodzenie się z rodziców będących obywatelami polskimi. Konstytucja nie wyklucza nabycia obywatelstwa w inny sposób. Ustawa zwykła może bowiem w tym zakresie przewidywać wyjątki. Konstytucja stanowi też, że obywatel polski nie może utracić obywatelstwa polskiego, chyba że sam się go zrzeknie (art. 34 ust. 2 Konstytucji RP). 2. Ustawa z 15.2.1962 r. o obywatelstwie polskim Nabycie obywatelstwa polskiego na podstawie ustawy z 15.2.1963r. następuje na trzy sposoby, a mianowicie: a) z mocy prawa b) w drodze aktu administracyjnego c) przez oświadczenie woli. a) z mocy prawa Formami nabycia obywatelstwa polskiego z mocy prawa są: aa) Zasada pochodzenia albo prawa krwi (ius sanguinis) art. 4 ObPolU urodzenie się dziecka - z rodziców będących obywatelami polskimi (PL+PL) lub - z rodziców, z których przynajmniej jedno jest obywatelem polskim, a drugie jest nieznane, jego obywatelstwo jest nieokreślone lub nie ma żadnego obywatelstwa (1 PL+X). W przypadku dziecka, gdy jedno z rodziców jest obywatelem PL, drugie obywatelem innego państwa, dziecko nabywa przez urodzenie obywatelstwo polskie. Rodzice mogą jednak wybrać dla niego w oświadczeniu złożonym zgodnie przed właściwym organem w ciągu 3 miesięcy od dnia urodzenia się dziecka obywatelstwo państwa obcego, którego obywatelem jest jedno z rodziców, jeżeli wg prawa tego państwa dziecko nabywa jego obywatelstwo. W braku porozumienia między rodzicami każde z nich może zwrócić się o rozstrzygnięcie do sądu w ciągu 3 m-cy od ur. się dziecka. bb) Zasada terytorialna albo prawa ziemi (ius soli)
urodzenie się lub znalezienie dziecka na terytorium Polski, gdy oboje rodziców są nieznani lub nieokreślone jest ich obywatelstwo albo nie mają żadnego obywatelstwa (X+X) cc) repatriacja Zgodnie z ustawą z 9 listopada 2000r. o repatriacji, repatriantem jest osoba pochodzenia polskiego, która przybyła do RP na podstawie wizy wjazdowej w celu repatriacji z zamiarem osiedlenia się na stałe. Z dniem przekroczenia granicy polskiej nabywa on obywatelstwo polskie z mocy prawa. Za osobę polskiego pochodzenia uznaje się: Osobę deklarującą narodowość polską i spełniającą łącznie poniższe warunki: - przynajmniej jedno z jej rodziców lub dziadków albo dwoje pradziadków było narodowości polskiej, - wskaże swój związek z polskością, w szczególności przez pielęgnowanie polskiej mowy, tradycji i zwyczajów. Jak również osobę deklarującą narodowość polską: - która posiadała w przeszłości obywatelstwo polskie lub co najmniej jedno z jej rodziców lub dziadków albo dwoje pradziadków posiadało obywatelstwo polskie oraz - która wskaże swój związek z polskością. W procesie repatriacji podstawowe znaczenie mają dokumenty potwierdzające polskie pochodzenie kandydata na repatrianta. Powinny być one wydane przez polskie władze państwowe lub kościelne, a także przez władze byłego ZSRR i dotyczyć wnioskodawcy, jego rodziców, dziadków lub pradziadków. W szczególności mogą to być: dokumenty potwierdzające tożsamość, akty stanu cywilnego ( akt urodzenia, zawarcia małżeństwa, zgonu ) lub ich poświadczone odpisy, metryki chrztu poświadczające związek z polskością, inne rodzinne lub rodowe dokumenty, dokumenty potwierdzające odbycie służby wojskowej w Wojsku Polskim zawierające wpis informujący o narodowości polskiej, dokumenty potwierdzające fakt deportacji lub uwięzienia, represji, prześladowania osoby ze względu na jej polskie pochodzenie, o rehabilitacji zawierające wpis informujący o jej narodowości polskiej, dokumenty tożsamości lub inne dokumenty urzędowe zawierające wpis informujący o narodowości polskiej. Decyzje w sprawach uznania za osobę polskiego pochodzenia wydaje konsul. Od decyzji w sprawie stwierdzenia polskiego pochodzenia przysługuje odwołanie do Szefa Urzędu do Spraw Cudzoziemców. Wiza wjazdowa w celu repatriacji może być wydana osobie polskiego pochodzenia, która przed dniem wejścia w życie ustawy, tj. do dnia 1 stycznia 2001 r. zamieszkiwała na terytorium obecnej Republiki Armenia, Republiki Azerbejdżańskiej, Republiki Gruzja, Republiki Kazachstanu, Republiki Kirgiskiej, Republiki Tadżykistanu, Republiki Turkmenistanu, Republiki Uzbekistanu albo w azjatyckiej części Federacji Rosyjskiej. Wizę wjazdową w celu repatriacji do Polski wydaje się po przedstawieniu dokumentu potwierdzającego posiadanie lub zapewnienie lokalu mieszkalnego oraz źródeł utrzymania w RP.? Pytanie: Proszę podać, kiedy zachodzą okoliczności wyłączające wydanie wizy wjazdowej w celu repatriacji. dd) uznanie za repatrianta Za repatrianta może zostać uznana osoba spełniające następujące warunki: - jest polskiego pochodzenia,
- przed dniem wejścia w życie ustawy, tj. do dnia 1 stycznia 2001 r. zamieszkiwała na terytorium obecnej Republiki Armenia, Azerbejdżańskiej, Gruzja, Kazachstanu, Kirgiskiej, Tadżykistanu, Turkmenistanu, Uzbekistanu albo w azjatyckiej części Federacji Rosyjskiej, - nie zachodzą do niej okoliczności wyłączające wydanie wizy wjazdowej w celu repatriacji, - przebywała na terytorium RP na podstawie zezwolenia na zamieszkanie na czas oznaczony, udzielonego w związku z pobieraniem nauki w szkole wyższej jako stypendyści strony polskiej na podst. przepisów o podejmowaniu i odbywaniu studiów przez osoby niebędące obywatelami polskimi, - złoży wniosek do wojewody w terminie 12 mies. Od ukończenia Szkoły Wyższej. Organem właściwym do wydania decyzji o uznaniu ze repatrianta osoby spełniające te warunki jest wojewoda właściwy ze względu na zamierzone miejsce osiedlenie się takiej osoby. b) w drodze aktu administracyjnego Formami nabycia obywatelstwa polskiego w drodze aktu administracyjnego jest: aa) nadanie obywatelstwa polskiego bb) uznanie za obywatela polskiego aa) nadanie obywatelstwa polskiego (naturalizacja) Na podstawie art. 8 ObPolU cudzoziemcowi można na jego wniosek nadać obywatelstwo polskie, jeżeli zamieszkuje w Polsce na podstawie zezwolenia na osiedlenie się, zezwolenie na pobyt rezydenta długoterminowego WE lub posiadając prawo stałego pobytu na terytorium RP co najmniej 5 lat. Nadanie obywatelstwa polskiego obojgu rodzicom rozciąga się na dzieci pozostające pod ich władzą rodzicielską. W przypadku ukończenia przez dziecko 16 roku życia, następuje to jedynie za jego zgodą. W przypadkach szczególnie uzasadnionych, których ustawa nie precyzuje, można nadać cudzoziemcowi na jego wniosek obywatelstwo polskie, chociażby nie odpowiadał on warunkom wyżej określonym (np. cudzoziemiec nie zamieszkuje w RP przez okres co najmniej 5 lat albo zamieszkuje bez zezwolenia na osiedlenie się). Każda sprawa rozpatrywana jest indywidualnie, ocena pozostawiona jest Prezydentowi. Podanie o nadanie obywatelstwa polskiego osoby zamieszkałe w Polsce wnoszą za pośrednictwem wojewody właściwego ze względu na miejsce zamieszkania osoby zainteresowanej, a zamieszkałe za granicą- za pośrednictwem właściwego konsula. Uprawnionym do nadania obywatelstwa polskiego jest Prezydent RP. bb) uznanie za obywatela polskiego O uznanie za obywatela polskiego może ubiegać się osoba o nieokreślonym obywatelstwie lub nie posiadająca żadnego obywatelstwa, która zamieszkuje w Polsce na podstawie zezwolenia na osiedlenie się lub zezwolenia na pobyt rezydenta długoterminowego Wspólnot Europejskich co najmniej 5 lat (licząc od daty wydania decyzji o pobycie stałym). Uznanie za obywatela polskiego rozciąga się na dzieci uznanego, jeżeli zamieszkują w Polsce. Uznanie obywatelstwa polskiego obojga rodziców rozciąga się na dzieci pozostające pod ich opieką. Uznanie za obywatela polskiego tylko jednego z rodziców rozciąga się na dzieci, jeżeli: -pozostają wyłącznie pod jego władzą rodzicielską albo -drugie z rodziców jest obywatelem polskim lub
-drugie z rodziców wyraziło zgodę przed właściwym organem na uznanie dziecka za obywatela polskiego Właściwy do wydania decyzji o uznaniu za obywatela polskiego jest Wojewoda właściwy ze względu na miejsce zamieszkania. Decyzja wojewody ma charakter uznaniowy. Znaczenie przy rozstrzyganiu sprawy mają niewątpliwie stosunek i więzi wnioskodawcy z państwem i społeczeństwem polskim. c) przez oświadczenie woli Nabycie obywatelstwa polskiego dotyczy następujących sytuacji: aa) reintegracji bb) opcji cc) uproszczonej naturalizacji. aa) reintegracja Reintegracja dotyczy osób, które miały obywatelstwo polskie i utraciły je przez zawarcie związku małżeńskiego z cudzoziemcami (art. 11. ust. 1). Warunkiem jest tu - złożenie oświadczenie woli nabycia obywatelstwa polskiego - po ustanie tego małżeństwa lub jego unieważnieniu. bb) opcja Opcja dotyczy osób, które spełniły warunki do nabycia obywatelstwa z mocy prawa, lecz nie nabyły go wskutek wyboru obywatelstwa obcego dokonanego przez rodziców, braku porozumienia między nimi lub rozstrzygnięcia sądowego. Jest to niejako odzyskanie obywatelstwa. Termin: złożenie oświadczenie woli jest ograniczone terminem- jego bieg rozpoczyna się z chwilą ukończenia przez osobę 16 lat, kończy z upływem 6 miesięcy od dnia uzyskania pełnoletniości (termin zawity). cc) uproszczona naturalizacja Dotyczy ona cudzoziemców, którym udzielono zezwolenia na osiedlenie się na terytorium RP i którzy pozostają co najmniej 3 lata w związku małżeńskim z osobą mającą obywatelstwo polskie. Jest to sposób na osiągnięcie jednolitości w małżeństwie. Przesłanki: - pozostawanie co najmniej 3 lata w związku małżeńskim z obywatelem polskim - udzielenie zezwolenia na osiedlenie się. Termin: do złożenia oświadczenia woli wynosi 6 miesięcy od dnia uzyskania przez cudzoziemca zezwolenia na osiedlenie się albo 3 lata i 6 miesięcy od dnia zawarcia związku małżeńskiego z osobą posiadającą obywatelstwo polskie. dd) Warunki nabycia obywatelstwa przez oświadczenie woli - złożenie oświadczenie woli przez osobę uprawnioną - decyzja wojewody w stosunku do osób zamieszkujących w Polsce lub konsula w stosunku do osób zamieszkałych za granicą.
F. Utrata obywatelstwa polskiego Utrata obywatelstwa polskiego pociąga za sobą określone skutki prawne. Przerwana zostaje więź prawna łącząca daną osobę z państwem. W następstwie tego dana osoba może utracić uprawnienia, które są związane z posiadaniem obywatelstwa polskiego. Art. 34 Konstytucji RP stanowi, iż "obywatel polski nie może utracić obywatelstwa polskiego, chyba że sam się go zrzeknie". Przepis art. 13 ObPolU przewiduje utratę obywatelstwa polskiego: -na wniosek zainteresowanego -i po uzyskaniu zgody Prezydenta RP na zrzeczenie się obywatelstwa. Wniosek o wyrażenie zgody na zrzeczenie się obywatelstwa polskiego osoby zamieszkałe w Polsce wnoszą za pośrednictwem wojewody, a osoby zamieszkałe za granicą - za pośrednictwem konsula. Wnioski te wraz z załączonymi dokumentami przekazywane są do Urzędu do Spraw Repatriacji i Cudzoziemców, a następnie wraz ze stanowiskiem Prezesa Urzędu do Kancelarii Prezydenta RP. Jednym z niezbędnych dokumentów, do złożenia którego jest zobowiązany obywatel polski ubiegający się o wyrażenie zgody na zrzeczenie się polskiego obywatelstwa jest dokument poświadczający posiadanie obywatelstwa obcego lub też przyrzeczenie jego nadania. Utrata następuje dopiero z chwilą nabycia obywatelstwa Państwa obcego.
Zgoda Prezydenta RP na zrzeczenie się obywatelstwa polskiego udzielona rodzicom rozciąga się na dzieci pozostające pod ich władzą rodzicielską. W przypadku ukończenia przez dziecko 16 lat następuje to za jego zgodą. G. Orzekanie w sprawach obywatelstwa W sprawach obywatelstwa orzekają nie tylko organy działające w Polsce, ale określone uprawnienia posiadają także urzędy konsularne. Zgodnie z art. 3 2 pkt. 4 KPA, nie stosuje się tego kodeksu przed urzędami konsularnymi. Problematykę powyższą normuje też rozporządzenie Prezydenta RP z 14.3.2000 r. w sprawie szczegółowego trybu postępowania o nadanie lub wyrażenie zgody na zrzeczenie się obywatelstwa polskiego oraz wzorów zaświadczeń i wniosków. H. Nowa ustawa o obywatelstwie polskim Polski Sejm w dniu 2 kwietnia 2009 r. uchwalił nową ustawę o obywatelstwie polskim, która ma zastąpić ustawę z 1962 r. Jednakże nowa ustawa jeszcze nie obowiązuje, gdyż została zaskarżona do Trybunału Konstytucyjnego przez Prezydenta Polski. Zaskarżenie nie dotyczy jednak całej ustawy tylko paru przepisów. Nie mniej jednak dopóki Trybunał Konstytucyjny nie rozpatrzy wniosku Prezydenta ustawa nie może wejść w życie. Przepisy nowej ustawy w znacznej części są zgodne z przepisami aktualnie obowiązującej ustawy z 1962 r. Jednakże ustawa z 2009 r. wprowadza szereg nowych rozwiązań prawnych. Do najważniejszych należą: wprowadzenie możliwości przywrócenia polskiego obywatelstwa; będzie to miało ogromne znaczenie dla byłych obywateli polskich, którzy utracili obywatelstwo polskie z przyczyn politycznych i chcą dzisiaj je odzyskać, wprowadzenie możliwości nabycia polskiego obywatelstwa przez cudzoziemców w drodze uznania; cudzoziemcy po spełnieniu określonych warunków będą mogli wystąpić z wnioskiem do polskich władz o uznanie za polskiego obywatela; to nowe rozwiązanie prawne znacznie ułatwi cudzoziemcom nabywanie polskiego obywatelstwa I. Dane statystyczne o liczbie osób, które nabyły obywatelstwo polskie W roku 2009 obywatelstwo polskie nabyło 2369 osób.