I. Powiatowego Programu Przeciwdziałania

I. Powiatowego Programu Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie Powiatu Limanowskiego na lata: 2009-2014 Limanowa 2014

Spis treści Sprawozdanie z realizacji w 2013r. Wstęp...4 1. Rozmiar problemu przemocy w rodzinie w Powiecie Limanowskim w 2013r...5 1.1. Sprawca przemocy w świetle danych...5 1.2. Ofiara przemocy w świetle danych...7 1.3. Procedura Niebieskiej Karty...9 2. Realizacja celów, zadań i wskaźników Powiatowego Programu Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie Powiatu Limanowskiego w 2013r..12 2.1. Edukacja społeczna i promocja zachowań społecznych wolnych od przemocy.....12 2.1.1. Organizowanie spotkań mających na celu zwrócenie uwagi dzieci i młodzieży na problem przemocy.13 2.1.2. Opracowanie materiałów (ulotek, artykułów) na temat zapobiegania oraz sposobów reagowania na przemoc w rodzinie..14 2.1.3. Rozwijanie edukacji i poradnictwa rodzinnego na rzecz przeciwdziałania przemocy...14 2.2. Współpraca instytucji na rzecz zapobiegania i zwalczania przemocy w rodzinie.14 2.2.1. Realizacja szkoleń dla pracowników instytucji zaangażowanych w zapobieganie i zwalczanie przemocy w rodzinie 14 2.2.2. Organizowanie konferencji mających na celu rozwój wiedzy oraz wymianę doświadczeń z zakresu rozpoznawania i zwalczania przemocy 15 2.3. Pomoc, wsparcie dla osób uwikłanych w przemoc w rodzinie...16 2.3.1. Utworzenie specjalistycznej poradni wsparcia dla osób uwikłanych w przemoc.17 2.3.2. Opracowanie i realizacja programów korekcyjno edukacyjnych dla osób stosujących przemoc...21 2

2.4. Skuteczność udzielania pomocy rodzinom dotkniętym przemocą Zwiększanie skuteczności ochrony ofiar przemocy w rodzinie.23 2.4.1. Realizacja szkoleń podnoszących kwalifikacje poszczególnych służb.23 Źródło.24 Spis tabel...25 Spis wykresów...25 3

Wstęp Powiatowy Program Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie przyjęto Uchwałą Nr XXVIII/270/09 Rady Powiatu Limanowskiego z dnia 24.06.2009r. Głównym celem programu było ograniczenie skali problemu oraz skutków przemocy w rodzinie. W programie zostały przewidziane działania w zakresie edukacji społecznej pod kątem występowania zjawiska przemocy, profilaktyki i działań zapobiegawczych. Ponadto, zostały określone działania o charakterze interwencyjnym w przypadku już zaistnienia aktów przemocy. Wskazano w nim również ważną rolę pomocy prawnej i wsparcia psychologicznego dla ofiar przemocy. Opisano proces oddziaływania na sprawców przemocy domowej. Zasadnicze cele programu obejmowały: 1. Edukację społeczną i promocję zachowań społecznych wolnych od przemocy. 2. Współpracę instytucji na rzecz zapobiegania i zwalczania przemocy w rodzinie. 3. Pomoc, wsparcie dla osób uwikłanych w przemoc w rodzinie. 4. Skuteczność udzielania pomocy rodzinom dotkniętym przemocą. Zwiększenie skuteczności ochrony ofiarom przemocy w rodzinie. W oparciu o w/w cele programu przedstawia się działania Powiatowego Centrum Pomocy Rodzinie w Limanowej oraz Komendy Powiatowej Policji w Limanowej, dotyczące przeciwdziałania przemocy na terenie Powiatu Limanowskiego. Niniejsze działania zostały opisane w poniższych rozdziałach i podrozdziałach. Opis realizowanych zadań oraz podejmowanych inicjatyw ma charakter sprawozdawczy. Jest ujęty w zestawieniach tabelarycznych i wykresach, a także w przeprowadzonej analizie danych. 4

1. Rozmiar problemu przemocy w rodzinie w Powiecie Limanowskim w 2013r. 1.1. Sprawca przemocy w świetle danych Z danych Powiatowej Komendy Policji w Limanowej wynika, iż w ostatnich latach 2011-2013 roku nastapił nieznaczny spadek występowania aktów przemocy na terenie Powiatu Limanowskiego. W roku 2011 zanotowano 510 przypadków stosowania przemocy. W rok póżniej 485, natomiast w 2013r.-449. Wśród sprawców przemocy dominowali mężczyźni. Dane pokazują jednak, iż kobiety również dopuszczały się aktów przemocy. W 2012r. wzrosła liczba kobiet będących sprawcami przemocy, natomiast spadła nieznacznie liczba mężczyzn stosujących przemoc. Zaś w roku 2013 spadała nieznacznie liczba sprawców przemocy, w tym kobiet i mężczyzn, aczkolwiek pojawił się jeden nieletni wobec którego istniało podejrzenie stosowania przemocy w stosunku do innych członków rodziny. Dane te zawiera Tabela 1. Tabela 1. Zestawienie liczbowe obejmujące osoby stosujące przemoc SPRAWCY PRZEMOCY DOMOWEJ ROK KOBIETY MĘŻCZYŹNI NIELETNI RAZEM 2011 24 486 0 510 2012 35 450 0 485 2013 25 423 1 449 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych sprawozdawczych (2011-2013) uzyskanych z Komendy Powiatowej Policji w Limanowej. Sprawca przemocy niejednokrotnie nadużywa alkoholu i/lub narkotyków. Używki stają się często generatorem zachowań agresywnych. Poniższa Tabela 2 zawiera informacje o liczbie kobiet, mężczyzn oraz nieletnich, dopuszczających się aktów przemocy będąc pod wpływem alkoholu. 5

Tabela 2. Liczba sprawców przemocy domowej pod wpływem alkoholu SPRAWCY PRZEMOCY DOMOWEJ POD WPŁYWEM ALKOHOLU ROK KOBIETY MĘŻCZYŹNI NIELETNI RAZEM 2011 12 351 0 363 2012 20 277 0 297 2013 7 256 0 263 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych sprawozdawczych (2011-2013) uzyskanych z Komendy Powiatowej Policji w Limanowej. Analiza danych zawartych w powyższej Tabeli 2 wskazuje na liczbę sprawców przemocy domowej, będących w trakcie zatrzymania pod wpływem alkoholu. W roku 2011 najwięcej sprawców przemocy było wśród mężczyzn, aż 351. Kobiet będących w stanie nietrzeźwości naliczono 12, nieletnich 0. W rok póżniej 277 mężczyzn i 20 kobiet było sprawcami aktów przemocy pod wpływem alkoholu. Nieletnich w stanie po spożyciu alkoholu nie odnotowano. W 2013 roku 7 kobiet dopuściło się aktów przemocy i kolejno 256 mężczyzn, żaden nieletni. Dane te jednoznacznie wskazują na znaczącą przewagę mężczyzn nad kobietami i nieletnimi w kwesti stosowania przemocy wobec innych i czynienia tego będąc w stanie nietrzeźwości. Spożywanie napojów alkoholowych czy innych substancji psychoaktywnych niewątpliwie zwiększa ryzyko konfliktów w relacjach i w konsekwencji może zakończyć się użyciem siły i przemocy. Tabela 3. Sprawcy przemocy przewiezieni do Izby Wytrzeźwień PRZEWIEZIENI DO IZBY WYTZREŹWIEŃ ROK KOBIETY MĘŻCZYŹNI NIELETNI RAZEM 2011 6 175 0 181 2012 12 165 0 177 2013 4 166 0 170 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych sprawozdawczych (2011-2013) uzyskanych z Komendy Powiatowej Policji w Limanowej. Z danych Powiatowej Komendy Policji w Limanowej zamieszczonych w powyższym zestawieniu tabelarycznym wynika, iż na przełomie 3 ostatnich lat to 6

mężczyźni byli najczęściej przewożeni do Izby Wytrzeźwień. W roku 2011 było ich najwięcej, aż 175, zaś rok później 165. Natomiast w 2013 roku - 166 mężczyzn stosujących przemoc zostało skierowanych do Izby Wytrzeźwień. Kobiet korzystających z opieki w Izbie Wytrzeźwień było znacznie mniej niż mężczyzn, a więc w 2011 roku 6, kolejno w 2012 roku- 12 i w 2013 roku- 4. Nieletni nie korzystali z pobytu w Izbie Wytrzeźwień na przełomie badanego okresu 2011-2013. Powyższe dane wskazują na istnienie związku między nadużywaniem alkoholu, a późniejszym stosowaniem przemocy wobec partnera/rodziny. Spożywanie alkoholu w nadmiernych ilościach, nie tylko wiąże się z ryzykiem uzależnienia, ale również zwiększa prawdopodobieństwo wystąpienia lub jest elementem idącym w parze z przemocą. Może być dramatyczny w skutkach, bowiem zaburza procesy spostrzegania i ogranicza świadomość działania. Tabela 4. Zestawienie liczbowe- formy przemocy ROK PRZEMOC FIZYCZNA PRZEMOC PSYCHICZNA FORMY PRZEMOCY PRZEMOC SEKSUALNA PRZEMOC EKONOMICZNA PRZEMOC INNEGO RODZAJU RAZEM 2013 261 488 4 0 229 982 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych sprawozdawczych (2013) uzyskanych z Komendy Powiatowej Policji w Limanowej. Z danych Komendy Powiatowej Policji w Limanowej dotyczących form zgłoszonych aktów przemocy, zawartych w powyższej Tabeli 4 wynika, iż w roku 2013 najczęściej dochodziło do stosowania przemocy psychicznej tj. 488 przypadków, kolejno przemocy fizycznej w liczbie 261 przypadków i innego rodzaju przemocy w liczbie 229. Zanotowano najmniej przypadków przemocy seksualnej tj. 4 i brak zgłoszeń przemocy ekonomicznej. Łącznie zaobserwowano 982 różnych form stosowania przemocy. 1.2. Ofiara przemocy w świetle danych Powyższe informacje dotyczące charakterystyki ofiary przemocy są niezbędne w zrozumieniu istoty problemu ofiar oraz w dalszym rozpatrywaniu problematyki przemocy. Dane z Powiatowej Komendy Policji w Limanowej wskazują na rodzaj i liczbę osób, które doznawały przemocy w latach 2011-2013. 7

Tabela 5. Zestawienie liczbowe osób, wobec których stosowano przemoc OFIARY PRZEMOCY ROK KOBIETY MĘŻCZYŹNI MAŁOLETNI RAZEM 2011 506 111 465 1082 2012 451 111 524 1086 2013 423 81 521 1025 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych sprawozdawczych (2011-2013) uzyskanych z Komendy Powiatowej Policji w Limanowej. Analiza danych Komendy Powiatowej Policji w Limanowej ujętych w Tabeli 5 wskazuje na największą liczbę małoletnich osób pokrzywdzonych przez sprawców przemocy w latach 2011-2013, następnie liczbę kobiet i mężczyzn. Dokonując szczegółowej analizy danych można wnioskować, iż w roku 2012 nastapił nieznaczny spadek liczby kobiet doświadczających przemocy oraz wzrost liczby małoletnich. Zaś w rok później zaobserwowano widoczny spadek liczby mężczyzn będących ofiarami przemocy. Powyższa analiza pozwala sądzić, iż przemoc jest zjawiskiem występującym coraz częściej. Co więcej, dotyka zarówno kobiety, mężczyzn jak i dzieci, a także osoby niepełnosprawne i starsze. Trzeba mieć na uwadze fakt, iż w/w dane nie ukazują w pełni występowania zjawiska przemocy na terenie Powiatu Limanowskeigo, ale mówią o tych aktach przemocy, które zostały zgłoszone. Wciąż pozostaje tzw. czarna strefa zjawiska przemocy. Im więcej będzie przypadków niezgłaszania i braku reakcji otoczenia na akty przemocy tym w/w zjawisko będzie wzrastać. Interpretacja w/w danych zawartych w zestawieniu tabelarycznym pozwala wnioskować o tym, iż każdy niezależnie od wieku, płci może stać się ofiarą przemocy. Procentowy udział każdej z opisanych grup wskazuje Wykres 1. 8

Wykres 1. Ofiary przemocy- ujęcie procentowe Sprawozdanie z realizacji w 2013r. Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych sprawozdawczych (2013) uzyskanych z Komendy Powiatowej Policji w Limanowej. Dane ujęte na powyższym wykresie wskazują na największy procentowy udział kobiet aż 51 % w zgłoszeniach dotyczących przemocy w roku 2013, kolejno dzieci 41% i mężczyzn 8 % ogółu. 1.3. Procedura Niebieskiej Karty Rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 13 września 2011r. w sprawie procedury Niebieskiej Karty oraz wzorów formularzy Niebieska Karta (Dz. U. Nr 209 poz. 1245 z dnia 3 października 2011r.) została wprowadzona w życie Niebieska Karta i obowiązuje od dnia 18 października 2011r. Stanowi ogół czynności podejmowanych i realizowanych przez przedstawicieli jednostek organizacyjnych pomocy społecznej, Gminnych Komisji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, Policji, oświaty i ochrony zdrowia, w związku z uzasadnionym podejrzeniem zaistnienia przemocy w rodzinie zgodnie z art. 9d ust. 2 ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie z dnia 29 lipca 2005 roku (Dz. U. 2005, Nr 180 poz. 1493) zmieniającym ustawę z dnia 10 czerwca 2010r. (Dz. U. 2010, Nr. 125 poz. 842.) 9

Poniższa Tabela 6 przedstawia dane udostępnione przez Powiatową Komendę Policji w Limanowej dotyczące miejsca sporządzania Niebieskich Kart. Tabela 6. Miejsce sporządzania Niebieskich Kart MIEJSCE SPORZĄDZANIA NK WG ZAMIESZKANIA OFIARY ROK MIASTO WIEŚ RAZEM 2011 101 406 507 2012 77 400 477 2013 77 365 442 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych sprawozdawczych (2011-2013) uzyskanych z Komendy Powiatowej Policji w Limanowej. Z danych zawartych w Tabeli 6 wynika, iż w ostatnich trzech latach wszczęto najwięcej procedur Niebieskich Kart na terenie wiejskim. W roku 2011 było to 406 NK, rok póżniej 400 i kolejno w 2013r.- 365 NK. Łącznie w ciągu badanego okresu sporządzono na obszarze wiejskim 1171 Niebieskie Karty. Analizując dane dotyczące zakładania Niebieskich Kart na terenie miasta można zaobserwować znacznie mniejszą ich liczbę, a mianowicie w roku 2011 założono 101 NK, w roku 2012 i 2013 po 77 NK. Powyższe spostrzeżenia kolejny raz wskazują na to, iż problematyka przemocy jest trudna, a praca z ofiarami i sprawcami przemocy jest długoterminowa. Wymaga poświęcenia i nakładu sił zarówno pracowników ośrodków pomocy społecznej udzielających pomocy osobom dotkniętym przemocą jak i samych zainteresowanych. Co więcej, z danych Komendy Powiatowej Policji w Limanowej wynika, iż Policjanci aktywnie uczestniczą w działaniach Zespołów Interdyscyplinarnych ds. przeciwdziałania przemocy w rodzinie. Funkcjonariusze w ramach podejmowanej współpracy z 12 Zespołami Interdyscyplinarnymi sporządzili 61 wniosków skierowanych do III Wydziału Sądu Rodzinnego i Nieletnich w Limanowej. Ten rodzaj działań podejmowany jest każdorazowo w przypadku zagrożenia dobra małoletnich. Na uwagę zasługuje fakt, iż dzielnicowi podejmowali działania w ramach procedury Niebieskiej Karty, które były wstrzynane przez inne instytucje, w tym GOPS- w liczbie 12, KRPA w liczbie 1, szkoły w liczbie 4. Danych tych nie uwzględnio w powyższej Tabeli 5, z uwagi na współpracę funkcjonariuszy Policji w działaniach 10

związnych z procedurą NK, a nie z jej bezpośrednim wstrzynaniem. Ponadto, wśród 18 przypadków sporządzenia NK przez Policję uczyniono to wobec rodziców/rodzica, którzy stosowali przemoc bezpośrednio wobec dzieci. Ujawniono także 4 przypadki opiekowania się małoletnimi przez rodziców będących pod wpływem alkoholu. Wśród w/w 4 przypadków 2 zakończono sporządzeniem aktu oskarżenia. Przemoc w opisanych 4 przypadkach dotyczyła łącznie 34 dzieci. W trakcie prowadzonych przez policjantów z pionu kryminalnego postępowaniach przygotowawczych w sprawach o znęcanie się wnioskowano o zastosowanie środków bezpieczeństwa dla ofiar, w tym aresztu tymczasowego lub zakazu zbliżania się sprawców, co było uwzględniane przez Prokuraturę i Sąd. Ilość interwencji domowych zanotowanych na przełomie lat 2004-2010 wzrastała. Dopiero od roku 2011 do 2013 obserwuje się spadek występowania interwencji. Natomiast liczba wstrzynanych procedur Niebieskich Kart wzrastała od roku 2004 do roku 2011. Od roku 2012 nastąpił nieznaczny spadek liczby zakładanych Niebieskich Kart. Powyższe stwierdzenia wynikają z danych zawartych w Tabeli nr 7 oraz na Wykresie 2. Tabela 7. Zestawienie liczbowe- Interwencje domowe INTERWENCJE DOMOWE ROK LICZBA LICZBA INTERWENCJI NIEBIESKICH KART 2004 572 192 2005 486 196 2006 558 227 2007 777 300 2008 836 444 2009 796 447 2010 877 482 2011 869 507 2012 824 477 2013 830 442 RAZEM 7425 3714 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych uzyskanych z Komendy Powiatowej Policji w Limanowej. 11

Wykres 2. Liczba założonych Niebieskich Kart w badanym okresie 2004-2013 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych uzyskanych z Komendy Powiatowej Policji w Limanowej. 3. Realizacja celów, zadań Powiatowego Programu Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie Powiatu Limanowskiego na lata: 2009-2014 w roku 2013r. Dokonując analizy podjętych działań w ramach poszczególnych celów i zadań Programu Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie Powiatu Limanowskiego na lata 2009-2014 w odniesieniu do roku 2013 poniżej ujmuje się wyłącznie te działania oraz inicjatywny, które udało się podjąć Powiatowemu Centrum Pomocy Rodzinie w Limanowej oraz Komendzie Powiatowej Policji w Limanowej we współpracy z innymi podmiotami. 2.1. Edukacja społeczna i promocja zachowań społecznych wolnych od przemocy 2.1.1. Organizowanie spotkań mających na celu zwrócenie uwagi dzieci i młodzieży na problem przemocy 12

W zakresie podejmowanych działań edukacyjnych Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie w Limanowej we współpracy z Komendą Powiatową Policji oraz na zaproszenie szkół średnich w 2013r. prowadziło prelekcje pn. Przemoc w rodzinie. Młodzież spotkała się z psychologiem. W ramach zajęć wychowawczych podejmowała dyskusję nad zjawiskiem przemocy, wzrastającym zagrożeniem jego występowania oraz sposobami radzenia sobie w trudnej sytuacji doświadczania, bądź bycia świadkiem przemocy w rodzinie lub szkole. Komenda Powiatowa Policji w Limanowej w ramach realizacji Policyjnego Programu Edukacji Społeczeństwa prowadzi edukacyjno-profilaktyczne działania skierowane do dzieci, młodzieży i osób dorosłych. W związku z w/w działaniami Zespół ds. Nieletnich organizuje spotkania, szkolenia i pogadanki związane z szeroko pojmowaną problematyką przemocy oraz jej przeciwdziałania. 2.1.2. Opracowanie materiałów (ulotek, artykułów) na temat zapobiegania oraz sposobów reagowania na przemoc w rodzinie Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie w Limanowej opracowało ulotki na temat zapobiegania oraz sposobów reagowania na przemoc w rodzinie. Ponadto, w roku 2013 rozpoczęło pracę nad aktualizacją powiatowego programu przeciwdziałania przemocy w rodzinie. W tym celu opracowano ankietę będącą wieloaspektowym podejściem do działalności gminnych i miejskich ośrodków pomocy społecznej, dot. problematyki przeciwdziałania przemocy w okresie od roku 2011 do miesiąca czerwca 2013r. Ankieta ujmowała pracę Zespołów Interdyscyplinarnych, grup roboczych, form i rodzajów przemocy, profilu osób doznających przemocy i będących jej sprawcami. Ponadto, w formularzu pytano o prowadzone poradnictwo prawne, psychologiczne, socjalne i funkcjonowanie Punktu wsparcia i poradnictwa specjalistycznego oraz m. in. o realizację procedury Niebieskiej Karty. W rezultacie udało się zaangażować 12 ośrodków pomocy społecznej, a dostarczone dane stały się podłożem do aktualizacji w/w programu oraz źródłem wiedzy o zjawisku przemocy na terenie Powiatu Limanowskiego. 13

2.1.3. Rozwijanie edukacji i poradnictwa rodzinnego na rzecz przeciwdziałania przemocy Komenda Powiatowa Policji w Limanowej w podejmowanych działaniach związanych z przeciwdziałaniem przemocy wielokrotnie wskazywała, na rozprzestrzeniający się problem cyberprzemocy. Z uwagi na to przeszkoleni Funkcjonariusze Policji wraz z asystentem ds nieletnich podjęli działania profilaktyczne pn. Zagrożenia w sieci-profilaktyka, reagowanie. Działania te były adresowane do dzieci i młodzieży szkół z terenu Powiatu Limanowskiego. Zaowocowały przeprowadzeniem 180 spotkań w 87 szkołach. Niniejszy program jest wciąż realizowany, a Komenda Powiatowa Policji w Limanowej wspiera w swoich działaniach Zespół Szkół Samorządowych Nr 2 w Limanowej w organizowaniu inicjatyw w tym powiatowego konkursu (realizowanego cyklicznie, raz w roku) dla uczniów gimnazium pod hasłem: Bezpieczny Internet. Zasadniczym celem wyżej opisanych działań było promowanie umiejętnego korzystania z Internetu, jako wytworu techniki i postępu, służącego do nauki, rozrywki a także pozwalającego na pracę oraz aktywność społeczną i zawodową. Ponadto, zwrócono uwagę na istotę zagrożeń płynących z Internetu związanych z naruszeniem dobra i godności człowieka poprzez propagowanie i rozpowszechnianie szkodliwych treści o charakterze pornograficznym. Podejmowane działania nie tylko miały na celu edukację, lecz również zapobieganie i ochronę dzieci oraz młodzieży przed negatywnym wpływem Internetu. 2.2. Współpraca instytucji na rzecz zapobiegania i zwalczania przemocy w rodzinie 2.2.1. Realizacja szkoleń dla pracowników instytucji zaangażowanych w zapobieganie i zwalczanie przemocy w rodzinie Narastający wzrost przypadków stosowania przemocy zarówno wobec kobiet jak i mężczyzn, dzieci i młodzieży, a nawet osób starszych/niepełnosprawnych budzi 14

niepokój i wymaga podjęcia działań zaradczych. Za potrzebą pracy ze wzrastającą liczbą sprawców przemocy oraz osób doznających przemocy przemawiają liczne doniesienia o przypadkach występowania przemocy domowej. Z uwagi na nie, Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie w Limanowej w ramach swoich działań nieustannie podejmuje działania edukacyjne, profilaktyczne mające na celu wzrost motywacji instytucji pomocowych i innych organizacji do podejmowania wspólnych inicjatyw na rzecz osób doznających przemocy oraz stosujących przemoc. Dzięki rokrocznie wdrażanym działaniom wzrasta liczba objętych pomocą ofiar przemocy w rodzinie. Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie w Limanowej w ramach współpracy z Regionalnym Ośrodkiem Polityki Społecznej w Krakowie w maju 2013r. zorganizowało spotkanie szkoleniowe dla kadry pracowniczej w tym Zespołów Interdyscyplinarnych ds. przeciwdziałania przemocy przy udziale reprezentanta Regionalnego Ośrodka Polityki Społecznej w Krakowie oraz przedstawiciela Wojewódzkiej Komendy Policji w Krakowie. Na spotkaniu były poruszane pytania dotyczące szeroko rozpatrywanej problematyki przeciwdziałania przemocy w rodzinie oraz procedury Niebieskiej Karty. Co więcej, tut. Centrum otrzymało materiały edukacyjne dla pracowników, które zostały przekazane do wszystkich ośrodków pomocy społecznej. Wymaga podkreślenia fakt, iż otrzymane poradniki, publikacje, ulotki oraz foldery dotyczące tematyki przeciwdziałania przemocy stanowiły ważne wsparcie merytoryczne dla kadry pracowniczej w tym także wchodzącej w skład Zespołów Interdyscyplinarnych ds. przeciwdziałania przemocy w rodzinie. Ponadto w niniejszych rozważaniach nie można pominąć zaangażowania pracowników PCPR w Limanowej, biorących udział w organizowanych szkoleniach i spotkaniach (w liczbie 5) związanych z szeroko pojmowanym zjawiskiem przemocy. 2.2.2. Organizowanie konferencji mających na celu rozwój wiedzy oraz wymianę doświadczeń z zakresu rozpoznawania i zwalczania przemocy Realizując zadania programowe Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie w Limanowej współpracuje z Komendą Powiatową Policji w Limanowej (KPP), Zespołami Interdyscyplinarnymi ds. przeciwdziałania przemocy, ośrodkami pomocy społecznej (OPS), Miejskimi i Gminnymi Komisjami Rozwiązywania Problemów Alkoholowych 15

(KRPA), Sądem Rejonowym (SR) i Zespołem Kuratorów Zawodowych w Limanowej, a także Szkołami i Poradnią Psychologiczno-Pedagogiczną w Limanowej. Współdziałanie polega na organizowaniu spotkań o charakterze superwizji (w roku 2013 odbyły się 4 spotkania) połączonych z wymianą doświadczeń, na których są omawiane trudne sprawy i podejmowane rozważania nad problemami np. w interpretacji przepisów prawa. Ponadto, prowadzone są dyskusje nad wspólnymi inicjatywami, organizowane są szkolenia (np. szkolenie dla pracowników PCPR pn. Rodzina w ujęciu systemowym-praca z rodziną problemową ), konferencje (w 2013r. odbyły się 2 konferencje), a także podejmowane są interwencje w sprawach indywidualnych. Starostwo Powiatwe w Limanowej wraz z Powiatowym Centrum Pomocy Rodzinie w Limanowej realizowało w 2013r. projekt Nie zamykaj oczu-aktywizacja osób z zaburzeniami psychicznymi w Powiecie Limanowskim oraz promocja form pomocy wśród osób z zaburzeniami psychicznymi. W niniejszym projekcie została poruszona problematyka człowieka będącego w kryzysie. Jest to ważny temat również w związku ze wzrastającym ryzkiem występowania zachowań suicydalnych. Tak więc, w 2013r. zanotowano 16 przypadków samobójstw mężczyzn dokonanych przez powieszenie. Ujawniono również 11 przypadków usiłowania popełnienia samobójstwa w formie powieszenia, okaleczeń lub czynów z użyciem lekarstw. Wśród 11 przypadków aktów samobójczych 2 dotyczyły kobiet, jednej małoletniej. Osoby dopuszczające się w/w czynów o charakterze suicydalnym były osobami w większości borykającymi się z problemem alkoholowym lub były objęte leczeniem psychiatrycznym. Komenda Powiatowa Policji w Limanowej współpracuje z Zespołem Kuratorów Sądowych przy Sądzie Rejonowym w Limanowej. W ramach wspólnie podejmowanych inicjatyw dochodziło w 2013r. do wymiany informacji o przestrzeganiu postanowień Sądu przez osoby objęte Kuratorskim dozorem. Do innych działań prowadzonych przez Komendę Powiatową Policji w Limanowej należą, również inicjatywy wspierające profilaktykę i przeciwdziałanie przemocy, a są to działania polegające na czynnościach zmierzających do rozpoznawania zagrożeń. 2.3. Pomoc, wsparcie dla osób uwikłanych w przemoc w rodzinie 16

2.3.1. Utworzenie specjalistycznej poradni wsparcia dla osób uwikłanych w przemoc Powiat Limanowski za pośrednictwem Powiatowego Centrum Pomocy Rodzinie w Limanowej co roku wysyła do miejskich i gminnych ośrodków pomocy społecznej informacje o prowadzonej działalności pomocowej oraz poradnictwie psychologicznym i prawnym. Pomoc psychologiczna Poradnictwo i wsparcie psychologiczne jest bardzo ważnym elementem działań pomocowych Powiatowego Centrum Pomocy Rodzinie w Limanowej. Otoczenie ofiar przemocy wspraciem psychologicznym jest nieodzowną częścią pracy, bowiem osoby doświadczające przemocy potrzebują w pierwszej kolejności tego rodzaju wsparcia. Doznawanie przemocy ze strony partnera, osoby bliskiej jest traumatyczne w skutkach i wiąże się z niewypowiedzianym cierpieniem psychicznym. Życie w związku opartym na przemocy ma działanie niszczące konstrukcję psychiczną człowieka, wpływa na wszystkie sfery życia osoby, jej codzienne funkcjonowanie. Ponadto, wiąże się z ogromnym stresem i permanentnym poczuciem zagrożenia, lękiem o utratę zdrowia i życia własnego oraz pozostałych członków rodziny. Niejednokrotnie osoby uwikłane w przemoc są uzależnione ekonomicznie od sprawcy przemocy, co dodatkowo utrudnia decyzje o zmianie patologicznej sytuacji. Konflikty w rodzinach idą często w parze z nadużywaniem środków psychoaktywnych, w tym alkoholu czy innych substancji odurzających i mogą prowadzić do groźnych aktów przemocy, skierowanych m.in. wobec dzieci, osób starszych czy niepełnosprawnych. Dane zebrane przez Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie w Limanowej z ostatnich lat wskazują jednoznacznie na wzrost zainteresowania tą formą pomocą. 17

Tabela 8. Konsultacje psychologicze Rok Sprawozdanie z realizacji w 2013r. Prady psychologiczne udzielone w związku z przemocą Porady psychologiczne udzielone w związku z problemami wychowawczymi 2011 10 15 2012 30 15 2013 40 21 Razem 80 51 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych ujętych w Programie Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie i Ochrony Ofiar Przemocy oraz promujący prawidłowe metody wychowawcze w rodzinach zagrożonych przemocą Powiatu Limanowskiego na lata 2014-2019, s. 62. Wykres 3. Pomoc psychologiczna 2011-2013 Rodzaj porad psychologicznych udzielanych na przełomie lat 2011-2013 80 60 2011 2012 40 2013 20 Razem 0 Prady psychologiczne udzielone w związku z przemocą Porady psychologiczne udzielone w związku z problemami wychowawczymi Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych ujętych w Programie Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie i Ochrony Ofiar Przemocy oraz promujący prawidłowe metody wychowawcze w rodzinach zagrożonych przemocą Powiatu Limanowskiego na lata 2014-2019, s. 63. Z powyższych danych wynika, iż na przełomie ostatnich lat 2011-2013 udzielono 131 konsultacji psychologicznych świadczonych przez psychologa w Powiatowym Centrum Pomocy Rodzinie w Limanowej. Wsparcie psychologiczne było kierowane do osób mających trudności wychowawcze, rodzinne lub osobiste. W latach 2011 i 2012- udzielono 15 porad w w/w zakresie. W 2013 roku wzrosła liczba konsultacji do 21. Znacznie większy wzrost odnotowano wśród osób zainteresowanych pomocą psychologa w związku z doświadczaniem przemocy w rodzinie. W roku 2011 udzielono 10 konsultacji, kolejno w latach 2012 i 2013 nastąpił znaczny wzrost zainteresowania poradnictwem psychologicznym tj. kolejno 30 i 40 porad. 18

Poradnictwo prawne Poradnictwo prawne jest niezbędną formą wsparcia dla ofiar przemocy. Ważne jest to, by każda osoba doznająca przemocy mogła mieć łatwy i szybki dostęp do tego rodzaju wsparcia. Otwierając się na wzrastające potrzeby lokalnego środowiska i w oparciu o dane wskazujęce na duże zainteresowanie tego typu usługami, Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie w Limanowej podjęło współpracę z kancelarią prawną, która w oparciu o umowę zawartą ze Starostwem Powiatowym w Limanowej świadczy profesjonale usługi prawne bezpłatnie wszystkim osobom zgłaszającem się z problemem przemocy do tut. Centrum. Pomoc prawna osobom doświadczjącym przemocy ma związek z mnogością spraw i działań o rozmaitym charakterze prawnym. Prowadzone konsultacje prawne i działania zmierzają do poprawy destrukcyjnej sytuacji, w której znajdują się osoby uwikłane w przemoc. Dane zawarte w poniższej Tabeli 9 przedstawiają zakres świadczonych usług. Tabela 9. Poradnictwo prawne Rodzaj udzielanego poradnictwa i wsparcia prawnego udzielanie porad prawnych w zakresie przeciwdziałania przemocy pomoc w przygotowaniu stosownej dokumentacji w tym m.in. wniosków: powołanie pełnomocnika z urzędu, o zwolnienie z kosztów sądowych, o zabezpieczenie roszczenia dochodowych, o przymusowe leczenie osób uzależnionych od alkoholu, a także osób z zaburzeniami psychicznymi, o separację, o zaprzeczenie ojcostwa, o ubezwłasnowolnienie, precyzowanie roszczeń w sprawach rozwodowych (pozew rozwodowy) prowadzenie spraw o eksmisję osoby nadużywającej alkoholu i stosującej przemoc prowadzenie spraw o ograniczenie władzy rodzicielskiej osobie, stosującej przemoc prowadzenie spraw dotyczących ponoszenia kosztów utrzymania rodziny (w tym także pozwy o alimenty), prowadzenie spraw dotyczących rozdzielności majątkowej prowadzenie spraw, dotyczących gróźb karalnych, przygotowanie pozwów o znęcanie psychiczne i fizyczne Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych ujętych w Programie Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie i Ochrony Ofiar Przemocy oraz promujący prawidłowe metody wychowawcze w rodzinach zagrożonych przemocą Powiatu Limanowskiego na lata 2014-2019, s. 64. 19

Dane zwarte w poniższej Tabeli 10 wskazują na wzrost częstotliwości udzielanych porad i konsultacji prawniczych na przełomie lat 2011-2013. Tabela 10. Zestawienie częstotliwość udzielania porad prawnych Liczba udzielonych Rok porad prawnych 2011 96 2012 108 2013 120 Razem 324 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych ujętych w Programie Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie i Ochrony Ofiar Przemocy oraz promujący prawidłowe metody wychowawcze w rodzinach zagrożonych przemocą Powiatu Limanowskiego na lata 2014-2019, s. 64. Wykres 4. Porady prawne-2011-2013 350 300 250 200 150 100 50 0 Liczba udzielonych porad prawnych 2011 2012 2013 Razem: Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych ujętych w Programie Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie i Ochrony Ofiar Przemocy oraz promujący prawidłowe metody wychowawcze w rodzinach zagrożonych przemocą Powiatu Limanowskiego na lata 2014-2019, s. 64. Analiza danych zawartych w powyższej Tabeli 10 i na Wykresie 4 wskazuje na wzrost zainteresowania poradami prawnymi z roku na rok. Otrzymane dane wciąż dowodzą o aktualności problemu przemocy w rodzinie. 20

Współpraca z Sądeckim Ośrodkiem Interwencji Kryzysowej (SOIK) Wymaga podkreślenia podejmowana rokrocznie współpraca Powiatowego Centrum Pomocy Rodzinie w Limanowej z Sądeckim Ośrodkiem Interwencji Kryzysowej (SOIK). W oparciu o podpisaną umowę tut. Centrum korzystała ze świadczonych przez SOIK usług tj. hostel oraz specjalistyczna pomoc dla ofiar doświadczających przemocy w rodzinie. Z raportów składanych corocznie przez Sądecki Ośrodek Interwencji Kryzysowej wynika, iż z porad psychologa, pracownika socjalnego, referenta ds. profilaktyki, których głównym celem było uświadomienie problemu i zmotywowanie do podjęcia działań rozwiązujących trudną sytuację, skorzystało w 2011r.- 116 osób, w 2012r.- 122 osoby przebywające w ośrodku. W prowadzonych grupach wsparcia dla kobiet uczestniczyło w roku 2011 i 2012 po 6 osób. Natomiast z poradnictwa prawnego świadczonego przez SOIK w 2011r. skorzystało 11 osób, w 2012r.- 6 osób. Umieszczona w hostelu dla ofiar przemocy w rodzinie w 2012r. została jedna osoba dorosła i jedno dziecko. W 2013r. udzielono natychmiastowej, specjalistycznej pomocy psychologicznej 82 osobom z terenu Powiatu Limanowskiego. Z poradnictwa prawnego skorzystało 9 osób, a z poradnictwa socjalnego 8. Inne formy poradnictwa również cieszyły się zainteresowaniem i skorzystało z nich 16 osób. Osiemnastu osobom udzielono schronienia trwającego do 3 miesięcy. Kierując się zapisami art. 6 ust. 3 pkt 3-4 ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie tut. Centrum prowadzi działania profilaktyczne i zapobiegające występowaniu przemocy domowej. Z uwagi na to, osoby uwikłane w przemoc mogły w 2013r. i wciąż mogą skorzystać ze wsparcia psychologiczno-terapeutycznego, socjalnego, prawnego. Reasumując stwierdza się, iż działania Powiatowego Centrum Pomocy Rodzinie w Limanowej ukierunkowane są na kontynuację podjętych starań związanych z tematyką przeciwdziałania przemocy. Zasadniczym celem i zadaniem PCPR jest rzetelne i sprawne pełnienie funkcji jednostki udzielającej pomocy potrzebującym. Ponadto, tut. Centrum jest otwarte na współpracę z innymi podmiotami zajmującymi się szeroko rozpatrywaną problematyką przemocy. 2.3.2. Opracowanie i realizacja programów korekcyjno edukacyjnych dla osób stosujących przemoc 21

W dniu 16 grudnia 2009 r. Uchwałą XXXIII/329/09 Rady Powiatu Limanowskiego przyjęto do realizacji program korekcyjno-edukacyjny dla sprawców przemocy. Program przewidywał działania edukacyjne, psychologiczne i socjologiczne mające na celu minimalizację występowania zjawiska przemocy w rodzinie. Ponadto jego zasadniczym zadaniem było zwiększenie zdolności osób stosujących przemoc do wypracowania samokontroli. W programie zawarto m. in. trening umiejętności prospołecznych, trening kontroli złości, czy trening wnioskowania moralnego. Jednakże z braku wystarczającej liczby uczestników program nie został uruchomiony. W 2010 roku Komenda Powiatowa Policji w Limanowej przesłała do PCPR karty zgłoszeń 44 kandydatów do programu, wytypowanych w związku z procedurą Niebieskiej Karty. Spośród nich z 19 sprawcami przeprowadzono rozmowy, aczkolwiek żadna z osób nie wyraziła zgody na uczestnictwo w programie. W 2011 roku tut. Centrum zwróciło się do ośrodków pomocy społecznej z terenu Powiatu Limanowskiego z prośbą o zgłoszenie osób stosujących przemoc chętnych do udziału w programie. W odpowiedzi z trzech ośrodków: MOPS w Limanowej, GOPS w Mszanie Dolnej i Laskowej otrzymano informacje, iż nie ma osób dobrowolnie wyrażających chęci udziału w takim programie. Kolejno zwrócono się do 25 sprawców, spośród nich 5 przyszło na rozmowę, 1 podpisał deklaracje udziału, po czym wycofał się z uczestnictwa w programie. Również w 2012r. podejmowano działania rekrutacyjne do programu korekcyjnoedukacyjnego. W tym celu wysłano pisma do 45 sprawców przemocy, tylko 15 z 45 skontaktowało się z tut. Centrum, jednakże żadna z osób nie wyraziła zgody na uczestnictwo w programie. W 2013r. Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie w Limanowej przyjęło zgłoszenie 2 sprawców przemocy w rodzinie z ośrodków pomocy społecznej. Aczkolwiek podobnie jak w poprzednich latach próby nawiązania kontaktu i motywowania do udziału w programie, zakończyły się niepowodzeniem. Żaden ze zgłoszonych mężczyzn nie wyraził zgody na uczestnictwo w programie. Podsumowując w okresie od 2010-2013r. w celu realizacji programu korekcyjno-edukacyjnego dla osób stosujących przemoc przeprowadzono rozmowy motywujące sprawców przemocy do wzięcia udziału w programie korekcyjno- 22

edukacyjnym dla sprawców przemocy. Ponadto, organizowano spotkania z przedstawicielami Prokuratury, Sądu Rejonowego, Policji w celu analizy założeń programu i stworzenia możliwości nakładania na sprawców przemocy sądowego nakazu udziału w programie. Zwrócono się z prośbą do Sądu Rejonowego i gminnych ośrodków pomocy społecznej o kierowanie osób stosujących przemoc, które chciałyby rozpocząć terapię. Próby uruchomienia tego programu zakończyły się jednak niepowodzeniem. Udział w programie jest dobrowolny, stąd potencjalni uczestnicy nie zadeklarowali chęci skorzystania z w/w programu działań pomocowych. Jednakże w październiku 2013r. Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie w Limanowej nawiązało bliższą współpracę z pracownikiem gminnego ośrodka pomocy społecznej w Laskowej oraz z Wojewódzkim Koordynatorem Zadań Związanych z Przeciwdziałaniem Przemocy w Rodzinie. Współpraca zaowocowała podjęciem starania o środki z Ministerstwa na program korekcyjno-edukacyjny oraz wstępnym zgłoszeniem się sześciu osób chętnych do udziału w programie. W bieżącym roku program ten jest realizowany. Ponadto Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie w Limanowej w 2013r. dokonało diagnozy zjawiska przemocy w rodzinie w celu zdobycia wiedzy i niezbędnych danych do aktualizacji powiatowego programu korekcyjno-edukacyjnego dla osób stosujących przemoc. 2.4. Skuteczność udzielania pomocy rodzinom dotkniętym przemocą Zwiększanie skuteczności ochrony ofiar przemocy w rodzinie 2.4.1. Realizacja szkoleń podnoszących kwalifikacje poszczególnych służb Komenda Powiatowa Policji w Limanowej mając na celu podniesienie kwalifikacji swoich pracowników przeprowadziła szkolenie doskonalące dla Funkcjonariuszy Policji w ramach programu pn. MOC tak, PRZEMOC nie. W trakcie odbywającego się szkolenia zostały szczegółowo omówione cele i zasady wdrażania nowego narzędzia- Kwestionariusza ryzyka. 23

Źródło: 1. Sprawozdanie z podjętych przez Policję działań wobec przemocy w rodzinie dotyczące procedury Niebieskiej Karty w okresie od 01.01.2013r.-31.12.2013r./ Formularz III/8 Jednostki podrzędnej do: KK KPP Limanowa. 2. Sprawozdanie z zakresu rozpoznania i profilaktycznej pracy Policji na rzecz zapobiegania demoralizacji nieletnich oraz patologiom społecznym na terenie podległym KPP Limanowa w okresie od 01.01.2013r. do 31.12.2013r./ L.dz. LAPRD.N.5160/s/14 z dnia 14.01.2014r., s.1-8. 3. Program Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie i Ochrony Ofiar Przemocy oraz promujący prawidłowe metody wychowawcze w rodzinach zagrożonych przemocą Powiatu Limanowskiego na lata 2014-2019, załącznik nr 1 do Uchwały nr XXIX/306/14 Rady Powiatu Limanowskiego z dnia 26 lutego 2014 roku, s. 60-66. 24

Spis Tabel Tabela 1. Zestawienie liczbowe obejmujące osoby stosujące przemoc...5 Tabela 2. Liczba sprawców przemocy domowej pod wpływem alkoholu...6 Tabela 3. Sprawcy przemocy przewiezieni do Izby Wytrzeźwień...6 Tabela 4. Zestawienie liczbowe- formy przemocy...7 Tabela 5. Zestawienie liczbowe osób wobec, których stosowano przemoc...8 Tabela 6. Miejsce sporządzania Niebieskich Kart...10 Tabela 7. Zestawienie liczbowe- Interwencje domowe...11 Tabela 8. Konsultacje psychologiczne...18 Tabela 9. Poradnictwo prawne...19 Tabela 10. Zestawienie częstotliwość udzielania porad prawnych...20 Spis Wykresów Wykres 1. Ofiary przemocy- ujęcie procentowe...9 Wykres 2. Liczba założonych Niebieskich Kart w badanym okresie 2004-2013...12 Wykres 3. Pomoc psychologiczna 2011-2013...18 Wykres 4. Porady prawne-2011-2013...20 25