WINA jako element struktury przestępstwa Art. 1 k.k. 1 Odpowiedzialności karnej podlega ten tylko, kto popełnia czyn zabroniony pod groźbą kary przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia. 2. Nie stanowi przestępstwa czyn zabroniony, którego społeczna szkodliwość jest znikoma. 3. Nie popełnia przestępstwa sprawca czynu zabronionego, jeżeli nie można mu przypisać winy w czasie czynu.
I. Teorie winy 1. Psychologiczna teoria winy 2. Normatywna teoria winy a) kompleksowa teoria normatywna, b) czysta teoria normatywna, c) relacyjna teoria winy, 3. Funkcjonalna teoria winy
Ad. 1 Psychologiczna teoria winy a) wina definiowana jako stosunek psychiczny sprawcy do czynu, b) krytyka psychologicznej teorii winy,
Ad. 2 Normatywna teoria winy a) kompleksowa teoria normatywna winą jest ujemnie oceniany, z punktu widzenia ustawy karnej, stosunek psychiczny sprawcy do czynu (sprawcy dorosłego, poczytalnego, działającego w normalnej sytuacji motywacyjnej). umyślność i nieumyślność odgrywa podwójną rolę w strukturze przestępstwa: należy do strony podmiotowej czynu zabronionego, współwyznaczając wraz z innymi znamionami typ umyślnego lub nieumyślnego czynu zabronionego decyduje wraz z innymi czynnikami (np. wymagalność zgodnego z prawem zachowania się) o istnieniu winy, jej rodzaju (wina umyślna, wina nieumyślna) i stopniu.
b) czysta teoria normatywna winą jest sam zarzut stawiany sprawcy zabronionego czynu umyślnego lub nieumyślnego, zarzut uwarunkowany jego dojrzałością, poczytalnością, rozpoznawalnością bezprawności czynu oraz wymagalności zgodnego z prawem zachowania się. Czysta teoria normatywna stoi na stanowisku ścisłego oddzielenia od siebie umyślności i nieumyślności, jako elementów strony podmiotowej czynu zabronionego, od odrębnego szczebla struktury przestępstwa jakim jest wina.
Ad. 3 Funkcjonalna teoria winy Przedstawiciele: Jakobs, Roxin Wina jest określona celowościowo, Cel: prewencja generalna pozytywna, Nie wina wyznacza granicę karania, przeciwnie prewencja generalna wyznacza winę i jej rozmiar
II. Przesłanki przypisania winy 1. zdatność do przypisania winy warunkowana dojrzałością (art. 10 k.k.) i poczytalnością w stopniu co najmniej ograniczonym (art. 31 k.k.) sprawcy 2. sprawca musi mieć możliwość rozpoznania bezprawności czynu (art. 30 k.k.) i możliwość rozpoznania, że nie zachodzą okoliczności wyłączające bezprawność ani winę (art. 29 k.k.) 3. wymagalność zgodnego z prawem zachowania musi zachodzić w konkretnej sytuacji
Art. 10 k.k. 1.Na zasadach określonych w tym kodeksie odpowiada ten, kto popełnia czyn zabroniony po ukończeniu 17 lat. 2. Nieletni, który po ukończeniu 15 lat dopuszcza się czynu zabronionego określonego w art. 134, art. 148 1, 2 lub 3, art. 156 1 lub 3, art. 163 1 lub 3, art. 166, art. 173 1 lub 3, art. 197 3, art. 252 1 lub 2 oraz w art. 280, może odpowiadać na zasadach określonych w tym kodeksie, jeżeli okoliczności sprawy oraz stopień rozwoju sprawcy, jego właściwości i warunki osobiste za tym przemawiają, a w szczególności, jeżeli poprzednio stosowane środki wychowawcze lub poprawcze okazały się bezskuteczne. 3.W wypadku określonym w 2 orzeczona kara nie może przekroczyć dwóch trzecich górnej granicy ustawowego zagrożenia przewidzianego za przypisane sprawcy przestępstwo; sąd może zastosować także nadzwyczajne złagodzenie kary. 4.W stosunku do sprawcy, który popełnił występek po ukończeniu lat 17, lecz przed ukończeniem lat 18, sąd zamiast kary stosuje środki wychowawcze, lecznicze albo poprawcze przewidziane dla nieletnich, jeżeli okoliczności sprawy oraz stopień rozwoju sprawcy, jego właściwości i warunki osobiste za tym przemawiają.
Art. 29. k.k. Nie popełnia przestępstwa, kto dopuszcza się czynu zabronionego w usprawiedliwionym błędnym przekonaniu, że zachodzi okoliczność wyłączająca bezprawność albo winę; jeżeli błąd sprawcy jest nieusprawiedliwiony, sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary. Art. 30 k.k. Nie popełnia przestępstwa, kto dopuszcza się czynu zabronionego w usprawiedliwionej nieświadomości jego bezprawności; jeżeli błąd sprawcy jest nieusprawiedliwiony, sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary. Art. 31 k.k. 1.Nie popełnia przestępstwa, kto, z powodu choroby psychicznej, upośledzenia umysłowego lub innego zakłócenia czynności psychicznych, nie mógł w czasie czynu rozpoznać jego znaczenia lub pokierować swoim postępowaniem. 2.Jeżeli w czasie popełnienia przestępstwa zdolność rozpoznania znaczenia czynu lub kierowania postępowaniem była w znacznym stopniu ograniczona, sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary. 3.Przepisów 1 i 2 nie stosuje się, gdy sprawca wprawił się w stan nietrzeźwości lub odurzenia powodujący wyłączenie lub ograniczenie poczytalności, które przewidywał albo mógł przewidzieć.
III. Funkcje winy w prawie karnym 1. Legitymizująca funkcja winy, 2. Limitująca funkcja winy, Art. 53 k.k. 1 Sąd wymierza karę według swojego uznania, w granicach przewidzianych przez ustawę, bacząc, by jej dolegliwość nie przekraczała stopnia winy, uwzględniając stopień społecznej szkodliwości czynu oraz biorąc pod uwagę cele zapobiegawcze i wychowawcze, które ma osiągnąć w stosunku do skazanego, a także potrzeby w zakresie kształtowania świadomości prawnej społeczeństwa. 2.Wymierzając karę, sąd uwzględnia w szczególności motywację i sposób zachowania się sprawcy, popełnienie przestępstwa wspólnie z nieletnim, rodzaj i stopień naruszenia ciążących na sprawcy obowiązków, rodzaj i rozmiar ujemnych następstw przestępstwa, właściwości i warunki osobiste sprawcy, sposób życia przed popełnieniem przestępstwa i zachowanie się po jego popełnieniu, a zwłaszcza staranie o naprawienie szkody lub zadośćuczynienie w innej formie społecznemu poczuciu sprawiedliwości, a także zachowanie się pokrzywdzonego. 3.Wymierzając karę sąd bierze także pod uwagę pozytywne wyniki przeprowadzonej mediacji pomiędzy pokrzywdzonym a sprawcą albo ugodę pomiędzy nimi osiągniętą w postępowaniu przed sądem lub prokuratorem.
Ad. 2 funkcja limitująca winy: stopień winy nie jest dyrektywą wymiaru kary tylko zasadą, nie ma bowiem nakazu orzekania kary odpowiadającej swoja dolegliwością stopniowi winy (nie wskazuje on więc na konkretną wysokość kary) wyznacza natomiast górną granicę dolegliwości, jaką można sprawcy wymierzyć stopień winy rozumiany jest tu jako kwantum naganności czynu (jego społecznej szkodliwości) jakie można sprawcy przypisać (za które można go uczynić odpowiedzialnym)
*Stopień zawinienia określenie stopnia wolności sprawcy w realizacji zarzucanego mu czynu zabronionego. Na stopień zawinienia wpływają okoliczności, które decydować będą o zakresie swobody sprawcy w wyborze i realizacji zachowania zgodnego z prawem: możliwość rozpoznania faktycznego i społecznego znaczenia czynu, możliwość podjęcia decyzji zgodnego z prawem zachowania oraz możliwość faktycznego sterowania swoim postępowaniem. *Konkretną winę sprawcy wyznaczają dwie zmienne: obiektywna ocena społecznej szkodliwości czynu i rzutowany na ta ocenę stopień zawinienia odpowiadający subiektywnej możliwości podjęcia przez sprawcę zachowania zgodnego z prawem. Podstawą przypisania sprawcy winy jest założenie możliwości sensownej autodeterminacji sprawcy czynu zabronionego.
tzw. zasada koincydencji zasadą jest konieczność stwierdzenia u sprawcy winy w czasie czynu (!) Ograniczenie faktycznej wolności jest irrelewantne z punktu widzenia stopnia zawinienia o ile było determinowane wcześniejszymi działaniami lub zaniechaniami sprawcy (problem usprawiedliwienia lub braku usprawiedliwienia dla przyczyn ograniczających możliwość swobodnego podejmowania i wykonywania decyzji przez sprawcę)
*Dwa pojęcia winy w prawie karnym Wina jest to możliwość postawienia sprawcy zarzutu, że zachował się sprzecznie z prawem pomimo możliwości zachowania się zgodnie z normą przy braku zachodzenia okoliczności wyłączających winę. Wina to oceniana z punktu widzenia społeczno etycznego wadliwość procesu decyzyjnego w warunkach możliwości podjęcia decyzji zgodnie z normą. Wina stanowi kwantum naganności czynu, jakie można sprawcy przypisać (za jakie można uczynić go odpowiedzialnym) z uwagi na domniemaną wolność i możliwość dochowania wierności prawu.