UCHWAŁA NR III/28/2018 RADY GMINY CZARNY DUNAJEC. z dnia 28 grudnia 2018 r.

Transkrypt

1 UCHWAŁA NR III/28/2018 RADY GMINY CZARNY DUNAJEC z dnia 28 grudnia 2018 r. w sprawie przyjęcia Gminneg prgramu pieki nad zabytkami Gminy Czarny Dunajec na lata Na pdstawie art. 18 ust. 2 pkt. 15 ustawy z dnia 8 marca 1990 rku samrządzie gminnym (tekst jednlity: Dz. U. z 2018 r., pz. 994 ze zmianami), w związku z art. 87 ust. 3 ustawy z dnia 23 lipca 2003 rku chrnie zabytków i piece nad zabytkami (tekst jednlity: Dz. U. z 2018 r., pz ze zmianami), Rada Gminy Czarny Dunajec uchwala, c następuje: 1. Przyjmuje się Gminny prgram pieki nad zabytkami Gminy Czarny Dunajec na lata , zapiniwany pzytywnie przez Kierwnika Delegatury Wjewódzkieg Urzędu Ochrny Zabytków w Nwym Targu mgr Pawła Dziubana, w brzmieniu załącznika d niniejszej uchwały. 2. Wyknanie uchwały pwierza się Wójtwi Gminy Czarny Dunajec. 3. Uchwała wchdzi w życie p upływie 14 dni d dnia głszenia w Dzienniku Urzędwym Wjewództwa Małplskieg. Przewdniczący Tadeusz Czepiel Id: 9F8C1044-A C8D-3A7B4A66494A. Pdpisany Strna 1

2 Załącznik d uchwały Nr III/28/2018 Rady Gminy Czarny Dunajec z dnia 28 grudnia 2018 r. GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY CZARNY DUNAJEC NA LATA z mżliwścią przedłużenia na lata Id: 9F8C1044-A C8D-3A7B4A66494A. Pdpisany Strna 1

3 SPIS TREŚCI 1. WSTĘP 3 2. PODSTAWA PRAWNA OPRACOWANIA PROGRAMU OPIEKI NAD ZABYTKAMI 6 3. PRZEDMIOT OCHRONY PRAWNEJ FORMY OCHRONY PRAWNEJ ZABYTKÓW UWARUNKOWANIA ZEWNĘTRZNE I WEWNĘTRZNE OCHRONY ZASOBÓW DZIEDZICTWA KULTUROWEGO ZASOBY DZIEDZICTWA I KRAJOBRAZU KULTUROWEGO GMINY OCENA STANU DZIEDZICTWA KULTUROWEGO GMINY - ANALIZA SWOT ZAŁOŻENIA PROGRAMOWE GMINNEGO PROGRAMU OPIEKI NAD ZABYTKAMI INSTRUMENTARIUM REALIZACJI GMINNEGO PROGRAMU OPIEKI NAD ZABYTKAMI ZASADY OCENY REALIZACJI GMINNEGO PROGRAMU OPIEKI NAD ZABYTKAMI ŹRÓDŁA FINANSOWANIA PROGRAMU OPIEKI NAD ZABYTKAMI MISJA PROGRAMU OPIEKI NAD ZABYTKAMI 76 str. 2 Id: 9F8C1044-A C8D-3A7B4A66494A. Pdpisany Strna 2

4 1. WSTĘP CEL OPRACOWANIA GMINNEGO PROGRAMU OPIEKI NAD ZABYTKAMI DLA GMINY CZARNY DUNAJEC Pdstawwym, gólnie pjętym załżeniem niniejszeg Gminneg prgramu pieki nad zabytkami Gminy Czarny Dunajec na lata jest ukierunkwanie plityki Samrządu, służącej pdejmwaniu planwanych działań dtyczących finanswania, inicjwania, wspierania raz krdynwania prac z dziedziny chrny zabytków i krajbrazu kulturweg raz upwszechniania i prmwania dziedzictwa kulturweg. Jest t uzupełniający dkument w stsunku d innych aktów planwania gminneg. Zadaniem Prgramu jest także rganizacja działań edukacyjnych i wychwawczych wbec miejscwej spłecznści. Dla realizacji pwyższeg załżenia niezbędna jest realizacja szczegółwych celów kreślnych m.in. w art. 87 ust. 2 ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. chrnie zabytków i piece nad zabytkami, d których należą: włączenie prblemów chrny zabytków d systemu zadań strategicznych wynikających z kncepcji przestrzenneg zagspdarwania kraju; uwzględnianie uwarunkwań chrny zabytków, w tym krajbrazu kulturweg i dziedzictwa archelgiczneg, łącznie z uwarunkwaniami chrny przyrdy i równwagi eklgicznej; zahamwanie prcesów degradacji zabytków i dprwadzenie d pprawy stanu ich zachwania; wyekspnwanie pszczególnych zabytków raz walrów krajbrazu kulturweg; pdejmwanie działań zwiększających atrakcyjnść zabytków dla ptrzeb spłecznych, turystycznych i edukacyjnych raz wspieranie inicjatyw sprzyjających wzrstwi śrdków finanswych na piekę nad zabytkami; kreślenie warunków współpracy z właścicielami zabytków, eliminujących sytuacje knfliktwe związane z wykrzystaniem tych zabytków; str. 3 Id: 9F8C1044-A C8D-3A7B4A66494A. Pdpisany Strna 3

5 pdejmwanie przedsięwzięć umżliwiających twrzenie miejsc pracy związanych z pieką nad zabytkami zapznanie z zasbami dziedzictwa kulturweg, histrią i zabytkami Gminy, w tym także rzróżnienie biektów wpisanych d rejestru zabytków wjewództwa i figurujących w ewidencji Wjewódzkieg Knserwatra Zabytków wspieranie działań zmierzających d pzyskania śrdków finanswych na piekę nad zabytkami uwzględnienie uwarunkwań chrny zabytków przy sprządzaniu i zmianie miejscwych planów zagspdarwania przestrzenneg raz studium uwarunkwań i kierunków zagspdarwania przestrzenneg Gminy. Kniecznść pracwania gminneg prgramu pieki nad zabytkami jest nałżna przez art. 87 ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. chrnie zabytków i piece nad zabytkami, który stwierdza, iż: 1. Zarząd wjewództwa, pwiatu lub wójt (burmistrz, prezydent miasta) sprządza na kres 4 lat dpwiedni wjewódzki, pwiatwy lub gminny prgram pieki nad zabytkami. 2. Prgramy, których mwa w ust. 1, mają na celu, w szczególnści: 1) włączenie prblemów chrny zabytków d systemu zadań strategicznych, wynikających z kncepcji przestrzenneg zagspdarwania kraju; 2) uwzględnianie uwarunkwań chrny zabytków, w tym krajbrazu kulturweg i dziedzictwa archelgiczneg, łącznie z uwarunkwaniami chrny przyrdy i równwagi eklgicznej; 3) zahamwanie prcesów degradacji zabytków i dprwadzenie d pprawy stanu ich zachwania; 4) wyekspnwanie pszczególnych zabytków raz walrów krajbrazu kulturweg; str. 4 Id: 9F8C1044-A C8D-3A7B4A66494A. Pdpisany Strna 4

6 5) pdejmwanie działań zwiększających atrakcyjnść zabytków dla ptrzeb spłecznych, turystycznych i edukacyjnych raz wspieranie inicjatyw sprzyjających wzrstwi śrdków finanswych na piekę nad zabytkami; 6) kreślenie warunków współpracy z właścicielami zabytków, eliminujących sytuacje knfliktwe związane z wykrzystaniem tych zabytków; 7) pdejmwanie przedsięwzięć umżliwiających twrzenie miejsc pracy związanych z pieką nad zabytkami. 3. Wjewódzki, pwiatwy i gminny prgram pieki nad zabytkami przyjmuje dpwiedni sejmik wjewództwa, rada pwiatu i rada gminy, p uzyskaniu pinii wjewódzkieg knserwatra zabytków. 4. Prgramy, których mwa w ust. 3, są głaszane w wjewódzkim dzienniku urzędwym. 5. Z realizacji prgramów zarząd wjewództwa, pwiatu i wójt (burmistrz, prezydent miasta) sprządza, c 2 lata, sprawzdanie, które przedstawia się dpwiedni sejmikwi wjewództwa, radzie pwiatu lub radzie gminy. 6. Sprawzdanie z realizacji wjewódzkieg prgramu pieki nad zabytkami jest przekazywane Generalnemu Knserwatrwi Zabytków i właściwemu wjewódzkiemu knserwatrwi zabytków w celu jeg wykrzystania przy pracwywaniu, aktualizacji i realizacji krajweg prgramu chrny zabytków i pieki nad zabytkami. Z uwagi na fakt, iż celem uzgdnienia niniejszeg prgramu niezbędna była aktualizacja istniejącej Gminnej Ewidencji Zabytków Gminy Czarny Dunajec, nad którą prace przeciągły się d września 2018 rku, z uwagi na jej bszernść, prpnuje się, aby niniejszy Prgram bwiązywał d 2024, jak przedłużenie Prgramy z lat str. 5 Id: 9F8C1044-A C8D-3A7B4A66494A. Pdpisany Strna 5

7 2. PODSTAWA PRAWNA OPRACOWANIA PROGRAMU OPIEKI NAD ZABYTKAMI Knstytucja Rzeczpsplitej Plskiej Ochrna zabytków, dawnych materialnych i niematerialnych dóbr kultury jest bwiązkiem knstytucyjnym Państwa. W myśl art. 5 Knstytucji RP Rzeczpsplita Plska (...) strzeże dziedzictwa nardweg (...). Isttnym elementem teg dziedzictwa są zabytki, które w swych niematerialnych wartściach są dbrem wspólnym. Art. 82 Knstytucji wskazuje, iż bwiązkiem Obywatela (...) jest trska dbr wspólne, z klei art. 6 Knstytucji stanwi, że Rzeczpsplita Plska, stwarza warunki upwszechniania i równeg dstępu d dóbr kultury ( ). Ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. chrnie zabytków i piece nad zabytkami. Obwiązująca Ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. chrnie zabytków i piece nad zabytkami wprwadziła pjęcia chrny i pieki nad zabytkami. Zgdnie z art. 3, użyte w ustawie kreślenia znaczają: 1) zabytek nieruchmść lub rzecz ruchmą, ich części lub zespły, będące dziełem człwieka lub związane z jeg działalnścią i stanwiące świadectw mininej epki bądź zdarzenia, których zachwanie leży w interesie spłecznym ze względu na psiadaną wartść histryczną, artystyczną lub naukwą; 2) zabytek nieruchmy nieruchmść, jej część lub zespół nieruchmści, których mwa w pkt. 1; 3) zabytek ruchmy rzecz ruchmą, jej część lub zespół rzeczy ruchmych, których mwa w pkt. 1; 4) zabytek archelgiczny zabytek nieruchmy, będący pwierzchniwą, pdziemną lub pdwdną pzstałścią egzystencji i działalnści człwieka, złżną z nawarstwień kulturwych i znajdujących się w nich wytwrów bądź ich śladów alb zabytek ruchmy, będący tym wytwrem; 5) instytucja kultury wyspecjalizwana w piece nad zabytkami instytucję kultury w rzumieniu przepisów rganizwaniu i prwadzeniu działalnści kulturalnej, której celem statutwym jest sprawwanie pieki nad zabytkami; str. 6 Id: 9F8C1044-A C8D-3A7B4A66494A. Pdpisany Strna 6

8 6) prace knserwatrskie działania mające na celu zabezpieczenie i utrwalenie substancji zabytku, zahamwanie prcesów jeg destrukcji raz dkumentwanie tych działań; 7) prace restauratrskie działania mające na celu wyekspnwanie wartści artystycznych i estetycznych zabytku, w tym, jeżeli istnieje taka ptrzeba, uzupełnienie lub dtwrzenie jeg części, raz dkumentwanie tych działań; 8) rbty budwlane rbty budwlane w rzumieniu przepisów Prawa budwlaneg, pdejmwane przy zabytku lub w tczeniu zabytku; 9) badania knserwatrskie działania mające na celu rzpznanie histrii i funkcji zabytku, ustalenie użytych d jeg wyknania materiałów i zastswanych technlgii, kreślenie stanu zachwania teg zabytku raz pracwanie diagnzy, prjektu i prgramu prac knserwatrskich, a jeżeli istnieje taka ptrzeba, również prgramu prac restauratrskich; 10) badania architektniczne działania ingerujące w substancję zabytku, mające na celu rzpznanie i udkumentwanie pierwtnej frmy biektu budwlaneg raz ustalenie zakresu jeg klejnych przekształceń; 11)badania archelgiczne działania mające na celu dkrycie, rzpznanie, udkumentwanie i zabezpieczenie zabytku archelgiczneg; 12)histryczny układ urbanistyczny lub ruralistyczny przestrzenne załżenie miejskie lub wiejskie, zawierające zespły budwlane, pjedyncze budynki i frmy zaprjektwanej zieleni, rzmieszczne w układzie histrycznych pdziałów własnściwych i funkcjnalnych, w tym ulic lub sieci dróg; 13)histryczny zespół budwlany pwiązaną przestrzennie grupę budynków wydrębniną ze względu na frmę architektniczną, styl, zastswane materiały, funkcję, czas pwstania lub związek z wydarzeniami histrycznymi; 14)krajbraz kulturwy przestrzeń histrycznie ukształtwaną w wyniku działalnści człwieka, zawierającą wytwry cywilizacji raz elementy przyrdnicze; 15)tczenie teren wkół lub przy zabytku wyznaczny w decyzji wpisie teg terenu d rejestru zabytków w celu chrny wartści widkwych zabytku raz jeg chrny przed szkdliwym ddziaływaniem czynników zewnętrznych. Zgdnie z art. 89 rganami chrny zabytków są: str. 7 Id: 9F8C1044-A C8D-3A7B4A66494A. Pdpisany Strna 7

9 1) minister właściwy d spraw kultury i chrny dziedzictwa nardweg, w imieniu któreg zadania i kmpetencje, w tym zakresie, wyknuje Generalny Knserwatr Zabytków; 2) wjewda, w imieniu któreg zadania i kmpetencje, w tym zakresie, wyknuje wjewódzki knserwatr zabytków. W art. 4 zapisan, iż chrna zabytków plega w szczególnści na pdejmwaniu przez rgany administracji publicznej działań mających na celu: 1) zapewnienie warunków prawnych, rganizacyjnych i finanswych umżliwiających trwałe zachwanie zabytków raz ich zagspdarwanie i utrzymanie; 2) zapbieganie zagrżenim mgącym spwdwać uszczerbek dla wartści zabytków; 3) udaremnianie niszczenia i niewłaściweg krzystania z zabytków; 4) przeciwdziałanie kradzieży, zaginięciu lub nielegalnemu wywzwi zabytków za granicę; 5) kntrlę stanu zachwania i przeznaczenia zabytków; 6) uwzględnianie zadań chrnnych w planwaniu i zagspdarwaniu przestrzennym raz przy kształtwaniu śrdwiska. Art. 5 wskazuje, iż pieka nad zabytkiem sprawwana przez jeg właściciela lub psiadacza plega, w szczególnści, na zapewnieniu warunków: 1) naukweg badania i dkumentwania zabytku; 2) prwadzenia prac knserwatrskich, restauratrskich i rbót budwlanych przy zabytku; 3) zabezpieczenia i utrzymania zabytku raz jeg tczenia w jak najlepszym stanie; 4) krzystania z zabytku w spsób zapewniający trwałe zachwanie jeg wartści; 5) ppularyzwania i upwszechniania wiedzy zabytku raz jeg znaczeniu dla histrii i kultury. str. 8 Id: 9F8C1044-A C8D-3A7B4A66494A. Pdpisany Strna 8

10 Pnadt, w art.6, ustawa definiuje m.in. pdstawwe pjęcia z zakresu chrny i pieki nad zabytkami raz przedmit, zakres, frmy i spsób ich chrny. W myśl tejże ustawy, chrnie i piece pdlegają (bez względu na stan zachwania): 1) zabytki nieruchme będące w szczególnści: a) krajbrazami kulturwymi, b) układami urbanistycznymi, ruralistycznymi i zespłami budwlanymi, c) dziełami architektury i budwnictwa, d) dziełami budwnictwa brnneg, e) biektami techniki, a zwłaszcza kpalniami, hutami, elektrwniami i innymi zakładami przemysłwymi, f) cmentarzami, g) parkami, grdami i innymi frmami zaprjektwanej zieleni, h) miejscami upamiętniającymi wydarzenia histryczne bądź działalnść wybitnych sbistści lub instytucji; 2) zabytki ruchme będące w szczególnści: a) dziełami sztuk plastycznych, rzemisła artystyczneg i sztuki użytkwej, b) klekcjami stanwiącymi zbiry przedmitów zgrmadznych i uprządkwanych według kncepcji sób, które twrzyły te klekcje, c) numizmatami raz pamiątkami histrycznymi, a zwłaszcza militariami, sztandarami, pieczęciami, dznakami, medalami i rderami, d) wytwrami techniki, a zwłaszcza urządzeniami, śrdkami transprtu raz maszynami i narzędziami świadczącymi kulturze materialnej, charakterystycznymi dla dawnych i nwych frm gspdarki, dkumentującymi pzim nauki i rzwju cywilizacyjneg, e) materiałami biblitecznymi, których mwa w art. 5 ustawy z dnia 27 czerwca 1997 r. biblitekach (tekst jednlity Dz. U. z 2012 r. pz. 642 ze zmianami), f) instrumentami muzycznymi, g) wytwrami sztuki ludwej i rękdzieła raz innymi biektami etngraficznymi, str. 9 Id: 9F8C1044-A C8D-3A7B4A66494A. Pdpisany Strna 9

11 h) przedmitami upamiętniającymi wydarzenia histryczne bądź działalnść wybitnych sbistści lub instytucji; 3) zabytki archelgiczne będące w szczególnści: a) pzstałściami terenwymi pradziejweg i histryczneg sadnictwa, b) cmentarzyskami, c) kurhanami, d) reliktami działalnści gspdarczej, religijnej i artystycznej. Pnadt chrnie mgą pdlegać nazwy gegraficzne, histryczne lub tradycyjne nazwy biektu budwlaneg, placu, ulicy lub jednstki sadniczej (art. 6.2.). Ustawa w art. 7 kreśla także frmy i spsób chrny zabytków. Ustawa definiuje bwiązki raz kmpetencje samrządu terytrialneg w zakresie chrny zabytków i pieki nad zabytkami. Szczegółw kreślne bwiązki samrządu w stsunku d biektów zabytkwych bjętych chrną, których samrząd jest właścicielem lub psiadaczem zawarte są w następujących artykułach: art. 5, 25, 26, 28, 30, 31, 36, 71, 72. Na mcy art. 21 ewidencja zabytków jest pdstawą d sprządzania prgramów pieki nad zabytkami przez wjewództwa, pwiaty i gminy. Art. 22 ust. 4 stwierdza, iż Wójt (burmistrz, prezydent miasta) prwadzi gminną ewidencję zabytków w frmie zbiru kart adreswych zabytków nieruchmych z terenu gminy.. W ust. 5 teg artykułu zapisan, iż w gminnej ewidencji zabytków pwinny być ujęte: 1) zabytki nieruchme wpisane d rejestru; 2) inne zabytki nieruchme znajdujące się w wjewódzkiej ewidencji zabytków; 3) inne zabytki nieruchme wyznaczne przez wójta (burmistrza, prezydenta miasta) w przumieniu z wjewódzkim knserwatrem zabytków. Jak wspmnian art. 87 Ustawy kreśla bwiązek samrządu, dtyczący sprządzania i uchwalania gminneg prgramu pieki nad zabytkami: - prgram winien być pracwany na kres 4 lat, - prgram służy celm kreślnym w Ustawie, str. 10 Id: 9F8C1044-A C8D-3A7B4A66494A. Pdpisany Strna 10

12 - prgram przyjmuje rada gminy, p uzyskaniu pinii wjewódzkieg knserwatra zabytków, - prgram głaszany jest w wjewódzkim dzienniku urzędwym, - z realizacji prgramu władze gminy sprządzają c 2 lata sprawzdanie, które przedstawiane jest radzie gminy Artykuły 18 i 19 nakazują samrządm uwzględnianie chrny zabytków i pieki nad zabytkami przy sprządzaniu i aktualizacji planów zagspdarwania przestrzenneg wjewództwa. Szczegółw kreślne bwiązki samrządu w stsunku d biektów zabytkwych bjętych chrną, których samrząd jest właścicielem lub psiadaczem zawarte są w następujących artykułach: art. 5, 25, 26, 28, 30, 31, 36, 71, 72. Ddatkw należy wskazać dniesienia d zakresu chrny dziedzictwa kulturweg, zawarte w następujących aktach prawnych: Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. samrządzie gminnym art. 7 ust. 1 pkt. 9 Zaspakajanie zbirwych ptrzeb wspólnty należy d zadań własnych gminy. W szczególnści zadania własne bejmują sprawy: 9) kultury w tym biblitek gminnych i innych instytucji kultury raz chrny zabytków i pieki nad zabytkami. Ustawa z dnia 27 marca 2003 r. planwaniu i zagspdarwaniu przestrzennym Na mcy ustawy planwanie i zagspdarwanie przestrzenne musi uwzględnić m.in.: wymagania chrny dziedzictwa kulturweg i zabytków raz dóbr kultury współczesnej (art. 1. ust. 2, pkt. 4). Ustawa kreśla, iż studium uwarunkwań i kierunków zagspdarwania przestrzenneg pwinn w swej treści zawierać następujące elementy: - uwzględnianie stanu dziedzictwa kulturweg i zabytków raz dóbr kultury współczesnej (art. 10, ust1, pkt. 4) str. 11 Id: 9F8C1044-A C8D-3A7B4A66494A. Pdpisany Strna 11

13 - kreślenie bszarów i zasad chrny dziedzictwa kulturweg i zabytków raz dóbr kultury współczesnej (art. 10, ust. 2, pkt. 4) W miejscwym planie zagspdarwania przestrzenneg będącym aktem prawa miejscweg ustawa nakazuje becnść następujących elementów: - bwiązkwe kreślenie zasad chrny śrdwiska, przyrdy i krajbrazu kulturweg (art. 15, ust. 2, pkt. 3) - bwiązkwe kreślenie zasady chrny dziedzictwa kulturweg i zabytków raz dóbr kultury współczesnej (art. 15, ust. 2, pkt. 4) - kreśla się w zależnści d ptrzeb granice pmników zagłady raz ich stref chrnnych, a także graniczenia dtyczące prwadzenia na ich terenie działalnści gspdarczej, kreślne w ustawie z dnia 7 maja 1999 r. chrnie terenów byłych hitlerwskich bzów zagłady (art. 15, ust. 3, pkt. 6) Wymagania kncepcji chrny zabytków uwzględnia się również na szczeblach wjewódzkim i krajwym planwania przestrzenneg (art. 39, ust. 3, pkt. 2; art. 47, ust. 2, pkt. 2). Prjekt planu wymaga uzgdnienia z właściwym wjewódzkim knserwatrem zabytków. Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. Praw budwlane W myśl tej ustawy jej przepisy nie naruszają przepisów chrnie zabytków i piece nad zabytkami w dniesieniu d biektów i bszarów wpisanych d rejestru zabytków raz biektów i bszarów bjętych chrną knserwatrską na pdstawie miejscweg planu zagspdarwania przestrzenneg (art. 2., ust 2 pkt. 3). W art. 5, ust. 1 pkt. 7 raz ust. 2 ustawa stwierdza, iż biekt budwlany należy użytkwać w spsób zgdny z jeg przeznaczeniem i wymaganiami chrny śrdwiska raz nakazuje prjektwanie i budwanie biektów budwlanych i związanych z nim urządzeń zapewniające chrnę biektów wpisanych d rejestru zabytków raz biektów bjętych chrną knserwatrską. W przypadku pzytywnej pinii wjewódzkieg knserwatra zabytków w dniesieniu d biektów budwlanych wpisanych d rejestru zabytków raz innych biektów budwlanych usytuwanych na bszarach bjętych chrną knserwatrską str. 12 Id: 9F8C1044-A C8D-3A7B4A66494A. Pdpisany Strna 12

14 mżliwe jest złżenie wnisku d właściweg ministra zgdę na dstąpienie d przepisów techniczn-budwlanych, których mwa w art. 7 ustawy (art. 9, ust 3, pkt. 4). Wg art. 30 ust. 2 w stsunku d prac budwlanych przy biektach raz bszarach niewpisanych d rejestru zabytków, a ujętych w gminnej ewidencji zabytków, wymagane jest zgłszenie d właściweg rganu. W zgłszeniu należy kreślić rdzaj, zakres i spsób wyknywania rbót budwlanych raz termin ich rzpczęcia. D zgłszenia należy dłączyć świadczenie, którym mwa w art. 32 ust. 4 pkt. 2, raz, w zależnści d ptrzeb, dpwiednie szkice lub rysunki, a także pzwlenia, uzgdnienia i pinie wymagane drębnymi przepisami. W razie kniecznści uzupełnienia zgłszenia właściwy rgan nakłada, w drdze pstanwienia, na zgłaszająceg bwiązek uzupełnienia, w kreślnym terminie, brakujących dkumentów, a w przypadku ich nieuzupełnienia wnsi sprzeciw, w drdze decyzji. Zgdnie z art. 32 ust. 1: 1. Pzwlenie na budwę lub rzbiórkę biektu budwlaneg mże być wydane p uprzednim: 1) przeprwadzeniu ceny ddziaływania przedsięwzięcia na śrdwisk alb ceny ddziaływania przedsięwzięcia na bszar Natura 2000, jeżeli jest na wymagana przepisami ustawy z dnia 3 października 2008 r. udstępnianiu infrmacji śrdwisku i jeg chrnie, udziale spłeczeństwa w chrnie śrdwiska raz cenach ddziaływania na śrdwisk; 2) uzyskaniu przez inwestra, wymaganych przepisami szczególnymi, pzwleń, uzgdnień lub pinii innych rganów; 3) wyrażeniu zgdy przez ministra właściweg d spraw budwnictwa, lkalneg planwania i zagspdarwania przestrzenneg raz mieszkalnictwa w przypadku budwy gazciągów zasięgu krajwym lub jeżeli budwa ta wynika z umów międzynardwych. Prwadzenie rbót budwlanych przy biekcie budwlanym wpisanym d rejestru zabytków lub na bszarze wpisanym d rejestru zabytków wymaga, przed wydaniem decyzji pzwleniu na budwę, uzyskania pzwlenia na prwadzenie str. 13 Id: 9F8C1044-A C8D-3A7B4A66494A. Pdpisany Strna 13

15 tych rbót, wydaneg przez właściweg wjewódzkieg knserwatra zabytków (art. 39, ust. 2). Pzwlenie na rzbiórkę biektu budwlaneg wpisaneg d rejestru zabytków mże być wydane p uzyskaniu decyzji Generalneg Knserwatra Zabytków działająceg w imieniu ministra właściweg d spraw kultury i chrny dziedzictwa nardweg skreśleniu teg biektu z rejestru zabytków (art. 39, ust. 2). W stsunku d biektów budwlanych raz bszarów niewpisanych d rejestru zabytków, a ujętych w gminnej ewidencji zabytków, pzwlenie na budwę lub rzbiórkę biektu budwlaneg wydaje właściwy rgan w uzgdnieniu z wjewódzkim knserwatrem zabytków (art. 39, ust. 3). Katalg działań budwlanych, w stsunku d których należy uzyskać pzwlenie budwlane, a które pdlegają zgłszeniu rganwi budwlanemu kreślają klejn art. 29, 29a, 30, 31 ustawy Praw Budwlane. W stsunku d zamierzeń, które wymagają jedynie zgłszenia zgdnie z art. 30 ust. 7 ustawy właściwy rgan mże nałżyć w drdze decyzji bwiązek uzyskania pzwlenia na wyknanie kreślneg biektu lub rbót budwlanych bjętych bwiązkiem zgłszenia, jeżeli ich realizacja mże naruszać ustalenia miejscweg planu zagspdarwania przestrzenneg lub spwdwać m.in. pgrszenie stanu śrdwiska lub stanu zachwania zabytków. Ustawa z dnia 24 kwietnia 2003 r. działalnści pżytku publiczneg i wlntariacie Określa na, iż wśród zadań publicznych znajdą się działania m.in. w zakresie kultury, sztuki, chrny dóbr kultury i dziedzictwa nardweg (art. 4, ust. 1, pkt. 16). Regulacje z tym związane zawarte są w art. 19, który kreśla prawa i bwiązki mieszkańców w zakresie realizacji wybranych przez nich działań, zarówn w ramach inicjatyw lkalnych, jak i za pśrednictwem rganizacji pzarządwych lub innych pdmitów wymieninych w art. 3 ust. 3 ustawy. Artykuł precyzuje też, iż jednstka samrządu terytrialneg zawiera na czas kreślny umwę wyknanie inicjatywy lkalnej z wniskdawcą. Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Praw chrny śrdwiska (tekst jednlity Dz. U. str. 14 Id: 9F8C1044-A C8D-3A7B4A66494A. Pdpisany Strna 14

16 Zgdnie z zapisami art. 71 ust. 3 tej ustawy przeznaczenie i spsób zagspdarwania terenu pwinny w jak największym stpniu zapewniać zachwanie jeg walrów krajbrazwych. Dtyczy t także krajbrazu kulturweg. Art. 101 ust 1 kreśla, iż chrna pwierzchni ziemi plega m. in. na zachwaniu wartści kulturwych, z uwzględnieniem zabytków archelgicznych. Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. chrnie przyrdy (Dz. U r. pz. 627 z Jednym z celów chrny przyrdy jest chrna walrów krajbrazwych, zieleni w miastach i wsiach raz zadrzewień (art. 2, ust. 2, pkt. 5). Jak jedną z frm chrny przyrdy w tym jej immamentneg składnika, jakim jest krajbraz ustawa ta przyjmuje w art. 6, ust, pkt. 3 park krajbrazwy. Zgdnie z art. 16, ust. 1,: park krajbrazwy bejmuje bszar chrniny ze względu na wartści przyrdnicze, histryczne i kulturwe raz walry krajbrazwe w celu zachwania, ppularyzacji tych wartści w warunkach zrównważneg rzwju. Zarówn ustanwienie parku krajbrazweg jak i nadanie mu statutu należą d prergatyw sejmiku wjewódzkieg (art. 16, ust. 3, ust. 5). Ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 r. gspdarce nieruchmściami W świetle art. 6 pkt. 5 jednym z celów publicznych tej ustawy jest pieka nad nieruchmściami stanwiącymi zabytki w rzumieniu przepisów chrnie zabytków i piece nad zabytkami. Art. 13, ust. 4 jasn kreśla, że: sprzedaż, zamiana, darwizna lub ddanie w użytkwanie wieczyste nieruchmści wpisanych d rejestru zabytków, stanwiących własnść Skarbu Państwa lub jednstki samrządu terytrialneg, a także wnszenie tych nieruchmści, jak wkładów niepieniężnych (aprtów) d spółek, wymaga pzwlenia wjewódzkieg knserwatra zabytków. Cenę nieruchmści lub jej części wpisanej d rejestru zabytków bniża się 50% (zgdnie z art. 67). Właściwy rgan mże, za zgdą dpwiedni wjewdy alb rady lub sejmiku, pdwyższyć lub bniżyć tę bnifikatę (art. 68, ust. 3). Identyczny zapis stsuje się w przypadku płaty z tytułu użytkwania wieczysteg jeżeli str. 15 Id: 9F8C1044-A C8D-3A7B4A66494A. Pdpisany Strna 15

17 nieruchmść gruntwa zstała wpisana d rejestru zabytków (art. 73, ust 4) raz w przypadku płaty z tytułu trwałeg zarządu (art. 84, ust 4). Ustawa z dnia 12 stycznia 1991 r. pdatkach i płatach lkalnych Na pdstawie art. 7, ust. 1, pkt. 6 ustawa zwalnia d pdatku d nieruchmści: grunty i budynki wpisane indywidualnie d rejestru zabytków, pd warunkiem ich utrzymania i knserwacji, zgdnie z przepisami chrnie zabytków, z wyjątkiem części zajętych na prwadzenie działalnści gspdarczej. Ustawa dnia 25 października 1991 r. rganizwaniu i prwadzeniu działalnści kulturalnej Według zapisów tej ustawy zarówn państw (art. 1 ust. 2) jak i rgany jednstek samrządu terytrialneg (art. 1 ust. 4) sprawują mecenat nad działalnścią kulturalną plegający m.in. na wspieraniu i prmcji pieki nad zabytkami. D pwyższych ustaw należy dłączyć akty prawne, które w całej swjej treści dnszą się d zakresu chrny zabytków i dziedzictwa kulturweg. Są t: - ustawa z dnia 21 listpada 1996 r. muzeach (Dz. U. z 2012 rku, pz. 987 z późn. zm.) - ustawa z dnia 27 czerwca 1997 r. biblitekach (Dz. U. z 2012 rku, pz. 642 z późn. zm.) - ustawa z dnia 14 lipca 1983 r. nardwym zasbie archiwalnym i archiwach (tekst jednlity Dz. U. nr 123 z 2011 r., pz. 698 z późn. zm.) - ustawa z dnia 7 maja 1999 r. chrnie terenów byłych hitlerwskich bzów zagłady (Dz. U. z 1990 r. nr 41, pz. 412 z późn. zm.) Ostatni element t akty wyknawcze d ustawy chrnie zabytków i piece nad zabytkami. Są t: str. 16 Id: 9F8C1044-A C8D-3A7B4A66494A. Pdpisany Strna 16

18 - Rzprządzenie Ministra Kultury i Dziedzictwa Nardweg z dnia 26 maja 2011 (Dz. U nr 113 pz. 661) w sprawie prwadzenia rejestru zabytków, krajwej, wjewódzkiej i gminnej ewidencji zabytków raz krajweg wykazu zabytków skradzinych lub wywiezinych za granicę niezgdnie z prawem. W parciu art. 24 ust. 1 ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. chrnie zabytków i piece nad zabytkami rzprządzenie kreśla spsób prwadzenia pwyższych rejestrów i wykazów. - Rzprządzenie Ministra Kultury i Dziedzictwa Nardweg z dnia 27 lipca 2011 r. w sprawie prwadzenia prac knserwatrskich, prac restauratrskich, rbót budwlanych, badań knserwatrskich, badań architektnicznych i innych działań przy zabytku wpisanym d rejestru zabytków raz badań archelgicznych (Dz. U. Nr 165, pz. 987). - Rzprządzenie Ministra Kultury z dnia 6 czerwca 2005 r. w sprawie udzielenia dtacji celwej na prace knserwatrskie, restauratrskie i rbty budwlane przy zabytku wpisanym d rejestru (tekst jednlity Dz. U r. pz. 399). 3. PRZEDMIOT OCHRONY PRAWNEJ Przywłana na wstępie ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. chrnie zabytków i piece nad zabytkami stanwi pdstawę prawną chrny dziedzictwa kulturweg w Plsce i wprwadza w tej materii szereg fundamentalnych definicji i pjęć. W myśl ustawy zabytek jest t nieruchmść lub rzecz ruchma, ich części lub zespły, będące dziełem człwieka lub związane z jeg działalnścią i stanwiące świadectw mininej epki bądź zdarzenia, których zachwanie leży w interesie spłecznym ze względu na psiadaną wartść histryczną, artystyczną lub naukwą. Zgdnie z ustawą piece pdlegają bez względu na stan zachwania zabytki pgrupwane w trzech kategriach: Zabytki nieruchme będące w szczególnści: str. 17 Id: 9F8C1044-A C8D-3A7B4A66494A. Pdpisany Strna 17

19 krajbrazami kulturwymi, układami urbanistycznymi, ruralistycznymi i zespłami budwlanymi, dziełami architektury i budwnictwa, dziełami budwnictwa brnneg, biektami techniki, a zwłaszcza kpalniami, hutami, elektrwniami i innymi zakładami przemysłwymi, cmentarzami, parkami, grdami i innymi frmami zaprjektwanej zieleni, miejscami upamiętniającymi wydarzenia histryczne bądź działalnść wybitnych sbistści lub instytucji. Zabytki ruchme będące w szczególnści: dziełami sztuk plastycznych, rzemisła artystyczneg i sztuki użytkwej, klekcjami stanwiącymi zbiry przedmitów zgrmadznych i uprządkwanych według kncepcji sób, które twrzyły te klekcje, numizmatami raz pamiątkami histrycznymi, a zwłaszcza militariami, sztandarami, pieczęciami, dznakami, medalami i rderami, wytwrami techniki, a zwłaszcza urządzeniami, śrdkami transprtu raz maszynami i narzędziami świadczącymi kulturze materialnej, charakterystycznymi dla dawnych i nwych frm gspdarki, dkumentującymi pzim nauki i rzwju cywilizacyjneg, materiałami biblitecznymi, których mwa w art. 5 ustawy z dnia 27 czerwca 1997 r. biblitekach (tekst jednlity Dz. U. z 2012 r. pz. 642 ze zmianami ), str. 18 Id: 9F8C1044-A C8D-3A7B4A66494A. Pdpisany Strna 18

20 instrumentami muzycznymi, wytwrami sztuki ludwej i rękdzieła raz innymi biektami etngraficznymi, przedmitami upamiętniającymi wydarzenia histryczne bądź działalnść wybitnych sbistści lub instytucji; Zabytki archelgiczne będące w szczególnści: pzstałściami terenwymi pradziejweg i histryczneg sadnictwa, cmentarzyskami, kurhanami, reliktami działalnści gspdarczej, religijnej i artystycznej. Pnadt, zgdnie z art chrnie mgą pdlegać nazwy gegraficzne, histryczne lub tradycyjne nazwy biektu budwlaneg, placu, ulicy lub jednstki sadniczej. 4. FORMY PRAWNE OCHRONY ZABYTKÓW Ustawdawca wyróżnia następujące frmy chrny zabytków: wpis d rejestru zabytków, uznanie za pmnik histrii, utwrzenie parku kulturweg, ustalenia chrny w miejscwym planie zagspdarwania przestrzenneg, decyzjach ustaleniu lkalizacji inwestycji celu publiczneg, decyzjach warunkach zabudwy, decyzjach zezwleniu na realizację inwestycji drgwej, decyzjach ustaleniu lkalizacji linii klejwej lub decyzjach zezwleniu na realizację inwestycji w zakresie ltniska użytku publiczneg. str. 19 Id: 9F8C1044-A C8D-3A7B4A66494A. Pdpisany Strna 19

21 Wpis d rejestru zabytków Pdstawą wpisu d rejestru zabytków jest decyzja administracyjna wydana przez wjewódzkieg knserwatra zabytków. Z wniskiem taki wpis mże występwać właściciel zabytku raz użytkwnik wieczysty gruntu na którym znajduje się zabytek. Również wjewódzki knserwatr zabytków ma praw wszczęcia pstępwania z urzędu w sprawie wpisania zabytku nieruchmeg d rejestru zabytków. Rejestr zabytków prwadzi dpwiedni wjewódzki knserwatr zabytków dla zabytków znajdujących się na terenie wjewództwa. D rejestru mżna wpisać także tczenie raz nazwę gegraficzną, histryczną i tradycyjną zabytku nieruchmeg wpisaneg d rejestru zabytków. Wjewódzki knserwatr zabytków mże wpisać także d rejestru histryczny układ urbanistyczny lub ruralistyczny. Sprawy te reguluje ustawa z 23 lipca 2003 r. chrnie zabytków i piece nad zabytkami raz Rzprządzenie Ministra Kultury z 26 maja 2011 r. w sprawie prwadzenia rejestru zabytków, krajwej, wjewódzkiej i gminnej ewidencji zabytków raz krajweg wykazu zabytków skradzinych lub wywiezinych za granicę niezgdnie z prawem (Dz. U. Nr 113, pz. 661). Pmnik Histrii Terminem tym kreśla się zabytek nieruchmy szczególnych wartściach materialnych i niematerialnych raz znaczeniu dla dziedzictwa kulturweg naszeg kraju. Rangę pmnika histrii pdkreśla fakt, że jest n ustanawiany przez Prezydenta Rzeczpsplitej Plskiej specjalnym rzprządzeniem na wnisek Ministra Kultury i Dziedzictwa Nardweg. W treści prezydenckieg rzprządzenia wyszczególnia się cechy daneg zabytku świadczące jeg najwyższej wartści, kreśla się precyzyjnie jeg granice i zamieszcza schematyczną mapkę biektu. Na elitarną listę Pmników Histrii mgą zstać wpisane biekty architektniczne, krajbrazy kulturwe, układy urbanistyczne lub ruralistyczne, str. 20 Id: 9F8C1044-A C8D-3A7B4A66494A. Pdpisany Strna 20

22 zabytki techniki, biekty budwnictwa brnneg, parki i grdy, cmentarze, miejsca pamięci najważniejszych wydarzeń lub pstaci histrycznych raz stanwiska archelgiczne. W rku 2015 w całym kraju był 65 miejsc i biektów uznanych za pmnik histrii. Park kulturwy Klejną frmą chrny jest utwrzenie parku kulturweg w celu chrny krajbrazu kulturweg raz zachwania wyróżniających się krajbrazw terenów z zabytkami nieruchmymi charakterystycznymi dla miejscwej tradycji budwlanej i sadniczej. Pdstawą jeg utwrzenia jest uchwała rady gminy, którą pdejmuje się p zasięgnięciu pinii wjewódzkieg knserwatra zabytków. Miejscwy plan zagspdarwania przestrzenneg lub decyzja ustaleniu lkalizacji inwestycji celu publiczneg, decyzja warunkach zabudwy, decyzja zezwleniu na realizację inwestycji drgwej, decyzja ustaleniu lkalizacji linii klejwej lub decyzja zezwleniu na realizację inwestycji w zakresie ltniska użytku publiczneg Relacje pmiędzy chrną zabytków a planami zagspdarwania przestrzenneg są regulwane przez artykuły 18, 19 i 20 ustawy z 23 lipca 2003 r. chrnie zabytków i piece nad zabytkami. Przede wszystkim art. 18 wprwadza bwiązek uwzględniania chrny zabytków i pieki nad zabytkami przy sprządzaniu i aktualizacji kncepcji przestrzenneg zagspdarwania kraju, strategii rzwju wjewództw, planów zagspdarwania przestrzenneg wjewództw, analiz i studiów z zakresu zagspdarwania przestrzenneg pwiatu, strategii rzwju gmin, studiów uwarunkwań i kierunków zagspdarwania przestrzenneg gmin raz miejscwych planów zagspdarwania przestrzenneg. W wymieninych decyzjach, kncepcjach, strategiach, analizach, planach str. 21 Id: 9F8C1044-A C8D-3A7B4A66494A. Pdpisany Strna 21

23 i studiach, winn się w szczególnści uwzględnić krajwy prgram chrny zabytków i pieki nad zabytkami, kreślić rzwiązania niezbędne d zapbiegania zagrżenim dla zabytków i zapewnić im chrnę przy realizacji inwestycji raz przywracania zabytków d jak najlepszeg stanu raz ustalić przeznaczenie i zasady zagspdarwania terenu uwzględniające piekę nad zabytkami. W przypadku zabytków nieruchmych wpisanych d rejestru i ich tczenia, zabytków nieruchmych, znajdujących się w gminnej ewidencji zabytków raz parków kulturwych, chrna ich musi być bezwarunkw uwzględnina w studium uwarunkwań i kierunków zagspdarwania przestrzenneg gminy raz w miejscwym planie zagspdarwania przestrzenneg i pzstałych decyzjach. 5. UWARUNKOWANIA ZEWNĘTRZNE I WEWNĘTRZNE OCHRONY ZASOBÓW DZIEDZICTWA KULTUROWEGO 5.1 RELACJE GMINNEGO PROGRAMU OPIEKI NAD ZABYTKAMI Z OPRACOWANIAMI WYKONANYMI NA POZIOMIE KRAJOWYM: KRAJOWY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI NA LATA Krajwy Prgram Opieki nad Zabytkami na lata zstał przyjęty przez Radę Ministrów w dniu 24 czerwca 2014 rku i jest efektem wyknania upważnienia ustawweg, zawarteg w artykułach 84 i 85, ust. 1 ustawy chrnie zabytków i piece nad zabytkami i jest prgramem rzwju kreślnym w artykule 15 ustawy z dnia 6 grudnia 2006 rku zasadach prwadzenia plityki rzwju. Gminny Prgram Opieki nad Zabytkami dla Gminy Czarny Dunajec piera się na załżeniach prgramu krajweg, jednak są ne dść gólne w dniesieniu d zabytków z terenu gminy. Jednym ze strategicznych załżeń krajweg prgramu jest wzmcnienie synergii działania rganów chrny zabytków, w tym twrzenie pdstaw współdziałania z rganami samrządu terytrialneg. Prgram stwierdza, iż jakściwa przemiana w zakresie chrny zabytków w Plsce mże nastąpić jedynie dzięki łączeniu zasbów, lepszemu sieciwaniu struktur i działań rganów chrny zabytków. Rlą prgramu krajweg jest twrzenie warunków dla wypracwania rzwiązań mdelwych raz ich upwszechnienie. Jak mówią zapisy teg dkumentu za realizację zadań związanych z chrną zabytków dpwiedzialna jest zarówn administracja rządwa (wjewódzcy knserwatrzy zabytków raz Generalny str. 22 Id: 9F8C1044-A C8D-3A7B4A66494A. Pdpisany Strna 22

24 Knserwatr Zabytków), jak również jednstki samrządu terytrialneg wszystkich szczebli raz d stpnia zaangażwania tych pdmitów będą zależały realne efekty pdejmwanych działań. Głównym celem Prgramu jest Wzmcnienie rli dziedzictwa kulturweg i chrny zabytków w rzwju ptencjału kulturweg i kreatywneg Plaków. Cel ten realizwany będzie pprzez trzy cele szczegółwe: 1. Wspieranie rzwiązań systemwych na rzecz chrny zabytków w Plsce 2. Wzmcnienie synergii działania rganów chrny zabytków 3. Twrzenie warunków d aktywneg uczestnictwa w kulturze, edukacji na rzecz dziedzictwa kulturweg raz jeg prmcji i reinterpretacji W ramach celu szczegółweg 1 wyznaczn następujące kierunki działania: 1. Prządkwanie rejestru zabytków nieruchmych. 2. Przygtwanie ratyfikacji Knwencji UNESCO ds. chrny dziedzictwa pdwdneg. 3. Wypracwanie jednlitych standardów działania knserwatrskieg w dniesieniu d wybranych typów i kategrii zabytków nieruchmych zgdnie z bwiązującą dktryną knserwatrską. 4. Wzmcnienie instrumentów chrny krajbrazu kulturweg. 5. Opracwanie diagnzy prawnej chrny zabytków ruchmych. 6. Opracwanie kmpleksweg raprtu stanie zachwania zabytków. 7. Kntynuacja badań w ramach AZP na bszarach szczególnie isttnych ze względu na zagrżenia dla dziedzictwa archelgiczneg. W ramach celu szczegółweg 2 wyznaczn następujące kierunki działania: 1. Zwiększenie efektywnści zarządzania i chrny zabytków pprzez wdrażanie infrastruktury infrmacji przestrzennej zabytkach. 2. Wypracwanie standardów, pzwalających na lepszy przepływ infrmacji str. 23 Id: 9F8C1044-A C8D-3A7B4A66494A. Pdpisany Strna 23

25 pmiędzy rganami chrny zabytków a spłecznściami żyjącymi w tczeniu zabytków bjętych chrną. 3. Pdniesienie jakści prcesów decyzyjnych w rganach chrny zabytków. 4. Merytryczne wsparcie samrządu terytrialneg w chrnie zabytków. W ramach celu szczegółweg 3 wyznaczn następujące kierunki działania: 1. Przygtwanie ratyfikacji Knwencji ramwej Rady Eurpy w sprawie znaczenia dziedzictwa kulturweg dla spłeczeństwa. 2. Wspieranie budwania świadmści spłecznej funkcji dziedzictwa kulturweg jak pdstawy kształtwania się tżsamści nardwej i spłecznści lkalnych. 3. Prmcja zasbu dziedzictwa za pśrednictwem Internetu. 4. Zwiększanie dstępu d zasbu dziedzictwa i ułatwienie jeg dbiru spłeczneg. KONCEPCJA PRZESTRZENNEGO ZAGOSPODAROWANIA KRAJU DO ROKU 2030 Kncepcja przestrzenneg zagspdarwania kraju zstała przyjęta przez Radę Ministrów dnia 13 grudnia 2011 r. Dkument kreśla zasady plityki państwa w dziedzinie przestrzenneg zagspdarwania kraju w perspektywie najbliższych kilkunastu lat. Plityka przestrzenneg zagspdarwania kraju realizuje cele rzwju kraju w dniesieniu d całści przestrzeni plskiej. Birąc pd uwagę nwy paradygmat plityki rzwju cel strategiczny (pnadczaswy) plityki przestrzenneg zagspdarwania kraju mżna kreślić następując: Efektywne wykrzystanie przestrzeni kraju i jej terytrialnie zróżnicwanych ptencjałów rzwjwych dla siągania gólnych celów rzwjwych knkurencyjnści, zwiększenia zatrudnienia, sprawnści funkcjnwania państwa raz spójnści w wymiarze spłecznym, gspdarczym i terytrialnym w długim kresie. Tak sfrmułwany cel przy dbrze dpwiednich celów cząstkwych raz instrumentów wdrżeniwych realizwany jest przez wszystkie pdmity publiczne wyknujące zadania rzwjwe w zakresie swich kmpetencji na różnych pzimach str. 24 Id: 9F8C1044-A C8D-3A7B4A66494A. Pdpisany Strna 24

26 zarządzania, w różnych bszarach tematycznych i w dniesieniu d różnych terytriów. Drgą d zapewnienia realizacji celu strategiczneg plityki przestrzenneg zagspdarwania kraju jest kncentracja działań pdmitów publicznych w wybranych bszarach tematycznych i na wydrębninych terytriach. W dniesieniu d diagnzy sytuacji, uwarunkwań raz trendów rzwjwych sfrmułwan sześć wzajemnie pwiązanych celów plityki przestrzenneg zagspdarwania kraju w hryzncie rku 2030: Cel 1. Pdwyższenie knkurencyjnści głównych śrdków miejskich Plski w przestrzeni eurpejskiej pprzez ich integrację funkcjnalną przy zachwaniu plicentrycznej struktury systemu sadniczeg sprzyjającej spójnści; Cel 2. Pprawa spójnści wewnętrznej i terytrialne równważenie rzwju kraju pprzez prmwanie integracji funkcjnalnej, twrzenie warunków dla rzprzestrzeniania się czynników rzwju, wielfunkcyjny rzwój bszarów wiejskich raz wykrzystanie ptencjału wewnętrzneg wszystkich terytriów; Cel 3. Pprawa dstępnści terytrialnej kraju w różnych skalach przestrzennych pprzez rzwijanie infrastruktury transprtwej i telekmunikacyjnej; Cel 4. Kształtwanie struktur przestrzennych wspierających siągnięcie i utrzymanie wyskiej jakści śrdwiska przyrdniczeg i walrów krajbrazwych Plski; Cel 5. Zwiększenie dprnści struktury przestrzennej kraju na zagrżenia naturalne i utraty bezpieczeństwa energetyczneg raz kształtwanie struktur przestrzennych wspierających zdlnści brnne państwa; Cel 6. Przywrócenie i utrwalenie ładu przestrzenneg. Kncepcja wskazuje, iż wzmcnienie ładu przestrzenneg na pzimie zarządzania zasbem krajbrazów kulturwych i przyrdniczych będzie jedncześnie służył wdrżeniu zapisów Knwencji Krajbrazwej Rady Eurpy. Pdstawwymi frmami chrny krajbrazów pwinny zstać frmy dtychczas stswane: parki krajbrazwe, pmniki histrii, parki kulturwe raz dla biektów rangi międzynardwej wpis na listę dziedzictwa kulturweg lub przyrdniczeg UNESCO. str. 25 Id: 9F8C1044-A C8D-3A7B4A66494A. Pdpisany Strna 25

27 Stwierdzn, że prmcja dziedzictwa kulturweg wpłynęła na wzrst rzpznawalnści i atrakcyjnść plskiej przestrzeni. Dbałść spuściznę kultury dawnych mieszkańców ziem plskich i wspieranie zachwanych tradycji lkalnych sprzyjają rzwjwi turystyki i wspmagają prces identyfikacji tżsamści kulturwej migrantów. Krajbraz ważny dla histrii kultury jest chrniny na równi z krajbrazami charakterystycznymi dla reginów gegraficzn- przyrdniczych w zintegrwanej z siecią przyrdniczą rzwiniętej sieci parków kulturwych i pmników histrii. NARODOWA STRATEGIA ROZWOJU KULTURY NA LATA ORAZ UZUPEŁNIENIE STRATEGII NA LATA Strategiczne cele plityki państwa w zakresie chrny zabytków i pieki nad zabytkami zstały zawarte w dkumencie nazwie Nardwa Strategia Rzwju Kultury na lata (przyjętym przez Radę Ministrów w dniu 21 września 2004 r.) raz jeg uszczegółwieniu Uzupełnienie Nardwej Strategii Rzwju Kultury na lata (przyjętym w 2005 r.). Są t rządwe dkumenty twrzące ramy dla nwczesneg mecenatu państwa w sferze kultury, a przede wszystkim dla nwcześnie pjmwanej plityki kulturalnej państwa, funkcjnującej w warunkach rynkwych, w płączeniu z perspektywami klejnych kresów prgramwania Unii Eurpejskiej. Głównym celem strategii jest działanie na rzecz zrównważneg rzwju kulturalneg reginów w Plsce. Dkumentem służącym wdrżeniu Nardwej Strategii Rzwju Kultury jest Nardwy Prgram Kultury Ochrna Zabytków i Dziedzictwa Kulturweg na lata W prgramie zapisan następujące prirytety i działania: Prirytet 1. Aktywne zarządzanie zasbem stanwiącym materialne dziedzictw kulturwe str. 26 Id: 9F8C1044-A C8D-3A7B4A66494A. Pdpisany Strna 26

28 Działania realizwane w ramach niniejszeg prirytetu mają na celu materialną pprawę stanu zabytków, ich adaptację i rewitalizację raz zwiększenie dstępnści d nich mieszkańców, turystów i inwestrów. Realizacja działań pzwli na zwiększenie atrakcyjnści reginów, a także wykrzystanie przez nie ptencjału związaneg z psiadanym dziedzictwem kulturwym. Działanie 1.1. Budwa nwczesnych rzwiązań rganizacyjnfinanswych w sferze chrny zabytków Działanie 1.2. Kmplekswa rewalryzacja zabytków i ich adaptacja na cele kulturalne, turystyczne, edukacyjne, rekreacyjne i inne cele spłeczne Działanie 1.3. Zwiększenie rli zabytków w rzwju turystyki i przedsiębirczści pprzez twrzenie zintegrwanych nardwych prduktów turystycznych. Prirytet 2. Edukacja i administracja na rzecz chrny i zachwania dziedzictwa kulturweg Działanie 2.1. Rzwój zasbów ludzkich raz pdnszenie świadmści spłecznej w sferze chrny dziedzictwa kulturweg Działanie 2.2. Ochrna i zachwanie dziedzictwa kulturweg przed nielegalnym wwzem, wywzem i przewzem przez granicę. Uzupełnienie Nardwej Strategii Rzwju Kultury na lata , pracwane przez Ministerstw Kultury i Dziedzictwa Nardweg w 2005 r., zawiera ważny z punktu widzenia Gminneg Prgramu Opieki nad Zabytkami Prgram Operacyjny Dziedzictw kulturwe. Prirytet I teg Prgramu dtyczy rewalryzacji zabytków nieruchmych i ruchmych. Celami teg prirytetu są: pprawa stanu zachwania zabytków, zwiększanie nardweg zasbu dziedzictwa kulturweg (w tym także liczby stanwisk archelgicznych), kmplekswa rewalryzacja zabytków i ich adaptacja na cele inne niż kulturalne, str. 27 Id: 9F8C1044-A C8D-3A7B4A66494A. Pdpisany Strna 27

29 zwiększenie rli zabytków i muzealiów w rzwju turystyki i przedsiębirczści pprzez twrzenie zintegrwanych nardwych prduktów turystycznych, pprawa warunków instytucjnalnych, prawnych i rganizacyjnych w zakresie chrny zabytków i ich dkumentacji, zabezpieczenie zabytków, muzealiów i archiwaliów przed skutkami klęsk żywiłwych, kradzieżami i nielegalnym wywzem za granicę raz na wypadek sytuacji kryzyswych i knfliktu zbrjneg. 5.2 RELACJE GMINNEGO PROGRAMU OPIEKI NAD ZABYTKAMI Z OPRACOWANIAMI WYKONANYMI NA POZIOMIE WOJEWÓDZKIM STRATEGIA ROZWOJU WOJEWÓDZTWA MAŁOPOLSKIEGO Strategia Rzwju Wjewództwa Małplskieg na lata , przyjęta uchwałą nr XLI/527/2006 z 30 stycznia 2006 przez Sejmik Wjewództwa Małplskieg jest najważniejszym dkumentem, kreślającym cele i prirytety plityki rzwju prwadznej na terenie Małplski. Najważniejszym z punktu widzenia chrny zabytków i niniejszeg prgramu działem strategii jest Obszar VII Dziedzictw i przestrzeń reginalna. Pzycja wyjściwa Zachwanie dla przyszłych pkleń świadectw rzwju kultury raz chrna i wzbgacanie śrdwiska kulturweg stanwią jedne z niezbędnych elementów plityki trwałeg rzwju reginu. Jest t szczególnie isttne w przypadku Małplski, wyjątkw bgatej w zasby dziedzictwa kulturweg i silnie się z tym dziedzictwem identyfikującej. Zasby te nie są jednak w pełni zabezpieczne, ani wykrzystywane z pwdu słab rzwiniętej infrastruktury raz niewystarczającej dbałści nie. Jest t tyle smutne, że wielkrć są t unikatwe zabytki raz zbiry, niezwykle cenne z punktu widzenia drbku str. 28 Id: 9F8C1044-A C8D-3A7B4A66494A. Pdpisany Strna 28

30 kulturalneg całeg kraju. Wiele z nich pzstaje pza szerszym dbirem, są nieprawidłw utrzymywane, chrnine i ekspnwane. Ich właścicielm i zarządcm trudn jest zdbyć dpwiednie śrdki na prawidłwą knserwację i prmcję. Strategia pstępwania Wyska jakść śrdwiska kulturweg Małplski winna stanwić pdbnie jak wyska jakść śrdwiska przyrdniczeg przewagę knkurencyjną reginu, zarówn w sferze przemysłów czasu wlneg, jak i w sferze cdziennych warunków życia mieszkańców. Wjewództw Małplskie t również bszar histrycznej wielkulturwści wyraźnie wykształcnej tżsamści reginalnej. Zasby wjewództwa są bardz bgate, zarówn jeśli wziąć pd uwagę zabytkwe nieruchmści i ruchmści, jak i bgactw unikatweg krajbrazu kulturweg i przyrdniczeg. Dla ich chrny knieczny będzie rzwój muzeów skansenwych raz twrzenie parków kulturwych. Za najważniejsze uznaje się znaczące zwiększenie nakładów finanswych przeznaczanych na prace związane z knserwacją zabytków i rewitalizacją. Wielletnie zaniechania w zakresie prac i dkumentów inwentaryzujących becny stan zasbów raz kreślających spsób ich utrzymania i pprawy, determinują kniecznść pilnych działań zmierzających d dnwy i rewalryzacji najcenniejszych biektów, miast i zasbów wiejskich. Niedzwnym uzupełnieniem prjektów związanych z pracami dkumentacyjnymi i rewalryzacyjnymi musi być prgramwy rzwój instytucji pieki nad zabytkami raz pdejmwanie działań edukacyjnych. Łączenie aktywnej chrny raz wzbudzanie zaintereswania, nie tylk ciekawymi biektami, ale także histrią i kulturą reginu raz najbliższej klicy, jest knieczne dla siągnięcia zmiany w stanie dbałści zasby reginalneg dziedzictwa. W ramach bszaru VII wyróżnin trzy kierunki plityki dnszące się d dziedzictwa kulturweg i zabytków: Ochrna i kształtwanie krajbrazu kulturweg Opieka nad reginalnym dziedzictwem kulturwym str. 29 Id: 9F8C1044-A C8D-3A7B4A66494A. Pdpisany Strna 29

31 Rewitalizacja bszarów zdegradwanych 1. Ochrna i kształtwanie krajbrazu kulturweg Wskaźniki siągnięć: wzrst liczby pwłanych stref chrny krajbrazu (parków kulturwych) wzrst liczby pracwanych prgramów rewitalizacji wzrst liczby biektów wpisanych d rejestru zabytków Załżenia prgramwe: Celem działań na rzecz chrny i kształtwania małplskieg krajbrazu kulturweg jest zachwanie najcenniejszych walrów krajbrazu kulturweg w reginie raz rewitalizacja bszarów prblemwych i walryzacja histrycznych układów przestrzennych. Widące działania mieścić się będą w następującym zakresie: Rewalryzacja i rewitalizacja układów urbanistycznych: pdniesienie standardu przestrzeni publicznych, przeprwadzenie kmplekswych prac remntw knserwatrskich najcenniejszych zabytków w reginie, żywianie centrów histrycznych miast raz rehabilitacja urbanistyczna starych miast, budwa centrów miast i miejscwści ukształtwanych wkół zakładów przemysłwych, sanacja zasbów mieszkalnych. Odnwa zasbów wiejskich: dnwa reginalnej architektury, dbałść małą architekturę i zieleń, str. 30 Id: 9F8C1044-A C8D-3A7B4A66494A. Pdpisany Strna 30

32 zapbieganie rzpraszaniu sadnictwa, chrna najcenniejszych zabytków "in situ", zachwanie i chrna tradycyjneg zróżnicwania krajbrazu wiejskieg. Integracja wartści histrycznych i tradycji lkalnych: umacnianie tradycyjnych frm działalnści gspdarczej, identyfikacja wsi z prduktami reginalnymi, wsparcie rzwju turystyki partej fertę agrturystyczną. Frmułwanie zasad chrny i kształtwania strefy kulturwej pracwywanie prgramów kmplekswej rewalryzacji zespłów starmiejskich, wdrżenie prgramu chrny zabytków architektury drewnianej, zapewnienie bezpieczeństwa biektów zabytkwych, przeprwadzenie prac wynikających z systemu chrny archelgiczneg dziedzictwa kulturweg, twrzenie fert inwestycyjnych i pzyskiwanie użytkwników dla zabytkwych biektów, rekmpzycja urbanistyczna prządkwanie przestrzeni, rzwój muzeów typu skansenwskieg, utrzymanie reginalneg zrównważenia krajbrazu architektniczneg. 2. Opieka nad reginalnym dziedzictwem kulturwym Wskaźniki siągnięć: wzrst liczby dwiedzających instytucje charakterze muzealnym str. 31 Id: 9F8C1044-A C8D-3A7B4A66494A. Pdpisany Strna 31

33 wzrst nakładów na prace knserwatrskie przy biektach zabytkwych z budżetów samrządów Załżenia prgramwe: Celem działania jest pdniesienie walrów zabytków i wykrzystanie ich dla rzwju gspdarki reginu. Przewidywane działania bejmują aktywnść na rzecz: Rynkweg zrientwania reginalneg dziedzictwa kulturweg, pprzez: stswanie zintegrwanej knserwacji w planach lkalnych, twrzenie fert turystyczn rekreacyjnych, uzdrwiskwych raz kulturalnych, Pdnszenia świadmści dziedzictwa kulturweg, pprzez: pwstawanie, rzwijanie i rzpwszechnianie frm ekspresji kulturwej, wzmcnienie edukacji na rzecz dziedzictwa kulturweg, nbilitację zabytkwych miejsc i śrdków kultury, zwiększenie udziału mieszkańców i lkalnych rganizacji pzarządwych w bezpśredniej piece nad zabytkami i bsłudze ruchu zwiedzających. Funkcjnalneg zarządzania dziedzictwem, bejmująceg takie zagadnienia jak: wzmacnianie instrumentów regulacji zagspdarwania przestrzenneg, aktywizacja użytkwników właścicieli zabytkwych biektów d inwestycji we własne nieruchmści, raz system wsparcia według zasady partnerstwa publiczn prywatneg, prwadzenie aktywneg marketingu dziedzictwa kulturweg, zapewnienie mżliwści kształcenia kadr zarządzających ptencjałem dziedzictwa, str. 32 Id: 9F8C1044-A C8D-3A7B4A66494A. Pdpisany Strna 32

34 zwiększenie rli partnerstwa rganizacji pzarządwych dla skuteczneg zarządzania i pieki nad zasbami dziedzictwa kulturweg, utwrzenie reginalnej fundacji dziedzictwa kulturweg, kreacja reginalnej instytucji badań i dkumentacji zasbów reginalneg dziedzictwa kulturweg, stwrzenie i zapewnienie pwszechneg dstępu d elektrnicznych baz infrmacji zabytkach. Pdniesienia pzimu pieki nad zbirami, pprzez: pprawę wskaźników spłeczneg dbiru ferty muzeów, unwcześnienie instytucji pieki nad zbirami, kształtwanie wizerunku muzeów w tym wykrzystanie śrdków infrmatycznych dla rzwju muzeów, wyknywanie prac studialnych i prjektwych, w tym systematyczne pracwywanie kmplekswych fert inwestycyjnych, zwiększenie rli uczelni wyższych w działaniach związanych z chrną dziedzictwa kulturweg. 3. Rewitalizacja bszarów zdegradwanych Wskaźniki siągnięć: pwierzchnia zrewitalizwanych terenów (żywinych gspdarcz) Najważniejsze działania wynikające z przygtwanych i zaakceptwanych spłecznie prgramów rewitalizacji: adaptacja biektów i terenów pprzemysłwych, pwjskwych i pgórniczych d nwych funkcji gspdarczych, kulturwych lub rekreacyjnych, str. 33 Id: 9F8C1044-A C8D-3A7B4A66494A. Pdpisany Strna 33

35 dstswywanie zdegradwanych bszarów dla ptrzeb nwych inwestycji, pwstawanie i rzwój inkubatrów przedsiębirczści, parków przemysłwych, technlgicznych, centrów zaawanswanych technlgii, rekultywacja zdegradwanych terenów z przeznaczeniem na cele publiczne, twrzenie sieci współpracy instytucji użytecznści publicznej, mieszkańców, przedsiębirców, pprawa infrastruktury kmunikacyjnej, rzbudwa i unwcześnienie infrastruktury technicznej, rzbudwa i mdernizacja infrastruktury turystycznej i kulturwej przy wykrzystaniu zabytkwych biektów, rzbudwa i mdernizacja infrastruktury spłecznej, przedsięwzięcia mdernizacyjne w budwnictwie mieszkaniwym, działania w zakresie bezpieczeństwa publiczneg. W Strategii Rzwju Wjewództwa Małplskieg na lata kwestie chrny i zagspdarwania zabytków wyróżnin w Obszarze 3 - Dziedzictw i przemysły czasu wlneg. Celem strategicznym Obszaru jest wyska atrakcyjnść Małplski w bszarze przemysłów czasu wlneg dzięki wykrzystaniu ptencjału dziedzictwa reginalneg i kultury. Działania pdejmwane w zakresie pieki nad reginalnym dziedzictwem kulturwym raz przyrdniczym raz chrny i kształtwania krajbrazu bejmwać będą m.in. pprawę stanu i spsbu użytkwania zabytków raz przeciwdziałanie prceswi ich degradacji, chrnę i kształtwanie zabudwy histrycznych miast i miasteczek, str. 34 Id: 9F8C1044-A C8D-3A7B4A66494A. Pdpisany Strna 34

36 chrnę tradycyjnej zabudwy reginalnej i układów ruralistycznych, pwstrzymanie degradacji wartściwych krajbrazów kulturwych raz dewastacji biektów zabytkwych i ich tczenia, kształtwanie zrównważneg krajbrazu architektniczneg, kmplekswą rewitalizację bszarów zdegradwanych, zachwanie i rewalryzację dziedzictwa kulturweg, w tym przywrócenie rzeczywistej wartści zniszcznym biektm raz pnwne kreślenie dla pszczególnych biektów ich wartści zabytkwych, wskazanych d bezwzględneg zachwania, utrzymanie wielkulturweg bgactwa raz tżsamści lkalnej i reginalnej szczególnie pprzez wspieranie reginalneg flklru, tradycji i sztuki ludwej, funkcjnalne zarządzanie kulturą i dziedzictwem kulturwym, w tym rzwój partnerstwa sektra publiczneg, pzarządweg i prywatneg, badanie i dkumentwanie reginalneg dziedzictwa kulturweg, pprawę funkcjnwania instytucji pieki nad zabytkami, wdrżenie mechanizmów włączających gspdarczy, wartści dziedzictwa w bieg chrnę, rzwój i uprządkwanie systemu bszarów chrninych, zapbieganie degradacji i chrnę zasbów dziedzictwa przyrdniczeg reginu, stwrzenie systemu raz prcedur zarządzania dziedzictwem przyrdniczym, zintegrwaną chrnę krajbrazu kulturweg i śrdwiska przyrdniczeg, szczególnie w zakresie wyskieg pzimu estetyczneg tczenia i ładu przestrzenneg, kształcenie raz dsknalenie kadr w bszarze zarządzania kulturą i dziedzictwem kulturwym, str. 35 Id: 9F8C1044-A C8D-3A7B4A66494A. Pdpisany Strna 35

37 inicjwanie i wspieranie działań mających na celu pdnszenie spłecznej świadmści i wrażliwści w zakresie dziedzictwa przyrdniczeg i kulturweg zarówn zabytków, jak i biektów kultury współczesnej, a także pdejmwanie działań na rzecz pprawy pzimu estetyczneg tczenia i ładu przestrzenneg, prmcja na rzecz chrny i wykrzystania dziedzictwa reginalneg dla rzwju gspdarczeg reginu raz aktywizacji użytkwników wartściwych biektów, zarówn zabytków, jak i dóbr kultury współczesnej, d inwestwania we własne nieruchmści i adaptacji ich d nwych funkcji. PLAN ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO WOJEWÓDZTWA MAŁOPOLSKIEGO Głównym celem dtyczącym chrny dziedzictwa kulturweg w Planie zagspdarwania przestrzenneg wjewództwa małplskieg jest cel strategiczny B.4. Kształtwanie krajbrazu kulturweg. Zawiera n następujące działania: B.4.1. Stwrzenie systemu chrny krajbrazu kulturweg; B.4.2. Zapbieganie rzprszeniu sadnictwa; B.4.3. Ochrna dziedzictwa kulturweg na bszarach wiejskich; B.4.4. Ochrna tradycyjnych frm gspdarwania, szczególnie na terenach górskich; B.4.5. Ochrna zabytków i rewitalizacja starej zabudwy; B.4.6. Humanizacja blkwisk. str. 36 Id: 9F8C1044-A C8D-3A7B4A66494A. Pdpisany Strna 36

38 Ochrna, utrzymanie i przywracanie zasbów dziedzictwa kulturweg nastąpi pprzez: ustanawianie nwych frm chrny zasbów kulturwych takich jak parki kulturwe; bejmwanie chrną w studiach uwarunkwań i miejscwych planach zagspdarwania przestrzenneg wartściwych biektów i zespłów znajdujących się pza rejestrem zabytków, w tym zabytków inżynierii; egzekwwanie zaleceń knserwatrskich raz prawidłwści prcesu rewalryzacji i użytkwania biektów zabytkwych; pracwanie i prwadzenie prgramów chrny biektów zabytkwych łączących chrnę z wykrzystaniem gspdarcz-spłecznym; pracwanie i prwadzenie prgramów chrny biektów zabytkwych architektury reginalnej; pracwanie prgramu dtycząceg chrny zespłów architektury militarnej i pól bitewnych raz miejsc wydarzeń histrycznych, w tym martyrlgii; kształtwanie świadmści spłeczeństwa wartści zasbów zabytkwych raz wartściach reginalnych; dkumentwanie i pracwywanie pd względem naukwym zasbów dziedzictwa kulturweg; chrna drbku mniejszści etnicznych; stwarzanie warunków d rzwju kultur subreginalnych w celu integracji spłecznści rzdzielnych granicami administracyjnymi. Wykrzystanie i udstępnianie zasbów dziedzictwa kulturweg nastąpi pprzez: twrzenie fert inwestycyjnych i pszukiwanie inwestrów prpnujących wykrzystanie zasbów w spsób nie klidujący z charakterem i pierwtną funkcją biektów; str. 37 Id: 9F8C1044-A C8D-3A7B4A66494A. Pdpisany Strna 37

39 prwadzenie działań prmcyjnych, rganizacyjnych dla pdniesienia świadmści spłeczeństwa dnśnie znaczenia i wartści biektów zabytkwych, a także mżliwści ich wykrzystania. Zachwanie, chrna i rewalryzacja histrycznych układów przestrzennych nastąpi pprzez: pracwanie prgramów kmplekswej rewalryzacji zespłów starmiejskich z zachwaniem wymgów knserwatrskich przy zapewnieniu im dbru właściwych funkcji raz zapbieganiu zagrżenim wynikającym z ddziaływania układów kmunikacyjnych; pdejmwanie działań rewalryzacyjnych zespłów starmiejskich wg prirytetów wynikających z ich wartści; prmwanie wzrów gspdarwania w centrach histrycznych miast i miasteczek; bejmwanie kmplekswą rewalryzacją zespłów urbanistycznych i ruralistycznych w brębie prpnwanych rezerwatów i parków kulturwych; ekspnwanie i dtwarzanie w sylwetach miejscwści dminant architektnicznych takich jak wieże kściłów, klasztrów, zamków ratuszy raz wkmpnwywanie nwych; przeciwdziałanie tendencjm d rzpraszania zabudwy wsi raz pwstawania ciągów zabudwy wzdłuż dróg pwdujących łączenie się drębnych miejscwści. Zachwanie i chrna krajbrazu kulturweg nastąpi pprzez: bejmwanie chrną w frmie rezerwatów kulturwych terenów wybitnych walrach kulturwych; bejmwanie chrną w frmie parków kulturwych terenów wyskich walrach kulturwych; zagspdarwanie i udstępnianie stanwisk archelgicznych czytelnej frmie krajbrazwej w celach dydaktycznych, turystycznych i naukwych; str. 38 Id: 9F8C1044-A C8D-3A7B4A66494A. Pdpisany Strna 38

40 pwstrzymanie zanikania specyficznych i wyjątkwych frm krajbrazu pprzez znalezienie dla nich nwych funkcji i spsbów utrzymania; stwrzenie prgramu chrny zabytków architektury drewnianej i histryczneg krajbrazu naturaln-kulturweg plan grczańskich raz ich prmcji jak prduktu turystyczneg; wspieranie tradycyjnych frm rlnictwa na terenach górskich, w tym hdwli wiec. Zachwanie, chrna i kształtwanie architektury reginalnej nastąpi pprzez: utrzymanie zróżnicwania reginalneg krajbrazu architektniczneg (Pdhale, Orawa, Spisz, Pgórze, Ziemia Krakwska); chrna najcenniejszych biektów in situ raz rzwju muzeów typu skansenwskieg; bejmwanie w studiach uwarunkwań i planach zagspdarwania przestrzenneg prblematyki frm zabudwy tradycyjnej raz egzekwwanie nawiązywania nwą architekturą d lkalnych frm i materiałów; pdnszenie świadmści wartści architektury reginalnej; twrzenie prgramów pmcy w zachwaniu i knserwacji zabytkwych biektów architektury reginalnej. Zachwanie, chrna i rewalryzacja biektów i zespłów najwyższej randze i szczególnym znaczeniu dla kultury nardwej nastąpi pprzez: wytypwanie biektów zabytkwych randze reginalnej i krajwej; pdejmwanie działań na rzecz wpisania na listę światweg natury i kultury UNESCO biektów najwyższej randze; dziedzictwa pdejmwanie prac dla wytypwania i weryfikwania listy biektów mgących ptencjalnie spełniać warunki wpisu na listę światweg dziedzictwa UNESCO. str. 39 Id: 9F8C1044-A C8D-3A7B4A66494A. Pdpisany Strna 39

41 Zachwanie i chrna niematerialnych wartści kulturwych, stanwiących tżsamści reginu nastąpi pprzez: pdjęcie prac na rzecz inwentaryzacji zasbów niematerialnych (miejsc kultu, szlaków pielgrzymkwych, śrdków tradycji, byczajów i brzędów); prmwanie imprez kultywujących tradycję, reginalny strój, brzędy; wspieranie zanikających zawdów; wykrzystanie niematerialnych zasbów dziedzictwa kulturweg w fercie turystycznej wjewództwa. Pdejmwanie działań rganizacyjnych, badawczych i prmcyjnych pprzez: inicjwanie i wspieranie współpracy między samrządami na rzecz chrny i prmcji zasbów kulturwych; wspieranie współpracy w zakresie chrny dziedzictwa kulturweg pmiędzy służbami knserwatrskimi i samrządami; wspieranie wydawnictw i autrów publikujących prblematykę kultury i tradycji reginu; pdejmwanie działań na rzecz kmputeryzacji biektów wpisanych d rejestru i ewidencji zabytków raz upwszechnianie wiedzy na ten temat m.in. przez strny www; wspieranie rganizacji imprez reginalnych ppularyzujących materialne lub niematerialne zasby kulturwe reginu. Integracja chrny śrdwiska kulturweg z chrną śrdwiska przyrdniczeg pprzez: bejmwanie chrną krajbrazu naturalneg związaneg przestrzennie z załżeniami urbanistycznymi, ruralistycznymi i architektnicznymi; wykrzystanie wartści kulturwych dla rzwju gspdarczeg reginu; pracwanie katalgu fert kulturwych wjewództwa; str. 40 Id: 9F8C1044-A C8D-3A7B4A66494A. Pdpisany Strna 40

42 wspieranie pdmitów gspdarczych zaintereswanych chrną i knserwacją raz wykrzystaniem biektów zabytkwych; prmcja prduktu kulturweg Małplski na rynku krajwym i zagranicznym. WOJEWÓDZKI PROGRAM OCHRONY DZIEDZICTWA I KRAJOBRAZU KULTUROWEGO MAŁOPOLSKI Prgram zstał przyjęty uchwałą nr XXXVII/469/05 Sejmiku Wjewództwa Małplskieg z dnia 3 października 2005 r. Głównym celem Prgramu jest dążenie d znaczącej pprawy stanu zasbów reginalneg dziedzictwa kulturweg raz zachwania krajbrazu kulturweg Małplski pprzez kreślenie pdstawwych warunków i determinant rganizacyjnych, finanswych i edukacyjnych, które temu służą, a także racjnalne krzystanie z zasbów dziedzictwa kulturweg. Prgram wyróżnia trzy cele strategiczne wraz z przyprządkwanymi im prirytetami: 1. Utrzymanie i zarządzanie zasbem reginalneg dziedzictwa kulturweg: Prirytet 1: dnwa miejska Prirytet 2: dnwa zasbów wiejskich Prirytet 3: rzwój instytucji pieki nad zabytkami 2. Ochrna i kształtwanie krajbrazu kulturweg: Prirytet 1: kształtwanie struktur przestrzennych 3. Dziedzictw żywe - prmcja, edukacja i dkumentacja walrów dziedzictwa kulturweg: Prirytet 1: prwadzenie marketingu małplskieg dziedzictwa kulturweg. str. 41 Id: 9F8C1044-A C8D-3A7B4A66494A. Pdpisany Strna 41

43 Prgram służy także współpracy i pdejmwaniu planwych działań przez władze reginu, samrządy lkalne, służby knserwatrskie, śrdwiska naukwe i badawcze raz gestrów i właścicieli zabytkwych biektów, a także sób zaintereswanych bezpśredni kulturą i dziedzictwem znajdującym się na terenie Małplski. Prgram zakłada wymierne efekty i rezultaty w pstaci zwiększenia mżliwści finanswania prac remntwych i knserwatrskich w biektach zabytkwych pprzez wykrzystanie i płączenie funduszy publicznych i śrdków z sektra prywatneg, indywidualnych darczyńców raz dstępnych funduszy krajwych i zagranicznych, w tym funduszy strukturalnych Unii Eurpejskiej. WOJEWÓDZKI PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI W MAŁOPOLSCE NA LATA Wjewódzki Prgram Opieki nad Zabytkami jest bszernym dkumentem, który w spsób wyczerpujący prusza tematykę małplskieg dziedzictwa kulturweg. Zstał n przyjęty uchwałą nr LI/822/14 przez Sejmik Wjewództwa Małplskieg dnia 26 maja 2014 r. Celem pracwania jest stwrzenie i wdrżenie nweg mdelu rzwju przestrzeni kulturwej, będącej przestrzenią spójną, innwacyjną, prduktywną i kreatywną w dziedzinie nauki i kultury, wykrzystującą zasby dziedzictwa kulturweg, która zapewni mieszkańcm Małplski wyską jakść życia w parciu pmyślnść gspdarczą i szacunek dla dziedzictwa. Najważniejszym wyzwaniem pzstaje skrelwanie plityki chrny przestrzeni kulturwej z plityką rzwju reginalneg i strategią zrównważneg zagspdarwania wjewództwa. Zdefiniwana w ramach prgramu misja brzmi następując: PRZESZŁOŚĆ PRZYSZŁOŚCI - ambitne i wielaspektwe wskazywanie wartści krajbrazu kulturweg, a także zintegrwanie działań na rzecz wzmcnienia systemu chrny i pieki nad reginalnym dziedzictwem raz świadmeg wykrzystywania jeg zasbów dla rzwju reginu i pprawy jakści życia mieszkańców. Celem strategicznym jest zrównważne wykrzystanie zasbów dziedzictwa kulturweg Małplski dla rzwju gspdarczeg reginu i zapewnienia wyskiej str. 42 Id: 9F8C1044-A C8D-3A7B4A66494A. Pdpisany Strna 42

44 jakści życia Małplan. W ramach celu strategiczneg wyznaczn 2 cele kierunkwe, w ramach których kreśln 5 prirytetów raz 33 kierunki działań, stanwiące wytyczne hryzntalne ułatwiające prwadzenie skutecznej plityki chrny reginalneg dziedzictwa kulturweg raz sprawwania właściwej pieki właścicielskiej nad psiadanymi dbrami kulturwymi: Cel kierunkwy 1. Skuteczna chrna reginalnej przestrzeni kulturwej i wartści kulturwych; Prirytet 1. Zachwanie histrycznej ciągłści i autentycznści reginalneg dziedzictwa kulturweg; Prirytet 2. Zachwanie histrycznej wielkulturwści reginu, tradycji i tżsamści reginalnej i lkalnej; Cel kierunkwy 2. Funkcjnalne zarządzanie reginalną przestrzenią kulturwą; Prirytet 1. Aktywnść spłeczna i emcjnalne zaangażwanie w piekę nad reginalnym i lkalnym dziedzictwem kulturwym; Prirytet 2. Efektywne zarządzanie reginalnym dziedzictwem kulturwym; Prirytet 3. Eknmiczne zrientwanie reginalneg dziedzictwa kulturweg. W ramach wjewódzkieg prgramu pieki nad zabytkami wyznaczn także prpzycje knkretnych zadań prgramwych randze pnadlkalnej (katalg twarty), wynikające z przyjętych prirytetów i uwzględniające wyniki analizy strategicznej chrny dziedzictwa kulturweg w reginie, wytyczne dkumentów planistycznych i rekmendacje służb chrny zabytków. Dtyczą ne w szczególnści: zabytków zagrżnych, wymagających prac ratunkwych, zabytków znaczeniu reginalnym, psiadających duże znaczenie artystyczne i histryczne, bszarów zaprpnwanych d bjęcia chrną prawną, a także zasbów dóbr kultury współczesnej zidentyfikwanych w wjewództwie małplskim. Prgram zakłada współdziałanie wszystkich szczebli jednstek samrządu terytrialneg w wjewództwie z instytucjami rządwymi i rganizacjami pzarządwymi, placówkami badawczymi, śrdwiskami naukwymi, pdmitami gspdarczymi i właścicielami lub użytkwnikami zabytków - dla realizacji celów i zamierzeń kreślnych w swjej treści. str. 43 Id: 9F8C1044-A C8D-3A7B4A66494A. Pdpisany Strna 43

45 5.3 RELACJE GMINNEGO PROGRAMU OPIEKI NAD ZABYTKAMI Z OPRACOWANIAMI WYKONANYMI NA POZIOMIE POWIATU STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO POWIATU NOWOTARSKIEGO DO ROKU 2015 Strategia stanwi dkument strategiczny, który ukierunkwuje plitykę Pwiatu w zakresie rzwju spłeczn-gspdarczeg w kreślnym czasie. Strategia nie psiada zbyt wielu dniesień d chrny dziedzictwa kulturweg, pewne elementy mżna znaleźć jedynie w Obszarze Edukacja i Kultura dla bszaru Edukacja i Kultura w którym jednym z celów jest Wyrównanie szans edukacyjnych w stsunku d innych reginów i państw z zachwaniem dziedzictwa kulturweg reginu. W ramach teg celu strategiczneg znajduje się cel pśredni Dziedzictw kulturwe jest chrnine i kultywwane. POWIATOWY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI POWIATU NOWOTARSKIEGO NA LATA Prgram stwierdza, że realizacja przez pwiat przypisanych zadań w zakresie chrny zabytków jest składwą wyknywania przepisów ustawy chrnie zabytków i piece nad zabytkami. Zgdnie ze wskazaniami pwyższej ustawy prgram ma kreślić cele i zadania pwiatu w zakresie chrny jeg zasbu kulturweg. Spra część z nich jest zbieżna z celami Gminneg Prgramu Opieki nad Zabytkami dla Gminy Czarny Dunajec. Należą d nich: 4) inicjwanie działań w celu aktywnej chrny wybranych biektów reprezentujących tradycyjna drewnianą zabudwę wiejską; 5) pdnszenie atrakcyjnści dla ptrzeb spłeczeństwa, prmcji reginu, turystycznych, edukacyjnych; 6) wspieranie inicjatyw mających na celu zwiększenie ilści śrdków finanswych przeznaczanych na chrnę dziedzictwa kulturweg; str. 44 Id: 9F8C1044-A C8D-3A7B4A66494A. Pdpisany Strna 44

46 7) zwiększanie aktywnści mieszkańców pwiatu w zakresie pieki nad zabytkami; 9) bjęcie chrną bszarów szczególnie cennych pd względem kulturwym, krajbrazwym i przyrdniczym. Prirytetem w działaniach na rzecz chrny zabytków na terenie pwiatu nwtarskieg pwinna być: chrna architektury drewnianej sakralnej, zagrdwej raz uzdrwiskwej; chrna zespłów przyrdnicz - krajbrazwych Dunajca, Niedziczanki, Białki, Czarnej Orawy raz Raby z dpływami; chrna i rewalryzacja architektury brnnej raz kapliczek i krzyży przydrżnych. Zadania pwiatu nwtarskieg w zakresie chrny i pieki nad zabytkami zbieżne z celami Gminneg Prgramu mżna pdzielić na: 1) inicjwanie działań na rzecz chrny i pieki nad zabytkami b) edukacja raz infrmwanie przepisach dtyczących zabytków; c) rganizwanie bchdów tradycyjnych świąt i zwyczajów kultywujących tradycję reginu; e) prmwanie zasbu dziedzictwa kulturweg raz krajbrazweg pwiatu; f) inicjwanie twrzenia nwych szlaków turystycznych prmujących unikatwe walry kulturwe i krajbrazwe pwiatu; g) inicjwanie i wspieranie realizacji przedsięwzięć związanych z twrzeniem nwych tras spacerwych i rwerwych pwiązanych z zespłami zabytkwymi na terenie pwiatu. 3) Zadania w zakresie dkumentacji i badań: a) Wspieranie przedsięwzięć mających na celu klekcjnwanie i dkumentwanie materiałów i infrmacji histrycznych dtyczących zasbu dziedzictwa kulturweg pwiatu nwtarskieg. str. 45 Id: 9F8C1044-A C8D-3A7B4A66494A. Pdpisany Strna 45

47 5.4 RELACJE GMINNEGO PROGRAMU OPIEKI NAD ZABYTKAMI Z OPRACOWANIAMI WYKONANYMI NA POZIOMIE GMINY STRATEGIA ROZWOJU GMINY CZARNY DUNAJEC NA LATA W bwiązującej strategii rzwju d realizacji przyjęt prjekty i zadania zebrane w jednym z Obszarów prirytetwych dkumentu tj. : Turystyka i dziedzictw przyrdnicz-kulturwe. Celem strategicznym ww. prirytetu jest: Rzwój ptencjału turystyczneg gminy i wzrst liczby turystów. W przedmitwym celu strategicznym zawierają się 4 cele peracyjne. Bezpśredni związany z Prgramem Opieki Nad Zabytkami jest cel 4: Dbałść dziedzictw przyrdnicz-kulturwe gminy zgdnie z zasadami zrównważneg rzwju. Na pdstawie teg celu peracyjneg przyjęt kierunki interwencji takie jak: Aktualizacja gminnej ewidencji zabytków raz gminneg prgramu pieki nad zabytkami, Ochrna i restauracja zabytków na terenie gminy, Opracwanie kncepcji rzwju i zagspdarwania turystyczneg miejsc szczególnie atrakcyjnych turystycznie w gminie np. Chchłwa, trfwisk Orawsk-Nwtarskich i innych, Wyknanie djazdów przeciwpżarwych d trfwisk raz wyknanie zbirników przeciwpżarwych, Utrzymanie wielkulturweg bgactwa raz tżsamści lkalnej i reginalnej, Wdrżenie mechanizmów włączających wartści dziedzictwa w bieg gspdarczy, Zintegrwana chrna krajbrazu kulturweg i śrdwiska przyrdniczeg, szczególnie w zakresie wyskieg pzimu estetyczneg tczenia i ładu przestrzenneg, Zapbieganie degradacji i chrna zasbów dziedzictwa przyrdniczeg STUDIUM UWARUNKOWAŃ I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY CZARNY DUNAJEC Studium stwierdza, że w myśl przepisów ustawy chrnie dóbr kultury chrnie, rzumianej jak zapewnienie warunków utrzymania zespłów i biektów w dbrej kndycji technicznej, artystycznej raz ekspzycji w krajbrazie pdlegają przede wszystkim biekty wpisane d rejestru zabytków. Rejestr zabytków bejmuje następujące biekty: Wieś Chchłów jak układ ruralistyczny i architektniczny (decyzja z dnia r., Nr Księgi A 8 - decyzja bejmuje chrną układ dróg i zabudwę wsi). str. 46 Id: 9F8C1044-A C8D-3A7B4A66494A. Pdpisany Strna 46

48 Indywidualne biekty zabytkwe wsi Chchłów (głównie dmy i zagrdy) bjęte 115 decyzjami wydanymi w większści w latach Obk biektów wpisanych d rejestru zabytków istnieje znaczna ilść (pnad 1000) biektów ujętych w ewidencji zabytków, z których większść stanwią dmy (chałupy) i zagrdy wiejskie. Należy zaznaczyć, że faktyczna liczba tych biektów jest z pewnścią wyraźnie niższa, gdyż ewidencja zabytków nie była w statnich latach aktualizwana i nie uwzględnia prcesów pstępującej wymiany substancji budwlanej. Spśród najbardziej znaczących biektów wymienić należy: zespły kścielne w Czarnym Dunajcu i Odrwążu (bejmujące budynek kściła wraz z grdzeniem, bramką, kstnicą bądź kaplicami) raz kściły w Chchłwie, Piekielniku, Pieniążkwicach, Pdszklu i Cichem-Miętustwie. O tradycyjnym charakterze krajbrazu gminy decydują również licznie rzsiane przy drgach krzyże, figury i kapliczki. Wart wspmnieć również charakterystycznych dla tych klic wlnstjących drewnianych dzwnnicach wiejskich (Czerwienne, Kniówka, Pdczerwne) i przydmwych piwnicach w pstaci ddzielnych budynków z użytkwym, drewnianym piętrem. W myśl ustawy chrnie dóbr kultury przedmitem chrny jest również krajbraz kulturwy, który twrzą: histria zasiedlenia, której efektem są zespły sadnicze histrycznym, zachwanym jeszcze częst z czasów lkacji planie (układ wsi, sieć drżna, zasady kształtwania siedlisk, skala wsi, rzłóg pól), pmniki architektury i budwnictwa, przestrzeń twarta pól uprawnych i łąk, histrycznych pdziałach twrzących rzłóg pól, ślady dawnej gspdarki pzstałści flwarków, przemysłu ludweg, mała architektura kapliczki, krzyże, pmniki histrii, biekty reprezentujące tradycyjną zabudwę zagrdwą. str. 47 Id: 9F8C1044-A C8D-3A7B4A66494A. Pdpisany Strna 47

49 Strefa ścisłej chrny knserwatrskiej wyznaczna zstała wkół zespłu zabudwy reginalnej wsi Chchłów. Pnadt bwiązujący plan zagspdarwania przestrzenneg gminy wyznacza strefy nadzru knserwatrskieg wkół zespłów kścielnych we wsiach: Odrwąż, Piekielnik, Pieniążkwice, a także wkół nwej zabudwy Chchłwa. Walryzacja śrdwiska kulturweg gminy Czarny Dunajec prwadzi d następujących wnisków: unikatwe wartści kulturwe wsi Chchłów związane zarówn z dziedzictwem materialnym jak i znaczeniem histrycznym, kwalifikują d zalecenia knserwacji jak kierunku działań chrnnych i prpnwanej frmy chrny w pstaci rezerwatu kulturweg; wyjątkwe wartści kulturwe wsi Czarny Dunajec w pwiązaniu z chrną śrdwiska przyrdniczeg (trfwiska) wskazują na integrację jak pżądany kierunek zabiegów chrnnych prpzycję parku kulturweg jak właściwej frmy chrny; wyskie walry krajbrazu kulturweg charakterze tradycyjnym we wsiach: Ciche, Czerwienne, Kniówka, Odrwąż, Piekielnik, Pdszkle, Ratułów i Stare Bystre wskazują na celwść pwłania tam stref chrny knserwatrskiej; na terenie gminy w umiarkwanym stpniu występują wartści etngraficzne w pstaci zachwanych tradycyjnych zwyczajów raz miejscweg rzemisła ludweg; słabe rzpznanie archelgiczne nie ujawnił jak dtychczas isttnych wartści w tym zakresie. W kńcwej części studium wskazuje pdstawwe prirytety w plityce gminnej dtyczącej chrny dziedzictwa kulturweg. Działania w zakresie chrny dóbr kultury pwinny dtyczyć: bjęcia stałą chrną wszystkich zespłów zabytkwych raz pjedynczych biektów, które z racji psiadanej wartści histrycznej i artystycznej pwinny być zachwane dla przyszłych pkleń. Dtyczy t przede wszystkim biektów wpisanych d rejestru zabytków, a także ujętych w ewidencji zabytków; str. 48 Id: 9F8C1044-A C8D-3A7B4A66494A. Pdpisany Strna 48

50 właściweg wykrzystania biektów zabytkwych w dstswaniu d aktualnych ptrzeb, lecz w spsób nie klidujący z ich charakterem i nie zagrażający substancji zabytkwej; utrzymania kreślnych warunków przyrdniczych, widkwych, funkcjnalnych, głównie w zakresie chrny naturalneg tczenia zabytku lub zespłu (przedpla widkweg, zieleni twarzyszącej); regulacji w miejscwych planach zagspdarwania przestrzenneg zagadnień kształtwania frmy architektnicznej nwych biektów w nawiązaniu d tradycyjnej zabudwy reginu. 6. ZASOBY DZIEDZICTWA I KRAJOBRAZU KULTUROWEGO GMINY CZARNY DUNAJEC 6.1 CHARAKTERYSTYKA OGÓLNA GMINY Obszar gminy Czarny Dunajec pd względem administracyjnym znajduje się w płudniwej części wjewództwa małplskieg, w pwiecie nwtarskim. Jest jedną z większych samrządwych jednstek administracyjnych wjewództwa małplskieg. Graniczy d zachdu, półncy i wschdu z innymi gminami pwiatu nwtarskieg (Jabłnka, Raba Wyżna, Nwy Targ, Szaflary), natmiast d płudnia z gminami pwiatu tatrzańskieg (Biały Dunajec, Prnin, Kścielisk). Według danych z kńca 2013 rku gminę zamieszkiwał sób, c przy pwierzchni wynszącej 217,35 km 2 daje gęstść zaludnienia wynszącą pnad 101 sób/km 2. Gmina charakteryzuje się bardz dużym udziałem użytków rlnych (blisk ¾ pwierzchni) raz niewielkim lasów w pwierzchni gólnej (kł 15%). Gmina składa się z 15 słectw, spśród których najwięcej ludnści zamieszkuje słectw Czarny Dunajec kł 4000 sób. D większych słectw należą także: Ciche, Piekielnik raz Ratułów. str. 49 Id: 9F8C1044-A C8D-3A7B4A66494A. Pdpisany Strna 49

51 Na terenie gminy, w granicach Centralnych Karpat Zachdnich wyróżnia się mniejsze reginy gegraficzne. Są t: Pgórze Gubałwskie, Ktlina Orawska raz Ktlina Nwtarska. Z klei Zewnętrzne Karpaty Zachdnie reprezentują wzniesienia Beskidu Orawsk-Pdhalańskieg. Wart również nadmienić, że teren zajmwany przez gminę Czarny Dunajec jest płżny na pgraniczu dwóch krain histrycznetngraficznych Orawy (na zachdzie) i Pdhala (na wschdzie), gdzie d dnia dzisiejszeg wzajemnie przenikają się pewne dmiennści kulturwe. Jeśli chdzi uwarunkwania przyrdnicze, t cechą charakterystyczną krajbrazu gminy są tereny trfwe, którymi są przede wszystkim trfwiska wyskie typu alpejskieg, zwane puściznami. Stanwią ne niewątpliwie bezcenny ewenement przyrdniczy nie mający precedensu w terenach górskich Eurpy, który przechwał świat rślin sprzed setek tysięcy lat. Pdstawwy układ drgwy gminy twrzą drgi wjewódzkie, pwiatwe i gminne. D najważniejszych szlaków należą drgi wjewódzkie nr 957 raz 958. Mapa gminy i płżenie gminy Czarny Dunajec na tle pwiatu nwtarskieg str. 50 Id: 9F8C1044-A C8D-3A7B4A66494A. Pdpisany Strna 50

52 6.2 RYS HISTORYCZNY GMINY CZARNY DUNAJEC Histryczne pczątki miejscwści sięgają płwy XVI w. Prawdpdbnie jednak sadnictw na tym terenie rzwijał się już d XIII w. i był związane z działalnścią zaknu cystersów. Na pdstawie dkumentu z lustracji królewszczyzn w str. 51 Id: 9F8C1044-A C8D-3A7B4A66494A. Pdpisany Strna 51