KLS III P l a n d y daktyczno -wychowawczy z biologii zęść I. Informacje ogólne a Rok szkolny 2013/2014 Liczba godzin: Realizacji treści podstawy programowej 25 godz. b Powtórzenie przed klasówkami 2 godz. c Prace klasowe 2 godz. d Inne (omówienia klasówek, egzamin próbny, testy) Razem 4 godz. 33godz. zęść II. Plan wynikowy, rozkład materiału zęść III. Wymagania szczegółowe na poszczególne stopnie szkolne
Wynikowy plan nauczania z biologii dla klasy III gimnazjum oparty na Programie nauczania biologii Puls życia autorstwa nny Zdziennickiej Nauczyciel realizujący: mgr Marzena Mikołajczyk zęść II. Plan wynikowy, rozkład materiału
Wynikowy plan nauczania z biologii dla klasy III gimnazjum oparty na podręczniku Puls życia 3 MIESIĄ ZIŁ PROGRM U LIZ GOZIN TEMTY Materiał nauczania Wymagania podstawowe uczeń poprawnie: Kat. Wymagania pełne uczeń poprawnie: Kat. IX GEN ETY K 10 1. zym jest genetyka? genetyka jako nauka o dziedziczeniu cech oraz zmienności organizmów cechy dziedziczne i niedziedziczne cechy gatunkowe i cechy indywidualne dziedziczenie cech i zmienność organizmów zastosowanie genetyki w różnych dziedzinach zmienność wśród ludzi definiuje pojęcia: genetyka oraz zmienność organizmów rozpoznaje cechy dziedziczne i niedziedziczne wymienia cechy gatunkowe i indywidualne podanych organizmów oraz podaje przykłady tych cech wyjaśnia, że jego podobieństwo do rodziców jest wynikiem dziedziczenia omawia zastosowania genetyki w różnych dziedzinach: medycynie, kryminalistyce, uprawie roślin, hodowli zwierząt, archeologii uzasadnia występowanie zmienności wśród ludzi wyjaśnia, z czego wynika podobieństwo organizmów potomnych do rodzicielskich w wypadku rozmnażania płciowego i bezpłciowego wymienia źródła cech dziedzicznych i niedziedzicznych oraz podaje przykłady tych cech wskazuje różnice między cechami gatunkowymi a indywidualnymi oraz podaje ich przykłady dowodzi, że cechy organizmów kształtują się dzięki ich dziedziczeniu i są wynikiem wpływu środowiska wykonuje portfolio ukazujące jego podobieństwo do dziadków i rodziców 2. Nośnik informacji genetycznej N N jako materiał genetyczny budowa N rodzaje zasad azotowych komplementarność zasad azotowych gen i genom jądro jako miejsce lokalizacji N i chromosomów budowa chromosomu określa rolę N jako nośnika informacji genetycznej wylicza elementy budujące N przedstawia budowę nukleotydu wymienia nazwy zasad azotowych wyjaśnia regułę komplementarności zasad definiuje pojęcia: gen i genom wskazuje na ilustracji komórki miejsce występowania N przedstawia budowę chromosomu definiuje pojęcie kariotyp wyjaśnia, z czego wynika komplementarność zasad wykazuje konieczność związania N przez białka i powstania chromatyny w jądrze komórkowym wykonuje model N przedstawia graficznie regułę komplementarności zasad azotowych określa różnice między genem a genomem uzasadnia konieczność zachodzenia procesu replikacji N przed
kariotyp replikacja budowa i funkcje RN omawia proces replikacji porównuje budowę N z budową RN rozpoznaje na modelu lub ilustracji N i RN podziałem komórki 3. Przekazywanie materiału genetycznego chromosomy homologiczne komórki diploidalne i haploidalne przebieg podziałów komórkowych znaczenie mitozy i mejozy rekombinacja genetyczna podaje nazwy poszczególnych podziałów komórkowych definiuje pojęcia: chromosomy homologiczne, komórki haploidalne, komórki diploidalne podaje liczbę chromosomów w komórce somatycznej i komórce płciowej człowieka szacuje liczbę chromosomów w komórce haploidalnej, znając liczbę chromosomów w diploidalnej komórce danego organizmu wskazuje miejsce zachodzenia mitozy i mejozy w organizmie człowieka omawia znaczenie mitozy i mejozy omawia przebieg mitozy i mejozy omawia różnice między mitozą a mejozą wyjaśnia znaczenie rekombinacji genetycznej planuje i wykonuje dowolną techniką model podziału komórki X 4. Odczytywanie informacji genetycznej gen budowa kodu genetycznego znaczenie kodu genetycznego sposób zapisu informacji genetycznej w N uniwersalność kodu genetycznego proces powstawania białka wyjaśnia pojęcia: kod genetyczny, gen, kodon wskazuje kodon na modelu lub ilustracji N omawia znaczenie kodu genetycznego omawia budowę kodonu i genu wykazuje uniwersalność kodu genetycznego omawia biosyntezę białek na podstawie ilustracji odczytuje kolejność aminokwasów kodowanych przez dany fragment mrn z tabeli kodu genetycznego interpretuje schemat literowego zapisu kodonu i budowy nici kwasu nukleinowego
5. ziedziczenie cech badania Mendla krzyżówki genetyczne cechy dominujące i recesywne homozygota i heterozygota genotyp a fenotyp prawo czystości gamet 6. ziedziczenie płci u człowieka chromosomy płci i autosomy kariotyp człowieka cechy sprzężone z płcią nosicielstwo chorób sprzężonych z płcią znaczenie wiedzy o położeniu genów na chromosomach omawia badania Mendla rozpoznaje u ludzi cechy dominujące i recesywne zapisuje genotypy homozygoty dominującej i recesywnej oraz heterozygoty na schemacie krzyżówki genetycznej rozpoznaje genotyp oraz określa fenotyp rodziców i pokolenia potomnego wykonuje krzyżówki genetyczne dotyczące dziedziczenia jednego genu podaje liczbę chromosomów występujących w komórce diploidalnej człowieka rozpoznaje na fotografii kariogram człowieka wskazuje na kariogamie człowieka chromosomy płci wyjaśnia zasadę dziedziczenia płci podaje przykłady chorób dziedzicznych sprzężonych z płcią określa cechy chromosomów X i Y ocenia znaczenie prac Mendla dla rozwoju genetyki interpretuje krzyżówki genetyczne, używając określeń homozygota, heterozygota, cecha dominująca, cecha recesywna omawia prawo czystości gamet przewiduje cechy osobników potomnych na podstawie prawa czystości gamet tworzy krzyżówki genetyczne dotyczące dziedziczenia określonej cechy i przewiduje genotypy oraz fenotypy potomstwa wyjaśnia mechanizm ujawniania się cech recesywnych sprzężonych z płcią interpretuje krzyżówkę genetyczną dotyczącą dziedziczenia daltonizmu wykonuje krzyżówkę genetyczną dotyczącą dziedziczenia choroby genetycznej sprzężonej z płcią, np. hemofilii ocenia znaczenie znajomości ludzkiego N wymienia cztery główne grupy krwi występujące u ludzi rozpoznaje grupy krwi na podstawie zapisu genotypów osób ustala grupy krwi dzieci rodziców o określonych grupach krwi wykonuje krzyżówkę genetyczną dotyczącą dziedziczenia grup krwi określa możliwość wystąpienia
XI 7. Mechanizm dziedziczenia cech u człowieka dziedziczenie grup krwi (układ O) dziedziczenie czynnika Rh konflikt serologiczny cechy zależne od wielu genów cechy zależne od wpływu środowiska omawia sposób dziedziczenia grup krwi omawia sposób dziedziczenia czynnika Rh określa konsekwencje wystąpienia konfliktu serologicznego podaje przykłady cech zależnych od wielu genów oraz od środowiska przedstawia, w jaki sposób środowisko wpływa na rozwój osobowości konfliktu serologicznego ocenia wpływ środowiska na kształtowanie się cech przewiduje wpływ prowadzenia określonego trybu życia na powstawanie chorób genetycznych 8. Mutacje rodzaje mutacji czynniki mutagenne znaczenie mutacji zachodzących w komórkach diploidalnych i haploidalnych mutacje a zmienność organizmów choroby genetyczne badania prenatalne i ich znaczenie wyjaśnia pojęcie mutacja wylicza czynniki mutagenne rozróżnia mutacje genowe i chromosomowe omawia skutki wybranych mutacji genowych podaje przykłady chorób człowieka warunkowanych mutacjami genowymi (mukowiscydoza) i chromosomowymi (zespół owna) charakteryzuje wybrane choroby genetyczne uzasadnia, że mutacje są podstawowym czynnikiem zmienności organizmów omawia przyczyny wybranych chorób genetycznych dowodzi znaczenia mutacji w przystosowaniu organizmów do zmieniającego się środowiska ocenia znaczenie badań prenatalnych dla człowieka
EW OLU J ŻY I 9, 10. Powtórzenie wiadomości, sprawdzian wiadomości z działu GENETYK 3 1. Ewolucja i jej dowody ewolucja bezpośrednie dowody ewolucji: skamieniałości, ogniwa pośrednie, relikty pośrednie dowody ewolucji: narządy szczątkowe, jedność budowy i funkcjonowania organizmów, rozmieszczenie organizmów na kuli ziemskiej, struktury homologiczne i analogiczne, konwergencja definiuje pojęcie ewolucja wymienia dowody ewolucji podaje przykłady różnych rodzajów skamieniałości omawia etapy powstawania skamieniałości definiuje pojęcie relikt podaje przykłady reliktów wskazuje przykłady narządów szczątkowych w organizmie człowieka definiuje pojęcia: struktury homologiczne, struktury analogiczne oraz konwergencja podaje przykłady struktur homologicznych i analogicznych klasyfikuje dowody ewolucji określa warunki powstawania skamieniałości rozpoznaje rodzaje skamieniałości przedstawia w formie graficznej etapy powstawania skamieniałości rozpoznaje ogniwa pośrednie wskazuje u form pośrednich cechy dwóch różnych grup systematycznych omawia przykłady potwierdzające jedność budowy i funkcjonowania organizmów ocenia rolę struktur homologicznych i analogicznych jako dowodów ewolucji XII 2. Mechanizmy ewolucji główne założenia teorii ewolucji arwina endemity powstawanie gatunków dobór naturalny i jego działanie dobór sztuczny syntetyczna teoria ewolucji omawia główne założenia teorii ewolucji arwina definiuje pojęcie endemit podaje przykłady endemitów omawia ideę walki o byt wyjaśnia, na czym polega dobór naturalny i dobór sztuczny ilustruje przykładami działanie doboru naturalnego i doboru sztucznego wyjaśnia, w jaki sposób izolacja geograficzna prowadzi do powstawania nowych gatunków określa rolę doboru naturalnego w powstawaniu nowych gatunków omawia różnice pomiędzy doborem naturalnym a doborem sztucznym ocenia korzyści człowieka z zastosowania doboru sztucznego omawia współczesne spojrzenie na ewolucję syntetyczną teorię ewolucji
3. Pochodzenie człowieka stanowisko systematyczne człowieka podobieństwa i różnice między człowiekiem a innymi naczelnymi przebieg ewolucji człowieka wymienia przykłady organizmów należących do rzędu naczelnych wskazuje na mapie miejsce, w którym rozpoczęła się ewolucja naczelnych wymienia cechy człowieka, które pozwalają zaklasyfikować go do poszczególnych jednostek systematycznych wskazuje u człowieka cechy wspólne z innymi naczelnymi określa na przykładzie szympansa różnice pomiędzy człowiekiem a innymi naczelnymi podaje cechy człowieka rozumnego określa stanowisko systematyczne człowieka wymienia czynniki, które miały wpływ na ewolucję człowieka opisuje przebieg ewolucji człowieka porównuje różne formy człowiekowatych EKO LOG I 12 1. zym zajmuje się ekologia? przedmiot badań ekologii ekologia a ochrona środowiska i ochrona przyrody nisza ekologiczna, siedlisko wpływ czynników środowiska na organizmy zakres tolerancji gatunku czynnik ograniczający właściwości wody przystosowania organizmów do życia na lądzie i w wodzie wyjaśnia, czym zajmuje się ekologia wskazuje w terenie siedlisko przykładowego gatunku definiuje pojęcie nisza ekologiczna wymienia cechy pozwalające zaklasyfikować organizmy do jednego gatunku określa wpływ wybranych czynników środowiska na funkcjonowanie organizmu wymienia czynniki ograniczające występowanie gatunków w różnych środowiskach odczytuje z wykresu dane dotyczące zakresu tolerancji określa właściwości środowiska wodnego porównuje warunki życia na lądzie i w wodzie omawia różnice między ekologią a ochroną środowiska i ochroną przyrody rozróżnia siedlisko i niszę ekologiczną wykazuje zależność między cechami środowiska a występującymi w nim organizmami omawia na przykładzie wpływ środowiska na wygląd organizmu interpretuje wykres przedstawiający zakres tolerancji ekologicznej danego gatunku planuje doświadczenie sprawdzające wpływ wybranych czynników na funkcjonowanie organizmu
I 2. echy populacji populacja a gatunek liczebność czynniki wpływające na liczebność (rozrodczość, śmiertelność, migracje, wędrówki zwierząt) struktura przestrzenna typy rozmieszczenia zagęszczenie życie w stadzie, hierarchia w stadzie struktura wiekowa i płciowa piramidy wieku definiuje pojęcia: populacja, gatunek wymienia cechy populacji wymienia czynniki wpływające na liczebność populacji określa przyczyny migracji omawia zmiany liczebności populacji wymienia typy rozmieszczenia osobników w populacji ilustruje różne typy rozmieszczenia osobników w populacji i podaje przykłady gatunków rozmieszczonych w dany sposób podaje przykłady zwierząt żyjących w stadzie określa wady i zalety różnych typów rozmieszczenia populacji charakteryzuje grupy wiekowe w populacjach odnajduje w terenie populacje różnych gatunków oblicza zagęszczenie populacji, mając dane dotyczące liczebności populacji i zajmowanej przez nią powierzchni określa wpływ migracji na zagęszczenie i liczebność populacji wyjaśnia, jaki jest związek wędrówek zwierząt z porami roku opisuje wpływ hierarchii panującej w stadzie na życie poszczególnych jego członków odczytuje dane z piramid wieku przewiduje losy populacji na podstawie jej struktury wiekowej 3. Konkurencja antagonistyczne i nieantagonistyczne zależności między organizmami konkurencja konkurencja wewnątrzgatunkowa konkurencja międzygatunkowa konkurencja czynnikiem doboru naturalnego wylicza zależności międzygatunkowe klasyfikuje dodatnie i ujemne zależności międzygatunkowe definiuje pojęcie konkurencja wymienia czynniki, o które konkurują organizmy opisuje działania, które pozwalają zwyciężać w konkurencji omawia przyczyny i skutki konkurencji międzygatunkowej i wewnątrzgatunkowej charakteryzuje ujemne zależności wewnątrzgatunkowe porównuje konkurencję wewnątrzgatunkową z konkurencją międzygatunkową uzasadnia, że konkurencja jest czynnikiem doboru naturalnego
II 4. Roślinożerność znaczenie roślinożerców w przyrodzie regulacja liczebności roślin i roślinożerców przystosowania organizmów do odżywiania się pokarmem roślinnym sposoby obrony roślin przed zjadaniem podaje przykłady roślinożerców określa znaczenia roślinożerców w przyrodzie omawia na przykładach adaptacje roślinożerców do zjadania pokarmu roślinnego charakteryzuje sposoby obrony roślin przed zjadaniem wyjaśnia, w jaki sposób rośliny i roślinożercy wzajemnie regulują swoją liczebność analizuje wykresy przedstawiające wzajemną regulację liczebności populacji roślin i roślinożerców 5. rapieżnictwo drapieżnictwo cechy drapieżnika i ofiary obrona przed drapieżnikami rośliny drapieżne wyjaśnia na wybranych przykładach, na czym polega drapieżnictwo wymienia charakterystyczne cechy drapieżnika i jego ofiary wymienia przykłady drapieżników i ich ofiar omawia przystosowania organizmów do drapieżnictwa podaje przykłady roślin drapieżnych omawia różne strategie polowań stosowanych przez drapieżniki opisuje sposoby obrony organizmów przed drapieżnikami wykazuje zależności między liczebnością populacji drapieżnika a liczebnością populacji jego ofiary określa rolę drapieżników w przyrodzie jako regulatorów liczebności ofiar omawia przystosowania roślin drapieżnych do zdobywania pokarmu III wyjaśnia, na czym polega pasożytnictwo klasyfikuje pasożyty zewnętrzne i wewnętrzne podaje przykłady pasożytów zewnętrznych i wewnętrznych wymienia przykłady pasożytnictwa u roślin charakteryzuje przystosowania organizmów do pasożytniczego trybu życia wyjaśnia znaczenie pasożytnictwa w regulacji zagęszczenia populacji ofiar
6. Pasożytnictwo pasożytnictwo rodzaje pasożytów przystosowania organizmów do pasożytniczego trybu życia pasożytnictwo u roślin znaczenie pasożytów i drapieżników w funkcjonowaniu ekosystemu rośliny pasożytnicze 7. Nieantagonistyczne zależności między gatunkami rodzaje nieantagonistycznych zależności międzygatunkowych charakterystyka poszczególnych zależności: mutualizm, komensalizm przykłady występowania zależności dodatnich w przyrodzie określa warunki współpracy między gatunkami wylicza nieantagonistyczne zależności międzygatunkowe definiuje pojęcia: mutualizm, komensalizm podaje przykłady wybranej zależności nieantagonistycznej omawia budowę korzeni roślin motylkowatych określa warunki występowania dodatnich relacji między organizmami różnych gatunków omawia różnice między komensalizmem a mutualizmem ocenia znaczenie bakterii azotowych występujących w glebie charakteryzuje role grzyba i glonu w plesze porostu charakteryzuje relację międzygatunkową między rośliną motylkową a bakteriami brodawkowymi wyjaśnia znaczenie wiedzy o mikoryzie dla grzybiarzy 8. Struktura ekosystemu i jego funkcjonowanie biotop i biocenoza jako składniki ekosystemu ekosystemy sztuczne i naturalne przedstawia składniki biotopu i biocenozy wskazuje w terenie biotop i biocenozę wybranego ekosystemu rozróżnia ekosystemy sztuczne i naturalne wymienia piętra lasu wyjaśnia, na czym polega równowaga dynamiczna ekosystemu analizuje zależności między biotopem a biocenozą omawia różnice między ekosystemami sztucznymi i naturalnymi wykazuje zależność między warunkami, w jakich powstał dany las a jego strukturą piętrową charakteryzuje przebieg sukcesji
struktura piętrowa lasu typy lasów równowaga dynamiczna w ekosystemie sukcesja ekologiczna, rodzaje sukcesji wskazuje w terenie miejsce zachodzenia sukcesji wtórnej podaje przykłady gatunków żyjących w poszczególnych piętrach lasu pierwotnej i wtórnej omawia czynniki, które zakłócają równowagę ekosystemu IV 9. Materia i energia w ekosystemie łańcuch pokarmowy producenci, konsumenci, destruenci poziomy pokarmowe sieć pokarmowa piramida ekologiczna zależności pokarmowe a krążenie materii i przepływ energii rozkład martwej materii organicznej skład chemiczny organizmów obiegi pierwiastków biogennych wyjaśnia przyczyny istnienia łańcuchów pokarmowych podaje nazwy ogniw łańcucha pokarmowego rysuje schemat prostej sieci pokarmowej przyporządkowuje znane organizmy do poszczególnych ogniw łańcucha pokarmowego rysuje schematy prostych łańcuchów pokarmowych w wybranych ekosystemach wskazuje różnice między producentami a konsumentami omawia na podstawie ilustracji piramidę ekologiczną wykazuje, że materia krąży w ekosystemie wykazuje, że energia przepływa przez ekosystem podaje przykład pierwiastka krążącego w ekosystemie wymienia nekrofagi jako organizmy przyczyniające się do krążenia materii analizuje przykłady powiązań pokarmowych we wskazanym ekosystemie charakteryzuje rolę poszczególnych ogniw łańcucha pokarmowego planuje i wykonuje model łańcucha lub sieci pokarmowej przewiduje skutki wyginięcia określonego ogniwa we wskazanym łańcuchu pokarmowym dla ekosystemu porównuje liczbę organizmów w sieci zależności pokarmowych, ekosystemie naturalnym i sztucznym interpretuje zależności między poziomem pokarmowym a biomasą i liczebnością populacji analizuje informacje przedstawione w formie piramidy ekologicznej omawia schematy obiegów pierwiastków w ekosystemie omawia znaczenie wybranych pierwiastków dla organizmów definiuje termin różnorodność biologiczna wylicza czynniki wpływające na wskazuje działalność człowieka jako przyczynę spadku różnorodności biologicznej
V 10. Różnorodność biologiczna różnorodność biologiczna poziomy różnorodności biologicznej: różnorodność ekosystemowa, gatunkowa, genetyczna czynniki wpływające na zagrożenie różnorodności biologicznej sposoby zachowania różnorodności biologicznej czynniki kształtujące różnorodność biologiczną stan ekosystemów podaje przykłady działalności człowieka, przyczyniające się do spadku różnorodności biologicznej wymienia poziomy różnorodności biologicznej omawia wskazany czynnik kształtujący różnorodność biologiczną wyjaśnia różnice pomiędzy dwoma poziomami różnorodności biologicznej uzasadnia konieczność zachowania różnorodności biologicznej przewiduje skutki osuszania obszarów podmokłych charakteryzuje poziomy różnorodności biologicznej analizuje wpływ różnych czynników na kształtowanie się różnorodności biologicznej porównuje poziomy różnorodności biologicznej 11, 12. Powtórzenie wiadomości. Pisemny sprawdzian wiadomości z ekologii ZŁ OWI EK I ŚRO O WIS KO 4 1. Zanieczyszczenie i ochrona atmosfery zanieczyszczenia atmosfery: naturalne i powstałe w wyniku działalności ludzi podział zanieczyszczeń atmosfery skutki zanieczyszczeń atmosfery: kwaśne opady, globalne ocieplenie, dziura ozonowa, smog skala porostowa ochrona atmosfery odnawialne źródła energii wymienia czynniki wpływające na zanieczyszczenie atmosfery wylicza skutki kwaśnych opadów podaje przykłady naturalnych i powstałych w wyniku działalności ludzi zanieczyszczeń atmosfery omawia wpływ kwaśnych opadów na środowisko omawia warunki tworzenia się smogu, kwaśnych opadów i dziury ozonowej omawia warunki globalnego ocieplania się klimatu wskazuje źródła zanieczyszczeń powietrza w najbliższej okolicy analizuje czynniki wpływające na zanieczyszczenie atmosfery klasyfikuje zanieczyszczenia atmosfery na naturalne i powstałe w wyniku działalności ludzi wykazuje wpływ spalania surowców naturalnych na stan atmosfery wyjaśnia rolę porostów w ocenie czystości powietrza planuje badanie stanu powietrza swojej okolicy za pomocą skali porostowej dowodzi związku rozwoju gospodarki na świecie z globalnym ociepleniem przewiduje skutki globalnego ocieplenia
2. Wpływ człowieka na stan czystości wód zanieczyszczenia wód słonych wpływ wycieków ropy naftowej na stan ekosystemów morskich zanieczyszczenia wód słodkich wpływ zakwitów glonów na stan wód regulacja rzek klasy czystości wód sposoby ochrony wód metody oczyszczania ścieków wymienia źródła zanieczyszczenia wód słodkich wylicza klasy czystości wód wymienia przyczyny zanieczyszczeń wód słonych podaje metody oczyszczania wód omawia sposoby ochrony wód charakteryzuje metody oczyszczania ścieków stosowane w nowoczesnych oczyszczalniach określa sposób wykorzystania wody w zależności od klasy jej czystości ocenia znaczenie regulacji rzek wyjaśnia wpływ zakwitów na stan wód opisuje metody oczyszczania wód analizuje i komentuje stan czystości rzek w Polsce na podstawie wykresu wykazuje związek między zanieczyszczeniem powietrza a zanieczyszczeniem wód gruntowych 3. Zagrożenia i ochrona gleb rola gleby w ekosystemie wpływ próchnicy na żyzność gleby czynniki przyczyniające się do dewastacji gleby erozja gleby metody rekultywacji gleby wymienia funkcje gleby w ekosystemie wyjaśnia, dlaczego próchnica jest ważnym elementem gleby wylicza czynniki wpływające na degradację gleby podaje przykłady czynników prowadzących do wyjałowienia gleby omawia metody rekultywacji gleby uzasadnia, że gleba ma duże znaczenie dla prawidłowego funkcjonowania ekosystemu charakteryzuje proces powstawania próchnicy omawia czynniki degradujące glebę dowodzi, że wypalanie łąk i pól jest szkodliwe dla gleby planuje sposoby rekultywacji zdegradowanych gleb w najbliższej okolicy 4. Ochrona środowiska na co dzień określa czas biodegradacji wskazanego produktu prezentuje postawę świadomego konsumenta
działania wpływające na poprawę stanu środowiska biodegradacja odpady komunalne jako źródło zanieczyszczenia środowiska postawa świadomego konsumenta znaczenie recyklingu surowce poddawane recyklingowi kompostowanie wyjaśnia pojęcie recykling rozpoznaje surowce wtórne rozpoznaje oznaczenia produktów przyjaznych środowisku wymienia sposoby unieszkodliwiania odpadów przyporządkowuje odpady do odpowiednich pojemników przeznaczonych do segregacji ocenia wpływ różnych metod unieszkodliwiania odpadów na środowisko analizuje problem dzikich wysypisk ocenia znaczenie wykorzystywania surowców wtórnych planuje i realizuje projekt edukacyjny dotyczący ochrony środowiska na co dzień uzasadnia konieczność rezygnacji z toreb foliowych na rzecz opakowań wielokrotnego użytku W zamieszczonym planie wynikowym zastosowano oznaczenia kategorii celów nauczania na podstawie taksonomii wg prof. olesława Niemierki: WIOMOŚI:. Zapamiętywanie wiadomości,. Zrozumienie wiadomości UMIEJĘTNOŚI:. Stosowanie wiadomości w sytuacjach typowych,. Stosowanie wiadomości w sytuacjach problemowych zęść III. Wymagania szczegółowe na poszczególne stopnie szkolne ZIŁ PROGRMOWY I 6 5 4 3 2 Genetyka
Uczeń: wymienia cechy gatunkowe i indywidualne podanych organizmów wyjaśnia, że jego podobieństwo do rodziców jest wynikiem dziedziczenia cech wskazuje miejsca występowania N wylicza elementy budujące N określa rolę N jako nośnika informacji genetycznej wymienia nazwy poszczególnych podziałów komórkowych podaje liczbę chromosomów w komórkach somatycznych i płciowych człowieka wskazuje miejsce zachodzenia mitozy i mejozy w organizmie człowieka wskazuje kodon na modelu lub ilustracji N rozpoznaje u ludzi cechy dominujące i recesywne podaje liczbę chromosomów występujących w komórce diploidalnej człowieka rozpoznaje kariogram człowieka wskazuje na kariogramie człowieka chromosomy płci wymienia cztery główne grupy krwi występujące u ludzi określa konsekwencje wystąpienia konfliktu serologicznego wyjaśnia pojęcie mutacja wylicza czynniki mutagenne
Uczeń: definiuje pojęcia genetyka oraz zmienność organizmów rozpoznaje cechy dziedziczne i niedziedziczne omawia zastosowania genetyki w różnych dziedzinach: medycynie, kryminalistyce, rolnictwie, archeologii uzasadnia występowanie zmienności wśród ludzi przedstawia budowę nukleotydu wymienia nazwy zasad azotowych wyjaśnia regułę komplementarności zasad definiuje pojęcia: gen i genom przedstawia budowę chromosomu definiuje pojęcie kariotyp omawia proces replikacji porównuje budowę N z budową RN rozpoznaje na modelu lub ilustracji N i RN definiuje pojęcia: chromosomy homologiczne, komórki haploidalne, komórki diploidalne szacuje liczbę chromosomów w komórce haploidalnej, znając liczbę chromosomów w diploidalnej komórce danego organizmu omawia znaczenie mitozy i mejozy wyjaśnia pojęcia: kod genetyczny, gen, kodon omawia znaczenie kodu genetycznego omawia budowę kodonu i genu omawia badania Mendla zapisuje genotypy homozygoty dominującej i recesywnej oraz heterozygoty na schemacie krzyżówki genetycznej rozpoznaje genotyp oraz określa fenotyp rodziców i pokolenia potomnego wykonuje krzyżówki genetyczne dotyczące dziedziczenia jednego genu wyjaśnia zasadę dziedziczenia płci wymienia przykłady chorób dziedzicznych sprzężonych z płcią określa cechy chromosomów X i Y rozpoznaje grupy krwi na podstawie zapisu genotypów osób omawia sposób dziedziczenia grup krwi
Uczeń: wskazuje różnice między cechami gatunkowymi a indywidualnymi oraz podaje przykłady tych cech wyjaśnia, z czego wynika podobieństwo organizmów potomnych do rodzicielskich w wypadku rozmnażania płciowego i bezpłciowego wymienia źródła cech dziedzicznych i niedziedzicznych oraz podaje przykłady tych cech wykazuje konieczność związania N przez białka i powstania chromatyny w jądrze komórkowym wyjaśnia, z czego wynika komplementarność zasad określa różnice między genem a genomem omawia przebieg mitozy i mejozy omawia różnice między mitozą a mejozą wykazuje uniwersalność kodu genetycznego omawia biosyntezę białek na podstawie ilustracji ocenia znaczenie prac Mendla dla rozwoju genetyki interpretuje krzyżówki genetyczne, używając określeń homozygota, heterozygota, cecha dominująca cecha recesywna wyjaśnia mechanizm ujawniania się cech recesywnych sprzężonych z płcią wykonuje krzyżówkę genetyczną dotyczącą dziedziczenia hemofilii oraz daltonizmu ustala grupy krwi dzieci, znając grupy krwi ich rodziców wykonuje krzyżówkę genetyczną dotyczącą dziedziczenia grup krwi określa możliwość wystąpienia konfliktu serologicznego uzasadnia, że mutacje są podstawowym czynnikiem zmienności organizmów omawia przyczyny wybranych chorób genetycznych Uczeń: dowodzi, że cechy organizmów kształtują się dzięki materiałowi genetycznemu oraz są wynikiem wpływu środowiska wykonuje portfolio ukazujące jego podobieństwo do dziadków i rodziców przedstawia graficznie regułę komplementarności zasad azotowych wykonuje model N uzasadnia konieczność zachodzenia procesu replikacji N przed podziałem komórki wyjaśnia znaczenie rekombinacji genetycznej planuje i wykonuje dowolną techniką model podziału komórki
odczytuje kolejność aminokwasów kodowanych przez dany fragment mrn z tabeli kodu genetycznego interpretuje schemat literowego zapisu kodonu i budowy nici kwasu nukleinowego omawia prawo czystości gamet przewiduje cechy osobników potomnych na podstawie prawa czystości gamet tworzy krzyżówki genetyczne dotyczące dziedziczenia określonej cechy i przewiduje genotypy oraz fenotypy potomstwa interpretuje krzyżówkę genetyczną dotyczącą dziedziczenia hemofilii oraz daltonizmu ocenia znaczenie poznania budowy ludzkiego N ocenia wpływ środowiska na kształtowanie się cech przewiduje wpływ prowadzenia określonego trybu życia na powstawanie chorób genetycznych dowodzi znaczenia mutacji w przystosowaniu organizmów do zmieniającego się środowiska ocenia znaczenie badań prenatalnych dla człowieka ZIŁ PROGRMOWY II 6 5 4 3 2 Ewolucja życia definiuje pojęcie ewolucja wymienia dowody ewolucji wskazuje przykłady narządów szczątkowych w organizmie człowieka omawia ideę walki o byt wymienia przykłady organizmów należących do rzędu naczelnych określa na przykładzie szympansa różnice pomiędzy człowiekiem a innymi naczelnymi wymienia cechy człowieka rozumnego
wymienia przykłady różnych rodzajów skamieniałości omawia etapy powstawania skamieniałości definiuje pojęcie relikt wymienia przykłady reliktów definiuje pojęcia: struktury homologiczne, struktury analogiczne, konwergencja wymienia przykłady struktur homologicznych i analogicznych omawia główne założenia teorii ewolucji arwina definiuje pojęcie endemit wymienia przykłady endemitów wyjaśnia, na czym polega dobór naturalny i dobór sztuczny ilustruje przykładami działanie doboru naturalnego i doboru sztucznego wskazuje na mapie miejsce, w którym rozpoczęła się ewolucja naczelnych wymienia cechy człowieka, które pozwalają zaklasyfikować go do poszczególnych jednostek systematycznych wskazuje u człowieka cechy wspólne z innymi naczelnymi klasyfikuje dowody ewolucji rozpoznaje rodzaje skamieniałości rozpoznaje ogniwa pośrednie wskazuje u form pośrednich cechy dwóch różnych grup systematycznych omawia przykłady potwierdzające jedność budowy i funkcjonowania organizmów określa rolę doboru naturalnego w powstawaniu nowych gatunków omawia różnice pomiędzy doborem naturalnym a doborem sztucznym ocenia korzyści człowieka z zastosowania doboru sztucznego określa stanowisko systematyczne człowieka wymienia czynniki, które miały wpływ na ewolucję człowieka określa warunki powstawania skamieniałości przedstawia w formie graficznej etapy powstawania skamieniałości ocenia rolę struktur homologicznych i analogicznych jako dowodów ewolucji wyjaśnia, w jaki sposób izolacja geograficzna prowadzi do powstawania nowych gatunków omawia współczesne spojrzenie na ewolucję syntetyczną teorię ewolucji
ZIŁ PROGRMOWY III 6 5 4 3 2 Ekologia wyjaśnia, czym zajmuje się ekologia wymienia czynniki ograniczające występowanie gatunków w różnych środowiskach definiuje pojęcia: populacja, gatunek wymienia cechy populacji wymienia czynniki wpływające na liczebność populacji wymienia typy rozmieszczenia osobników w populacji wymienia przykłady zwierząt żyjących w stadzie wylicza zależności międzygatunkowe definiuje pojęcie konkurencja wymienia czynniki, o które konkurują organizmy wymienia przykłady roślinożerców wymienia przykłady drapieżników i ich ofiar omawia przystosowania organizmów do drapieżnictwa wymienia przykłady pasożytów zewnętrznych i wewnętrznych wylicza nieantagonistyczne zależności międzygatunkowe wymienia przykłady organizmów, które łączy zależność nieantagonistyczna wymienia pięć przykładowych ekosystemów przedstawia składniki biotopu i biocenozy rozróżnia ekosystemy sztuczne i natura wymienia piętra lasu wymienia nazwy ogniw łańcucha pokarmowego przyporządkowuje znane organizmy do poszczególnych ogniw łańcucha pokarmowego rysuje schematy prostych łańcuchów pokarmowych w wybranych ekosystemach podaje przykład pierwiastka krążącego w ekosystemie wylicza czynniki wpływające na stan ekosystemów wymienia poziomy różnorodności biologicznej
Uczeń: wyjaśnia na wybranych przykładach, na czym polega drapieżnictwo wymienia charakterystyczne cechy drapieżnika i jego ofiary wymienia przykłady roślin drapieżnych wyjaśnia, na czym polega pasożytnictwo klasyfikuje pasożyty na zewnętrzne i wewnętrzne wymienia przykłady pasożytnictwa u roślin określa warunki współpracy między gatunkami definiuje pojęcia: mutualizm, komensalizm omawia budowę korzeni roślin motylkowatych wskazuje w terenie biotop i biocenozę wybranego ekosystemu wyjaśnia, na czym polega równowaga dynamiczna ekosystemu wskazuje w terenie miejsce zachodzenia sukcesji wtórnej wymienia przykłady gatunków żyjących w poszczególnych piętrach lasu wyjaśnia przyczyny istnienia łańcuchów pokarmowych wskazuje różnice między producentami a konsumentami rysuje schemat prostej sieci pokarmowej omawia na podstawie ilustracji piramidę ekologiczną wykazuje, że materia krąży w ekosystemie wykazuje, że energia przepływa przez ekosystem wskazuje nekrofagi jako organizmy przyczyniające się do krążenia materii definiuje termin różnorodność biologiczna wymienia przykłady działalności człowieka przyczyniającej się do spadku różnorodności biologicznej wyjaśnia różnice pomiędzy dwoma poziomami różnorodności biologicznej uzasadnia konieczność zachowania różnorodności biologicznej
rozróżnia siedlisko i niszę ekologiczną omawia na przykładzie wpływ środowiska na wygląd organizmu omawia różnice między ekologią a ochroną przyrody i ochroną środowiska odnajduje w terenie populacje różnych gatunków określa wpływ migracji na zagęszczenie i liczebność populacji wyjaśnia, jaki jest związek wędrówek zwierząt z porami roku opisuje wpływ hierarchii panującej w stadzie na życie poszczególnych jego członków odczytuje dane z piramid wieku charakteryzuje ujemne zależności wewnątrzgatunkowe porównuje konkurencję wewnątrzgatunkową z konkurencją międzygatunkową wyjaśnia, w jaki sposób rośliny i roślinożercy wzajemnie regulują swoją liczebność charakteryzuje sposoby obrony roślin przed zjadaniem omawia różne strategie polowań stosowanych przez drapieżniki opisuje sposoby obrony organizmów przed drapieżnikami określa rolę drapieżników w przyrodzie jako regulatorów liczebności ofiar omawia przystosowania roślin drapieżnych do zdobywania pokarmu charakteryzuje przystosowania organizmów do pasożytniczego trybu życia omawia różnice między komensalizmem a mutualizmem charakteryzuje role grzyba i glonu w plesze porostu charakteryzuje relację międzygatunkową między rośliną motylkową a bakteriami brodawkowymi analizuje zależności między biotopem a biocenozą omawia różnice między ekosystemami naturalnymi a sztucznymi charakteryzuje przebieg sukcesji pierwotnej i wtórnej analizuje przykłady powiązań pokarmowych we wskazanym ekosystemie charakteryzuje role poszczególnych ogniw łańcucha pokarmowego porównuje liczbę organizmów w sieci zależności pokarmowych w ekosystemie naturalnym i sztucznym interpretuje zależności między poziomem pokarmowym a biomasą i liczebnością populacji wskazuje działalność człowieka jako przyczynę spadku różnorodności biologicznej charakteryzuje poziomy różnorodności biologicznej porównuje poziomy różnorodności biologicznej
interpretuje wykres przedstawiający zakres tolerancji ekologicznej danego gatunku planuje doświadczenie sprawdzające wpływ wybranych czynników na funkcjonowanie organizmu wykazuje zależność między cechami środowiska a występującymi w nim organizmami oblicza zagęszczenie populacji, mając dane dotyczące liczebności populacji i zajmowanej przez nią powierzchni przewiduje losy populacji na podstawie jej struktury wiekowej uzasadnia, że konkurencja jest czynnikiem doboru naturalnego analizuje wykresy przedstawiające wzajemną regulację liczebności populacji roślin i roślinożerców wykazuje zależności między liczebnością populacji drapieżnika a liczebnością populacji jego ofiary wyjaśnia znaczenie pasożytnictwa w regulacji zagęszczenia populacji ofiar określa warunki występowania dodatnich relacji między organizmami różnych gatunków ocenia znaczenie bakterii azotowych występujących w glebie wyjaśnia znaczenie wiedzy o mikoryzie dla grzybiarzy wykazuje zależność między warunkami, w których powstał dany las a jego strukturą piętrową omawia czynniki, które zakłócają równowagę ekosystemu planuje i wykonuje model łańcucha lub sieci pokarmowej przewiduje skutki, jakie dla ekosystemu miałoby wyginięcie określonego ogniwa we wskazanym łańcuchu pokarmowym analizuje informacje przedstawione w formie piramidy ekologicznej omawia schemat obiegu węgla w ekosystemie przewiduje skutki osuszania obszarów podmokłych ział programowy IV 6 5 4 3 2 złowiek i środowisko
wymienia czynniki wpływające na zanieczyszczenie atmosfery wskazuje źródła zanieczyszczenia powietrza w najbliższej okolicy wymienia źródła zanieczyszczenia wód słodkich wylicza klasy czystości wód wymienia przyczyny zanieczyszczeń wód słonych wymienia funkcje gleby w ekosystemie wylicza czynniki wpływające na degradację gleby wymienia przykłady czynników prowadzących do wyjałowienia gleby rozpoznaje surowce wtórne wymienia sposoby unieszkodliwiania odpadów przyporządkowuje odpady do odpowiednich pojemników przeznaczonych do segregacji podaje przykłady naturalnych i powstałych w wyniku działalności ludzi zanieczyszczeń atmosfery omawia wpływ kwaśnych opadów na środowisko omawia warunki tworzenia się kwaśnych opadów, dziury ozonowej i smogu omawia przyczyny ocieplania się klimatu podaje metody oczyszczania wód omawia sposoby ochrony wód charakteryzuje metody oczyszczania ścieków stosowane w nowoczesnych oczyszczalniach wyjaśnia, dlaczego próchnica jest ważnym elementem gleby omawia metody rekultywacji gleby określa czas biodegradacji wskazanego produktu wyjaśnia pojęcie recykling analizuje problem dzikich wysypisk uzasadnia konieczność rezygnacji z toreb foliowych na rzecz opakowań wielokrotnego użytku
analizuje czynniki wpływające na zanieczyszczenie atmosfery klasyfikuje zanieczyszczenia atmosfery na naturalne i powstałe w wyniku działalności ludzi wykazuje wpływ spalania surowców naturalnych na stan atmosfery wyjaśnia rolę porostów w ocenie czystości powietrza określa sposób wykorzystania wody w zależności od klasy jej czystości wyjaśnia wpływ zakwitów na stan wód opisuje metody oczyszczania wód uzasadnia, że gleba ma duże znaczenie dla prawidłowego funkcjonowania ekosystemu charakteryzuje proces powstawania próchnicy omawia czynniki degradujące glebę ocenia wpływ różnych metod unieszkodliwiania odpadów na środowisko ocenia znaczenie wykorzystywania surowców wtórnych przeprowadza badanie stanu powietrza swojej okolicy za pomocą skali porostowej dowodzi związku rozwoju gospodarki na świecie z globalnym ociepleniem przewiduje skutki globalnego ocieplenia ocenia znaczenie regulacji rzek analizuje i komentuje stan czystości rzek w Polsce na podstawie wykresu wykazuje związek między zanieczyszczeniem powietrza a zanieczyszczeniem wód gruntowych dowodzi, że wypalanie łąk i pól jest szkodliwe dla gleby planuje sposoby rekultywacji zdegradowanych gleb w najbliższej okolicy prezentuje postawę świadomego konsumenta planuje i realizuje projekt edukacyjny dotyczący ochrony środowiska na co dzień