ODPADY Odpady przemysłowe Zgodnie z danymi Głównego Urzędu Statystycznego (GUS) w województwie lubelskim w 213 roku wytworzono ogółem 6 828,4 tys. Mg odpadów pochodzenia przemysłowego, co stawia województwo na 4 miejscu w Polsce. W stosunku do roku ubiegłego ilość odpadów wytworzonych wzrosła o ponad 8%. Trend wzrostu wytwarzanych odpadów przemysłowych utrzymuje się od wielu lat proporcjonalnie do wzrostowej wartości PKB (wykres 1). 7 7 odpady przemysłowe w tys. Mg 6 5 4 3 2 6 5 4 3 2 wartość PKB [w mln zł] 1 1 2 21 22 23 24 25 26 27 28 29 21 211 212 213 rok odpady przemysłowe wartość PKB Wykres 1. Ilość odpadów przemysłowych wytworzonych w woj. lubelskim w latach 2-213 na tle zmian PKB (źródło: GUS) W masie wytworzonych odpadów przemysłowych w województwie największy udział mają odpady z grupy 1 - odpady powstałe przy poszukiwaniu, wydobyciu, fizycznej i chemicznej przeróbce rud oraz innych kopalin. Głównym źródłem ich pochodzenia jest Lubelski Węgiel BOGDANKA S. A. który niezmiennie od lat należy do największych wytwórców odpadów przemysłowych w województwie lubelskim (generuje ponad 6% odpadów rocznie). Najwięcej odpadów z sektora przemysłowego powstało w 5 powiatach: łęczyńskim - 517,4 tys. Mg, m. Lublin - 724,3 tys. Mg, puławskim- 233,4 tys. Mg, hrubieszowskim - 129,7 tys. Mg, krasnostawskim - 12,9 tys. Mg (wykres 2). Odpady z tych powiatów łącznie stanowiły 92,5 % wszystkich wytworzonych odpadów w województwie. 74
55 5 45 4 35 3 25 2 15 1 5 [tys.mg] 32,4 11,6 29,5 28,9 17,1 129,7 7,6 12,9 43, 41,5 2,6 724,3 517,4 31,4 37,8 33,5 233,4 5,3 1,4 17,1 42,2 5,7 36,9 15,2 bialski Biała Podlaska biłgorajski Chełm chełmski hrubieszowski janowski krasnostawski kraśnicki lubartowski lubelski Lublin łęczyński łukowski opolski parczewski puławski radzyński rycki świdnicki tomaszowski włodawski zamojski Zamość Wykres 2. Odpady przemysłowe wytworzone w województwie lubelskim w 213 r. wg powiatów (źródło: GUS) Najważniejszą rolę w gospodarce odpadami pełnią procesy odzysku. Jak widać na wykresie 3, do roku 28 odzysk obejmował od 8-9 % odpadów przemysłowych, a w następnych latach nastąpił stopniowy spadek odpadów poddanych odzyskowi, wzrosła natomiast ilość odpadów składowanych do 47,3 % w 213 roku. (wykres 3, 4). 1% 9% 8% 7% 6% 5% 4% 3% 2% 1% % 2 21 22 23 24 25 26 27 28 29 21 211 212 213 czasowe magazynowanie odzysk unieszkodliwianie składowanie Wykres 3. Gospodarka odpadami przemysłowymi w województwie lubelskim w latach 2-213 (źródło: GUS) 75
czasowo magazynowane unieszkodliwione w inny sposób unieszkodliwione przez składowanie odzyskane % 1% 2% 3% 4% 5% 6% Wykres 4. Gospodarowanie odpadami przemysłowymi w województwie lubelskim w 213 r. System gospodarowania odpadami azbestowymi Azbest oraz wyroby zawierające azbest należą do odpadów niebezpiecznych. Wiele osób nie do końca zdaje sobie sprawę z jego szkodliwości, wiele bagatelizuje ten problem. Rakotwórcze działanie azbestu na ludzki organizmy zostało jednak naukowo potwierdzone. Istnieją metody bezpiecznego postępowania z azbestem i materiałami zawierającymi azbest, począwszy od ich eksploatacji, poprzez usuwanie, aż po transport i jego ostateczne składowanie. Obowiązek bezpiecznego postępowania z azbestem określają przepisy prawne. Fot. Archiwum WIOŚ W 1997 r. wprowadzono zakaz produkcji i stosowania azbestu na terenie Polski - ustawa z dnia 19 czerwca 1997 r. o zakazie stosowania wyrobów zawierających azbest (Dz. U. z 24 r., Nr 3, poz. 2 z późn. zm.), natomiast od 1 stycznia 25 r. również na terenie całej Unii Europejskiej. W celu stopniowej eliminacji z terenu Polski wyrobów zawierających azbest, a tym samym likwidacji negatywnych skutków oddziaływania azbestu na środowisko oraz zdrowie ludzi, ustanowiono Program Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata 29 232, przyjęty przez Radę Ministrów uchwałą z dnia 14 lipca 29 r. oraz programy usuwania azbestu na poszczególnych szczeblach samorządowych, od krajowego, kolejno poprzez wojewódzkie, powiatowe do gminnych. Programy obowiązujące na terenie całego kraju zakładają, że do końca 232 roku wszystkie wyroby zawierające azbest zostaną usunięte. Przy obecnym podejściu do tego trudnego, złożonego i bardzo kosztownego przedsięwzięcia będzie to trudne do zrealizowania w wyznaczonym terminie. 76
W ramach realizacji rządowego Programu Oczyszczania Kraju z Azbestu prowadzone są różnego typu kampanie o zasięgu ogólnokrajowym lub lokalnym, wspierające działania w zakresie usuwania i utylizacji wyrobów azbestowych z terenu województw, powiatów i gmin. Przykładem tego typu inicjatyw był projekt "Ogólnopolska kampania informacyjno-edukacyjna na rzecz usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest" realizowany przez Federację Zielonych GAJA, skierowane do urzędników gminnych, zarządców nieruchomości oraz osób prywatnych - użytkowników wyrobów azbestowych. W ramach tego projektu odbyło się 96 seminariów. Na terenie województwa lubelskiego prowadzone były w szkołach ponadpodstawowych spotkania edukacyjne pod hasłem AZBEST AUT, podczas których uczniowie dowiadywali się, jakim zagrożeniem jest azbest. Łącznie odbyły się 34 spotkania w 16 szkołach. Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 5 sierpnia 21 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie sposobów i warunków bezpiecznego użytkowania i usuwania wyrobów zawierających azbest (Dz. U. Nr 162 poz. 189 z 21 r.) określa m. in. sposoby i warunki bezpiecznego użytkowania wyrobów zawierających azbest. Ponadto określa sposoby i warunki usuwania wyrobów zawierających azbest oraz nakłada obowiązek okresowych kontroli tych wyrobów. Z przeprowadzonej okresowej kontroli musi być sporządzona ocena stanu i możliwości bezpiecznego użytkowania wyrobów zawierających azbest dla obiektu, urządzenia budowlanego lub instalacji przemysłowej, która przechowywana jest łącznie z ich dokumentacją. Dla budynków oraz obiektów budowlanych niebędących budynkami, dla których istnieje obowiązek prowadzenia Książki Obiektu Budowlanego, ocenę dołącza się do ww. książki. Ocenie podlegają: - sposób zastosowania azbestu, - struktura powierzchni wyrobu z azbestem, - możliwość uszkodzenia powierzchni wyrobu z azbestem, - miejsce usytuowania wyrobu w stosunku do pomieszczeń użytkowych, - wykorzystanie miejsca/obiektu/urządzenia budowlanego/instalacji przemysłowej. Uzyskana punktowa ocena wyrobów zawierających azbest pozwala określić stopień pilności: Stopień pilności I wymagane pilnie usunięcie (wymiana na wyrób bezazbestowy) lub zabezpieczenie, Stopień pilności II wymagana ponowna ocena w terminie do 1 roku, Stopień pilności III wymagana ponowna ocena w terminie do 5 lat. Jednym z narzędzi monitorowania realizacji zadań wynikających z Programu Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata 29-232 jest BAZA AZBESTOWA prowadzona przez Ministerstwo Gospodarki. Baza jest narzędziem do gromadzenia i przetwarzania informacji uzyskanych z inwentaryzacji wyrobów zawierających azbest i prowadzona jest w urzędach marszałkowskich całego kraju. Elektroniczny System Informacji Przestrzennej (ESIP) integruje dane z Bazy Azbestowej (BA) z danymi przestrzennymi, co służy m. in. do monitorowania procesu usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest oraz prezentacji danych w postaci map. 77
Mapa 12. Ilość wyrobów azbestowych z uwzględnieniem stopnia pilności usunięcia w podziale na województwa według stanu na 3 maja 214 r. (źródło: BAZA AZBESTOWA) Na terenie województwa lubelskiego realizowany jest program dotyczący usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest uchwalony w dniu 28 listopada 211 r. przez Sejmik Województwa Lubelskiego p.n.: Program usuwania wyrobów zawierających azbest dla terenu województwa lubelskiego na lata 212-232". W ramach Priorytetu Środowisko i Infrastruktura Szwajcarsko-Polskiego Programu Współpracy, w celu zmniejszenia różnic społeczno-gospodarczych w obrębie rozszerzonej Unii Europejskiej, realizowany jest projekt Pilotażowy system gospodarowania odpadami azbestowymi na terenie województwa lubelskiego wzmocniony sprawnym monitoringiem ilości oraz kontroli ich usuwania i unieszkodliwiania". Realizacja przewidziana jest na okres od 1 stycznia 212 r. do 3 czerwca 216 r. Finansowany jest w 85 % przez Szwajcarsko - Polski Program Współpracy oraz w 15 % przez budżet województwa. O dofinansowanie w ramach projektu ubiegać się mogą: osoby fizyczne nie będące przedsiębiorcą, wspólnoty i spółdzielnie mieszkaniowe z terenu gminy, która przystąpiła do projektu, jednostki samorządu terytorialnego z terenu województwa lubelskiego (gmina lub powiat), które przystąpiły do projektu, oraz województwo lubelskie będące właścicielem obiektu, na którym znajdują się wyroby zawierające azbest lub działki, na których porzucono odpady zawierające azbest ( dzikie wysypiska"). Refundacją objęte zostaną koszty związane 78
z demontażem, odbiorem (załadunkiem, transportem, rozładunkiem) i unieszkodliwieniem odpadów zawierających azbest. Powyższe przedsięwzięcia realizowane są przez Samorząd Województwa Lubelskiego we współpracy z samorządami lokalnymi i są w pełni spójne z nadrzędnymi celami polityki władz województwa, określającymi strategię rozwoju regionu. Ich realizacja przyczyni się do zwiększenia terenów czystych ekologicznie, rozwoju bazy ekoturystycznej, co jest spójne z nowym kierunkiem promocji województwa lubelskiego określanym jako Lubelskie Ekopolis". Zakłada on stworzenie otwartego na świat, ekologicznego regionu, nastawionego na wytwarzanie lokalnych, ekologicznych produktów, ekoturystykę oraz rozwój ekologicznej przedsiębiorczości. Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Lublinie od wielu lat gromadzi informacje zawarte w kartach składowisk pozyskiwanych od zarządzających, dotyczące ilości odpadów kierowanych do składowania na poszczególne obiekty. Spośród składowisk funkcjonujących w 213 r. na terenie województwa lubelskiego 3 przyjmowały odpady zawierające azbest. Były to następujące obiekty: PGO Sp. z o.o. w Chełmie składowisko w Srebrzyszczu WOD-BUD Sp.zo.o. w Kraśniku składowisko Piaski Zarzecze II PGK Sp.zo.o. w Poniatowej składowisko w Poniatowej Wsi. W 213 r. do składowania trafiło 3 65,364 ton odpadów zawierających azbest (wykres 5) tj. o 13 816,72 ton, czyli ponad 8% odpadów więcej, niż w roku poprzednim. Jest to znaczący postęp na przestrzeni analizowanych 8 lat unieszkodliwiania tego rodzaju odpadów. Największa ilość spośród przyjętych odpadów (ponad 97%) trafiło na składowisko w Kraśniku. Nagromadzenie na składowiskach odpadów zawierających azbest od początku trwania programu wyniosło 119,75 tys. ton. [tys. ton] 33 3 27 24 21 18 15 12 9 6 3 26 r. 27 r. 28 r. 29 r. 21 r. 211 r. 212 r. 213 r. Wykres 5. Ilość odpadów zawierających azbest unieszkodliwionych na składowiskach woj. lubelskiego w latach 25 213 (źródło: WIOŚ) Usuwanie odpadów zawierających azbest nie jest zadaniem łatwym. Przez 8 lat działania programu udało się usunąć z terenu województwa niespełna 15% tej groźnej substancji. Do zakończenia programu pozostało 18 lat, podczas których należy zdecydowanie zintensyfikować działania. Aby pozbyć się odpadów azbestowych z naszego terenu konieczne jest, aby rocznie przekazywać do składowania blisko 38,5 tys. ton tego typu odpadów. 79
Wydział Inspekcji Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Lublinie wypełniając ustawowe obowiązki w zakresie kontroli gospodarowania odpadami azbestowymi powstającymi podczas usuwania wyrobów zawierających azbest, w tym ich magazynowania, transportu oraz unieszkodliwiania, przeprowadził w 213 r. 9 kontroli jednostek i instytucji, których działalność związana była z postępowaniem z wyrobami zawierającymi azbest (wykres 6). Spośród skontrolowanych 1 miała charakter interwencyjny. Liczba kontroli 3 25 2 15 1 5 25 r. 26 r. 27 r. 28 r. 29 r. 21 r. 211 r. 212 r. 213 r. Wykres 6. Liczba kontroli przeprowadzonych przez WIOŚ w Lublinie w latach 25 213 (źródło: WIOŚ) Przykładem nieprawidłowej działalności w zakresie postępowania z odpadami zawierającymi azbest była działalność jednej z firm rozbiórkowo- wyburzeniowych. W wyniku kontroli inspektorów WIOŚ ustalono, że kontrolowana jednostka zmieszała odpady niebezpieczne (17 6 5* odpady zawierające azbest) z odpadami innymi niż niebezpieczne. Wyegzekwowane zostało zagospodarowanie powstałych odpadów zgodnie z obowiązującymi przepisami oraz wymierzona została kara pieniężna w wysokości 1 zł. Można przypuszczać, że tego typu praktyki zdarzają się podczas prac remontowo-budowlanych czy nowych inwestycji realizowanych w miejscu starych. Powstają zmieszane odpady zawierające zarówno odpady inne niż niebezpieczne, jak i odpady azbestowe. W tej postaci jako gruz budowlany mogą trafiać na składowiska nieprzystosowane do przyjmowania odpadów niebezpiecznych. W tym przypadku, dzięki interwencji WIOŚ w Lublinie zdołano tego uniknąć. Fot. Archiwum WIOŚ Więcej informacji dotyczących postępowania z wyrobami zawierającymi azbest można znaleźć na stronie www.bazaazbestowa.gov.pl prowadzonej przez Ministerstwo Gospodarki oraz na stronie Ministerstwa Gospodarki www.mg.gov.pl/azbest. Odpady komunalne W 212 r. w woj. lubelskim, zgodnie z danymi Głównego Urzędu Statystycznego (GUS), zebrano ogółem w ciągu roku 346,58 tys. Mg odpadów komunalnych. Stanowiły one 3,6 % wszystkich odpadów komunalnych zebranych w Polsce. Na poziomie podobnym do roku ubiegłego, utrzymał się wskaźnik odpadów komunalnych zebranych na 1 mieszkańca, 8
zarówno w kraju, jak i w woj. lubelskim, i wynosił: w Polsce 249 kg, w województwie lubelskim 16 kg/ 1 mieszkańca. Od lat obserwuje się systematyczny, choć niewielki wzrost udziału odpadów zebranych selektywnie (wykres 7). W wyniku selektywnej zbiórki z terenu województwa zebrano 36 31,4 Mg odpadów, które stanowiły 1,4 % ogółu odpadów zebranych w 212 r. Największy udział miały odpady: szkło 32,5%, odpady biodegradowalne 2,4%, papier i tektura 16,8% oraz tworzywa sztuczne 14,8% (wykres 8). 1% 98% 96% 94% 92% 9% 88% 86% 84% 23 24 25 26 27 28 29 21 211 212 rok zebrane bez wyselekcjonowania zebrane selektywnie Wykres 7. Odpady zebrane selektywnie w ogólnej masie odpadów komunalnych w latach 23-212 w województwie lubelskim (źródło: GUS) 2,4% 5,4% 4,1%,1% 16,8% 3,9% 2,% 14,8% 32,5% papier i tektura szkło tworzywa sztuczne metale zużyty sprzęt elektryczny i elektroniczny biodegradowalne tekstylia wielkogabarytowe niebezpieczne Wykres 8. Procentowy udział odpadów komunalnych zebranych selektywnie w województwie lubelskim w 212 r. (źródło: GUS) 81
Według danych WIOŚ, w 213 r. na 59 eksploatowanych składowiskach komunalnych o łącznej powierzchni 183,5 ha i pojemności 9 373 954 m 3, zdeponowano 25 671,8 Mg. odpadów, o 4,2% mniej niż w ubiegłym roku. Największe ilości odpadów zostały złożone w powiecie lubartowskim 62 678,9 Mg odpadów (wykres 9). 7 6 5 4 3 2 1 bialski biłgorajski chełmski hrubieszow janowski krasnostaw kraśnicki lubartowski lubelski łęczyński łukowski opolski parczewski puławski radzyński rycki świdnicki tomaszowski włodawski zamojski Wykres 9. Odpady złożone na składowiskach wg powiatów w 213 r. (źródło: WIOŚ) W województwie lubelskim w 213 r. eksploatację zakończyły 4 składowiska: w powiecie lubelskim m. Zakrzew, opolskim m. Rogów, puławskim m. Dąbrówka, i powiecie tomaszowskim m. Tarnawatka. Natomiast w styczniu 213 r. oddano do eksploatacji nowe składowisko w powiecie radzyńskim miejscowość Adamki (Biała) zarządzane przez Zakład Zagospodarowania Odpadów Komunalnych w Adamkach k. Radzynia. Od lipca 213 r. zaczął funkcjonować nowy system gospodarowania odpadami komunalnymi, który opiera się głównie na regionalnych instalacjach przetwarzania odpadów komunalnych (RIPOK mapa 13). Obecnie na 9 regionach w województwie lubelskim, funkcjonuje 8 instalacji regionalnych, w tym 2 regiony (Północno-Zachodni i Zamość) korzystają z instalacji zastępczych do czasu ukończenia budowy własnych instalacji. Zgodnie z ustawą o utrzymaniu czystości i porządku w gminach, wójt, burmistrz lub prezydent miasta jest obowiązany do sporządzania rocznego sprawozdania z realizacji zadań z zakresu gospodarowania odpadami komunalnymi i przekazania go marszałkowi województwa i wojewódzkiemu inspektorowi ochrony środowiska w terminie do 31 marca roku następującego po roku, którego sprawozdanie dotyczy. Sprawozdania z realizacji zadań w zakresie gospodarki odpadami komunalnymi za rok 213 wpłynęły w ustawowo określonym terminie z 98 % gmin województwa lubelskiego. W myśl art. 9 z ust. 1 ustawy gmina, która przekazuje sprawozdanie po terminie, podlega karze pieniężnej w wysokości 1 zł za każdy dzień opóźnienia. Znowelizowana ustawa o odpadach nakłada na gminy między innymi takie obowiązki: 1. Osiąganie poziomów recyklingu i przygotowania do ponownego użycia frakcji papieru, metali, tworzyw sztucznych i szkła 12 % za 213 r. 2. Osiąganie poziomów recyklingu, przygotowania do ponownego użycia i odzysku innymi metodami niż niebezpieczne odpadów budowlanych i rozbiórkowych 36 % w 213 r. 3. Ograniczenia masy odpadów komunalnych ulegających biodegradacji przekazywanych do składowania 5 % w 213 r. 82
Na podstawie analizy danych zawartych w sprawozdaniach stwierdzono, że nie wszystkie gminy wywiązały się z powyższych obowiązków. Konstantynów Janów Podl. Leśna Podl. Rokitno Terespol Zalesie Stoczek Łukowski Wola Mysłowska Kłoczew Stanin 4x Łuków REGION PÓŁNOCNO-ZACHODNI Ulan-Majorat Radzyń Krzywda Podlaski Wojcieszków Adamów Serokomla Trzebieszów Borki Kąkolewnica Wschodnia Czemierniki Międzyrzec Podl. Biała Podlaska REGION BIAŁA PODLASKA Łomazy Drelów Wohyń Komarówka Podlaska Milanów Jabłoń Rossosz Wisznice Podedwórze Sosnówka Piszczac Tuczna Sławatycze Hanna Kodeń Legenda: Stężyca Dęblin Wilków Łaziska Ryki Puławy Kazimierz D. Nowodwór Opole Lub. Ułęż Baranów Jeziorzany Końskowola REGION CENTRALNY Kurów Markuszów Garbów Niemce Nałęczów Michów Żyrzyn REGION PUŁAWY Abramów Janowiec Wilkołaz Józefów Urzędów REGION POŁUDNIOWO-ZACHODNI Annopol Karczmiska Skladowisko eksploatowane RI POK 3x Wąwolnica Poniatowa Dzierzkowice Gościeradów Skladowisko odpadów azbestowych Stacja demontażu pojazdów Chodel Wojciechów Bełżyce Trzydnik Duży Borzechów Potok Wielki Kraśnik Kock Firlej Kamionka Jastków Konopnica Niedrzwica Duża Szastarka Lubartów Lublin Strzyżewice Zakrzówek Modliborzyce Janów Lub. Ostrówek 3x Głusk Bychawa Siemień Niedźwiada Serniki Wólka Jabłonna Batorz Zakrzew Godziszów Dzwola Potok Górny Spiczyn Świdnik Chrzanów Krzczonów Wysokie Biłgoraj Parczew Ostrów Lub. Uścimów Łęczna Mełgiew Turobin Goraj Frampol Biszcza Piaski Dębowa Kłoda Sosnowica Urszulin REGION CENTRALNO-WSCHODNI Ludwin Milejów Rybaczewice Żółkiewka Radecznica Księżpol Puchaczów Trawniki Fajsławice Terespol Gorzków Rudnik Sułów Aleksandrów Cyców Siedliszcze Łopiennik Górny Nielisz Rejowiec F. Krasnystaw 3x Szczebrzeszyn Zwierzyniec Łukowa Izbica Wyryki Stary Brus Chełm REGION ZAMOŚĆ Zamość Hańsk Wierzbica Stary Zamość 3x Józefów Adamów Rejowiec Siennica Różana Krasnobród Włodawa Kraśniczyn Sawin Skierbieszów Sitno Łabunie Wola Uhruska Leśniowice Wojsławice Ruda Huta REGION POŁUDNIOWY Susiec Krynice Tarnawatka Tomaszów Lub. Kamień Dorohusk REGION CHEŁM Grabowiec Miączyn Komarów Osada Bełżec Rachanie Jarczów Lubycza Królewska Żmudź Uchanie Białopole Trzeszczany Tyszowce Werbkowice Łaszczów Dubienka Hrubieszów Mircze Telatyn Ulhówek Horodło Dołhobyczów Tarnogród Obsza Mapa 13. Lokalizacja składowisk odpadów, regionalnych instalacjach przetwarzania odpadów komunalnych oraz innych instalacji na terenie woj. lubelskiego (źródło: WIOŚ) 83