INSTYTUT FARMAKOLOGII POLSKA AKADEMIA NAUK

INSTYTUT FARMAKOLOGII POLSKA AKADEMIA NAUK RAPORT 2013

SPIS TREŚCI Część ogólna 5 Kierownictwo Instytutu 7 Rada Naukowa Instytutu (2011 2014) 9 Z historii Instytutu 13 Dział Wydawnictw 17 Dział Informacji i Dokumentacji Naukowej 19 Studium Doktoranckie 22 Archiwum Instytutu Farmakologii PAN 23 Lokalna Komisja Etyczna ds. Doświadczeń nad Zwierzętami 25 Fundacja im. J.J. Supniewskich 26 Część szczegółowa 27 Zakład Badań Nowych Leków 28 Zakład Biochemii Mózgu 36 Zakład Chemii Leków 41 Zakład Farmakokinetyki i Metabolizmu Leków 48 Zakład Farmakologii 54 Zakład Farmakologii Bólu 69 Zakład Fitochemii 76 Ogród Roślin Leczniczych 79 Zakład Fizjologii 80 Zakład Neurobiologii 85 Zakład Neurochemii 94 Zakład Neuroendokrynologii Doświadczalnej 99 Zakład Neurofarmakologii Molekularnej 107 Zakład Neuropsychofarmakologii 116

Publikacje 123 Spis prac naukowych 124 Granty 172 Udział w organizacji imprez naukowych 177 Nowe członkostwa z wyboru w komitetach redakcyjnych czasopism naukowych o zasięgu światowym, radach naukowych oraz komitetach naukowych 181 Działalność dydaktyczna 182 Prezentacje wyników badań na kongresach 192 Wykłady i referaty wygłoszone za granicą na zaproszenie instytucji naukowych Udział pracowników w różnych formach kształcenia podoktorskiego w instytucjach zagranicznych 197 Popularyzacja wiedzy 199 Współpraca z zagranicą 203 Kadra naukowa 212

Część ogólna

Kierownictwo Instytutu DYREKTOR Prof. dr hab. Krzysztof Wędzony Z-CA DYREKTORA DS. NAUKOWYCH Prof. dr hab. Władysław Lasoń Z-CA DYREKTORA DS. OGÓLNYCH Prof. dr hab. Irena Nalepa GŁÓWNY KSIĘGOWY Mgr Teresa Sabat ZAKŁADY I PRACOWNIE INSTYTUTU Zakład Badań Nowych Leków (kierownik prof. dr hab. Piotr Popik) Pracownia Neurobiologii Emocji i Procesów Poznawczych (kierownik dr Rafał Ryguła) Zakład Biochemii Mózgu (kierownik prof. dr hab. Irena Nalepa) Zakład Chemii Leków (kierownik prof. dr hab. Andrzej Bojarski) Zakład Farmakokinetyki i Metabolizmu Leków (kierownik prof. dr hab. Władysława A. Daniel) Zakład Farmakologii (kierownik prof. dr hab. Krzysztof Wędzony) Pracownia Farmakologii Behawioralnej (kierownik prof. dr hab. Mariusz Papp) Pracownia Farmakologii Biochemicznej (kierownik prof. dr hab. Marta Dziedzicka-Wasylewska) Pracownia Farmakologii i Biostruktury Mózgu (kierownik prof. dr hab. Krzysztof Wędzony) Pracownia Farmakologii Uzależnień (kierownik prof. dr hab. Małgorzata Filip) 7

Zakład Farmakologii Bólu (kierownik prof. dr hab. Barbara Przewłocka) Laboratorium Patofizjologii Bólu (kierownik dr hab. Katarzyna Starowicz) Zakład Fitochemii (kierownik prof. dr hab. Wanda Kisiel) Ogród Roślin Leczniczych (kierownik mgr Anna Sochacka-Obruśnik) Zakład Fizjologii (kierownik prof. dr hab. Grzegorz Hess) Zakład Neurobiologii (kierownik prof. dr hab. Andrzej Pilc) Pracownia Neurobiologii Pierwiastków Śladowych (kierownik prof. dr hab. Gabriel Nowak) Zakład Neurochemii (kierownik prof. dr hab. Lucyna Antkiewicz-Michaluk) Zakład Neuroendokrynologii Doświadczalnej (kierownik prof. dr hab. Władysław Lasoń) Pracownia Immunoendokrynologii (kierownik prof. dr hab. Bogusława Budziszewska) Zakład Neurofarmakologii Molekularnej (kierownik prof. dr hab. Ryszard Przewłocki) Pracownia Modeli Transgenicznych (kierownik dr hab. Jan Rodriguez Parkitna) Zakład Neuro- i Psychofarmakologii (kierownik prof. dr hab. Krystyna Ossowska) 8

Rada Naukowa Instytutu (2011 2014) PRZEWODNICZĄCY Prof. dr hab. Edmund Przegaliński członek rzeczywisty PAN, członek czynny PAU, emerytowany profesor IF PAN w Krakowie Z-CY PRZEWODNICZĄCEGO Prof. dr hab. Jerzy Vetulani członek korespondent PAN, członek czynny PAU, emerytowany profesor IF PAN w Krakowie, profesor w Małopolskiej Szkole Wyższej im. Józefa Dietla w Krakowie Prof. dr hab. Jerzy Łazarewicz członek korespondent PAU, kierownik Zakładu Neurochemii w Instytucie Medycyny Doświadczalnej i Klinicznej im. M. Mossakowskiego PAN w Warszawie SEKRETARZ Prof. dr hab. Krystyna Ossowska kierownik Zakładu Neuro- i Psychofarmakologii IF PAN w Krakowie CZŁONKOWIE Prof. dr hab. Jan Albrecht członek korespondent PAN, członek czynny PAU, kierownik Zakładu Neurotosykologii Instytutu Medycyny Doświadczalnej i Klinicznej im. M. Mossakowskiego PAN w Warszawie Prof. dr hab. Lucyna Antkiewicz-Michaluk kierownik Zakładu Neurochemii IF PAN w Krakowie Dr hab. Agnieszka Basta-Kaim, prof. IF PAN adiunkt w Zakładzie Neuroendokrynologii Doświadczalnej, kierownik Studiów Doktoranckich IF PAN w Krakowie Prof. dr hab. Andrzej Bojarski kierownik Zakładu Chemii Leków IF PAN w Krakowie 9

10 Prof. dr hab. Jan Braszko kierownik Zakładu Farmakologii Klinicznej Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku Prof. dr hab. Bogusława Budziszewska kierownik Pracowni Immunoendokrynologii w Zakładzie Neuroendokrynologii Doświadczalnej IF PAN w Krakowie, profesor na Wydziale Farmaceutycznym UJ CM w Krakowie Prof. dr hab. Stanisław J. Czuczwar kierownik Katedry i Zakładu Patofizjologii Uniwersytetu Medycznego w Lublinie, kierownik Zakładu Fizjopatologii w Instytucie Medycyny Wsi w Lublinie Prof. dr hab. Władysława A. Daniel kierownik Zakładu Farmakokinetyki i Metabolizmu Leków IF PAN w Krakowie Prof. dr hab. Dominika Dudek psychiatra, Katedra Psychiatrii Wydziału Lekarskiego UJ CM w Krakowie Prof. dr hab. Józef Dulak członek korespondent PAU, kierownik Zakładu Biotechnologii Medycznej na Wydziale Biochemii, Biofizyki i Biotechnologii UJ CM w Krakowie Prof. dr hab. Marta Dziedzicka-Wasylewska kierownik Pracowni Farmakologii Biochemicznej w Zakładzie Farmakologii IF PAN w Krakowie, profesor na Wydziale Biochemii, Biofizyki i Biotechnologii UJ w Krakowie Prof. dr hab. Małgorzata Filip kierownik Pracowni Farmakologii Uzależnień w Zakładzie Farmakologii IF PAN w Krakowie, profesor na Wydziale Farmaceutycznym UJ CM w Krakowie Dr hab. Krystyna Gołembiowska adiunkt w Zakładzie Farmakologii IF PAN w Krakowie Prof. dr hab. Grzegorz Hess kierownik Zakładu Fizjologii IF PAN w Krakowie, profesor na Wydziale Biologii i Nauk o Ziemi UJ w Krakowie Prof. dr hab. Wanda Kisiel kierownik Zakładu Fitochemii IF PAN w Krakowie Prof. dr hab. Aleksander Koj członek rzeczywisty PAN, członek czynny PAU, emerytowany profesor Wydziału Biotechnologii UJ w Krakowie Prof. dr hab. Małgorzata Kossut członek korespondent PAN, członek korespondent PAU, kierownik Pracowni Neuroplastyczności w Zakładzie Neurobiologii Molekularnej i Komórkowej Instytutu Biologii Doświadczalnej im. M. Nenckiego PAN w Warszawie Prof. dr hab. Wojciech Kostowski członek korespondent PAN, członek czynny PAU, emerytowany profesor Instytutu Psychiatrii i Neurologii w Warszawie Prof. dr hab. Władysław Lasoń kierownik Zakładu Neuroendokrynologii Doświadczalnej IF PAN w Krakowie

Prof. dr hab. Andrzej W. Lipkowski dyrektor Instytutu Medycyny Doświadczalnej i Klinicznej im. M. Mossakowskiego PAN w Warszawie Prof. dr hab. Irena Nalepa kierownik Zakładu Biochemii Mózgu IF PAN w Krakowie, z-ca dyrektora ds. Ogólnych IF PAN Prof. dr hab. Gabriel Nowak kierownik Pracowni Neurobiologii Pierwiastków Śladowych przy Zakładzie Neurobiologii IF PAN w Krakowie, profesor na Wydziale Farmaceutycznym UJ CM w Krakowie Prof. dr hab. Jerzy Z. Nowak kierownik Zakładu Farmakologii i Katedry Farmakologii Klinicznej UM w Łodzi, kierownik Zespołu Transdukcji Sygnału Centrum Biologii Medycznej PAN w Łodzi Prof. dr hab. Wiesław Pawlik członek korespondent PAN, członek czynny PAU, emerytowany profesor UJ CM w Krakowie Prof. dr hab. Maciej Pawłowski kierownik Katedry Chemii Farmaceutycznej UJ CM w Krakowie Prof. dr hab. Andrzej Pilc członek korespondent PAU, kierownik Zakładu Neurobiologii IF PAN w Krakowie, profesor na Wydziale Ochrony Zdrowia UJ CM w Krakowie Prof. dr hab. Adam Płaźnik kierownik Zakładu Neurochemii w Instytucie Psychiatrii i Neurologii w Warszawie Prof. dr hab. Tadeusz Popiela członek korespondent PAN, członek czynny PAU, emerytowany profesor UJ CM w Krakowie Prof. dr hab. Piotr Popik kierownik Zakładu Badań Nowych Leków IF PAN w Krakowie, profesor na Wydziale Nauk o Zdrowiu UJ CM w Krakowie Prof. dr hab. Barbara Przewłocka kierownik Zakładu Farmakologii Bólu IF PAN Prof. dr hab. Ryszard Przewłocki członek korespondent PAU, kierownik Zakładu Neurofarmakologii Molekularnej IF PAN w Krakowie, profesor w Instytucie Psychologii Stosowanej UJ w Krakowie Prof. dr hab. Włodzimierz Ptak członek rzeczywisty PAN, członek czynny PAU, emerytowany profesor UJ CM w Krakowie Prof. dr hab. Jerzy Samochowiec kierownik Katedry i Kliniki Psychiatrii PUM w Szczecinie Prof. dr hab. Marek Sanak członek korespondent PAU, kierownik Zakładu Biologii Molekularnej II Katedry Chorób Wewnętrznych UJ CM w Krakowie 11

Prof. dr hab. Jolanta Skangiel-Kramska kierownik Laboratorium Molekularnych Podstaw Plastyczności Mózgu w Instytucie Biologii Doświadczalnej im. M. Nenckiego PAN w Warszawie Prof. dr hab. Maria Śmiałowska profesor w Zakładzie Neurobiologii IF PAN w Krakowie Prof. dr hab. Waldemar Turski kierownik Katedry Farmakologii Doświadczalnej i Klinicznej UM w Lublinie, kierownik Zakładu Toksykologii Instytutu Medycyny Wsi w Lublinie Prof. dr hab. Krzysztof Wędzony członek korespondent PAU, dyrektor IF PAN, kierownik Zakładu Farmakologii, kierownik Pracowni Farmakologii i Biostruktury Mózgu w Zakładzie Farmakologii IF PAN w Krakowie Prof. dr hab. Marek Zembala członek rzeczywisty PAN, członek czynny PAU, emerytowany profesor UJ CM w Krakowie PRZEDSTAWICIELE ADIUNKTÓW I ASYSTENTÓW ZATRUDNIONYCH W IF PAN Dr Danuta Jantas Dr Bernadeta Szewczyk Dr Grzegorz Kreiner PRZEDSTAWICIEL DOKTORANTÓW Mgr Joanna Rzemieniec 12

Z historii Instytutu Instytut Farmakologii PAN (do 1974 r. Zakład Farmakologii PAN) powstał w 1954 roku dzięki wcześniejszym staraniom prof. Janusza Supniewskiego, pierwszego dyrektora placówki. Działalność naukowa i organizacyjna kolejnych dyrektorów prof. Józefa Hano (1964 1977), prof. Jerzego Maja (1977 1993), prof. Edmunda Przegalińskiego (1993 2006) i prof. Krzysztofa Wędzonego (od 1.01.2007 r.) przyczyniła się do znaczących osiągnięć naukowych placówki. Instytut zajmuje czołowe miejsce na liście polskich i zagranicznych ośrodków badawczych w dziedzinie biologii medycznej, a w 2002 roku uzyskał status Centrum Doskonałości Neuropsychopharmacology in Search for New Perpectives to Respond to the Demands of Emerging European Society. W początkowym okresie (lata pięćdziesiąte i sześćdziesiąte ubiegłego stulecia) badania prowadzone w Zakładzie Farmakologii (od 1974 r. Instytucie Farmakologii) dotyczyły aktywności biologicznej nowych związków chemicznych i substancji izolowanych z materiału roślinnego o spodziewanym działaniu naczyniowym, nasercowym, przeciwbakteryjnym, przeciwnowotworowym, a także przeciwcukrzycowym. W drugiej połowie lat sześćdziesiątych zapoczątkowano w Instytucie badania z dziedziny neuropsychofarmakologii. Badano mechanizm działania rozmaitych mózgowych neuroprzekaźników, ich rolę w procesach fizjologicznych i patologicznych ośrodkowego układu nerwowego, mechanizm działania leków psychotropowych, szczególnie leków przeciwdepresyjnych, fizjologiczną funkcję neuropeptydów w zjawisku bólu, w drgawkach i powstawaniu uzależnień lekowych. Badania w tym zakresie obecnie są kontynuowane z użyciem rozmaitych metod behawioralnych, neurochemicznych, elektrofizjologicznych oraz technik biologii molekularnej i uzupełniane odpowiednimi badaniami farmakokinetycznymi leków psychotropowych. Inne kierunki badawcze rozwijane w Instytucie Farmakologii obejmują syntezę nowych struktur chemicznych o potencjalnym działaniu terapeutycznym, określanie zależności pomiędzy strukturą chemiczną ksenobiotyku a działaniem biologicznym oraz izolację substancji czynnych biologicznie z materiału roślinnego i ustalanie ich struktury chemicznej. Lata siedemdziesiąte i kolejne dekady XX wieku to okres stałego zwiększania liczby zatrudnionych (obecnie 200 osób w przeliczeniu na pełne etaty) oraz liczby zakładów i pracowni. Gwałtowny wzrost zainteresowania neuropsychofarmakologią na świecie wpłynął na poszerzenie zakresu badań i wprowadzanie coraz nowocześniejszych metod badawczych. Tym działaniom sprzyjało ukończenie w 1976 roku budowy nowej, obszernej siedziby przy ul. Smętnej 12. Obecnie Instytut składa się z 13 zakładów i 9 pracowni 13

4 w Zakładzie Farmakologii, 1 w Zakładzie Badań Nowych Leków, 1 w Zakładzie Neurobiologii, 1 w Zakładzie Neurofarmakologii Molekularnej, 1 w Zakładzie Farmakologii Bólu i 1 w Zakładzie Neuroendokrynologii Doświadczalnej. Ponadto funkcjonujący w Zakładzie Fitochemii Ogród Roślin Leczniczych dostarcza materiału do badań fitochemicznych prowadzonych przez pracowników tego Zakładu. W 1970 roku przy ówczesnym Zakładzie Farmakologii PAN powstało studium doktoranckie, które funkcjonowało do roku 1997. W tym okresie ukończyło je 38 osób. Studium doktoranckie, finansowane ze środków własnych placówki, reaktywowano w 2003 roku; obecnie liczy ono 41 osób oraz 10 doktorantów Interdyscyplinarnych Studiów Doktoranckich Nauki molekularne dla medycyny. W 1971 roku Instytut uzyskał prawo do nadawania stopnia naukowego doktora nauk medycznych oraz doktora nauk przyrodniczych. Obecnie placówka ma prawo nadawania stopni naukowych doktora oraz, od 1994 roku, doktora habilitowanego nauk medycznych w dziedzinie biologii medycznej. W ciągu 59-letniej działalności placówki 29 pracowników Instytutu uzyskało tytuł naukowy profesora, 52 stopień naukowy doktora habilitowanego, w tym 22 osób na podstawie przewodów habilitacyjnych przeprowadzonych w Instytucie, oraz 191 stopień naukowy doktora, w tym 161 osób na podstawie przewodów doktorskich przeprowadzonych w Instytucie. W 1991 roku Komitet Badań Naukowych wprowadził system grantowy finansowania projektów badawczych. Pracownicy Instytutu uczestniczyli we wszystkich dotychczas przeprowadzonych konkursach grantowych od I do XL, zdobywając łącznie 166 grantów. Od 2011 roku granty przyznaje Narodowe Centrum Nauki. W 2013 roku NCN przyznało pracownikom Instytutu 20 grantów oraz 1 grant JUVENTUS PLUS, 1 grant MOBILNOŚĆ PLUS i 1 DIAMENTOWY grant przyznawane przez MNiSW. Ponadto pracownicy Instytutu uzyskali 2 granty zamawiane KBN i MNiSW, 4 granty Fundacji na Rzecz Rozwoju Polskiej Farmacji i Medycyny (POLPHARMA), 3 granty KBN Polsko-Niemieckie Projekty Zamawiane w Dziedzinie Nauk Neurologicznych, 1 grant NCBiN ERA-NET NEURON, 1 grant NCBiR ALLOSTERIX, 1 grant NCBiR LIDER, 2 granty HOMING PLUS Fundacji na rzecz Nauki Polskiej, 4 granty JUVENTUS PLUS, 1 grant MNiSW INDEX PLUS. Obok grantów finansowanych przez budżet państwa lub odpowiednie fundacje krajowe pracownicy Instytutu prowadzili badania finansowane przez Unię Europejską (8 grantów) oraz szereg innych grantów: 1 grant Polsko-Norweskiego Funduszu Badań Naukowych, 2 granty Funduszu im. M. Skłodowskiej-Curie, 1 grant DFG, 1 projekt badawczy Polsko-Norweskiego Programu Badawczego NANONEUCAR, 1 projekt Funduszu Rozwiązywania Problemów Hazardowych HAZARD oraz 1 grant Niemieckiego Ministerstwa Edukacji i Nauki. W ramach Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka, współfinansowanego z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego Unii Europejskiej, IF PAN realizował projekty: MODALL, DEMETER, PROKOG oraz MOLBUD. W okresie od 1988 do 2003 roku Instytut posiadał akredytację NIH (National Institute of Health USA) dotyczącą badań na zwierzętach laboratoryjnych. 14

Instytut prowadził i nadal prowadzi wieloletnią współpracę naukową z placówkami zagranicznymi m.in. w Niemczech, Danii, Holandii, Włoszech, Stanach Zjednoczonych, Francji, Szwecji, Rosji i na Węgrzech. Współpraca ta zaowocowała wieloma wspólnymi publikacjami naukowymi i znaczną wymianą osobową. Wymiana osobowa z zagranicą w latach 1986 2013 obejmowała 95 wyjazdy długoterminowe (powyżej 3 miesięcy), 670 wyjazdów krótkoterminowych oraz 1304 wyjazdów na konferencje zagraniczne i zjazdy. W tym okresie Instytut odwiedziło 638 gości zagranicznych. Od wielu lat Instytut współpracuje z krajowym i zagranicznym przemysłem farmaceutycznym. Współpraca ta obejmuje badania naukowe i naukowo-usługowe leków oryginalnych i odtwarzanych, konsultacje naukowe i szkolenie pracowników przemysłu z dziedziny farmakologii. W latach 1974 1978 przy Instytucie funkcjonował Zespół Naukowo-Przemysłowy, finansowany częściowo przez Krakowskie Zakłady Farmaceutyczne Polfa. Od 1954 roku najpierw Zakład, a potem Instytut Farmakologii PAN wydawał czasopismo pt. Pharmacological Reports (poprzednio Polish Journal of Pharmacology ) o współczynniku oddziaływania (impact factor) IF = 1.965. Od 1984 roku Instytut organizuje Szkoły Zimowe poświęcone upowszechnianiu wiedzy o najnowszych osiągnięciach i kierunkach rozwoju neuropsychofarmakologii na świecie. Obok pracowników Instytutu uczestnikami Szkół są pracownicy współpracujących z Instytutem placówek oraz innych ośrodków naukowych np. wyższych uczelni, instytutów resortowych itp. Dotychczas zorganizowano 30 Szkół Zimowych. Ponadto Instytut organizuje od 1991 roku jednodniowe minisympozja dla pracowników (3 5 wykładów), poświęcone zagadnieniom z dziedziny neuropsychofarmakologii, które znajdują się w centrum zainteresowania nauki światowej. Wykładowcami są pracownicy Instytutu lub zaproszeni specjaliści z innych ośrodków badawczych. Materiały z minisympozjów są publikowane w czasopiśmie Pharmacological Reports. Dotychczas odbyło się 31 minisympozjów. W tym samym roku (1991) wprowadzono nową formę zebrań naukowych wykłady monograficzne z zakresu neurobiologii, neuropsychofarmakologii, neuroendokrynologii i neurochemii. Wykładają pracownicy Instytutu; wykłady w formie broszurowej są publikowane przez Dział Wydawnictw Instytutu. Dotychczas opublikowano 82 wykłady. W latach 1954 2013 pracownicy Instytutu opublikowali 6780 prac, w tym oryginalnych 3315, w większości w renomowanych, międzynarodowych czasopismach, oraz uzyskali 21 patentów. Pracownicy Instytutu za osiągnięcia naukowe w zakresie neuropsychofarmakologii otrzymali szereg liczących się nagród: 3 Międzynarodowe Nagrody Fundacji Anna Monika 2 Nagrody Prezesa Rady Ministrów za wybitne osiągnięcia naukowe 4 Nagrody im. J. Śniadeckiego Wydziału Nauk Medycznych PAN 11 Nagród Sekretarza Naukowego PAN 15

12 Nagród Wydziału Nauk Medycznych PAN 4 Nagrody Kopernikowskie Miasta Krakowa i PAU 6 Nagród Wydziału Lekarskiego im. T. Browicza PAU 3 Nagrody Prezesa Rady Ministrów za wyróżniające się prace doktorskie 1 Nagrodę oraz wyróżnienie Fundacji im. A. Baczko 1 Nagrodę Ministra Edukacji Narodowej 1 Nagrodę im. J. Konorskiego 3 stypendia L Oréal Polska dla Kobiet i Nauki przy wsparciu Polskiego Komitetu ds. UNESCO 3 stypendia Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego dla wybitnych młodych naukowców 17 stypendiów Fundacji Nauki Polskiej dla młodych pracowników naukowych 16

Dział Wydawnictw Kierownik: Beata Kreiner Elżbieta Dziedzicka dokumentalistka Czasopismo Pharmacological Reports Od 1954 roku wydawane było przez Instytut czasopismo Dissertationes Pharmaceuticae, kwartalnik drukowany głównie w języku polskim. W 1966 roku dokonano modyfikacji tytułu na Dissertationes Pharmaceuticae et Pharmacologicae, przechodząc równocześnie na dwumiesięczny cykl wydawniczy. Od 1968 roku czasopismo publikowane jest wyłącznie w języku angielskim. Kolejnych zmian tytułu, zachowując dwumiesięczny cykl wydawniczy oraz język angielski jako obowiązujący, dokonano: w 1973 roku na Polish Journal of Pharmacology and Pharmacy, w 1993 na Polish Journal of Pharmacology i ostatnia zmiana w roku 2005 na Pharmacological Reports. Obecnie czasopismo ukazuje się w nakładzie ok. 1000 egzemplarzy rocznie. Publikuje prace oryginalne, przeglądowe, a także streszczenia z kongresów i sympozjów naukowych. W roku 2013 wydano dodatkowo suplement ze streszczeniami z XVIII Międzynarodowego Kongresu Polskiego Towarzystwa Farmakologicznego (Kazimierz Dolny, 23 25.05.2013). Prace publikowane w czasopiśmie są referowane w Biological Abstracts (BIOSIS), Chemical Abstracts, Excerpta Medica (EMBASE), International Pharmaceutical Abstracts (IPA), Polish Medical Bibliography GBL, Index Medicus (MEDLINE), Index Copernicus, Biotechnology Abstracts oraz Scopus. Czasopismo znajduje się na liście Journal Citation Reports. Aktualny impact factor dla Pharmacological Reports wynosi 1.965. Czasopismo ma stronę internetową http://www.if-pan.krakow.pl/pjp. Skład Redakcji: Władysław Lasoń redaktor naczelny Grażyna Skuza zastępca redaktora naczelnego Beata Kreiner sekretarz redakcji 17

Redaktorzy: Jacek Bojarski, Stefan Chłopicki, Władysława Daniel, Małgorzata Filip, Jolanta Jaworek, Irena Nalepa, Barbara Przewłocka. Inne wydawnictwa Skrypty z materiałami z kolejnych Szkół Zimowych wydawane od roku 1984 dotychczas ukazało się 30 skryptów w nakładzie 200 300 egzemplarzy. 18

Dział Informacji i Dokumentacji Naukowej Kierownik: mgr Medard Kafel mgr Jolanta Szczepanik st. dokumentalista mgr Sylwia Mądro dokumentalista Maria Szymoniak pomoc biblioteczna Dział Informacji Naukowej i Dokumentacji Instytutu Farmakologii Polskiej Akademii Nauk powstał w 1954 roku. W 2004 roku nastąpiła modernizacja pomieszczeń bibliotecznych oraz wyposażenia. Obecnie to nowoczesny kompleks pomieszczeń składający się z Czytelni Głównej, Działu Informacji Naukowej, Wypożyczalni oraz Magazynu o łącznej powierzchni 180,65 m 2. Księgozbiór liczy obecnie 7598 woluminów książek oraz 432 tytułów czasopism. Profil zbiorów związany jest z farmakologią, farmakologią molekularną, neuropsychofarmakologią, neurobiologią, a także biochemią, fizjologią, endokrynologią, immunologią, chemią leków oraz fitochemią. Dział udostępnia książki, czasopisma prenumerowane zarówno w wersji drukowanej (40 tytułów), jak i elektronicznie (28 tytułów), prace doktorskie i habilitacyjne oraz prace wygłoszone przez pracowników na konferencjach, sympozjach itp. Materiały biblioteczne udostępnia się ze zbiorów magazynowych, z księgozbioru podręcznego Czytelni oraz poprzez sprowadzenie z innych Bibliotek drogą wypożyczeń międzybibliotecznych. Dział Informacji Naukowej i Dokumentacji umożliwia dostęp do następujących baz danych: 1) Bazy pełnotekstowe: Medline (PubMed) baza zawiera pozycje piśmiennictwa poświęcone zagadnieniom niezwiązanym bezpośrednio z naukami biomedycznymi, ale pochodzące z czasopism indeksowanych przez MEDLINE. Science Direct umożliwia dostęp do elektronicznych wersji czasopism wydawnictwa Elsevier z zakresu nauk biologicznych, medycznych i innych. Licencja obejmuje 19

ok. 1700 głównie anglojęzycznych czasopism bieżących o zasięgu chronologicznym sięgającym roku 1995. SpringerLink umożliwia dostęp do około 140 głównie anglojęzycznych, pełnotekstowych czasopism wydawnictwa Springer, z rocznikami sięgającymi co najmniej 1997 roku. Baza ma charakter interdyscyplinarny i obejmuje m.in.: nauki techniczne, ekonomiczne, biologiczne, informatyczne, ochronę środowiska. Wiley zapewnia dostęp online do około 170 tytułów wydawnictwa John Wiley & Sons z zakresu medycyny i nauk pokrewnych, tj. biologii, chemii, fizyki, biotechnologii, a także innych dziedzin nauki i techniki (są to tytuły bieżące z rocznikami archiwalnymi sięgającymi zazwyczaj 1996 roku). Nature i Science czasopisma elektroniczne Nature i Science są udostępniane od roku 2010 w ramach ogólnokrajowych licencji akademickich. Licencje te zostały odnowione na rok 2013. EBSCO pakiet baz EBSCO obejmuje 14 baz, w tym 7 baz pełnotekstowych zawierających czasopisma naukowe różnych wydawców, książki, gazety i inne publikacje. Lex Omega pełna wersja Systemu Informacji Prawnej, zawierająca dokumenty z zakresu ustawodawstwa, orzecznictwa i piśmiennictwa prawniczego. 2) Bazy bibliograficzne: Web of Knowledge 3 bazy abstraktowo-bibliometryczne, tzw. indeksy cytowań: Science Citation Index Expanded, Social Science Citation Index oraz Art&Humanities Citation Index, a także dodatkowe bazy Conference Proceedings Citation Index oraz Journal Citation Report. Indeks cytowań Web of Science jest powszechnie wykorzystywanym źródłem informacji o piśmiennictwie naukowym, a także uniwersalnym narzędziem stosowanym do oceny dorobku naukowego danej osoby. Scopus jest produkowaną przez Elsevier interdyscyplinarną bazą abstraktów i cytowań z zakresu nauk matematyczno-przyrodniczych, technicznych, medycznych i humanistycznych. Dział Informacji Naukowej i Dokumentacji posiada Kompleksowy System Zarządzania Biblioteką PROLIB (Moduł Opracowanie). Moduł Opracowanie umożliwia rejestrację (wprowadzanie, modyfikacja, usuwanie) opisów bibliograficznych różnych typów dokumentów (m.in. wydawnictwa zwarte, ciągłe, kartografia, filmy, zapisy nutowe, dokumenty dźwiękowe) w formacie MARC 21 wraz z rejestracją ich zasobu (czasopisma, wydawnictwa ciągłe) i egzemplarza. Zawiera również procedury importu danych z baz zewnętrznych i z systemu PROLIB. Pracownicy Działu Informacji Naukowej i Dokumentacji prowadzą działalność informacyjną, w ramach której: informują o zbiorach biblioteki i zasadach ich udostępniania, służą pomocą w posługiwaniu się spisami bibliograficznymi, katalogami w wersji elektronicznej, 20

sporządzają dokumenty niezbędne przy składaniu wniosków awansowych, ubieganiu się o granty, projekty itp., tworzą spisy publikacji pracowników Instytutu, służą pomocą przy przeszukiwaniu baz danych dostępnych w Bibliotece oraz baz danych dostępnych online, a także realizują zamówienia materiałów bibliotecznych w bibliotekach krajowych i zagranicznych. 21

Studium Doktoranckie Kierownik: dr hab. Agnieszka Basta-Kaim, prof. IF PAN W 2013 roku Studium Doktoranckie Instytutu Farmakologii PAN kontynuowało swoją działalność, finansowaną ze środków Instytutu Farmakologii oraz funduszy KNOW przyznanych przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego. W minionym roku na studiach doktoranckich kształciło się w dziedzinie nauk medycznych, dyscyplina biologia medyczna, specjalność neuropsychofarmakologia łącznie 51 doktorantów. Instytut Farmakologii oprócz dziennych studiów doktoranckich zgodnie z umową partnerską z Instytutem Katalizy i Fizykochemii Powierzchni PAN, Wydziałem Chemii UJ i Wydziałem Lekarskim UJ CM, w ramach funduszy uzyskanych z Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki, a współfinansowanych przez Unię Europejską, prowadził także Interdyscyplinarne Studia Doktoranckie Nauki molekularne dla medycyny. Wszyscy doktoranci brali czynny udział zarówno w zebraniach poniedziałkowych Instytutu, jak i wykładach zaproszonych gości zagranicznych, które miały miejsce w Instytucie Farmakologii, a także poza nim. Uczestniczyli także w obradach XXIX Zimowej Szkoły organizowanej przez dr hab. Joannę Mika pt. GLEJ, która odbyła się w dniach 07 10 lutego 2012 roku w Krakowie. Uczestnicy studiów interdyscyplinarnych Mol-Med w tym roku brali udział w kursach przedmiotowych organizowanych w IF PAN, warsztatach stacjonarnych, które odbyły się w IKIFP PAN, oraz warsztatach wyjazdowych w Zakopanem. Aktywność doktorantów naszego Instytutu znalazła także wyraz w ich uczestnictwie w wielu konferencjach krajowych i zagranicznych oraz w aplikacjach grantowych finansowanych z różnych źródeł. W 2013 roku łącznie 9 osobom, w tym 1 będącej uczestnikiem Studium przy IF PAN oraz 8 w ramach Studium Mol-Med otwarło przewody doktorskie. Dodatkowo 3 osoby uzyskały tytuł doktora, w tym jedna z wyróżnieniem. We wrześniu 2013 roku przeprowadzono kolejny nabór na dzienne studia doktoranckie IF PAN, w wyniku którego przyjęto 30 osób. W ramach funduszy Instytutu Farmakologii pokryto koszty wykładów przewidzianych programem studiów, natomiast ze środków KNOW ufundowano 36 stypendiów specjalnych dla doktorantów Instytutu. 22

Archiwum Instytutu Farmakologii PAN Kierownik: dr Anna Krzemińska Archiwum funkcjonuje w strukturze organizacyjnej Instytutu od 2006 roku, obecnie jako SSP ds. Archiwum. Gromadzi dokumentację powstającą w wyniku statutowej działalności Instytutu, jak również spuścizny wybitnych naukowców związanych z Instytutem. W Archiwum znajduje się dokumentacja Zakładu i Instytutu Farmakologii od 1954 roku. Zasób Archiwum liczy obecnie 98,50 m.b. dokumentacji uporządkowanej i zewidencjonowanej oraz ok. 45 m.b. dokumentacji Działu Wydawnictw będącej w trakcie opracowania. Na potrzeby Archiwum prenumerowany jest kwartalnik Archiwista Polski, czasopismo, na łamach którego podejmowane są aktualne zagadnienia i problemy dotyczące współczesnej archiwistyki, a w szczególności funkcjonowania archiwów zakładowych. Archiwum dokumentuje bieżące ważne wydarzenia w Instytucie wykonuje oprawę fotograficzną i przygotowuje zdjęcia do internetowej galerii Invited Lectures oraz dokumentuje przebieg szkół zimowych. Udostępnia także pracownikom zgromadzone i wykonane fotografie obiektów Instytutu w celu prezentacji jego działalności na konferencjach czy w publikacjach o charakterze informacyjno-promocyjnym. Na stronie internetowej Instytutu uruchomiono link, gdzie znaleźć można opis działalności Archiwum oraz przygotowane przez Archiwum prezentacje multimedialne. W bieżącym roku doposażono Archiwum w nowe regały, zagospodarowując tym samym w profesjonalny sposób pomieszczenie magazynowe nr 2. Archiwum aktywnie uczestniczyło w projekcie Urzędu Miasta Krakowa pt. Trasa naukowa Krakowa, prezentując historię i zabytkowe obiekty Instytutu zainteresowanym turystom. Archiwum podjęło współpracę z Archiwum Instytutu Badań Literackich PAN w ramach projektu badawczego Instytut Badań Literackich w życiu naukowym, kulturalnym i społecznym PRL w latach 1948 1989. Postawy inteligencji wobec przemian społecznych i politycznych. Monografia środowiska intelektualnego, uczestnicząc w opracowaniu archiwalnym dokumentacji Redakcji Pamiętnika Literackiego. Na prośbę Archiwum Nauki PAN i PAU został opracowany raport o stanie dokumentacji w Instytucie, z którego wynika, że w komórkach organizacyjnych (także w zakładach naukowych) znajduje się ok. 67 m.b. dokumentacji, która docelowo powinna zostać przekazana do Archiwum. W maju br. Archiwum było kontrolowane przez 23

Archiwum Narodowe w Krakowie, zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa. W październiku Archiwum gościło archiwistów z krakowskich instytutów Akademii, podczas którego dyskutowano bieżące problemy, z jakimi borykają się archiwiści, oraz kwestie związane z gromadzeniem materiałów prywatnych, tzw. spuścizn po uczonych. W listopadzie br. prowadząca Archiwum, jako jego przedstawiciel, otrzymała powołanie do Rady Programowej Projektu Archiwa Przełomu 1989 1991, realizowanego przez Kancelarię Senatu i Kancelarię Prezydenta. Reprezentowała także Archiwum na konferencjach i seminariach krajowych i międzynarodowych o tematyce archiwalnej. Prezentowała m.in. wykłady pt.: Między dostępem a posiadaniem. Wybrane zagadnienia realizacji praw własnościowych do materiałów archiwalnych, Ochrona danych osobowych a udostępnianie i prezentacja zasobów w Internecie. Reprezentując Archiwum, weszła w skład Rady Naukowej nowego czasopisma archiwalnego, Archivarius Visegradensis, którego pierwszy tom ukazał się w 2013 roku, jest również współredaktorem tego wydawnictwa. 24

Lokalna Komisja Etyczna ds. Doświadczeń nad Zwierzętami (z siedzibą w Instytucie Farmakologii PAN w Krakowie) Przewodnicząca: prof. dr hab. Lucyna Antkiewicz-Michaluk W Instytucie Farmakologii PAN w Krakowie działa II Lokalna Komisja Etyczna ds. Doświadczeń na Zwierzętach (LKE), powołana przez Krajową Komisję Etyczną (KKE) w 2000 roku (na podstawie art. 28 ust. 4 Dz.U. nr 111 poz. 724) i działająca obecnie w oparciu o Ustawę o doświadczeniach na zwierzętach z dnia 21 stycznia 2005 roku. LKE opiniuje projekty badawcze oraz wydaje zezwolenia na prowadzenie eksperymentów z użyciem zwierząt w następujących placówkach badawczych: Instytut Farmakologii PAN w Krakowie Państwowy Instytut Zootechniki w Balicach Instytut Ichtiologii i Gospodarki Rybackiej PAN w Gołyszu Instytut Fizyki Jądrowej PAN w Krakowie Wydział Leśny Uniwersytetu Rolniczego w Krakowie Instytut Biotechnologii Surowic i Szczepionek BIOMED S.A. w Krakowie Instytut Badawczo-Produkcyjny UNIGEN w Krakowie Instytut American Heart of Poland w Zabrzu W skład Komisji wchodzą pracownicy naukowi Instytutu Farmakologii PAN (prof. dr hab. Krystyna Ossowska, dr Adam Roman), Uniwersytetu Jagiellońskiego oraz Instytutu Zootechniki, a także dwóch przedstawicieli instytucji pozarządowych, którzy są członkami Towarzystwa Opieki nad Zwierzętami. 25

Fundacja im. J.J. Supniewskich W 1985 roku została utworzona i zarejestrowana Fundacja im. J.J. Supniewskich, której początkowy majątek stanowił testamentarny zapis zmarłej doc. dr Jadwigi Supniewskiej 1 000 000 zł. Kwota ta była zasilana jednorazowymi lub systematycznymi dotacjami krajowego przemysłu farmaceutycznego lub zagranicznych firm farmaceutycznych współpracujących z Instytutem. Zarząd Fundacji tworzą członkowie Dyrekcji Instytutu. Przewodniczącym zarządu Fundacji jest obecnie prof. Krzysztof Wędzony. Początkowo statut Fundacji przewidywał, że z jej środków mogą być przyznawane nagrody dla młodych, wyróżniających się pracowników Instytutu. Nagrody te według osobnego regulaminu przyznaje Zarząd Fundacji na podstawie opinii Rady Naukowej Instytutu. W latach 1986 2013 przyznano ogółem 34 nagrody (L. Antkiewicz-Michaluk, R. Przewłocki, W. Lasoń, E. Mogilnicka, K. Wędzony, A. Pilc, M. Papp, A. Czyrak, W. Daniel, M. Śmiałowska, M. Dziedzicka-Wasylewska, P. Popik, I. Nalepa, A. Stojakowska, M. Bijak, M. Kubera, K. Ossowska, B. Karolewicz, M. Filip, J. Turchan, B. Budziszewska, J. Wardas, J. Wójcikowski, A. Basta-Kaim, M. Pietraszak, B. Szewczyk, M. Kajta, A. Pałucha, A. Haduch, J. Wierońska, E. Kozela, J. Mika, M. Kot, M. Korostyński). W 1991 roku dokonano zmian w statucie Fundacji i obecnie jej środki mogą być przeznaczane, obok przyznawania corocznych nagród, również na wspomaganie młodych, wyróżniających się pracowników Instytutu poprzez częściowe finansowanie prowadzonych przez nich badań naukowych, częściowe finansowanie wyjazdów zagranicznych w celach badawczych, konsultacji, czynnego udziału w kongresach, sympozjach itp. 26

Część szczegółowa 27

Zakład Badań Nowych Leków Kierownik: prof. dr hab. Piotr Popik PRACOWNIA NEUROBIOLOGII EMOCJI I PROCESÓW POZNAWCZYCH Kierownik: dr Rafał Ryguła Pracownicy naukowi dr Małgorzata Hołuj dr Agnieszka Nikiforuk dr Tomasz Kos dr Rafał Ryguła dr Magdalena Sowa-Kućma Administracja grantu POIG Prokog mgr Agnieszka Miler mgr Jakub Gluza Pracownik inżynieryjno-techniczny Lucyna Socha Doktoranci mgr inż. Dominik Rafa mgr Agnieszka Potasiewicz Osoby zatrudnione w grancie NCN Sonata mgr Joanna Gołębiowska mgr Jakub Kręgiel Jakub Kubik Najważniejsze osiągnięcie badawcze w 2013 roku Nasze badania wykazały, że walencja tendencyjności poznawczej jest u szczurów trwałą cechą behawioralną (przypominającą stały rys charakteru człowieka). Cecha ta, opisywana niekiedy jako optymizm/pesymizm, determinuje podatność zwierząt na wywołaną chronicznym stresem anhedonię i może zostać uznana za behawioralny marker depresji u zwierząt. 28

DZIAŁALNOŚĆ STATUTOWA Skuteczność antagonisty receptorów 5-HT 7, SB-269970, oraz amisulpridu w zwierzęcym modelu schizofrenii Badania przedkliniczne wskazują na receptor serotoninowy podtypu 5-HT 7 jako potencjalny cel farmakoterapii schorzeń psychiatrycznych. Celem przeprowadzonych badań było określenie skuteczności selektywnego antagonisty receptorów 5-HT 7, związku SB-269970, w modelu schizofrenii opartym o podania antagonisty receptora NMDA, ketaminy. Dodatkowo określone zostało działanie amisulpridu, leku przeciwpsychotycznego, który oprócz powinowactwa do receptorów dopaminowych D2/D3 wykazuje także powinowactwo do receptora 5-HT 7. Uzyskane wyniki wykazały, że SB-269970 odwracał wywołane jednokrotnym podaniem ketaminy deficyty elastyczności poznawczej oceniane w teście przełączania uwagi u szczurów (attentional set-shifting task). Podobną skuteczność odnotowano dla amisulpridu. Zarówno SB-269970, jak i amisulprid niwelowały wywołane ketaminą zaburzenia pamięci epizodycznej w teście rozpoznawania nowego obiektu. Badane związki były także skuteczne w modelu odzwierciedlającym objawy negatywne schizofrenii, tj. odwracały deficyty zachowań szczurów w teście interakcji socjalnych. W odróżnieniu od klozapiny, SB-269970 i amisulprid nie wpływały na wywołane ketaminą zaburzenia procesów bramkowania czuciowo-ruchowego. Uzyskane wyniki sugerują, że blokada receptora 5-HT 7 może odgrywać rolę w terapii zaburzeń poznawczych oraz objawów negatywnych związanych ze schizofrenią. Publikacja A. Nikiforuk, T. Kos, K. Fijal, M. Holuj, D. Rafa, and P. Popik. Effects of the selective 5-HT 7 receptor antagonist SB-269970, and amisulpride on ketamine-induced schizophrenia-like deficits in rats. Plos One 8(6) e66695, 2013, wsparta środkami statutowymi Instytutu oraz projektu ProKog Nr UDA-POIG.01.03.01-12-063/09-02: Antagoniści receptora 5-HT 6 : Nowoczesne leki przeciwpsychotyczne o dodatkowym działaniu prokognitywnym Wpływ agonisty receptorów 5-HT 6, EMD 386088, na wywołane ketaminą zaburzenia funkcji poznawczych u szczurów Dotychczasowe dane kliniczne i przedkliniczne wskazują na prokognitywne działanie antagonistów receptora 5-HT 6. Ostatnio sugeruje się, że również aktywacja receptora 5-HT 6 może poprawiać procesy poznawcze. Celem przeprowadzonych badań było określenie wpływu agonisty receptorów 5-HT 6, związku EMD 386088, na wywołane ketaminą zaburzenia funkcji poznawczych u szczurów. Wykazano, że EMD 386088 odwracał wywołane subchronicznymi podaniami ketaminy deficyty funkcji poznawczych oceniane w teście przełączania uwagi. Związek ten poprawiał także sprawność procesów poznawczych ocenianą w teście rozpoznawania nowego obiektu u szczurów. Nie wykazano natomiast skuteczności EMD 386088 w modelu opartym o wywołane podaniem ketaminy zaburzenia procesów bramkowania czuciowo-ruchowego. Kontrolę pozytywną stanowiła klozapina. 29

Uzyskane dane sugerują, że aktywacja receptorów 5-HT 6 może poprawiać funkcje poznawcze w zwierzęcych modelach schizofrenii opartych na podaniach antagonisty NMDA. Publikacja A. Nikiforuk, K. Fijal, A. Potasiewicz, P. Popik, and T. Kos. The 5-hydroxytryptamine (serotonin) receptor 6 agonist EMD 386088 ameliorates ketamine- -induced deficits in attentional set shifting and novel object recognition, but not in the prepulse inhibition in rats. J Psychopharmacol 27 (5):469-476, 2013, wsparta środkami statutowymi Instytutu oraz projektu ProKog Nr UDA-POIG.01.03.01-12-063/09-02: Antagoniści receptora 5-HT 6 : Nowoczesne leki przeciwpsychotyczne o dodatkowym działaniu prokognitywnym GRANTY Grant NCN Nr 2012/07/B/NZ7/01150 Wpływ pozytywnych allosterycznych modulatorów nikotynowych receptorów cholinergicznych podtypu alfa7 na złożone procesy poznawcze 30 Kierownik grantu: dr Agnieszka Nikiforuk Układ cholinergiczny odgrywa istotną rolę w regulacji procesów poznawczych. Co więcej, zarówno dane kliniczne, jak i przedkliniczne sugerują, że zaburzenia w przekaźnictwie cholinergicznym, w tym związane z nikotynowymi receptorami cholinergicznymi podtypu α7 (α7-nachr), mogą mieć związek z patogenezą schizofrenii. Stąd też receptory α7-nachr wzbudzają w ostatnich latach duże zainteresowanie jako cel rozwoju farmakoterapii zaburzeń kognitywnych. Jednak, pomimo że ortosteryczni agoniści α7-nachr wykazują działanie prokognitywne w badaniach przedklinicznych, ich skuteczność w tym zakresie nie została jednoznacznie potwierdzona u chorych na schizofrenię. Wydaje się, że alternatywną strategią może być pozytywna allosteryczna modulacja receptorów α7-nachr. Dlatego też celem proponowanego projektu jest określenie działania pozytywnych allosterycznych modulatorów α7-nachr w porównaniu do ortosterycznych agonistów w testach zwierzęcych, które pozwalają na badanie obszarów poznawczych istotnych w schizofrenii (tj. elastyczność poznawcza, procesy uwagi, pojemność pamięci roboczej i pamięć rozpoznawcza). Planowane badanie pozwolą poszerzyć obszar wiedzy dotyczący roli receptorów α7-nachr w regulacji zaawansowanych funkcji poznawczych, a zarazem ocenić działanie związków będących allosterycznymi modulatorami α7-nachr. Grant Nr 72/H/E/13 finansowany przez FRPH Badania przydatności ligandów metabotropowych receptorów glutaminianergicznych w hamowaniu zachowań przypominających hazard w zwierzęcym modelu patologicznego hazardu

Kierownik grantu: prof. Piotr Popik Jeden z modeli patologicznego hazardu, który może być zaimplementowany u zwierząt laboratoryjnych, opiera się na obserwacji, że zjawisko niepohamowanej chęci gry (na przekór braku wygranych) wynika z doświadczania prawie wygranej. Uważa się, że bodziec sygnalizujący nie do końca przegraną (near miss) może sugerować bezpośrednią wygraną, oraz nasilać przekonanie o spodziewanej nagrodzie, co stymuluje dalszą grę. W modelu bada się reakcję szczurów na serię zaświecania 3 lampek. Zapalenie wszystkich 3 lampek jest sygnałem wygranej; inne kombinacje oznaczają brak nagrody. Pod koniec każdej próby zwierzę wybiera, czy nacisnąć na dźwignię, co skutkuje nagrodą pokarmową gdy dana próba byłaby wygrana, lecz karą, gdy próba byłaby przegrana. Zwierzęta zazwyczaj interpretują zarówno zapalenie 3 jak i jedynie 2 lampek jako wygraną, co sugeruje nasilone przekonanie o spodziewanej nagrodzie, nawet gdy dana próba oznacza jedynie prawie wygraną. Proponowany model hazardu wydaje się dobrze odpowiadać sytuacji obserwowanej u ludzi i z tego powodu został zastosowany do zbadania efektu antagonisty rec. NMDA memantyny (dla którego wykazano już działanie przeciwuzależnieniowe u człowieka) oraz antagonisty mglur5 i agonisty mglur2/3. Dotychczasowo przeprowadzone badania pozwoliły na zaimplementowanie i optymalizację modelu u szczurów. Grant HOMING PLUS 2/2010 Fundacji na rzecz Nauki Polskiej Szczur pesymista: poszukiwanie nowych kognitywnych biomarkerów depresji Kierownik grantu: dr Rafał Ryguła Badano wpływ stresu oraz farmakologicznej stymulacji wybranych układów neurotransmisyjnych na tendencyjność poznawczą i wrażliwość zwierząt na pozytywne i negatywne informacje zwrotne. Wyniki wskazują, że chroniczny stres wywołuje u zwierząt pesymizm podobny do tego, który można zaobserwować u pacjentów chorych na chorobę depresyjną. Przy pomocy wielokrotnych testów interpretacji bodźca niejednoznacznego wykazano również, że walencja tendencyjności poznawczej u szczurów może być uznana za trwałą cechę behawioralną (przypominającą stały rys charakteru człowieka). Okazało się, że cecha ta determinuje podatność zwierząt na wywołaną chronicznym stresem anhedonię. Przyszłe badania potwierdzą, czy pesymizm, sam w sobie lub też w połączeniu ze stresem, może interagować z innymi korelatami symptomów depresyjnych, a także czy tendencyjność poznawcza jako cecha może determinować efekty leków przeciwdepresyjnych. Wykazano również, że tendencyjność poznawcza, która odzwierciedla stan emocjonalny, może zostać zmieniona poprzez farmakologiczną manipulację układów neurotransmisyjnych zaangażowanych w regulację emocji. Zastosowane leki (citalopram, 31

dezipramina, amfetamina i mazindol) wywołały zmiany tendencyjności poznawczej zwierząt podobne do tych, obserwowanych w naturalnie pozytywnych i negatywnych stanach emocjonalnych. Podanie modafinilu leku o profilu prokognitywnym nie miało wpływu na interpretację bodźca niejednoznacznego. Badania przy użyciu mikroinfuzji dostrukturalnych sugerują istotną rolę serotoniny w korze przedczołowej oraz jądrach ciała migdałowatego w mediowaniu pozytywnej oraz negatywnej tendencyjności poznawczej. W innych badaniach wykazano, że chroniczny stres zmniejsza zdolność zwierząt do wykonania odwróceń w teście probabilistic reversal learning, choć efekt ten był widoczny jedynie w postaci trendu. Badano również wpływ leków przeciwdepresyjnych (dezipramina i citalopram) oraz prokognitywnych (metylofenidat) na wrażliwość szczurów na informacje zwrotne. Chroniczne podania citalopramu zmniejszyły wrażliwość zwierząt na pozytywne informacje zwrotne. Pojedyncze podania dezipraminy w różnych dawkach nie miały wpływu na wrażliwość zwierząt na informacje zwrotne. Pojedyncze podania metylofenidatu nie miały wpływu lub spowodowały ogólne zmniejszenie wrażliwości zwierząt na informacje zwrotne. Przy użyciu technik mikrodializy badano również zmiany neurotransmisji monoaminergicznej w korze czołowej szczurów podczas testu probabilistic reversal learning. Wyniki mikrodializ sugerują zaangażowanie dopaminy i noradrenaliny lecz nie serotoniny w mediowaniu wrażliwości zwierząt na negatywne i pozytywne informacje zwrotne. Nie zaobserwowano różnic w poziomie neurotransmisji monoaminergicznej zależnych od poziomu prawdopodobieństwa otrzymania fałszywych informacji zwrotnych. Publikacja R. Rygula, J. Papciak, and P. Popik. Trait pessimism predicts vulnerability to stress-induced anhedonia in rats. Neuropsychopharmacology 38:2188-2196, 2013, wsparta środkami Fundacji na rzecz Nauki Polskiej (program Homing Plus współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego) oraz środkami statutowymi Instytutu. Publikacja J. Papciak, E. Fuchs, P. Popik, and R. Rygula. Chronic psychosocial stress makes rats more pessimistic in the ambiguous-cue interpretation paradigm. Behav Brain Res 256:305-310, 2013, wsparta środkami Fundacji na rzecz Nauki Polskiej Polskiej (program Homing Plus współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego), środkami MNiSW (program Iuventus Plus) oraz środkami statutowymi Instytutu. Realizacja projektu zaowocowała również dwoma magisteriami obronionymi na Wydziale Biologii i Nauk o Ziemi Uniwersytetu Jagiellońskiego. Grant NCN Iuventus Plus Nr IP2011 047271 Afektywna tendencyjność procesów poznawczych w przedklinicznym modelu manii Kierownik grantu: dr Rafał Ryguła 32

Zgodnie z harmonogramem realizacji projektu badano zmiany tendencyjności poznawczej szczurów w indukowanym psychostymulantami, zwierzęcym modelu manii. Eksperymenty, w których badano wpływ przewlekłych podań amfetaminy na tendencyjność poznawczą zwierząt, nie dały jeszcze jednoznacznych wyników. Badania przy użyciu kokainy są w toku. Badano również wpływ torowania afektywnymi bodźcami pozytywnymi i negatywnymi na tendencyjność poznawczą zwierząt. Wyniki badań sugerują możliwość afektywnego torowania walencji tendencyjności poznawczej za pomocą bodźców pozytywnych (takich jak interakcja seksualna, socjalna czy manualna somatosensoryczna stymulacja przez człowieka), a także bodźców negatywnych, takich jak utrata statusu społecznego w agresywnej interakcji socjalnej. Badania mające na celu określenie neurochemicznego i neuroanatomicznego podłoża badanych procesów są w toku. Pierwsze wyniki realizacji projektu zostały przedstawione w postaci posteru na konferencji: 11th World Congress of Biological Psychiatry, 23 27 Czerwiec 2013 Kyoto, Japonia. Grant NCN SONATA BIS 2 Nr 2012/07/E/NZ4/00196 Neurobiologia optymizmu: badanie neuroanatomicznych i neurochemicznych źródeł tendencyjności poznawczej w modelu zwierzęcym Kierownik grantu: dr Rafał Ryguła Dlaczego niektórzy z nas widzą szklankę w połowie pełną, podczas gdy dla innych jest ona w połowie pusta? Jakie neurobiologiczne mechanizmy regulują sposób, w jaki przewidujemy konsekwencje naszych działań? Czy można te przewidywania modulować farmakologicznie? Odpowiedź na te pytania jest kluczowa dla zrozumienia procesów podejmowania decyzji oraz ma kapitalne znaczenie dla rozwoju takich dziedzin, jak psychologia eksperymentalna, psychofarmakologia czy neuroekonomia. Niedawne badania wykazały, że poprzez farmakologiczne stymulacje układu dopaminergicznego można osłabić u ludzi zdolność do przewidywania porażki, indukując tym samym optymizm (Sharot et al., 2012). Wcześniej ci sami autorzy zasugerowali, że optymizm u ludzi może być związany z aktywacją kory orbitofrontalnej, kory zawoju obręczy, prążkowia oraz jąder ciała migdałowatego w mózgu (Sharot et al., 2007). Jednak poza tymi pionierskimi badaniami, neuroanatomiczne i neurochemiczne podłoże tendencyjności poznawczej pozostaje niemal nieznane. Celem projektu jest zbadanie farmakologicznych, neuroanatomicznych i neurochemicznych korelatów tendencyjności poznawczej (optymizmu i pesymizmu) u zwierząt laboratoryjnych. Zgodnie z harmonogramem realizacji projektu przeprowadzono rekrutacje nowych członków zespołu oraz rozpoczęto realizacje pierwszych zadań badawczych. 33

34 INSTYTUT FARMAKOLOGII PAN R APORT 2013 GRANTY POIG Grant POIG ProKog Antagoniści receptora 5-HT 6 : nowoczesne leki przeciwpsychotyczne o dodatkowym działaniu prokognitywnym Nr UDA-POIG.01.03.01-12-063/09-02 Działanie: 1.3 Poddziałanie: 1.3.1 Kierownik grantu: prof. dr hab. Piotr Popik Zadanie 8: Wstępne badania behawioralne Kierownik zadania: dr Tomasz Kos Celem zadania jest zbadanie potencjalnych efektów przeciwpsychotycznych, prokognitywnych oraz potencjalnie niepożądanych nowych ligandów receptorów serotoninowych typu 6 w prostych testach przesiewowych: hiperaktywności lokomotorycznej wywołanej podaniem PCP, rozpoznania nowego obiektu oraz aktywności spontanicznej (sedacja). Po wcześniejszym ustaleniu warunków eksperymentalnych oraz zbadaniu różnych leków referencyjnych (sertindol, klozapina, olanzapina, kwetiapina czy haloperidol) w tym roku projektu przebadano ok. 15 nowych związków we wszystkich wymienionych powyżej testach. Po opracowaniu wszystkich danych dokonany zostanie wybór kandydatów do zaawansowanych badań behawioralnych realizowanych w zadaniu 9.tego grantu. Zadanie 9: Zaawansowane badania behawioralne Kierownik zadania: dr Agnieszka Nikiforuk Kontynuowano badanie wpływu związków uzyskanych w projekcie Prokog na zachowania odzwierciedlające objawy negatywne oraz dysfunkcje poznawcze w zwierzęcych modelach schizofrenii. Przeprowadzane testy obejmowały między innymi badanie: interakcji społecznych, sprawności przełączania uwagi (test attentional set-shifting task, ASST), procesów bramkowania sensorymotorycznego (test prepulse inhibition) oraz warunkowej reakcji unikania (conditioned avoidance response, CAR). Stosowano modele oparte o podania antagonistów receptora NMDA. Kontrole stanowiły standardowe leki przeciwpsychotyczne (np. sertindol, klozapina) oraz komercyjnie dostępni antagoniści receptora 5-HT 6. Wykazano między innymi, że badane związki odwracały wywołane ketaminą zaburzenia elastyczności poznawczej oceniane w teście ASST u szczurów. PZ niwelował także deficyty zachowań społecznych. Badane związki wykazywały także skuteczność