Rok akademicki 2010/2011 2/31 Pracownia nr 2 Technologia informacyjna Politechnika Białostocka - Wydział Elektryczny semestr I, studia stacjonarne I stopnia Rok akademicki 2010/2011 Ochrona danych osobowych Jednostki informacji: bit, bajt, tetrada Kodowanie: NKB, BCD, ASCII, ISO-8859, Unicode System operacyjny Oprogramowanie użytkowe Wirusy komputerowe Pracownia nr 2 (11.10.2010) dr inż. Jarosław Forenc Rok akademicki 2010/2011 3/31 Rok akademicki 2010/2011 4/31 - w Polsce terminem tym określa się zarówno ogół praw przysługujących autorowi dzieła, jak i szczególną ich część - przepisy upoważniające autora do decydowania o użytkowaniu dzieła i czerpaniu z niego korzyści określa Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz. U. z 2006 r. Nr 90, poz. 631 z późn. zm.), znowelizowana w 1999 roku Ustawa wyróżnia: autorskie prawa osobiste autorskie prawa majątkowe (ang. copyright) Autorskie prawa osobiste obejmują przede wszystkim prawo autora do wiązania z dziełem jego nazwiska prawa te nigdy nie wygasają, nie można się ich zrzec ani przenieść na inną osobę wyrażają się w prawie do: autorstwa utworu oznaczenia utworu swoim nazwiskiem lub pseudonimem albo do udostępniania go anonimowo nienaruszalności treści i formy utworu oraz jego rzetelnego wykorzystania decydowania o pierwszym udostępnieniu utworu publiczności nadzoru nad sposobem korzystania z utworu w przypadku programów komputerowych autorom przysługują prawo do: autorstwa utworu oznaczenia utworu swoim nazwiskiem lub pseudonimem albo do udostępniania go anonimowo prawnie dopuszczalne jest zobowiązanie się twórcy w umowie do niewykonywania autorskiego prawa osobistego (prawa do oznaczenia utworu swoim nazwiskiem)
Rok akademicki 2010/2011 5/31 Rok akademicki 2010/2011 6/31 Autorskie prawa majątkowe (ang. copyright) monopol praw majątkowych na rzecz autora utworu albo w określonych przypadkach wydawcy lub producenta zasadą w prawie autorskim jest, iż z utworu może korzystać lub nim rozporządzać tylko osoba uprawniona - twórca lub osoba, która nabyła określone prawa majątkowe czas trwania autorskich praw majątkowych: trwają przez cały czas życia twórcy i 70 lat po jego śmierci jeżeli twórca nie jest znany - 70 lat od daty pierwszego rozpowszechnienia utworu jeżeli z mocy ustawy autorskie prawa majątkowe przysługują innej osobie niż twórca: 70 lat liczy się od daty rozpowszechnienia utworu gdy utwór nie został rozpowszechniony - 70 lat od daty ustalenia utworu 50 lat w odniesieniu do nadań programów RTV (licząc od roku pierwszego nadania) 50 lat w odniesieniu do sporządzania i korzystania z fonogramów i wideogramów (licząc od roku sporządzenia) Powodem wprowadzenia praw autorskich majątkowych było zabezpieczenie interesów twórców oraz wydawców Efektem naruszenia tych właśnie praw jest: utrata przez twórców zysków z tytułu rozpowszechniania utworów straty firm zajmujących się dystrybucją i promocją utworów straty państwa związane z nie odprowadzonymi podatkami a oprogramowanie: Ustawa z 1994 roku wprowadziła amnestię na używane oprogramowanie: osoba, która korzystała wcześniej z danego programu, zachowuje takie same prawa jak legalny użytkownik, pod warunkiem, że nie udostępnia programu innym osobom, ani nie zmienia zakresu korzystania czy ktoś używa jeszcze programów z 1994 roku??? Rok akademicki 2010/2011 7/31 Rok akademicki 2010/2011 8/31 Ochrona danych osobowych Ochrona danych osobowych Ochronę danych osobowych regulują: Ustawa o ochronie danych osobowych z dnia 29 sierpnia 1997 r. (Dz.U.97.133.883. z dnia 29 października 1997 r. z późn. zm.) rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z 29 kwietnia 2004 r. w sprawie dokumentacji przetwarzania danych osobowych oraz warunków technicznych i organizacyjnych, jakim powinny odpowiadać urządzenia i systemy informatyczne służące do przetwarzania danych osobowych rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z 29 kwietnia 2004 r. w sprawie wzoru zgłoszenia zbioru danych do rejestracji Generalnemu Inspektorowi Ochrony Danych Osobowych Ustawa określa m.in. zasady postępowania przy przetwarzaniu danych osobowych oraz prawa osób fizycznych, których dane osobowe są lub mogą być przetwarzane w zbiorach danych Przetwarzanie danych osobowych dopuszczalne jest pod następującymi warunkami: osoba, której dane dotyczą, wyrazi na to zgodę nie jest to sprzeczne z innymi przepisami prawa jest to niezbędne osobie, której dane dotyczą do wywiązania się z umowy jest niezbędne do wykonania zadań realizowanych dla dobra publicznego jest niezbędne do wypełniania koniecznych celów administratorów danych nie naruszając praw i wolności osoby, której dane dotyczą Zbiory danych muszą być zgłoszone do rejestracji przez ich administratora W zgłoszeniu określa się cel przechowywania danych, sposób ich zbierania i udostępniania oraz stosowane środki zabezpieczające Ustawa wprowadziła stanowisko Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych (od 4.08.2010 - dr Wojciech Rafał Wiewiórowski) oficjalna strona GIODO: http://www.giodo.gov.pl
Rok akademicki 2010/2011 9/31 Rok akademicki 2010/2011 10/31 Ochrona danych osobowych Jednostki informacji - bit Osoba, której dane dotyczą ma ściśle określone ustawą prawa. Obejmują one następujące prawa: do uzyskania informacji o istnieniu zbioru danych i jego administratorze do informacji o celu, zakresie i sposobie przetwarzania danych do informacji od kiedy dane są przetwarzanie i przekazanie w czytelnej formie treści tych danych do uzyskania informacji o pochodzeniu danych do informacji o tym, komu i w jakiej formie udostępniane są dane do żądania uzupełnienia, uaktualnienia i sprostowania danych osobowych do wniesienia żądania zaprzestania przetwarzania danych do wniesienia sprzeciwu wobec przetwarzaniu danych zbieranych w innych celach, np. marketingowym oraz udostępniania danych innym administratorom Bit (ang. binary digit) - jednostka logiczna, określająca najmniejszą ilość informacji potrzebną do stwierdzenia, który z dwóch równie prawdopodobnych stanów przyjął układ Bit przyjmuje jedną z dwóch wartości: 0 (zero) i 1 (jeden) - bit jest zatem tożsamy z cyfrą w systemie dwójkowym Bity oznacza się mała literą b Wielokrotności bitów - przedrostki dziesiętne w układzie SI Rok akademicki 2010/2011 11/31 Rok akademicki 2010/2011 12/31 Jednostki informacji - bajt Jednostki informacji - tetrada Bajt (ang. byte) - najmniejsza adresowalna jednostka informacji pamięci komputerowej, składająca się z bitów - w praktyce przyjmuje się, że jeden bajt to 8 bitów (choć to nie wynika z powyższej definicji) Bajt 8-bitowy można podzielić na dwie połówki 4-bitowe nazywane tetradami (ang. nibbles) Rozróżniamy bardziej znaczącą (górną) i mniej znaczącą (dolną) i tetradę Aby uniknąć niejednoznaczności, jednostka składająca się z ośmiu bitów zwana jest również oktetem W pierwszych komputerach bajt mógł mieć również 4, 6, 7, 9 czy 12 bitów Spotyka się też określenie strefa i cyfra - strefą nazywa się górną tetradę, cyfrą - dolną tetradę Ośmiobitowy bajt po raz pierwszy pojawił się pod koniec 1956 roku, a został rozpowszechniony i uznany za standard w 1964 r. po tym jak IBM wprowadził System/360 Najczęściej stosowanym skrótem dla bajtu jest wielka litera B
Rok akademicki 2010/2011 13/31 Rok akademicki 2010/2011 14/31 Jednostki informacji - bajt Jednostki informacji - inne spotykane oznaczenia Wielokrotności bajtów Nazwa Symbol Mnożnik bajt B 10 0 kilobajt KB/kB 10 3 megabajt MB 10 6 gigabajt GB 10 9 Nazwa Symbol Mnożnik petabajt PB 10 15 eksabajt EB 10 18 zettabajt ZB 10 21 terabajt TB 10 12 brontobajt BB > 1024 YB jottabajt YB 1024 Stosowanie przedrostków kilo, mega, giga i tera (oraz większych) w tej terminologii jest niezgodne z określeniami układu SI - jest to częstym źródłem nieporozumień zwłaszcza co do faktycznej pojemności dysków oraz prędkości urządzeń sieciowych (podawanych w bitach) Prefiks Nazwa System SI K kilo 10 3 = 1 000 M mega 10 6 = 1 000 000 G giga 10 9 = 1 000 000 000 System binarny 2 10 = 1 024 2 20 = 1 048 576 2 30 = 1073 741 824 Różnica 2.40% 4.86% 7.37% bps FLOPS MIPS bit na sekundę (ang. bps - bit per second) - jednostka natężenia strumienia danych w medium transmisyjnym oraz jednostka przepustowości, czyli maksymalnej ilość informacji jaka może być przesyłana przez dany kanał telekomunikacyjny w jednostce czasu, inne jednostki: kb/s, Mb/s (Mbit/s), Gb/s FLoating point Operations Per Second - jednostka wydajności komputerów, a dokładniej wydajności układów realizujących obliczenia zmiennoprzecinkowe, określająca liczbę operacji zmiennoprzecinkowych na sekundę najszybszy komputer na świecie, ma wydajność ok. 1,8 PFLOPS-a, czyli biliard operacji zmiennoprzecinkowych na sekundę Million Instructions Per Second - miara wydajności jednostki centralnej CPU komputera, określająca liczbę milionów operacji stałoprzecinkowych wykonywanych w ciągu sekundy, przez daną jednostkę obliczeniową jednostka ta jest powszechnie używana w dwóch formach Milion Instrukcji na Sekundę (MIPS) lub Milion Operacji na Sekundę (MOPS) Rok akademicki 2010/2011 15/31 Rok akademicki 2010/2011 16/31 Kodowanie Naturalny Kod Binarny (NKB) Informacje przetwarzane przez komputer to liczby, ale także inne obiekty, takie jak litery, wartości logiczne, obrazy, itp. Jeżeli dowolnej liczbie dziesiętnej przyporządkujemy odpowiadającą jej liczbę binarną, to otrzymamy naturalny kod binarny (NKB) Każda informacja przetwarzana przez komputer musi być reprezentowana za pomocą tylko dwóch stanów: wysokiego (1 - jedynka) i niskiego (0 - zero) Konieczne są zatem reguły przekształcania różnych postaci informacji na informację binarną (zero-jedynkową) Proces przekształcania jednego rodzaju postaci informacji na inną postać nazywamy kodowaniem Podział kodów: liczbowe: NKB (Naturalny Kod Binarny), U1, U2, Z-M, BCD, 1 z N alfanumeryczne: ASCII, Unicode inne: Graya, Morse a
Rok akademicki 2010/2011 17/31 Rok akademicki 2010/2011 18/31 Kod BCD Kod ASCII Binary-Coded Decimal czyli dziesiętny zakodowany dwójkowo - sposób zapisu liczb polegający na zakodowaniu kolejnych cyfr dziesiętnych liczby dwójkowo przy użyciu czterech bitów Czasami poszczególne cyfry są kodowane w nieco inny sposób, stąd kilka wariantów BCD American Standard Code for Information Interchange - 7-bitowy kod przyporządkowujący liczby z zakresu 0-127 literom (alfabetu angielskiego), cyfrom, znakom przestankowym i innym symbolom oraz poleceniom sterującym Litery, cyfry oraz inne znaki drukowane tworzą zbiór znaków ASCII. Jest to 95 znaków o kodach 32-126 Pozostałe 33 kody (0-31 i 127) to tzw. kody sterujące służące do sterowania urządzeniem odbierającym komunikat, np. drukarką czy terminalem Ponieważ kod ASCII jest 7-bitowy, a większość komputerów operuje na 8-bitowych bajtach, dodatkowy bit można wykorzystać na powiększenie zbioru kodowanych znaków. Powstało wiele różnych rozszerzeń ASCII wykorzystujących ósmy bit (np. norma ISO 8859, rozszerzenia firm IBM lub Microsoft), nazywanych stronami kodowymi Rok akademicki 2010/2011 19/31 Rok akademicki 2010/2011 20/31 Kod ASCII Kod ISO 8859 ISO/IEC 8859 to zestaw standardów służących do kodowania znaków za pomocą 8 bitów. Standardy te zostały utworzone przez ECMA (European Computer Manufacturers' Association) w połowie lat osiemdziesiątych, po czym zostały uznane przez ISO. Wszystkie zestawy ISO 8859 mają znaki 0-127 (hex 00-7F) takie same jak ASCII, zaś pozycjom 128-159 (hex 80-9F) przypisane są dodatkowe kody sterujące, tzw. C1 (faktycznie są nieużywane) ISO 8859-1 (Latin-1) - alfabet łaciński dla Europy zachodniej ISO 8859-2 (Latin-2) - łaciński dla Europy środkowej i wschodniej, również odpowiednia Polska Norma ISO 8859-3 (Latin-3) - łaciński dla Europy południowej ISO 8859-4 (Latin-4) - łaciński dla Europy północnej ISO 8859-5 (Cyrillic) - dla cyrylicy ISO 8859-6 (Arabic) - dla alfabetu arabskiego ISO 8859-7 (Greek) - dla alfabetu greckiego ISO 8859-8 (Hebrew) - dla alfabetu hebrajskiego...
Rok akademicki 2010/2011 21/31 Rok akademicki 2010/2011 22/31 Kod ISO 8859-2 Problem polskich liter W Polsce stosowanych było ok. 20 standardów kodowania polskich liter Problematyka polskich liter opisana jest na http://www.ogonki.agh.edu.pl Najczęściej stosowane standardy są przedstawione poniżej Rok akademicki 2010/2011 23/31 Rok akademicki 2010/2011 24/31 Unicode System operacyjny Unicode - komputerowy zestaw znaków mający w zamierzeniu obejmować wszystkie pisma używane na świecie Definiują go dwa standardy - Unicode oraz ISO 10646. Znaki obu standardów są identyczne Standard Unicode obejmuje przydział przestrzeni numeracyjnej poszczególnym grupom znaków, nie obejmuje zaś sposobów bajtowego kodowania znaków. Jest kilka metod kodowania, oznaczanych skrótami UCS (Universal Character Set) lub UTF (Unicode Transformation Format), a do najważniejszych należą: UCS-4, UTF-8, UTF-32, UTF-16, UTF-7, UCS-2 Kody pierwszych 256 znaków Unicode pokrywają się z kodami ISO Latin 1 (czyli ISO-8859-1) System operacyjny jest programem nadzorującym pracę wszystkich urządzeń systemu komputerowego i tworzy środowisko, w którym pracują inne programy System operacyjny pełni następujące funkcje: umożliwia dialog pomiędzy użytkownikiem a komputerem zarządza procesorem (CPU) zarządza pamięcią operacyjną (RAM) zarządza pracą urządzeń wejścia i wyjścia zarządza pracą kart rozszerzeń, portów oraz interfejsów kontroluje wymianę informacji pomiędzy poszczególnymi urządzeniami organizuje zapis informacji na dyskach umożliwia instalowanie i uruchamianie innych programów umożliwia instalowanie i korzystanie z nowych urządzeń sygnalizuje błędy
Rok akademicki 2010/2011 25/31 Rok akademicki 2010/2011 26/31 System operacyjny - interfejs użytkownika Oprogramowanie użytkowe Pod względem sposobu komunikacji z użytkownikiem rozróżniamy systemy operacyjne: tekstowe - komunikują się za pomocą wydawanych z linii poleceń komend, np. DOS, UNIX graficzne - komunikujące się za pomocą graficznych okienek i symboli (ikon), np. Windows, MacOS, OS2, Linux (KDE, Gnome) Opracowanie systemu okien, ikon i wprowadzenie posługiwania się myszą doprowadziło do rozwoju graficznego interfejsu użytkownika (GUI - Graphical User Interface) GUI jest dziś obowiązującym standardem - trudno sobie wyobrazić komputer bez myszy, bez systemu ikon oraz bez systemu okien, w których uruchamiane są wszystkie programy Edytory tekstu Word (Microsoft), Word Perfect (Corel), Star Office, Wordpad, Notatnik, Tag, OpenOffice.org Writer Arkusze kalkulacyjne Excel (Microsoft), Quattro Pro (Corel), Lotus 123, Tig, OpenOffice.org Calc Bazy danych Access (Microsoft), Paradox, Foxpro, Oracle, dbase, OpenOffice.org Base Programy do tworzenia prezentacji multimedialnych PowerPoint (Microsoft), Corel Presentation, OpenOffice.org Impress Programy graficzne grafika wektorowa: Corel Draw, Adobe Ilustrator grafika rastrowa (bitmapy): Corel Photo Paint, Adobe Photoshop, Ulead Photoimpact, Paint Shop Pro, Gimp, Paint przeglądarki : ACDSee 32, Irfan View, Imaging Rok akademicki 2010/2011 27/31 Rok akademicki 2010/2011 28/31 Oprogramowanie użytkowe Wirusy komputerowe Programy do odtwarzania i obróbki dźwięku Windows Media Player, Odtwarzacz CD, Winamp Wirus komputerowy to najczęściej prosty program komputerowy, który w sposób celowy powiela się bez zgody użytkownika Programy do odtwarzania i obróbki filmów Windows Media Player, Vplayer, Best Player Języki programowania Turbo Pascal, C, C++, Borland Delphi, Visual Basic, Java, Cobol, Fortran, Assembler Programy do korzystania z usług internetowych przeglądarki www: Internet Explorer, FireFox, Opera, Netscape Navigator e-mail: Outlook Express, Microsoft Outlook, Eudora Light, Pegasus Mail, The Bat!, Mozilla Thunderbird komunikatory sieciowe: ICQ, IRC, Gadu Gadu, Skype, Tlen Programy narzędziowe Antywirusy: MKS_VIR, Norton Antivirus, Kaspersky, Avast, Antivirenkit Firewall: Zone Alarm, Norton Personal Firewall, Outpost Firewall testowanie sprzętu, diagnostyka: Norton Utilitis Wirusy wykorzystują słabość zabezpieczeń systemów komputerowych lub właściwości systemów oraz niedoświadczenie i beztroskę użytkowników Niektóre wirusy mają też inne skutki uboczne: kasowanie i niszczenie danych rozsyłanie spamu dokonywanie ataków na serwery internetowe kradzież danych (hasła, numery kart płatniczych, dane osobowe) wyłączenie komputera wyświetlanie grafiki lub odgrywanie dźwięków uniemożliwienie pracy na komputerze umożliwienie przejęcia kontroli nad komputerem osobie nieupoważnionej
Rok akademicki 2010/2011 29/31 Rok akademicki 2010/2011 30/31 Wirusy komputerowe - Klasyfikacja podstawowa Wirusy komputerowe - Klasyfikacja szczegółowa Wirusy - niewielkie programy, powielające się poprzez zarażanie zbiorów wykonywalnych, jednostek alokacji plików lub sektora startowego nośnika danych (HDD, FDD) oraz dokumentów stworzonych za pomocą pakietów biurowych Konie trojańskie - wirusy te ukrywają się w pożytecznym (na pozór) oprogramowaniu, program tego typu po jego uruchomieniu oprócz wykonywania swoich oficjalnych zadań dokonuje także spustoszenia w systemie Bomby logiczne - rodzaj wirusa, który może pozostać w ukryciu przez długi czas, jego aktywacja następuje w momencie nadejścia określonej daty lub wykonania przez użytkownika określonej czynności Robaki (worms) - małe, ale bardzo szkodliwe wirusy, nie potrzebują nosiciela, rozmnażają się samoistnie i w sposób ciągły, powodując w bardzo krótkim czasie wyczerpanie zasobów systemu Wirusy plikowe najstarsza rodzina wirusów początkowo na atak narażone były tylko pliki wykonywalne, potem także zbiory zawierające fragmenty kodu, biblioteki, sterowniki urządzeń infekcja następuje poprzez dopisanie kodu wirusa na końcu pliku lub modyfikację jego początku i dopisanie kodu w środku lub na końcu załadowanie zainfekowanego pliku do pamięci jest równoznaczne z uaktywnieniem wirusa Wirusy sektora startowego dysku (MBR, boot sector) wirus tego typu może ulokować się w MBR i np. zniszczyć jego zawartość, uniemożliwiając tym samym dostęp do dysku wirus przenosi kod inicjujący system z sektora startowego w inny obszar dysku i zajmuje jego miejsce, co powoduje jego załadowanie jeszcze przed startem systemu, a więc także przed uruchomieniem oprogramowania antywirusowego Rok akademicki 2010/2011 31/31 Wirusy komputerowe - Klasyfikacja szczegółowa Wirusy FAT (tablicy alokacji plików) zmieniają wartość pierwszej JAP jednego lub wielu plików na numer wskazujący JAP kodu wirusa wczytanie takiego pliku powoduje uruchomienie wirusa, który w dalszej kolejności może, ale nie musi, załadować właściwy program Makrowirusy ich powstanie związane jest z wprowadzeniem do pakietów biurowych języków pozwalających na tworzenie makr, takich jak np. Visual Basic for Applications (VBA) wirus uaktywnia się w chwili otwarcia zainfekowanego dokumentu, po czym zaraża zdrowe zbiory Wirusy typu stealth podczas próby dostępu do zarażonego pliku lub sektora dysku przez program antywirusowy potrafią zatuszować swą obecność Wirusy polimorficzne nie mają stałej sygnatury, ponieważ ich kod zmienia się samoczynnie przy każdej infekcji