MIASTA I GMINY SZTUM

GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI MIASTA I GMINY SZTUM NA LATA 2016 2020 Opracwanie: mgr inż. arch. Janna Małuj, dktrantka Plitechniki Gdańskiej z zespłem w składzie: mgr inż. arch. Alicja Stefańska, dktrantka Plitechniki Gdańskiej mgr inż. arch. Wernika Dettlaff, dktrantka Plitechniki Gdańskiej mgr inż. arch. Łukasz Bugalski, dktrant Plitechniki Gdańskiej inż. Angelika Plata Angelika Rgżyńska Oliwia Burzyńska Wiktria Witsławska Maj 2016

1. Spis treści 1. Spis treści... 2 2. Wstęp... 5 2.1. Przedmit i cel pracwania... 5 2.2. Pdstawa prawna pracwania gminneg prgramu pieki nad zabytkami... 5 3. Uwarunkwania prawne chrny i pieki nad zabytkami... 6 3.1. Obwiązki samrządu gminy... 7 3.2. Obwiązki właścicieli i psiadaczy zabytków... 11 3.3. Instrumenty pieki nad zabytkami... 12 3.3.1. Zabytki wpisane d rejestru zabytków... 13 3.3.2. Zabytki wpisane d ewidencji zabytków... 18 3.3.3. Zabytki ruchme... 20 3.3.4. Zabytki znajdujące się w muzeach i w biblitekach... 22 3.3.5. Materiały... 23 3.3.6. Wybrane prawa i bwiązki pwszechne... 23 3.4. Inne regulacje prawne... 25 3.5. Organy chrny zabytków... 28 4. Uwarunkwania zewnętrzne chrny dziedzictwa kulturweg... 28 4.1. Strategiczne cele plityki państwa w zakresie chrny zabytków i pieki nad zabytkami... 28 4.1.1.Krajwy prgram chrny zabytków i pieki nad zabytkami na lata 2014 2017.. 28 4.1.2.Kncepcja Przestrzenneg Zagspdarwania Kraju 2030... 30 4.1.3.Uzupełnienie Nardwej Strategii Rzwju Kultury na lata 2004 2020... 31 4.1.4.Strategia Rzwju Kraju 2020... 32 4.1.5.Strategia Rzwju Kapitału Spłeczneg 2020... 32 4.1.6.Nardwy Plan Rewitalizacji 2022.... 33 4.2. Relacje gminneg prgramu pieki nad zabytkami z dkumentami wyknanymi na pzimie wjewództwa... 34 4.2.1.Strategia Rzwju Wjewództwa Pmrskieg 2020... 34 4.2.2.Plan zagspdarwania przestrzenneg wjewództwa pmrskieg... 36 4.2.3.Prgram Opieki nad Zabytkami Wjewództwa Pmrskieg na lata 2011 2014. 39 4.3. Relacje gminneg prgramu pieki nad zabytkami z dkumentami wyknanymi na pzimie pwiatu i gminy... 40 4.3.1. Studium uwarunkwań i kierunków zagspdarwania przestrzenneg Gminy....40 4.3.2.Raprt dtyczący delimitacji bszarów zdegradwanych w Mieście z lipca 2015 rku... 48 2

4.3.3 Obwiązujące Miejscwe Plany Zagspdarwania Przestrzenneg Gminy i Miasta :..50 5. Charakterystyka zasbów i frmy chrny dziedzictwa i krajbrazu kulturweg gminy... 56 5.1. Zarys histrii bszaru gminy... 56 5.2. Charakterystyka całści dziedzictwa kulturweg gminy na tle zarysu histrii bszaru gminy.. 62 5.2.1.Krajbrazu kulturweg... 62 5.2.2.Charakterystyka układu urbanistyczneg miasta u... 65 5.2.3.Charakterystyka układów ruralistycznych gminy... 66 5.2.4.Charakterystyka cmentarzy... 71 5.2.5.Charakterystyka parków, grdów i innych frm zaprjektwanej zieleni... 73 5.2.6. Charakterystyka miejsc upamiętniających wydarzenia histryczne bądź działalnść wybitnych sbistści lub instytucji... 77 5.2.7.Charakterystyka dzieł architektury i budwnictwa... 77 5.2.8.Charakterystyka dziedzictwa niematerialneg... 81 5.3. Zabytki bjęte prawnymi frmami pieki... 82 5.3.1.Obiekty i bszary wpisane d rejestru zabytków... 82 6. Ocena stanu dziedzictwa kulturweg. Analiza szans i zagrżeń... 85 6.1. Struktura własnści... 85 6.2. Stan zachwania... 85 6.3. Użytkwanie zasbów dziedzictwa kulturweg... 86 6.4. Analiza SWOT... 87 7. Załżenia prgramwe... 89 7.1. Prirytety prgramu pieki... 89 7.2. Kierunki działań i zadania prgramu pieki... 89 8. Instrumentarium realizacji prgramu pieki nad zabytkami... 91 9. Zasady ceny realizacji prgramu pieki nad zabytkami... 92 10. Źródła finanswania prgramu pieki nad zabytkami... 93 11. Realizacja i finanswanie przez gminę zadań z zakresu chrny zabytków... 97 3

ZAŁĄCZNIKI: ZAŁĄCZNIK NR 1: ZAŁĄCZNIK GRAFICZNY ZAŁĄCZNIK NR 2: LISTA ZABYTKÓW NIERUCHOMYCH WPISANYCH DO REJESTRU ZABYTKÓW ZAŁĄCZNIK NR 3: LISTA ZABYTKÓW NIERUCHOMYCH UJĘTYCH W GMINNEJ EWIDENCJI ZABYTKÓW ZAŁĄCZNIK NR 4: USTALENIA OBOWIĄZUJĄCYCH MIEJSCOWYCH PLANÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO ZAŁĄCZNIK NR 5: USTALENIA OCHRONY ZABYTKÓW W DOKUMENTACH PLANISTYCZNYCH RYSUNKI (OBSZAR A, OBSZAR B I C, OBSZAR D I E) 4

2. Wstęp 2.1. Przedmit i cel pracwania Przedmitem pracwania jest dziedzictw kulturwe Miasta i Gminy, które stanwi isttny czynnik w rzwju spłeczngspdarczym teg terenu. Występuje tu wiele biektów zabytkwych, w tym szczególnej wartści histrycznej, architektnicznej i artystycznej, wymagających planwych działań w zakresie pieki nad zabytkami. Niniejszy prgram pieki nad zabytkami ma na celu kreślenie zasadniczych kierunków działa i zadań na rzecz chrny zabytków i pieki nad zabytkami. 2.2. Pdstawa prawna pracwania gminneg prgramu pieki nad zabytkami Gminny prgram pieki nad zabytkami sprządzany jest przez burmistrza na kres czterech lat na pdstawie art. 87 ust. 1 ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. chrnie zabytków i piece nad zabytkami (t. j. Dz. U. z 2014 r. pz. 1446, z 2015 r. pz. 397, 774). P jeg pracwaniu i uzyskaniu pinii wjewódzkieg knserwatra zabytków, jest n przyjmwany przez radę miasta i gminy i głaszany w wjewódzkim dzienniku urzędwym. Burmistrz zbwiązany jest c dwa lata sprządzić sprawzdanie z realizacji prgramu, które przedstawia radzie gminy. Zgdnie z art. 87 ust. 2 gminny prgram pieki nad zabytkami ma na celu w szczególnści: 1. włączenie prblemów chrny zabytków d systemu zadań strategicznych, wynikających z kncepcji przestrzenneg zagspdarwania kraju; 2. uwzględnianie uwarunkwań chrny zabytków, w tym krajbrazu kulturweg i dziedzictwa archelgiczneg, łącznie z uwarunkwaniami chrny przyrdy i równwagi eklgicznej; 3. zahamwanie prcesów degradacji zabytków i dprwadzenie d pprawy stanu ich zachwania; 4. wyekspnwanie pszczególnych zabytków raz walrów krajbrazu kulturweg; 5. pdejmwanie działań zwiększających atrakcyjnść zabytków dla ptrzeb spłecznych, turystycznych i edukacyjnych raz wspieranie inicjatyw sprzyjających wzrstwi śrdków finanswych na piekę nad zabytkami; 6. kreślenie warunków współpracy z właścicielami zabytków, eliminujących sytuacje knfliktwe związane z wykrzystaniem tych zabytków; 7. pdejmwanie przedsięwzięć umżliwiających twrzenie miejsc pracy związanych z pieką nad zabytkami. Pdstawę d sprządzania gminneg prgramu pieki nad zabytkami kreśla art. 21 chrnie zabytków i piece nad zabytkami (t. j. Dz. U. z 2014 r. pz. 1446, z 2015 r. pz. 397, 774). Jest nią gminna ewidencja zabytków. Art. 22. 1. Generalny Knserwatr Zabytków prwadzi krajwą ewidencję zabytków w frmie zbiru kart ewidencyjnych zabytków znajdujących się w wjewódzkich ewidencjach zabytków. 2. Wjewódzki knserwatr zabytków prwadzi wjewódzką ewidencję zabytków w frmie kart ewidencyjnych zabytków znajdujących się na terenie wjewództwa. 3. Włączenie karty ewidencyjnej zabytku ruchmeg niewpisaneg d rejestru d wjewódzkiej ewidencji zabytków mże nastąpić za zgdą właściciela teg zabytku. 5

4. Wójt (burmistrz, prezydent miasta) prwadzi gminną ewidencję zabytków w frmie zbiru kart adreswych zabytków nieruchmych z terenu gminy. 5. W gminnej ewidencji zabytków pwinny być ujęte: 1) zabytki nieruchme wpisane d rejestru; 2) inne zabytki nieruchme znajdujące się w wjewódzkiej ewidencji zabytków; 3) inne zabytki nieruchme wyznaczne przez wójta (burmistrza, prezydenta miasta) w przumieniu z wjewódzkim knserwatrem zabytków. 6. Właściwy dyrektr urzędu mrskieg prwadzi ewidencję zabytków znajdujących się na plskich bszarach mrskich w frmie zbiru kart ewidencyjnych. 3. Uwarunkwania prawne chrny i pieki nad zabytkami Zabytki zstały bjęte chrną zadeklarwaną jak knstytucyjny bwiązek państwa i każdeg bywatela, czym mówi art. 5, art. 6 ust 1. i art 86. Knstytucji RP (t. j. Dz. U. z 1997 r. Nr 78, pz. 483, z 2001 r. Nr 28, pz. 319, z 2006 r. Nr 200, pz. 1471, z 2009 r., Nr 114, pz. 946.) Definicje zabytku raz pjęć chrny i pieki zawarte są w ustawie z dnia 23 lipca 2003 r. chrnie zabytków i piece nad zabytkami (t. j. Dz. U. z 2014 r. pz. 1446, z 2015 r. pz. 397, 774). Art. 3 pkt 1 ustawy brzmi: zabytek nieruchmść lub rzecz ruchmą, ich części lub zespły, będące dziełem człwieka lub związane z jeg działalnścią i stanwiące świadectw mininej epki bądź zdarzenia, których zachwanie leży w interesie spłecznym ze względu na psiadaną wartść histryczną, artystyczną lub naukwą; Ustawwa definicja zabytku jest szerka i bejmuje nie tylk nieruchmści wpisane d rejestru zabytków, czy też ujęte w wjewódzkiej ewidencji lub ewidencji gminnej, ale również wszystkie inne nieruchmści lub ich części psiadające kreślne w definicji cechy. W związku z tym ne również są przedmitem chrny i pieki wynikającej z ustawy. Zgdnie z art. 6 tej ustawy: 1. Ochrnie i piece pdlegają, bez względu na stan zachwania: 1) zabytki nieruchme będące, w szczególnści: a. krajbrazami kulturwymi, b. układami urbanistycznymi, ruralistycznymi i zespłami budwlanymi, c. dziełami architektury i budwnictwa, d. dziełami budwnictwa brnneg, e. biektami techniki, a zwłaszcza kpalniami, hutami, elektrwniami i innymi zakładami przemysłwymi, f. cmentarzami, g. parkami, grdami i innymi frmami zaprjektwanej zieleni, h. miejscami upamiętniającymi wydarzenia histryczne bądź działalnść wybitnych sbistści lub instytucji; 2) zabytki ruchme będące, w szczególnści: 6

a. dziełami sztuk plastycznych, rzemisła artystyczneg i sztuki użytkwej, b. klekcjami stanwiącymi zbiry przedmitów zgrmadznych i uprządkwanych według kncepcji sób, które twrzyły te klekcje, c. numizmatami raz pamiątkami histrycznymi, a zwłaszcza militariami, sztandarami, pieczęciami, dznakami, medalami i rderami, d. wytwrami techniki, a zwłaszcza urządzeniami, śrdkami transprtu raz maszynami i narzędziami świadczącymi kulturze materialnej, charakterystycznymi dla dawnych i nwych frm gspdarki, dkumentującymi pzim nauki i rzwju cywilizacyjneg, e. materiałami biblitecznymi, których mwa w art. 5 ustawy z dnia 27 czerwca 1997 r. biblitekach (t. j. Dz. U. z 2012 r. pz. 642 i 908 raz z 2013 r. pz. 829.) f. instrumentami muzycznymi, g. wytwrami sztuki ludwej i rękdzieła raz innymi biektami etngraficznymi, h. przedmitami upamiętniającymi wydarzenia histryczne bądź działalnść wybitnych sbistści lub instytucji; 3) zabytki archelgiczne będące, w szczególnści: a. pzstałściami terenwymi pradziejweg i histryczneg sadnictwa, b. cmentarzyskami, c. kurhanami, d. reliktami działalnści gspdarczej, religijnej i artystycznej. 2. Ochrnie mgą pdlegać nazwy gegraficzne, histryczne lub tradycyjne nazwy biektu budwlaneg, placu, ulicy lub jednstki sadniczej. Pjęcia: zabytku nieruchmeg, zabytku ruchmeg, zabytku archelgiczneg, histryczneg układu urbanistyczneg lub ruralistyczneg, histryczneg zespłu zabudwy, krajbrazu kulturweg zdefiniwane są w art. 3 tejże ustawy. 3.1. Obwiązki samrządu gminy Obwiązki samrządu gminy z zakresu chrny zabytków i pieki nad zabytkami kreślne są przede wszystkim w następujących aktach prawnych: 1. ustawie z dnia 8 marca 1990 r. samrządzie gminnym (t. j. Dz. U. z 2015 r. pz. 1515, 1890), 2. ustawie z dnia 23 lipca 2003 r. chrnie zabytków i piece nad zabytkami (t. j. Dz. U. z 2014 r. pz. 1446, z 2015 r. pz. 397, 774), 3. ustawie z dnia 27 marca 2003 r. planwaniu i zagspdarwaniu przestrzennym (t. j. Dz. U. z 2015 r. pz. 199, 443, 774, 1265, 1434, 1713, 1777, ). W art. 7 ustawa samrządzie gminnym definiuje zadania własne gminy, d których należą m.in. zagadnienia: 1) ładu przestrzenneg, gspdarki nieruchmściami, chrny śrdwiska i przyrdy... 9) kultury, w tym biblitek gminnych i innych instytucji kultury raz chrny zabytków i pieki nad zabytkami. Ustawa chrnie zabytków i piece nad zabytkami jest pdstawwym aktem prawnym regulującym prblematykę chrny dóbr kultury. Art. 4 ustala, że: 7

Ochrna zabytków plega, w szczególnści, na pdejmwaniu przez rgany administracji publicznej działań mających na celu: 1. zapewnienie warunków prawnych, rganizacyjnych i finanswych umżliwiających trwałe zachwanie zabytków raz ich zagspdarwanie i utrzymanie; 2. zapbieganie zagrżenim mgącym spwdwać uszczerbek dla wartści zabytków; 3. udaremnianie niszczenia i niewłaściweg krzystania z zabytków; 4. przeciwdziałanie kradzieży, zaginięciu lub nielegalnemu wywzwi zabytków za granicę; 5. kntrlę stanu zachwania i przeznaczenia zabytków; 6. uwzględnianie zadań chrnnych w planwaniu i zagspdarwaniu przestrzennym raz przy kształtwaniu śrdwiska. Ochrna i pieka nad zabytkami stanwią isttny element plityki przestrzennej prwadznej na terenie gminy. Zgdnie z art. 3 ust. 1 ustawy planwaniu i zagspdarwaniu przestrzennym: Kształtwanie i prwadzenie plityki przestrzennej na terenie gminy, w tym uchwalanie studium uwarunkwań i kierunków zagspdarwania przestrzenneg gminy raz miejscwych planów zagspdarwania przestrzenneg, (...) należy d zadań własnych gminy. Art. 1 ust. 2 tej ustawy stwierdza: W planwaniu i zagspdarwaniu przestrzennym uwzględnia się zwłaszcza: 1) wymagania ładu przestrzenneg, w tym urbanistyki i architektury; 2) walry architektniczne i krajbrazwe; 4) wymagania chrny dziedzictwa kulturweg i zabytków raz dóbr kultury współczesnej. Isttne znaczenie dpwiednieg kształtwania i prwadzenia plityki przestrzennej dla chrny dóbr kultury pdkreśla art. 7 ustawy chrnie zabytków i piece nad zabytkami, który ustanawia frmy chrny zabytków: Frmami chrny zabytków są: 1. wpis d rejestru zabytków; 2. uznanie za pmnik histrii; 3. utwrzenie parku kulturweg; 4. ustalenia chrny w miejscwym planie zagspdarwania przestrzenneg alb w decyzji ustaleniu lkalizacji inwestycji celu publiczneg, decyzji warunkach zabudwy, decyzji zezwleniu na realizację inwestycji drgwej, decyzji ustaleniu lkalizacji linii klejwej lub decyzji zezwleniu na realizację inwestycji w zakresie ltniska użytku publiczneg. O uwzględnieniu frm chrny w planwaniu przestrzennym mówią też następujące artykuły ustawy chrnie zabytków i piece nad zabytkami: Art. 18. 1. Ochrnę zabytków i piekę nad zabytkami uwzględnia się przy sprządzaniu i aktualizacji kncepcji przestrzenneg zagspdarwania kraju, strategii rzwju wjewództw, planów zagspdarwania przestrzenneg wjewództw, planu zagspdarwania przestrzenneg mrskich wód wewnętrznych, mrza terytrialneg i wyłącznej strefy eknmicznej, analizy 8

studiów z zakresu zagspdarwania przestrzenneg pwiatu, strategii rzwju gmin, studiów uwarunkwań i kierunków zagspdarwania przestrzenneg gmin raz miejscwych planów zagspdarwania przestrzenneg alb decyzji ustaleniu lkalizacji inwestycji celu publiczneg, decyzji warunkach zabudwy, decyzji zezwleniu na realizację inwestycji drgwej, decyzji ustaleniu lkalizacji linii klejwej lub decyzji zezwleniu na realizację inwestycji w zakresie ltniska użytku publiczneg. 2. W kncepcji, strategiach, analizach, planach i studiach, których mwa w ust. 1, w szczególnści: 1) uwzględnia się krajwy prgram chrny zabytków i pieki nad zabytkami; 2) kreśla się rzwiązania niezbędne d zapbiegania zagrżenim dla zabytków, zapewnienia im chrny przy realizacji inwestycji raz przywracania zabytków d jak najlepszeg stanu; 3. ustala się przeznaczenie i zasady zagspdarwania terenu uwzględniające piekę nad zabytkami. Art. 19. 1. W studium uwarunkwań i kierunków zagspdarwania przestrzenneg gminy raz w miejscwym planie zagspdarwania przestrzenneg uwzględnia się, w szczególnści chrnę: 1) zabytków nieruchmych wpisanych d rejestru i ich tczenia; 2) innych zabytków nieruchmych, znajdujących się w gminnej ewidencji zabytków; 3) parków kulturwych. 1a. W decyzji ustaleniu lkalizacji inwestycji celu publiczneg, decyzji warunkach zabudwy, decyzji zezwleniu na realizację inwestycji drgwej, decyzji ustaleniu lkalizacji linii klejwej lub decyzji zezwleniu na realizację inwestycji w zakresie ltniska użytku publiczneg uwzględnia się w szczególnści chrnę: 1) zabytków nieruchmych wpisanych d rejestru i ich tczenia; 2) innych zabytków nieruchmych, znajdujących się w gminnej ewidencji zabytków. 1b. W uchwale kreślającej zasady i warunki sytuwania biektów małej architektury, tablic i urządzeń reklamwych raz grdzeń uwzględnia się w szczególnści: 1) chrnę zabytków nieruchmych wpisanych d rejestru i ich tczenia; 2) chrnę zabytków nieruchmych, innych niż wymienine w pkt 1, znajdujących się w gminnej ewidencji zabytków; 3) wniski i rekmendacje audytów krajbrazwych raz plany chrny parków krajbrazwych. 2. W przypadku gdy gmina psiada gminny prgram pieki nad zabytkami, ustalenia teg prgramu uwzględnia się w studium i planie, których mwa w ust. 1. 3. W studium i planie, których mwa w ust. 1, ustala się, w zależnści d ptrzeb, strefy chrny knserwatrskiej bejmujące bszary, na których bwiązują kreślne ustaleniami planu graniczenia, zakazy i nakazy, mające na celu chrnę znajdujących się na tym bszarze zabytków. 9

Art. 20. Prjekty i zmiany miejscweg planu zagspdarwania przestrzenneg pdlegają uzgdnieniu z wjewódzkim knserwatrem zabytków w zakresie kształtwania zabudwy i zagspdarwania terenu. Uchwała której mwa w wymieninym pwyżej art.19 ust 1b jest w kmpetencjach rady gminy na pdstawie art. 37a ustawy planwaniu i zagspdarwaniu przestrzennym. Mże na zawierać ustalenia dtyczące zasad i warunków sytuwania biektów małej architektury, tablic reklamwych i urządzeń reklamwych raz grdzeń, ich gabaryty, standardy jakściwe raz rdzaje materiałów budwlanych, z jakich mgą być wyknane. Przyzwlenie ta wynika z ustawy z dnia 24 kwietnia 2015 r. zmianie niektórych ustaw w związku ze wzmcnieniem narzędzi chrny krajbrazu. Zgdnie z art. 16 ustawy chrnie zabytków i piece nad zabytkami radzie gminy przysługują także wla i kmpetencje w zakresie twrzenia parku kulturweg w celu chrny krajbrazu kulturweg raz zachwania wyróżniających się krajbrazw terenów z zabytkami nieruchmymi charakterystycznymi dla miejscwej tradycji budwlanej i sadniczej. Art. 17. 1. Na terenie parku kulturweg lub jeg części mgą być ustanwine zakazy i graniczenia dtyczące: 1) prwadzenia rbót budwlanych raz działalnści przemysłwej, rlniczej, hdwlanej, handlwej lub usługwej; 2) zmiany spsbu krzystania z zabytków nieruchmych; 3) umieszczania tablic, napisów, głszeń reklamwych i innych znaków niezwiązanych z chrną parku kulturweg, z wyjątkiem znaków drgwych i znaków związanych z chrną prządku i bezpieczeństwa publiczneg, z zastrzeżeniem art. 12 ust. 1; 3a) zasad i warunków sytuwania biektów małej architektury; 3. składwania lub magazynwania dpadów. Zgdnie z Rzprządzeniem Ministra Kultury z dnia 25 sierpnia 2004 r. w sprawie rganizacji i spsbu chrny zabytków na wypadek knfliktu zbrjneg i sytuacji kryzyswych(dz.u.04.212.2153) d kmpetencji gmin należy też sprządzanie planu chrny zabytków na wypadek knfliktu zbrjneg i sytuacji kryzyswych. Art. 3. 1. Organizację i spsób chrny zabytków, na wypadek knfliktu zbrjneg i sytuacji kryzyswych, planuje się w jednstkach rganizacyjnych psiadających zabytki raz na pszczególnych stpniach administracji, ujmując stan zasbu pdlegająceg chrnie, zagrżenia, zamiar działania, spsób realizacji, niezbędne siły i śrdki raz czas i kszty wyknania w sprządzanych w tym celu następujących dkumentach: 1) planie chrny zabytków jednstki rganizacyjnej; 2) gminnym planie chrny zabytków; 3) pwiatwym planie chrny zabytków; 4) wjewódzkim planie chrny zabytków; 5) krajwym planie chrny zabytków. 10

2. Plany chrny zabytków, których mwa w ust. 1, sprządza się dpwiedni d przewidywanych i realnych zagrżeń, w szczególnści na wypadek: 1) pżaru; 2) pwdzi, ulewy lub zalania z innych przyczyn; 3) wichury; 4) katastrfy budwlanej, awarii technicznej, chemicznej; 5) demnstracji i rzruchów ulicznych, rabunku lub aktu wandalizmu; 6) ataku terrrystyczneg; 7) knfliktu zbrjneg. 3. Plany chrny zabytków zawierają w szczególnści: 1) infrmacje niezbędne d realizacji prac przygtwawczych raz sprawneg krdynwania i zarządzania chrną w pszczególnych etapach działania; 2) wykaz sób uprawninych d pdejmwania decyzji i kierwania chrną; 3) wyszczególnienie spsbów przepływu infrmacji na wszystkich stpniach zarządzania. 4. W razie zaistnienia knfliktu zbrjneg lub sytuacji kryzyswej, gdy planwane prace związane z chrną zabytków nie zstały w całści wyknane, kierwnik jednstki rganizacyjnej psiadającej zabytki zabezpiecza je w spsób draźny przed zniszczeniem, uszkdzeniem lub zaginięciem. 5. Plany chrny sprządza się według "Instrukcji przygtwania i realizacji planów chrny zabytków na wypadek knfliktu zbrjneg i sytuacji kryzyswych", stanwiącej załącznik d rzprządzenia. Art. 4. 1. Plan chrny zabytków jednstki rganizacyjnej na wypadek knfliktu zbrjneg i sytuacji kryzyswych pracwuje kierwnik jednstki rganizacyjnej psiadającej zabytki, w uzgdnieniu z wjewódzkim knserwatrem zabytków, raz przedstawia d zatwierdzenia wójtwi (burmistrzwi, prezydentwi miasta). 2. Gminny plan chrny zabytków na wypadek knfliktu zbrjneg i sytuacji kryzyswych pracwuje wójt (burmistrz, prezydent miasta); plan ten pdlega uzgdnieniu z wjewódzkim knserwatrem zabytków raz właściwym terenwym rganem brny cywilnej na bszarze pwiatu. Pnadt, w zakres bwiązków samrządu gminy związanych z chrną zabytków i pieką nad zabytkami, wchdzą także bwiązki wynikające z jeg statusu jak właściciela lub psiadacza zabytku, których mwa pniżej. 3.2. Obwiązki właścicieli i psiadaczy zabytków Obwiązki właścicieli i psiadaczy zabytków związane z chrną i pieką nad tymi zabytkami w szerkim zakresie ustala ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. chrnie zabytków i piece nad zabytkami (t. j. Dz. U. z 2014 r. pz. 1446, z 2015 r. pz. 397, 774, 1777). Zgdnie z art. 5 tej ustawy: Opieka nad zabytkiem sprawwana przez jeg właściciela lub psiadacza plega, w szczególnści, na zapewnieniu warunków: 11

1) naukweg badania i dkumentwania zabytku; 2) prwadzenia prac knserwatrskich, restauratrskich i rbót budwlanych przy zabytku; 3) zabezpieczenia i utrzymania zabytku raz jeg tczenia w jak najlepszym stanie; 4) krzystania z zabytku w spsób zapewniający trwałe zachwanie jeg wartści; 5) ppularyzwania i upwszechniania wiedzy zabytku raz jeg znaczeniu dla histrii i kultury. Zgdnie z art. 28 tej ustawy: Niezależnie d bwiązków wynikających z pieki nad zabytkami, kreślnych w art. 5, właściciel lub psiadacz zabytku wpisaneg d rejestru lub zabytku znajdująceg się w wjewódzkiej ewidencji zabytków zawiadamia wjewódzkieg knserwatra zabytków : 1) uszkdzeniu, zniszczeniu, zaginięciu lub kradzieży zabytku, niezwłcznie p pwzięciu wiadmści wystąpieniu zdarzenia; 2) zagrżeniu dla zabytku, niezwłcznie p pwzięciu wiadmści wystąpieniu zagrżenia; 3) zmianie miejsca przechwania zabytku ruchmeg w terminie miesiąca d dnia nastąpienia tej zmiany; 4) zmianach dtyczących stanu prawneg zabytku, nie później niż w terminie miesiąca d dnia ich wystąpienia lub pwzięcia nich wiadmści. 3.3. Instrumenty pieki nad zabytkami Ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. chrnie zabytków i piece nad zabytkami (t. j. Dz. U. z 2014 r. pz. 1446, z 2015 r. pz. 397, 774, 1777) rzdziela pjęcia (a wraz z tym prawa i bwiązki z nimi związane) chrny zabytków i pieki nad zabytkami. Zgdnie z art. 5 ustawy: Opieka nad zabytkiem sprawwana przez jeg właściciela lub psiadacza plega, w szczególnści, na zapewnieniu warunków: 1) naukweg badania i dkumentwania zabytku; 2) prwadzenia prac knserwatrskich, restauratrskich i rbót budwlanych przy zabytku; 3) zabezpieczenia i utrzymania zabytku raz jeg tczenia w jak najlepszym stanie; 4) krzystania z zabytku w spsób zapewniający trwałe zachwanie jeg wartści; 5) ppularyzwania i upwszechniania wiedzy zabytku raz jeg znaczeniu dla histrii i kultury. Ustawa kreśla również definicje: prace knserwatrskie działania mające na celu zabezpieczenie i utrwalenie substancji zabytku, zahamwanie prcesów jeg destrukcji raz dkumentwanie tych działań, prace restauratrskie działania mające na celu wyekspnwanie wartści artystycznych i estetycznych zabytku, w tym, jeżeli istnieje taka ptrzeba, uzupełnienie lub dtwrzenie jeg części, raz dkumentwanie tych działań, rbty budwlane rbty budwlane w rzumieniu przepisów Prawa budwlaneg, pdejmwane przy zabytku lub w tczeniu zabytku. 12

Uprawnia i bwiązki związane z pieką nad zabytkami różnią się w zależnści d frm chrny zabytków. Występuje pdział na: a) zabytki wpisane d rejestru zabytków, b) zabytki wpisane d ewidencji zabytków, c) prawa i bwiązki wszystkich właścicieli lub dyspnujących zabytkami. 3.3.1. Zabytki wpisane d rejestru zabytków Oprócz zapewnienie pdstawwych warunków kreślnych w d zabytków wpisanych d rejestru bwiązują m.in.: art. 5 (pwyżej) w stsunku Art. 25. 1. Zagspdarwanie na cele użytkwe zabytku nieruchmeg wpisaneg d rejestru wymaga psiadania przez jeg właściciela lub psiadacza: 1) dkumentacji knserwatrskiej kreślającej stan zachwania zabytku nieruchmeg i mżliwści jeg adaptacji, z uwzględnieniem histrycznej funkcji i wartści teg zabytku; 2) uzgdnineg z wjewódzkim knserwatrem zabytków prgramu prac knserwatrskich przy zabytku nieruchmym, kreślająceg zakres i spsób ich prwadzenia raz wskazująceg niezbędne d zastswania materiały i technlgie; 3) uzgdnineg z wjewódzkim knserwatrem zabytków prgramu zagspdarwania zabytku nieruchmeg wraz z tczeniem raz dalszeg krzystania z teg zabytku, z uwzględnieniem wyekspnwania jeg wartści. 2. W celu spełnienia wymagań, których mwa w ust. 1, wjewódzki knserwatr zabytków jest bwiązany niedpłatnie udstępnić d wglądu właścicielwi lub psiadaczwi zabytku nieruchmeg psiadaną przez siebie dkumentację teg zabytku raz umżliwić dknywanie niezbędnych dpisów z tej dkumentacji. Art. 27. Na wnisek właściciela lub psiadacza zabytku wjewódzki knserwatr zabytków przedstawia, w frmie pisemnej, zalecenia knserwatrskie kreślające spsób krzystania z zabytku, jeg zabezpieczenia i wyknania prac knserwatrskich, a także zakres dpuszczalnych zmian, które mgą być wprwadzne w tym zabytku. Zgdnie z art. 28 właściciel lub psiadacz zabytku wpisaneg d rejestru zabytków jest zbwiązany d zawiadamia wjewódzkieg knserwatra zabytków : 1) uszkdzeniu, zniszczeniu, zaginięciu lub kradzieży zabytku, niezwłcznie p pwzięciu wiadmści wystąpieniu zdarzenia; 2) zagrżeniu dla zabytku, niezwłcznie p pwzięciu wiadmści wystąpieniu zagrżenia; 3) zmianie miejsca przechwania zabytku ruchmeg w terminie miesiąca d dnia nastąpienia tej zmiany; 4) zmianach dtyczących stanu prawneg zabytku, nie później niż w terminie miesiąca d dnia ich wystąpienia lub pwzięcia nich wiadmści. 13

Art. 30. 1. Właściciel lub psiadacz zabytku nieruchmeg bądź nieruchmści cechach zabytku jest bwiązany udstępnić ten zabytek bądź nieruchmść wyknawcy badań w celu ich przeprwadzenia. Przed przystąpieniem d realizacji rbót budwlanych związanych z zabytkiem wpisanym d rejestru zabytków, sba fizyczna lub jednstka rganizacyjna finansująca te rbty jest bwiązana pkryć kszty badań archelgicznych raz ich dkumentacji, jeżeli są ne niezbędne dla chrny zabytków archelgicznych (art. 31 ust. 1a). Szczegółwy zakres i rdzaj niezbędnych badań ustala wjewódzki knserwatr zabytków w drdze decyzji. Egzemplarz dkumentacji badań pdlega p ich zakńczeniu niedpłatnemu przekazaniu wjewódzkiemu knserwatrwi zabytków. Lista czynnści wymagających pzwlenia wjewódzkieg knserwatra zabytków zstała kreślna w art. 36. bejmuje na m.in.: 1) prwadzenie prac knserwatrskich, restauratrskich lub rbót budwlanych przy zabytku wpisanym d rejestru; 2) wyknywanie rbót budwlanych w tczeniu zabytku; 3) prwadzenie badań knserwatrskich zabytku wpisaneg d rejestru; 4) prwadzenie badań architektnicznych zabytku wpisaneg d rejestru; 5) prwadzenie badań archelgicznych; 6) przemieszczanie zabytku nieruchmeg wpisaneg d rejestru; 7) trwałe przeniesienie zabytku ruchmeg wpisaneg d rejestru, z naruszeniem ustalneg tradycją wystrju wnętrza, w którym zabytek ten się znajduje; 8) dknywanie pdziału zabytku nieruchmeg wpisaneg d rejestru; 9) zmiana przeznaczenia zabytku wpisaneg d rejestru lub spsbu krzystania z teg zabytku; 10) umieszczanie na zabytku wpisanym d rejestru: urządzeń technicznych, tablic reklamwych lub urządzeń reklamwych w rzumieniu art. 2 pkt 16b i 16c ustawy z dnia 27 marca 2003 r. planwaniu i zagspdarwaniu przestrzennym (t. j. Dz. U. z 2015 r. pz. 199, 443 i 774) raz napisów, z zastrzeżeniem art. 12 ust. 1; 11) pdejmwanie innych działań, które mgłyby prwadzić d naruszenia substancji lub zmiany wyglądu zabytku wpisaneg d rejestru; 12) pszukiwanie ukrytych lub przucnych zabytków ruchmych, w tym zabytków archelgicznych, przy użyciu wszelkieg rdzaju urządzeń elektrnicznych i technicznych raz sprzętu d nurkwania. Pzwlenia wydaje się na wnisek sby fizycznej lub jednstki rganizacyjnej psiadającej tytuł prawny d krzystania z zabytku wpisaneg d rejestru, wynikający z prawa własnści, użytkwania wieczysteg, trwałeg zarządu alb graniczneg prawa rzeczweg lub stsunku zbwiązaniweg. Pzwlenie na prwadzenie badań knserwatrskich i architektnicznych przy zabytku wpisanym d rejestru alb badań archelgicznych lub pszukiwań ukrytych bądź przucnych zabytków ruchmych, w tym zabytków archelgicznych, wydaje się również na wnisek sób fizycznych alb jednstek rganizacyjnych zamierzających prwadzić te badania lub pszukiwania. 14

Uzyskanie pzwlenia wjewódzkieg knserwatra zabytków na pdjęcie rbót budwlanych przy zabytku wpisanym d rejestru nie zwalnia z bwiązku uzyskania pzwlenia na budwę alb zgłszenia, w przypadkach kreślnych przepisami Prawa budwlaneg. Jeżeli właściciel lub psiadacz zabytku rzpcznie ww. prace bez pzwlenia knserwatra, lub będzie je realizwał w spsób z nim nie zgdny wjewódzki knserwatr zabytków wyda decyzję ich wstrzymaniu (art. 43). Jednak zgdnie z zapisami art. 49: 1) Wjewódzki knserwatr zabytków mże wydać decyzję nakazującą sbie fizycznej lub jednstce rganizacyjnej psiadającej tytuł prawny d krzystania z zabytku wpisaneg d rejestru, wynikający z prawa własnści, użytkwania wieczysteg, trwałeg zarządu alb graniczneg prawa rzeczweg lub stsunku zbwiązaniweg, przeprwadzenie prac knserwatrskich lub rbót budwlanych przy tym zabytku, jeżeli ich wyknanie jest niezbędne ze względu na zagrżenie zniszczeniem lub isttnym uszkdzeniem teg zabytku. 2) Wyknanie decyzji nakazującej przeprwadzenie prac knserwatrskich lub rbót budwlanych przy zabytku nieruchmym nie zwalnia z bwiązku uzyskania pzwlenia na budwę alb zgłszenia, w przypadkach kreślnych przepisami Prawa budwlaneg. 3) W przypadku wyknania zastępczeg prac knserwatrskich lub rbót budwlanych przy zabytku nieruchmym wjewódzki knserwatr zabytków wydaje decyzję kreślającą wyskść wierzytelnści Skarbu Państwa z tytułu wyknania zastępczeg tych prac lub rbót, ich zakres raz termin wymagalnści tej wierzytelnści. Jeżeli dyspnujący zabytkiem nie rzpcznie ww. prac, knserwatr mże zastępcz wyknać te prace bciążając ich ksztami dyspnująceg zabytkiem. Art. 71. 1. W zakresie sprawwania pieki nad zabytkami sba fizyczna lub jednstka rganizacyjna psiadająca tytuł prawny d zabytku wynikający z prawa własnści, użytkwania wieczysteg, trwałeg zarządu, graniczneg prawa rzeczweg alb stsunku zbwiązaniweg finansuje prwadzenie prac knserwatrskich, restauratrskich i rbót budwlanych przy tym zabytku. 2. Sprawwanie pieki nad zabytkami, w tym finanswanie prac knserwatrskich, restauratrskich i rbót budwlanych przy zabytku, d któreg tytuł prawny, kreślny w ust. 1, psiada jednstka samrządu terytrialneg, jest zadaniem własnym tej jednstki. Art. 72. Na zasadach i w trybie kreślnych drębnymi przepisami, prace knserwatrskie, restauratrskie i rbty budwlane przy zabytkach będących w psiadaniu jednstek rganizacyjnych, zaliczanych d sektra finansów publicznych, są finanswane ze śrdków finanswych przyznanych dpwiedni przez dyspnentów części budżetwych bądź jednstki samrządu terytrialneg, którym pdlegają te jednstki. Art. 73. Osba fizyczna, jednstka samrządu terytrialneg lub inna jednstka rganizacyjna, będąca właścicielem bądź psiadaczem zabytku wpisaneg d rejestru alb psiadająca taki zabytek w trwałym zarządzie, mże ubiegać się udzielenie dtacji celwej z budżetu państwa 15

na dfinanswanie prac knserwatrskich, restauratrskich lub rbót budwlanych przy tym zabytku. Zgdnie z art. 76 dtacja mże być udzielna na dfinanswanie: 1) nakładów kniecznych na wyknanie prac knserwatrskich, restauratrskich lub rbót budwlanych przy zabytku wpisanym d rejestru, ustalnych na pdstawie ksztrysu zatwierdzneg przez wjewódzkieg knserwatra zabytków, które zstaną przeprwadzne w rku złżenia przez wniskdawcę wnisku udzielenie dtacji lub w rku następującym p rku złżenia teg wnisku; 2) nakładów kniecznych na wyknanie prac knserwatrskich, restauratrskich lub rbót budwlanych przy zabytku wpisanym d rejestru, które zstały przeprwadzne w kresie trzech lat pprzedzających rk złżenia przez wniskdawcę wnisku udzielenie dtacji. Art. 77 przewiduje, że dtacja na prace knserwatrskie, restauratrskie i rbty budwlane mże bejmwać nakłady knieczne na: 1) sprządzenie ekspertyz technicznych i knserwatrskich; 2) przeprwadzenie badań knserwatrskich, architektnicznych lub archelgicznych; 3) wyknanie dkumentacji knserwatrskiej; 4) pracwanie prgramu prac knserwatrskich i restauratrskich; 5) wyknanie prjektu budwlaneg zgdnie z przepisami Prawa budwlaneg; 6) sprządzenie prjektu dtwrzenia kmpzycji wnętrz; 7) zabezpieczenie, zachwanie i utrwalenie substancji zabytku; 8) stabilizację knstrukcyjną części składwych zabytku lub ich dtwrzenie w zakresie niezbędnym dla zachwania teg zabytku; 9) dnwienie lub uzupełnienie tynków i kładzin architektnicznych alb ich całkwite dtwrzenie, z uwzględnieniem charakterystycznej dla teg zabytku klrystyki; 10) dtwrzenie zniszcznej przynależnści zabytku, jeżeli dtwrzenie t nie przekracza 50 % ryginalnej substancji tej przynależnści; 11) dnwienie lub całkwite dtwrzenie kien, w tym ścieżnic i kiennic, zewnętrznych drzwi i drzwi, więźby dachwej, pkrycia dachweg, rynien i rur spustwych; 12) mdernizację instalacji elektrycznej w zabytkach drewnianych lub w zabytkach, które psiadają ryginalne, wyknane z drewna części składwe i przynależnści; 13) wyknanie izlacji przeciwwilgciwej; 14) uzupełnianie narysów ziemnych dzieł architektury brnnej raz zabytków archelgicznych nieruchmych własnych frmach krajbrazwych; 15) działania zmierzające d wyekspnwania istniejących, ryginalnych elementów zabytkweg układu parku lub grdu; 16) zakup materiałów knserwatrskich i budwlanych, niezbędnych d wyknania prac i rbót przy zabytku wpisanym d rejestru, których mwa w pkt 715; 17) zakup i mntaż instalacji przeciwwłamaniwej raz przeciwpżarwej i dgrmwej. Art. 78. 1. Dtacja mże być udzielna w wyskści d 50% nakładów kniecznych na wyknanie prac knserwatrskich, restauratrskich lub rbót budwlanych przy zabytku wpisanym d rejestru. 16

2. Jeżeli zabytek, którym mwa w ust. 1, psiada wyjątkwą wartść histryczną, artystyczną lub naukwą alb wymaga przeprwadzenia złżnych pd względem technlgicznym prac knserwatrskich, restauratrskich lub rbót budwlanych, dtacja mże być udzielna w wyskści d 100% nakładów kniecznych na wyknanie tych prac lub rbót. 3. W przypadku, jeżeli stan zachwania zabytku, którym mwa w ust. 1, wymaga niezwłczneg pdjęcia prac knserwatrskich, restauratrskich lub rbót budwlanych przy zabytku, dtacja mże być również udzielna d wyskści 100% nakładów kniecznych na wyknanie tych prac lub rbót. 4. Łączna wyskść dtacji udzielnych przez ministra właściweg d spraw kultury i chrny dziedzictwa nardweg i wjewódzkieg knserwatra zabytków nie mże przekraczać wyskści dfinanswania kreślnej w ust. 1 3. W trybie kreślnym drębnymi przepisami dtacja na prace knserwatrskie, restauratrskie lub rbty budwlane przy zabytku wpisanym d rejestru mże być udzielna przez radę miasta i gminy, na zasadach kreślnych w pdjętej przez ten rgan uchwale. Dtacja ta, mże być udzielna w wyskści d 100% nakładów kniecznych na wyknanie przez wniskdawcę prac knserwatrskich, restauratrskich lub rbót budwlanych przy zabytku wpisanym d rejestru (art. 81). Art. 108. 1. Kt niszczy lub uszkadza zabytek, pdlega karze pzbawienia wlnści d 3 miesięcy d lat 5. 2. Jeżeli sprawca czynu kreślneg w ust. 1 działa nieumyślnie, pdlega grzywnie, karze graniczenia wlnści alb pzbawienia wlnści d lat 2. 3. W razie skazania za przestępstw kreślne w ust. 1 sąd rzeka, a w razie skazania za przestępstw kreślne w ust. 2 sąd mże rzec, nawiązkę na wskazany cel spłeczny związany z pieką nad zabytkami w wyskści d trzykrtneg d trzydziestkrtneg minimalneg wynagrdzenia. Art. 110. 1. Kt będąc właścicielem lub psiadaczem zabytku nie zabezpieczył g w należyty spsób przed uszkdzeniem, zniszczeniem, zaginięciem lub kradzieżą, pdlega karze aresztu, graniczenia wlnści alb grzywny. 2. W razie ppełnienia wykrczenia kreślneg w ust. 1 mżna rzec nawiązkę d wyskści dwudziestkrtneg minimalneg wynagrdzenia na wskazany cel spłeczny związany z pieką nad zabytkami. Na pdstawie art. 113 właściciel lub psiadacz zabytku wpisaneg d rejestru lub inneg zabytku znajdująceg się w wjewódzkiej ewidencji zabytków pdlega karze grzywny, jeżeli nie pwiadmi wjewódzkieg knserwatra zabytków : 1) uszkdzeniu, zniszczeniu, zaginięciu lub kradzieży zabytku niezwłcznie p pwzięciu wiadmści wystąpieniu zdarzenia, 2) zagrżeniu dla zabytku niezwłcznie p pwzięciu wiadmści wystąpieniu zagrżenia, 3) zmianie miejsca przechwania zabytku ruchmeg w terminie miesiąca d dnia nastąpienia tej zmiany, 17

4) zmianach dtyczących stanu prawneg zabytku, nie później niż w terminie miesiąca d dnia ich wystąpienia lub pwzięcia nich wiadmści. W razie ppełnienia ww. wykrczenia mżna rzec nawiązkę d wyskści dwudziestkrtneg minimalneg wynagrdzenia na wskazany cel spłeczny związany z pieką nad zabytkami. Również karze grzywny pdlega sba prwadząca bez pzwlenia alb wbrew warunkm pzwlenia prace knserwatrskie, restauratrskie, rbty budwlane, badania knserwatrskie lub architektniczne przy zabytku wpisanym d rejestru lub rbty budwlane w jeg tczeniu alb badania archelgiczne (art. 117), lub umieszczająca bez pzwlenia urządzenia techniczne, tablicę reklamwą lub urządzenie reklamwe w rzumieniu art. 2 pkt 16b i 16c ustawy z dnia 27 marca 2003 r. planwaniu i zagspdarwaniu przestrzennym, lub napis (art. 118). 3.3.2. Zabytki wpisane d ewidencji zabytków Gminna ewidencja zabytków pwstaje na pdstawie wjewódzkiej ewidencji zabytków i stanwi pdstawę d uwzględnienia chrny zabytków i pieki nad zabytkami w studiach uwarunkwań i kierunków zagspdarwania przestrzenneg gminy, miejscwych planach zagspdarwania przestrzenneg, decyzjach ustaleniu lkalizacji inwestycji celu publiczneg raz decyzjach warunkach zabudwy. Art. 22 ust. 5 ustawy chrnie zabytków i piece nad zabytkami (t. j. Dz. U. z 2014 r. pz. 1446, z 2015 r. pz. 397, 774.). mówi zawartści gminnej ewidencji zabytków: W gminnej ewidencji zabytków pwinny być ujęte: 1) zabytki nieruchme wpisane d rejestru; 2) inne zabytki nieruchme znajdujące się w wjewódzkiej ewidencji zabytków; 3) inne zabytki nieruchme wyznaczne przez wójta (burmistrza, prezydenta miasta) w przumieniu z wjewódzkim knserwatrem zabytków. Oprócz zapewnienia pdstawwych warunków kreślnych w art. 5 (mówiącym tym, czym jest pieka nad zabytkami) w stsunku d zabytków wpisanych d gminnej ewidencji zabytków bwiązują : Art. 27. Na wnisek właściciela lub psiadacza zabytku wjewódzki knserwatr zabytków przedstawia, w frmie pisemnej, zalecenia knserwatrskie, kreślające spsób krzystania z zabytku, jeg zabezpieczenia i wyknania prac knserwatrskich, a także zakres dpuszczalnych zmian, które mgą być wprwadzne w tym zabytku. Zgdnie z art. 28 właściciel lub psiadacz zabytku wpisaneg d ewidencji zabytków jest zbwiązany d zawiadamia wjewódzkieg knserwatra zabytków : 1) uszkdzeniu, zniszczeniu, zaginięciu lub kradzieży zabytku, niezwłcznie p pwzięciu wiadmści wystąpieniu zdarzenia; 2) zagrżeniu dla zabytku, niezwłcznie p pwzięciu wiadmści wystąpieniu zagrżenia; 3) zmianie miejsca przechwania zabytku ruchmeg w terminie miesiąca d dnia nastąpienia tej zmiany; 18

4) zmianach dtyczących stanu prawneg zabytku, nie później niż w terminie miesiąca d dnia ich wystąpienia lub pwzięcia nich wiadmści. Art. 30. 1. Właściciel lub psiadacz zabytku nieruchmeg bądź nieruchmści cechach zabytku jest bwiązany udstępnić ten zabytek bądź nieruchmść wyknawcy badań w celu ich przeprwadzenia. Przed przystąpieniem d realizacji rbót budwlanych związanych z zabytkiem znajdującym się w gminnej ewidencji zabytków niezbędne jest uzyskanie pinii właściweg knserwatra zabytków. Przed przystąpieniem d realizacji rbót budwlanych związanych z zabytkiem archelgicznym bjętym chrną na pdstawie ustaleń miejscweg planu zagspdarwania przestrzenneg, sba fizyczna lub jednstka rganizacyjna finansująca te rbty jest bwiązana pkryć kszty badań archelgicznych raz ich dkumentacji, jeżeli są ne niezbędne dla chrny zabytków archelgicznych (art. 31 ust. 1a). Szczegółwy zakres i rdzaj niezbędnych badań ustala wjewódzki knserwatr zabytków w drdze decyzji. Egzemplarz dkumentacji badań pdlega p ich zakńczeniu niedpłatnemu przekazaniu wjewódzkiemu knserwatrwi zabytków. Zgdnie z art. 36. ust. 1 pkt 5 prwadzenie badań archelgicznych wymaga pzwlenia wjewódzkieg knserwatra zabytków. Art. 36. 6. Pzwlenie na prwadzenie badań archelgicznych wydaje się na wnisek sby fizycznej lub jednstki rganizacyjnej psiadającej tytuł prawny d krzystania z nieruchmści, wynikający z prawa własnści, użytkwania wieczysteg, trwałeg zarządu alb graniczneg prawa rzeczweg lub stsunku zbwiązaniweg. 7. Pzwlenie na prwadzenie badań knserwatrskich i architektnicznych przy zabytku wpisanym d rejestru alb badań archelgicznych lub pszukiwań ukrytych bądź przucnych zabytków ruchmych, w tym zabytków archelgicznych, wydaje się również na wnisek sób fizycznych alb jednstek rganizacyjnych zamierzających prwadzić te badania lub pszukiwania. W przypadku nieuzyskania zgdy właściciela lub psiadacza nieruchmści na przeprwadzenie tych badań lub pszukiwań przepisy art. 30 ust. 1 i 2 stsuje się dpwiedni. Art. 71. 1. W zakresie sprawwania pieki nad zabytkami sba fizyczna lub jednstka rganizacyjna psiadająca tytuł prawny d zabytku wynikający z prawa własnści, użytkwania wieczysteg, trwałeg zarządu, graniczneg prawa rzeczweg alb stsunku zbwiązaniweg finansuje prwadzenie prac knserwatrskich, restauratrskich i rbót budwlanych przy tym zabytku. 2. Sprawwanie pieki nad zabytkami, w tym finanswanie prac knserwatrskich, restauratrskich i rbót budwlanych przy zabytku, d któreg tytuł prawny, kreślny w ust. 1, psiada jednstka samrządu terytrialneg, jest zadaniem własnym tej jednstki. Art. 108. 1. Kt niszczy lub uszkadza zabytek, pdlega karze pzbawienia wlnści d 3 miesięcy d lat 5. 19

2. Jeżeli sprawca czynu kreślneg w ust. 1 działa nieumyślnie, pdlega grzywnie, karze graniczenia wlnści alb pzbawienia wlnści d lat 2. 3. W razie skazania za przestępstw kreślne w ust. 1 sąd rzeka, a w razie skazania za przestępstw kreślne w ust. 2 sąd mże rzec, nawiązkę na wskazany cel spłeczny związany z pieką nad zabytkami w wyskści d trzykrtneg d trzydziestkrtneg minimalneg wynagrdzenia. Art. 110. 1. Kt będąc właścicielem lub psiadaczem zabytku nie zabezpieczył g w należyty spsób przed uszkdzeniem, zniszczeniem, zaginięciem lub kradzieżą, pdlega karze aresztu, graniczenia wlnści alb grzywny. 2. W razie ppełnienia wykrczenia kreślneg w ust. 1 mżna rzec nawiązkę d wyskści dwudziestkrtneg minimalneg wynagrdzenia na wskazany cel spłeczny związany z pieką nad zabytkami. Na pdstawie art. 113 właściciel lub psiadacz zabytku wpisaneg d rejestru lub inneg zabytku znajdująceg się w wjewódzkiej ewidencji zabytków pdlega karze grzywny, jeżeli nie pwiadmi wjewódzkieg knserwatra zabytków : 1) uszkdzeniu, zniszczeniu, zaginięciu lub kradzieży zabytku niezwłcznie p pwzięciu wiadmści wystąpieniu zdarzenia, 2) zagrżeniu dla zabytku niezwłcznie p pwzięciu wiadmści wystąpieniu zagrżenia, 3) zmianie miejsca przechwania zabytku ruchmeg w terminie miesiąca d dnia nastąpienia tej zmiany, 4) zmianach dtyczących stanu prawneg zabytku, nie później niż w terminie miesiąca d dnia ich wystąpienia lub pwzięcia nich wiadmści. W razie ppełnienia ww. wykrczenia mżna rzec nawiązkę d wyskści dwudziestkrtneg minimalneg wynagrdzenia na wskazany cel spłeczny związany z pieką nad zabytkami. 3.3.3. Zabytki ruchme Oprócz zapewnienia pdstawwych warunków kreślnych w d zabytków ruchmych bwiązują m.in.: art. 5 (pwyżej) w stsunku Zgdnie z art. 28 właściciel lub psiadacz zabytku wpisaneg d rejestru lub zabytku znajdująceg się w ewidencji zabytków w dniesieniu d zabytków ruchmych jest zbwiązany d zawiadamia wjewódzkieg knserwatra zabytków : Art. 28. 3. zmianie miejsca przechwania zabytku ruchmeg w terminie miesiąca d dnia nastąpienia tej zmiany. Zgdnie z art. 36. ust. 1 pkt 7,12 pzwlenia wjewódzkieg knserwatra zabytków wymaga: Art. 36. 1) trwałe przeniesienie zabytku ruchmeg wpisaneg d rejestru, z naruszeniem ustalneg tradycją wystrju wnętrza, w którym zabytek ten się znajduje; 20

12) pszukiwanie ukrytych lub przucnych zabytków ruchmych, w tym zabytków archelgicznych, przy użyciu wszelkieg rdzaju urządzeń elektrnicznych i technicznych raz sprzętu d nurkwania. Pnadt pzwlenie na prwadzenie pszukiwań ukrytych bądź przucnych zabytków ruchmych mże być wydane na wnisek sób fizycznych alb jednstek rganizacyjnych (art. 36 ust. 7) Art. 50. 1. W przypadku wystąpienia zagrżenia dla zabytku ruchmeg wpisaneg d rejestru, plegająceg na mżliwści jeg zniszczenia, uszkdzenia, kradzieży, zaginięcia lub nielegalneg wywiezienia za granicę, wjewódzki knserwatr zabytków mże wydać decyzję zabezpieczeniu teg zabytku w frmie ustanwienia czasweg zajęcia d czasu usunięcia zagrżenia. 2. Czaswe zajęcie zabytku ruchmeg plega na przekazaniu g, w zależnści d rdzaju zabytku, d muzeum, archiwum lub bibliteki. 3. W przypadku wystąpienia zagrżenia dla zabytku nieruchmeg wpisaneg d rejestru, plegająceg na mżliwści jeg zniszczenia lub uszkdzenia, starsta, na wnisek wjewódzkieg knserwatra zabytków, mże wydać decyzję zabezpieczeniu teg zabytku w frmie ustanwienia czasweg zajęcia d czasu usunięcia zagrżenia. Przepisy gspdarce nieruchmściami stsuje się dpwiedni. 4. Jeżeli nie jest mżliwe usunięcie zagrżenia, którym mwa w ust. 1 lub 3: 1) zabytek ruchmy mże być przejęty przez wjewódzkieg knserwatra zabytków, w drdze decyzji, na własnść Skarbu Państwa, z przeznaczeniem na cele kultury, światy lub turystyki, za dszkdwaniem dpwiadającym wartści rynkwej teg zabytku; 2) zabytek nieruchmy mże być na wnisek wjewódzkieg knserwatra zabytków wywłaszczny przez starstę na rzecz Skarbu Państwa lub gminy właściwej ze względu na miejsce płżenia teg zabytku, w trybie i na zasadach przewidzianych w przepisach gspdarce nieruchmściami. Art. 109b. Kt rzecz ruchmą zbywa jak zabytek ruchmy alb zbywa zabytek jak inny zabytek, wiedząc, że są ne pdrbine lub przerbine, pdlega grzywnie, karze graniczenia wlnści alb pzbawienia wlnści d lat 2. Na pdstawie art. 113 ust. 1 pkt. 3 właściciel lub psiadacz zabytku wpisaneg d rejestru lub inneg zabytku znajdująceg się w wjewódzkiej ewidencji zabytków pdlega karze grzywny, jeżeli nie pwiadmi wjewódzkieg knserwatra zabytków zmianie miejsca przechwania zabytku ruchmeg, w terminie miesiąca d dnia nastąpienia tej zmiany. W przypadku ppełnienia teg wykrczenia mżna rzec nawiązkę d wyskści dwudziestkrtneg minimalneg wynagrdzenia na wskazany cel spłeczny związany z pieką nad zabytkami. 21

Nie wymaga zgdy właściciela zabytku włączenie karty zabytku ruchmeg znajdująceg się w dtychczaswej centralnej ewidencji dóbr kultury d wjewódzkiej ewidencji zabytków (art. 143 ust. 2). 3.3.4. Zabytki znajdujące się w muzeach i w biblitekach Zasady chrny zabytków znajdujących się w muzeach zstały kreślne w ustawie z dnia 21 listpada 1996r. muzeach (t.j. Dz. U. z 2012 r. pz. 987.): Art. 1. Muzeum jest jednstką rganizacyjną nienastawiną na siąganie zysku, której celem jest grmadzenie i trwała chrna dóbr naturalneg i kulturalneg dziedzictwa ludzkści charakterze materialnym i niematerialnym, infrmwanie wartściach i treściach grmadznych zbirów, upwszechnianie pdstawwych wartści histrii, nauki i kultury plskiej raz światwej, kształtwanie wrażliwści pznawczej i estetycznej raz umżliwianie krzystania ze zgrmadznych zbirów. Art. 2. Muzeum realizuje cele kreślne w art. 1, w szczególnści przez: 1) grmadzenie zabytków w statutw kreślnym zakresie; 3) przechwywanie grmadznych zabytków, w warunkach zapewniających im właściwy stan zachwania i bezpieczeństw, raz magazynwanie ich w spsób dstępny d celów naukwych; 4) zabezpieczanie i knserwację zbirów raz, w miarę mżliwści, zabezpieczanie zabytków archelgicznych nieruchmych raz innych nieruchmych biektów kultury materialnej i przyrdy. Art. 21. 1. Muzealiami są rzeczy ruchme i nieruchmści stanwiące własnść muzeum i wpisane d inwentarza muzealiów. Muzealia stanwią dbr nardwe. 1a. W przypadku muzeum niepsiadająceg sbwści prawnej, muzealiami są rzeczy ruchme i nieruchmści stanwiące własnść pdmitu, który utwrzył muzeum, raz wpisane d inwentarza muzealiów. 2. Minister właściwy d spraw kultury i chrny dziedzictwa nardweg kreśli, w drdze rzprządzenia, zakres, frmy i spsób ewidencjnwania zabytków w muzeach, wskazując, w szczególnści, rdzaj dkumentacji ewidencyjnej, wymagania, jakim pwinn dpwiadać prwadzenie tej dkumentacji, spsób znakwania muzealiów raz tryb ich dkumentwania w przypadku przenszenia pza siedzibę muzeum raz skreślania z inwentarza muzeum. Art. 28. Muzealia, będące nieruchmściami, w mmencie likwidacji muzeum pdlegają bezzwłcznie wpiswi d rejestru zabytków, chyba że wejdą w skład inneg muzeum. Zasady chrny materiałów biblitecznych zstały kreślne w ustawie z dnia 27 czerwca 1997 r. biblitekach (t. j. Dz. U. z 2012 r. pz. 642, pz. 908, z 2013 r. pz. 829.). Według art. 4. ust. 1. ww. 22

ustawy d pdstawwych zadań biblitek należy m. in.: grmadzenie, pracwywanie, przechwywanie i chrna materiałów biblitecznych. Zbiry wyjątkwej wartści i znaczeniu dla dziedzictwa nardweg stanwią nardwy zasób bibliteczny: Art. 6. 1. Zbiry biblitek mające wyjątkwą wartść i znaczenie dla dziedzictwa nardweg stanwią, w całści lub części, nardwy zasób bibliteczny. 2. Nardwy zasób bibliteczny pdlega szczególnej chrnie. 2a. Przy ministrze właściwym d spraw kultury i chrny dziedzictwa nardweg działa Rada d Spraw Nardweg Zasbu Bibliteczneg. D zakresu działania Rady, jak rganu pinidawczdradczeg w sprawach nardweg zasbu bibliteczneg, należy w szczególnści: 1) piniwanie wnisków rganizatrów biblitek włączenie ich zbirów d nardweg zasbu bibliteczneg raz przedstawianie ministrwi prpzycji dtyczących zatwierdzenia tych wnisków; 2) piniwanie systemu infrmacji nardwym zasbie biblitecznym; 3) pracwywanie i przyjmwanie planów pracy dtyczących nardweg zasbu bibliteczneg. 3.3.5. Materiały Zasady chrny materiałów archiwalnych zstały kreślne w ustawie z dnia 14 lipca 1983r. nardwym zasbie archiwalnym i archiwach (t. j. Dz. U. z 2011 r. Nr 123, pz. 698, Nr 171, pz. 1016, z 2014 r. pz. 822, z 2015 r. pz. 566.) 3.3.6. Wybrane prawa i bwiązki pwszechne Prwadząc rbty budwlane lub ziemne należy się liczyć z dkryciem przedmitów, c d których istnieje przypuszczenie, iż są ne zabytkami. Artykuł 32 kreśla prcedurę pstępwania w przypadku dknania takieg dkrycia, według której prwadzący rbty jest zbwiązany: 1) wstrzymać wszelkie rbty mgące uszkdzić lub zniszczyć dkryty przedmit, 2) zabezpieczyć, przy użyciu dstępnych śrdków, ten przedmit i miejsce jeg dkrycia, 3) niezwłcznie zawiadmić tym właściweg wjewódzkieg knserwatra zabytków, a jeśli nie jest t mżliwe, właściweg wójta (burmistrza, prezydenta miasta). W terminie niezwłcznym, nie dłuższym niż 3 dni wójt (burmistrz, prezydent miasta) jest bwiązany przekazać wjewódzkiemu knserwatrwi zabytków przyjęte zawiadmienie, którym mwa pwyżej. Wjewódzki knserwatr zabytków jest bwiązany w terminie 5 dni d dnia przyjęcia teg zawiadmienia, dknać ględzin dkryteg przedmitu. Jeżeli w tym terminie wjewódzki knserwatr zabytków nie dkna ględzin dkryteg przedmitu, przerwane rbty mgą być kntynuwane. P dknaniu ględzin dkryteg przedmitu wjewódzki knserwatr zabytków wydaje decyzję: 1) pzwalającą na kntynuację przerwanych rbót, jeżeli dkryty przedmit nie jest zabytkiem, 2) pzwalającą na kntynuację przerwanych rbót, jeżeli dkryty przedmit jest zabytkiem, a kntynuacja rbót nie dprwadzi d jeg zniszczenia lub uszkdzenia, 23