Prof. zw. dr liab. Piotr Gołiński Katedra Chemii Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu ul. Wojska Polskiego 75 60-625 Poznań tel.: (61) 8487837, 603960649 e-mail: piotrg a'up.poznan.pl Poznań, dn. 15.07.2015r RECENZJA OSIĄGNIĘCIA NAUKOWEGO pt.: "Mechanizm detoksykacji ochratoksyny A przez bakterie fermentacji mlekowej i drożdże oraz wykorzystanie tego zjawiska na przykładzie winiarstwa" autorstwa Pani Dr inż. Małgorzaty Piotrowskiej, wraz z ocena całokształtu dorobku naukowego, dydaktycznego i organizacyjnego Autorki. 1. Podstawa prawna Recenzję opracowano w oparciu o powołanie z dn. 11.06.2015r. przez Centralną Komisję do spraw Stopni i Tytułów, na podstawie art. 18 ust. 5 ustawy z dnia 14 marca 2003r. 0 stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki (Dz. U. z 2003r., nr 65, poz. 595, Dz. U. z 2005r nr 164, poz. 1365, Dz. U. z 201 lr. nr 84, poz.455), będące konsekwencją wniosku Wydziału Biotechnologii i Nauk o Żywności Politechniki Łódzkiej, skierowanego dnia 30.04.2015r. do CK ds. SiT o przeprowadzenie postępowania habilitacyjnego w dziedzinie Nauk Technicznych w dyscyplinie Biotechnologia. W recenzji przyjęto kryteria ogólnie stosowanych zasad oceny dorobku naukowego. Ocena składa się z następujących elementów: 1. Ogólna charakterystyka sylwetki zawodowej oraz dorobku naukowego, organizacyjnego i dydaktycznego Pani Dr inż. Małgorzaty Piotrowskiej, 2. Ocena osiągnięcia naukowego Habilitantki, 3. Podsumowanie. Ad. 1. Ogólna charakterystyka sylwetki zawodowej oraz dorobku naukowego, organizacyjnego i dydaktycznego Habilitantki Pani Dr inż. Małgorzata Piotrowska ukończyła studia magisterskie w 1991 roku na Politechnice Łódzkiej, Wydział Chemii Spożywczej, uzyskując stopień magistra inżyniera w specjalności: chemia i technologia spożywcza na podstawie wykonywanej - pod kierunkiem Pana Dr. inż. Piotra Walczaka - pracy magisterskiej: Kontrola cech fizjologicznych 1 biochemicznych drożdży znajdujących się w kolekcji ŁOCK". Pracę doktorską ( Eliminowanie ochratoksyny A przez drobnoustroje"), realizowaną pod kierunkiem naukowym Pani Dr hab. inż. Zofii Żakowskiej, Prof. PŁ, Pani Małgorzata Piotrowska obroniła w roku 2002, uzyskując stopień doktora nauk technicznych w zakresie
technologii chemicznej. Po półtorarocznej pracy w charakterze starszego referenta technicznego w Instytucie Technologii i Fermentacji Politechniki Łódzkiej przeszła dnia 01.10.1994r. - w tej samej Jednostce naukowej - na etat asystenta, na którym pracowała do 31.12.2003r, kiedy to dnia następnego promowana została na etat adiunkta, na którym pracuje do dzisiaj. Profil badawczy Instytutu o wieloletniej tradycji w badaniach nad mikrobiologią procesów fermentacyjnych określił obszar zainteresowań naukowych Habilitantki. Dorobek naukowy Pani Dr inż. Małgorzaty Piotrowskiej obejmuje ogółem 32. oryginalne prace twórcze, 26 z prac oryginalnych to prace ujęte w bazie Journal Citation Reports, 9 publikacji ukazało się drukiem w języku polskim w tym dwie w czasopismach z listy filadelfijskiej, 10 publikacji przeglądowych, 12 prac w suplementach czasopism naukowych. Sześć z prac oryginalnych zebranych i przedstawionych zostało jako osiągnięcie naukowe i charakteryzuje się sumarycznym IF 9,875. Suma punktów MNiSW za dorobek naukowy Habilitantki wynosi 829, w tym 145 za rozprawę habilitacyjną. Ponadto Pani Małgorzata Piotrowska legitymuje się współautorstwem piętnastu rozdziałów w monografiach i książkach naukowych, trzech zgłoszeń patentowych i jednego patentu, a także 22. referatów i 65. posterów wygłoszonych i prezentowanych na konferencjach. Sumaryczny Impact Factor według listy JCR podany przez Habilitantkę, zgodnie z rokiem opublikowania prac wynosi 48,817, liczba cytowań wg bazy Web of Science - 97 (bez autocytowań), a Indeks Hirscha wg Web of Science wynosi 5. Analogiczne wskaźniki wg bazy Scopus wynoszą odpowiednio 178 i 8. W mojej opinii są to wskaźniki w pełni odpowiadające wymogom stawianym przed habilitantem w tym obszarze badawczym. Na uznanie zasługuje aktywność Pani Dr inż. M. Piotrowskiej w ostatnim okresie i duża liczba prac publikowanych w czasopismach z listy filadelfijskiej. Habilitantka brała udział w realizacji 9 projektów (finansowanych przez KBN, NCN i inne Podmioty zewnętrzne) jako wykonawca a dwukrotnie jako kierownik bądź koordynator projektu. Aktualnie dobiega końca projekt realizowany w ramach konkursu SONATA 4 Występowanie, detekcja oraz charakterystyka molekularna i metaboliczna toksynotwórczych grzybów termoopornych", w którym jest Ona wykonawcą. Z uwagi na profil ukończonych studiów i potrzebę poszerzenia wiadomości z zakresu zagadnień pokrewnych realizowanej tematyce. Pani Dr inż. Małgorzata Piotrowska odbyła w 1997 r. miesięczny staż w NCAIM University of Horticulture and Food Science (Węgry), co wydaje się zbyt małym doświadczeniem zdobywanym w renomowanych ośrodkach zagranicznych na tak zwanych stypendiach po-doktorskich. Ponadto uczestniczyła w jedenastu krótkoterminowych szkoleniach głównie krajowych. Habilitantka realizowała umowne prace badawcze na rzecz
przemysłu bądź innych jednostek naukowych, współpracowała z takimi podmiotami jak również popularyzowała zdobyte doświadczenie i osiągnięcia naukowe co jest moim zadaniem dokonaniem bardzo istotnej wagi. Za osiągnięcia naukowe Kandydatka ośmiokrotnie doceniana była nagrodami JM Rektora Politechniki Łódzkiej, Medalem Prezydenta RP jak i innymi wyróżnieniami branżowymi. Zainteresowania naukowe Pani Dr inż. Małgorzaty Piotrowskiej dotyczą głównie zagadnień związanych z mikrobiologią, które dają się usystematyzować w cztery zasadnicze obszary tematyczne, które poprzez ogłoszone drukiem publikacje i inne formy upowszechniania wyników przyniosły szereg istotnych - zarówno dla praktyki jak i nauki - dokonań. I tak: Zjawisko biodeterioracji różnego rodzaju materiałów i obiektów Ten nurt badawczy wiąże się ściśle z mykologią budowlaną dotyczącą obiektów: mieszkalnych, użyteczności publicznej, w tym też zabytkowych oraz korozją biologiczną materiałów technicznych, zarówno w aspekcie ich ochrony jak i możliwości biodegradacji. Zagadnienia te były przedmiotem badań głównie w aspekcie praktycznym, których rezultaty są przydatne dla podmiotów gospodarczych zajmujących się budownictwem i produkcją materiałów budowlanych, jak również są bardzo istotne dla użytkowników mieszkań. Podkreślenia wymaga fakt, że Habilitantka brała udział - jako główny wykonawca - w projekcie naukowo-badawczym finansowanym przez Urząd Miasta Łodzi (2003-2004) Ocena skażenia pleśniami środowisk mieszkalnych Łodzi". Wyniki przeprowadzonych badań były prezentowane na konferencjach krajowych i międzynarodowych oraz publikowane w czasopismach naukowych i resortowych ale co najważniejsze i należy to dobitnie wyartykułować znalazły swoje bezpośrednie przełożenie na - bardzo istotną społecznie - ochronę zdrowia ludzkiego. Ekspertyzy oraz zdobyte bogate, dobrze ugruntowane doświadczenie i zaangażowanie w dziedzinie mykologii budowlanej sprawiły, że w 2011 roku przyznano Habilitantce tytuł Rzeczoznawcy My ko logicznego co daje uprawnienia do wykonywania na terenie kraju ekspertyz mykologicznych oraz występowania jako biegły sądowy w sprawach związanych z mykologią budowlaną. W ten sposób Pani Dr inż. M. Piotrowska walnie przyczyniła się do tego, że Zakład Mikrobiologii Technicznej stał się głównym ośrodkiem naukowym w Polsce wykonującym analizy mykologiczne, jak również prowadzącym podstawowe badania naukowe w tym obszarze. Dokonania naukowe i zdobyte doświadczenie mają także swoje przełożenie" kulturowo-historyczne jako, że od roku 2011 do chwili obecnej Habilitantka bierze czynny udział jako wykonawca w projekcie naukowo-badawczym
Badania nad korozją biologiczną obiektów na terenie muzeum Auschwitz-Birkenau w zakresie rozpoznania i zwalczania czynników biologicznych", które to zadania są elementem realizowanego w Muzeum Auschwitz-Birkenau Globalnego Planu Konserwacji w ramach wieloletniego programu prac konserwatorskich finansowanych ze środków Funduszu Wieczystego Auschwitz-Birkenau. Wśród najlepszych wykonawców tych badań interdyscyplinarnych Habilitantka wnosi istotny wkład w dzieło zachowania autentyzmu tego Miejsca Pamięci Narodowej i Światowej. Zagrożenie czynnikami biologicznymi na stanowisku pracy Prace tego wątku badawczego sprowadzały się do identyfikacji grzybów pleśniowych i oceny częstotliwości ich występowania w powietrzu pomieszczeń biurowych, w archiwach, bibliotekach, instalacjach klimatycznych oraz w sortowniach odpadów. Te - z pewnością - żmudne i momentami mało porywające badania wnoszą jednak w sposób bezsporny bardzo istotny bagaż doświadczeń i wskazówek praktycznych, bezcennych w stosowanych aspektach higieny w naszym codziennym otoczeniu i wszechstronnej ochronie zdrowia i życia ludzkiego. Doświadczenie i wiedza zdobyte podczas realizacji tych prac były z pewnością pomocne Pani Dr inż. Małgorzacie Piotrowskiej w zaplanowaniu programu i w prowadzeniu zajęć dydaktycznych dla studentów międzywydziałowego kierunku Inżynieria Bezpieczeństwa Pracy". Mikrobiologia żywności ze szczególnym uwzględnieniem grzybów pleśniowych Dla porządku wspomnieć również należy o - będących pokłosiem powyżej opisanych obszarów zainteresowań Habilitantki - zagadnieniach związanych z higieną produkcji żywności, szczególnie w odniesieniu do jej zanieczyszczenia przez grzyby pleśniowe. Efektem była współpraca z zakładami przemysłu spozywczego (takimi jak: Danone, Nestle, Mleczarnia Turek, Unilever, Ustronianka, Żywiec-Zdrój, Tymbark, Coca-Cola, Pepsi-Cola, Danish Malting Group, Octownia Jamar, Bewa, Hoop-Cola), badania produktów na obecność drożdży i pleśni, określanie źródła zanieczyszczenia i planowanie procedur naprawczych. Efektem tej kooperacji są realizowane wspólnie tematyki badawcze, publikacje, szkolenia czyli wiedza i koncepcja naukowa w aplikacjach praktycznych dla przemysłu. Taka działalność - moim zdaniem - jest przejawem dużej dojrzałości polegającej na umiejętnym wykorzystaniu najnowszych osiągnięć naukowych celem przygotowania praktycznych procedur efektywnie zmniejszających zagrożenie zdrowia a nawet życia konsumentów.
Mykotoksyny Od 2006 roku, uczestnictwem - jako główny wykonawca - w projekcie 0446/R/l/PO 1/06/01 Wykorzystanie probiotyków do inaktywacji aflatoksyn Bi i ochratoksyny A w badaniach in vitro i m vivo u kurcząt" zaczęła się przygoda Habilitantki z mykotoksynami a konkretnie z biotycznymi metodami ich deaktywacji celem obniżenia szkodliwości dla zwierząt mieszanek paszowych zanieczyszczonych tymi metabolitami. Efekty badań zostały zaprezentowane w publikacji naukowej oraz na konferencjach międzynarodowych, zaś skuteczny preparat probiotyczny został opatentowany. Dokonania te sprawiły, że - kierowany przez Panią Prof, dr hab. Zofię Żakowską - Zespół uzyskał wysoką renomę na krajowej scenie naukowej w tematyce mykotoksyn i w konsekwencji - we współpracy z Katedrą Prewencji Weterynaryjnej i Higieny Pasz Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie - wiatach 2011 do 2013 Pani Dr inż. M. Piotrowska realizowała badania w ramach projektu badawczo-rozwojowego nr 12-0080-10/2010 Określenie wpływu eksperymentalnej mykotoksykozy fuzaryjnej na wybrane wskaźniki diagnostycznomorfologiczne przewodu pokarmowego świń", będąc głównym wykonawcą badań Wpływ mykotoksyn na skład zespołu mikroorganizmów jelita grubego świń" w zadniu nr 9, którego kierownikiem była Pani Prof, dr hab. Zofia Żakowska. W doświadczeniach z warchlako-koszkami poddanych 6-tygodniowej intoksykacji przez - pojedynczo i w mieszaninie - zearalenon i deoksyniwalenol, analizowane były: skład mikroflory jelitowej okrężnicy wstępującej i zstępującej, aktywność enzymów fekalnych, cytotoksyczność i genotoksyczność treści jelita. Wykazano m. in. negatywne oddziaływanie zearalenonu na mezofile bakterie tlenowe, jak również na liczbę bakterii Clostridium perfringem z rodziny Enterobacteriaceae, w tym Escherichia coli a także na zmianę kierunku metabolizmu drobnoustrojów jelitowych w grupie poddanej mieszanej mykotoksykozie. Efektem wykonanych prac eksperymentalnych są prezentacje ustne na konferencjach i publikacje w prestiżowych czasopismach z zakresu nauk weterynaryjnych oraz w Toxins. O rosnącym autorytecie naukowym Habilitantki świadczy fakt, że w 2012 roku została zaproszona do uczestnictwa w przygotowaniu rozdziału Mycotoxins in cereal and soybean based food and feed" w powstającej monografii Soybean-pest resistance" (El-Shemy Ed.) wydawnictwa InTech (Chorwacja), która to książka ukazała się w 2013 roku, a o zainteresowaniu w skali światowej tematyką poruszoną w rozdziale świadczy liczba ponad 2000 pobrań pełnych tekstów rozdziału, najwięcej z USA, Chin,
Indii i Wielkiej Brytanii. Autorytet ten potwierdzają również powierzane Kandydatce recenzje prac w takich renomowanych czasopismach z tego obszaru nauki jak: Letters in Applied Microbiology (IF 1,749) Journal of Food Protection (IF 1,832), Toxins (IF 2,48), Mycotoxin Research, Journal of Microbial & Biochemical Technology (IF 2,16). Badania prowadzone przez Panią Dr inż. Małgorzatę Piotrowską wymagają biegłości analitycznej w szeroko pojętej tematyce ochrony zdrowia ludzkiego przed niepożądanymi mikroorganizmami i tworzonymi przez nie toksycznymi metabolitami wtórnymi. Niewątpliwie Habilitantka jest ekspertem w tej dziedzinie a uzyskana biegłość jest pochodną czasu spędzonego przy stole laboratoryjnym, liczby i różnorodności badanych próbek oraz chęci nieustannego doskonalenia warsztatu badawczego. Ocena działalności dydaktycznej, popularyzatorskiej, organizacyjnej oraz współpracy międzynarodowej Zgodnie z chronologią przedstawioną w Załączniku nr 2 Habilitantka od 2004r. prowadziła i nadal prowadzi wykłady dla Towarzystw Naukowych, uczniów szkół średnich, Studiów Podyplomowych czy też Studiów Doktoranckich. W przedstawionych mi do recenzji materiałach znalazłem szeroką dokumentację potwierdzającą udział Habilitantki w procesie dydaktycznym ze studentami nie tylko rodzimego Wydziału Biotechnologii i Nauk o Żywności ale także Międzywydziałowego Kierunku Inżynieria Bezpieczeństwa Pracy, Kolegium Towaroznawstwa, Wydziału Budownictwa, Architektury i Inżynierii Środowiska oraz Wydziału Inżynierii Procesowej i Ochrony Środowiska Politechniki Łódzkiej. Obejmowały one zarówno wykłady jak i zajęcia laboratoryjne. 0 dojrzałości dydaktycznej Pani Dr inż. M. Piotrowskiej świadczy współautorstwo skryptów dla studentów ( Mikrobiologia Żywności. Instrukcja do zajęć laboratoryjnych" dla kierunku Technologia Żywności i Żywienia Człowieka Wydz. Biotechnologii i Nauk o Żywności; Instrukcja do zajęć laboratoryjnych z Mikrobiologii Środowiska" dla kierunku Ochrona Środowiska, Wydz. Biotechnologii 1 Nauk o Żywności, Instrukcja do zajęć laboratoryjnych z Mikrobiologii Środowiska" dla kierunku Ochrona Środowiska, Wydz. Chemicznego oraz Wydz. Inżynierii Procesowej i Ochrony Środowiska; czy też Podstawy mikrobiologii. Instrukcja do zajęć laboratoryjnych" dla kierunku Inżynieria Biochemiczna, Wydz. Inżynierii Procesowej i Ochrony Środowiska). Potwierdzeniem tych umiejętności jest także udział
w przygotowaniu podręcznika akademickiego Mikrobiologia Techniczna" tom I i II pod redakcją Zdzisławy Libudzisz, Zofii Żakowskiej i Krystyny Kowal wydanego przez PWN w 2007 i 2008 roku, gdzie znalazło się 5 rozdziałów dotyczących grzybów pleśniowych i mykotoksyn oraz mikroflory gleby jak i organizacji laboratorium mikrobiologicznego opracowanych przy współautorstwie Habilitantki. Wspomnieć również należy o tym, że Pani Dr inż. M. Piotrowska była opiekunem 16. prac inżynierskich na kierunku Ochrona Środowiska, 7. na kierunku Biotechnologia oraz 2. na kierunku Technologia Żywności i Żywienia Człowieka, kierowała 10. pracami magisterskimi na kierunku Biotechnologia Środowiska oraz 6. na kierunku Biotechnologia, jak również była opiekunem 1. pracy inżynierskiej i 2. magisterskich na kierunku Biotechnology w Centrum Kształcenia Międzynarodowego (International Faculty of Engineering) Politechniki Łódzkiej. W ramach Studiów Podyplomowych Mikrobiologia, higiena i jakość w przemyśle" kierowała 26. pracami końcowymi. W latach 2005-2006 uczestniczyła jako przedstawiciel Wydziału Biotechnologii i Nauk o Żywności w pracach zespołu opracowującego program studiów międzywydziałowego kierunku studiów: Inżynieria Bezpieczeństwa Pracy. Habilitantka biorąc czynny udział w programach krajowych a także prezentując swoje wyniki i dokonania w postaci komunikatów w trakcie krajowych i międzynarodowych konferencji popularyzuje swoje bogate doświadczenie. Wyczerpująca dokumentacja na ten temat przedstawiona została w Załączniku nr 6 przekazanych mi materiałów. Jedynym mankamentem nasuwającym się w tym punkcie jest brak rzeczywistej współpracy międzynarodowej w zespole faktycznie łączącym dokonania, wspólne wyniki i osiągnięcia z uznanymi ośrodkami zagranicznymi. Jak wspomniałem wcześniej Habilitantka z uwagi na profil ukończonych studiów i potrzebę poszerzenia wiadomości z zakresu zagadnień pokrewnych realizowanej tematyce, Pani Dr inż. Małgorzata Piotrowska odbyła w 1997 r. miesięczny staż w NCAIM University of Horticulture and Food Science, Węgry, ponadto uczestniczyła w jedenastu krótkoterminowych szkoleniach głównie krajowych co wydaje się zbyt małym doświadczeniem zdobywanym w renomowanych ośrodkach zagranicznych. Pani Dr inż. Małgorzata Piotrowska popularyzuje również swe osiągnięcia naukowe w postaci opracowań w czasopismach branżowych oraz popularnonaukowych przedstawiając je w sposób jak najbardziej przystępny, obalając przy tym szereg stereotypów już dawno nie odpowiadających rzeczywistości i nowoczesnej
praktyce. Jest to bardzo istotne, ponieważ przy tych tematach - mając na uwadze zdrowie ludzi - obowiązują i obowiązywać powinny szczególnie wysokie standardy. Pani Dr inż. M. Piotrowska prowadziła szkolenia lub warsztaty naukowe dla pracowników nauki, przedstawicieli przemysłu i szeroko pojętej praktyki. Bierze Ona przy tym czynny udział jako ekspert w realizowanej przez siebie dyscyplinie naukowej zabiegając nieustannie - w ten sposób - o bezpieczeństwo zarówno zdrowia jak i nawet życia ludzkiego. Ten zakres działalności jest trudny do przecenienia i wymaga jednoznacznie pozytywnego podkreślenia. Ad.2. Ocena osiągnięcia naukowego Habilitantki Przedstawione do oceny osiągnięcie naukowe to cykl sześciu publikacji o charakterze eksperymentalnym ogłoszonych drukiem w renomowanych czasopismach naukowych 0 łącznej wartości IF = 9,875 (145 pkt. MNiSW). Pani Dr inż. Małgorzata Piotrowska podjęła w swojej pracy badawczej zagadnienia należące do najbardziej żywotnych i istotnych z punktu widzenia bezpieczeństwa zdrowotnego - dla ludzi i zwierząt - żywności, pasz oraz ich komponentów. Obecnie to jeden z priorytetów polityki Unii Europejskiej, co znajduje odzwierciedlenie w działalności legislacyjnej podejmowanej w ostatnich latach. Trzeba również zaznaczyć, że tematyka ta realizowana jest od początku lat sześćdziesiątych ubiegłego stulecia, poprzedniego tysiąclecia kiedy to - wykryciem aflatoksyn obecnych w paszach dla indyków - zaczęto nowy rozdział nowoczesnej 1 właściwej higieny żywności i pasz. Mimo intensywnych badań, wszechstronnych metod doświadczalnych i technik analitycznych zainteresowanie tą tematyką nie tylko nie maleje, nie traci na znaczeniu i aktualności ale jest wręcz nieustannie intensyfikowane i rozszerzane. Przyczyną są przede wszystkim wymagania i oczekiwania konsumentów i idąca za tym dbałość o jakość żywności i pasz. Polityka taka niesie problemy społeczne najwyższej rangi, bo dotyczące życia i zdrowia ludzkiego. Wspomnieć również należy o wysokich stratach ekonomicznych wywołanych obecnością - w otaczających nas ekosystemach - grzybów patogenicznych i/lub toksynotwórczych oraz tworzonych przez nie metabolitów wtórnych zwanych mykotoksynami. Logiczną konsekwencją zaistniałego stanu rzeczy jest opracowywanie sposobów obniżenia ryzyka ponoszenia opisanych powyżej strat i szkód. Dokonuje się tego poprzez : prewencję czyli zapobieganie nadmiernemu rozwojowi grzybów, usuwanie powstałych juz w żywności i paszach metabolitów. Drugi z podanych wątków praktycznego działania stanowi właśnie bezpośrednią przyczynę podjęcia przez Habilitantkę badań celem zaoferowania nowych - niewykorzystywanych dotąd
w wiązaniu mykotoksyn - grup bakterii fermentacyjnych i drożdży. Fakt ten podkreśla rangę tych wysiłków utwierdzając jednocześnie w przekonaniu o nowatorskim ich charakterze. 0 stopniu trudności prowadzonych prac świadczy ograniczone spektrum metod możliwych do wykorzystania, jako że spełniać one muszą kryteria i wymagania ochrony zdrowia ludzkiego - zarówno same techniki jak i efekty ich zastosowania (w tym również powstałe produkty procesu) nie mogą szkodzić ani bezpośrednio ani pośrednio (np. poprzez żywność pochodzenia zwierzęcego wytworzoną na bazie tak obrabianych a ciągle szkodliwych pasz 1 ich komponentów). Uważam, że problematyka ta jest niezwykle ważna społecznie, bardzo istotna ekonomicznie, aktualna i nowatorska. Zastrzeżenia mam natomiast do tytułu dokonania, który powinien być - moim zdaniem - możliwie krótki, prosty i ujmujący istotę rzeczy. Przykładowo: Obniżanie poziomu ochratoksyny A za pomocą bakterii fermentacji mlekowej i drożdży celem wykorzystania w winiarstwie", co jest zgodne z faktem, że Habilitantka w gruncie rzeczy nie badała - w sensie chemicznym - mechanizmu procesu a detoksykację wspomnianą w tytule, nazwałbym raczej ograniczaniem dostępności dla ludzi i zwierząt utworzonych kompleksów i połączeń tego metabolitu z frakcjami biomasy bakterii i drożdży. Osiągnięcie naukowe stanowi - jak już wspomniano - zbiór interdyscyplinarnych, aczkolwiek monotematycznych sześciu prac, w których Pani Dr inż. M. Piotrowska jest pierwszym autorem, z kluczową rolą w projektowaniu i prowadzeniu eksperymentów, wykonywaniu analiz i pracy nad manuskryptami potwierdzoną oświadczeniami Współautorów. Prace zostały opublikowane w latach 2012-2015 i można uznać je za jednorodne tematycznie, jako że dotyczą one roli mikroorganizmów w obniżaniu poziomu stężenia ochratoksyny A. Postęp w technikach analitycznych, wykorzystywanych do identyfikacji i kwantyfikacji mykotoksyn (głównie LC/MS), nowe dane z zakresu biosyntezy, chemii i występowania ochratoksyny A (w tym także toksyna związana) jak również dostępne informacje o pojawianiu się mykotoksyn w produktach spożywczych i żywności nie objętej dotąd normami uzasadniają konieczność prowadzenia badań w tym zakresie. Podjęcie przez Autorkę tej tematyki uważam za zasadne i bardzo interesujące. W procesach biotechnologicznych, takich jak winiarstwo, browarnictwo, gorzelnictwo, czy piekarnictwo wykorzystuje się surowce pochodzenia roślinnego (owoce i zboża). Surowce te, ze względu na skład chemiczny, wartość ph w zakresie od 3 do 7 oraz dużą zawartość wody są szczególnie podatne na zanieczyszczenia mikrobiologicznymi grzybami pleśniowymi. Organizmy te są przyczyną obniżenia wydajności i jakości plonów, jak również wytwarzają metabolity, które nie tylko mogą wpływać negatywnie na przebieg procesów
biotechnologicznych ale też na bezpieczeństwo produktu finalnego. Wyzwaniem chwili są metody obniżania zanieczyszczenia płodów rolnych toksycznymi metabolitami wtórnymi grzybów, przy czym - jak wspomniałem powyżej - większość metod fizycznych i chemicznych jest w poważnym stopniu limitowana ograniczeniami ich praktycznej aplikacji. Dlatego też metody biologiczne polegające na wykorzystaniu mikroorganizmów do obniżania stężenia mykotoksyn mogą być bezpieczniejszą alternatywą dla metod chemicznych i fizycznych. Habilitantka wykazała, że wykorzystane w badaniach mikroorganizmy spełniają pokładane w nich nadzieje Szczepy drożdży Saccharomyces cerevisiae i bakterie rodzaju Lactobacillus fermentacji mlekowej biomasy roślinnej, wykorzystane w procesach biotechnologicznych zachowują się antagonistycznie względem toksynotwórczych grzybów pleśniowych, powodując obniżenie cytotoksyczności i genotoksyczności obecnej - w inkubowanych próbkach - ochratoksyny A stając się obiecującym narzędziem w redukcji negatywnych skutków działania tego metabolitu grzybowego na ludzi i zwierzęta. Wyniki prac opublikowane zostały w interesującej pracy H 1: Piotrowska M., Roszak J., Stańczyk M., Palus J., Dziubałtowska E., Stępnik M. (2014) Effects of lactic acid bacteria and Saccharomyces cerevisiae on growth of Aspergillus westerdijkiae and ochratoxin A production and toxicity. Word Mycotoxin Journal, 7 (3), 313-320. (IFs_ lrtili = 1,959, MNiSW = 25 pkt.) dowodząc, że: Bakterie fermentacji mlekowej biomasy roślinnej oraz drożdże są skutecznym czynnikiem ograniczającym wzrost grzybni Aspergillus westerdijkiae oraz synteze ochratoksyny A, - Organizmy te, a szczególnie bakterie mlekowe pełnią roię ochronną w stosunku do komórek linii LLC-PK1, wykazując antycytotoksyczne i antygenotoksyczne właściwości. Wcześniejsze wyniki, dyskontowane nieustannie doświadczenie własne wraz z rosnącą liczbą doniesień publikacyjnych skłoniły Habilitantkę do przygotowania artykułu przeglądowego (H 2) obrazującego aktualny stan wiedzy w tym zakresie z uwzględnieniem praktycznego wykorzystania tych najnowszych zdobyczy nauki: Piotrowska M. (2012) Wykorzystanie mikroorganizmów do usuwania mykotoksyn z żywności i pasz. Postępy Mikrobiologii, tom 51, zeszyt 2,109-119. (IF 2012 = 0,151, MNiSW = 15 pkt). Jednoznaczną konsekwencją prowadzonych badań i uzyskanych wyników a także logicznym pytaniem z nich wynikającym było: Jaki mechanizm jest odpowiedzialny za proces obniżania w środowisku zawartości ochratoksyny A przez rasy drożdży i szczepy bakterii
fermentacji mlekowej, jak również wykazanie roli, jaką spełniają w tym procesie komórki mikroorganizmów. Wyniki dotyczące adsorpcji ochratoksyny A przez komórki drożdży - żywe i martwe - zostały przedstawione w publikacji H 4, poszerzonej później w opracowaniu H 3: Piotrowska M. (2012) Adsorption of ochratoxin A by Saccharomyces cerevisiae living and non-living cells. Acta Alimentaria, 41 (1), 1-7. (IF MU = 0,485, MNiSW = 15 pkl), Piotrowska M. (2014) The adsorption of ochratoxin A by Lactobacillus species. Toxins, 6, 2826-2839. (IFs-iftni = 2,922, MNiSW = 30 pkl). W pracach tych Habilitantka wykazała, że: - Decydująca rolę w procesie adsorpcji ochratoksyny A przez drożdże odgrywa ściana komórkowa, będąc czynnikiem sine qua non tego procesu, - Wiązanie komórek drożdży z ochratoksyną A podlega częściowej desorpcji pod wpływem wody. To ostatnie stwierdzenie napawa pewnym pesymizmem nakładając pewne ograniczenia na możliwości praktycznego wykorzystania przedstawionej koncepcji. Niewątpliwie jest to problemem bardzo istotnej wagi, jako że na rynku wielokrotnie pojawiały się dodatki do pasz o zróżnicowanym stopniu (często bardzo wysokim) wiązania mykotoksyn w kompleksy niewykrywalne w procedurach identyfikacji jakościowej i ilościowej zanieczyszczeń żywności, pasz i ich komponentów. Kompleksy te uwalniały jednak toksyczne metabolity w warunkach przewodu pokarmowego (zróżnicowane właściwości fizjologicznych płynów trawiennych takich jak np.: ślina, soki żołądkowe i jelitowe) a ze zmienną kwasowością środowiska możemy się niestety powszechnie liczyć w praktyce technologii żywności i później żywieniu ludzi i zwierząt. W wynikach uzyskanych i ogłoszonych drukiem w rozszerzającej i uzupełniającej publikacji H 3 Pani Dr inż Małgorzata Piotrowska dowiodła, że: Bakterie gramujemne Escherichia coli nie adsorbują ochratoksyny A, - Ściana komórkowa bakterii fermentacji mlekowej odgrywa decydującą rolę w adsorpcji ochratoksyny A do komórek fermentacji mlekowej, - Na proces adsorpcji ochratoksyny A do komórek bakterii ma wpływ hydrofobowy charakter powierzchni komórek oraz interakcje donor-akceptor elektronów, Powierzchnia komórek bakterii mlekowych ma hydrofilowy charakter, który po inaktywacji termicznej zmienia się na hydrofobowy, czym można tłumaczyć większą adsorpcję ochratoksyny A do martwych komórek,
Wiązanie ochratoksyny A ma niestety charakter odwracalny w wodzie i środowisku kwaśnym. Pani Dr inż. M Piotrowska w przedstawionych dotąd pracach H 1 - H 4 wykazała się biegłością w opanowaniu warsztatu analitycznego i wszystkie te publikacje od strony metodycznej, zarówno przygotowania próbek, jak i ich analiz są - w mojej opinii - bardzo rzetelnie wykonane i opisane. W uszeregowaniu prac wchodzących w skład Osiągnięcia, chyba lepiej byłoby pracę przeglądową (H 2) umieścić na początku cyklu. Praca ta stanowi bowiem bardzo dobre wprowadzenie do tematyki i od chwili jej publikacji w 2012 doczekała się dwóch cytowań wg Web of Science. Podobnie pracę H 4 - także dwukrotnie cytowana od 2012 roku wg tej samej bazy danych - przedstawić jako trzecią po H 1 i H 2, jako że stanowi ona dobre wprowadzenie do publikacji H 4. Fakt, że decydującą rolę w adsorpcji ochratoksyny A przez drożdże Saccharomyces cerevisiae odgrywała ściana komórkowa, zainspirował Panią Dr inż. M. Piotrowską do zbadania, które frakcje ściany komórkowej są za to odpowiedzialne, co zostało opisane w publikacji H 5. PiotrowskaM., Masek A. (2015) Saccharomyces cerevisiae cell Wall components as to ols for ochratoxin A decontamination. Toxins, 7,1151-1162. (IFs_, rtni = 2,922, MNiSW = 30 pkt). W pracy tej Habilitantka wykazała, że: - Za adsorpcję ochratoksyny A przez drożdże odpowiedzialne są składniki polisacharydowe ściany komórkowej drożdży a konkretnie (3-glukany, - Zaproponowany sposób ekstrakcji glukanów z wykorzystaniem wody i wysokiej temperatury prowadzi do otrzymania preparatu aktywnego w procesie adsorpcji ochratoksyny A, w odróżnieniu od preparatu uzyskanego metodą alkalicznej ekstrakcji, - Adsorpcja ochratoksyny A przez preparaty ściany komórkowej drożdży zachodzi najintensywniej w ph od 5,5 do 7. Dokonana analiza tego zjawiska wraz z oceną możliwości jego praktycznego wykorzystania w procesach biotechnologicznych (fermentacja wina) zwraca szczególną uwagę, jako że surowiec w tym procesie wykorzystywany może być zanieczyszczony ochratoksyną A. Na podstawie wyników przeprowadzonych badań stwierdzono, że zanieczyszczenie moszczy przez toksyny pleśniowe może wpływać na przebieg fermentacji i metabolizm indukowany przez drożdże. W celu ograniczeni zanieczyszczenia przez ochratoksynę A podejmowane są działania prewencyjne polegające na właściwym doborze surowca, ale można też zastosować odpowiednio dobrane rasy drożdży winiarskich charakteryzujących się zdolnością do adsorbowania toksyny podczas fermentacji.
Dla porządku i celem rzetelnej oceny Osiągnięcia pragnę jedynie nadmienić, że uzyskane wyniki są jedynie próbą oceny jakie frakcje - biomasy mikroorganizmów stosowanych w procesie - i jakie, z zawartych w nich, składników mogą być przyczyną wiązania ochratoksyny A. Nie mogę się jednak zgodzić z wykorzystywanym terminem mechanizm detoksykacji jako, że w sensie chemicznym uzyskane i prezentowane dane nie są opisem mechanizmu zachodzących reakcji procesów chemicznych. Zastosowanie w praktyce enologicznej uzyskanych wyników oraz ocena wpływu ochratoksyny A na przebieg fermentacji stało się celem badań, których rezultaty zostały przedstawione w publikacji H 6: Piotrowska M., Nowak A., Czyżowska A. (2013) Removal of ochratoxin A by wine Saccharomyces cerevisiae strains. European Journal of Food Research and Technology, 236, 441-447. (LF 2 od = 1,436, MNiSW = 30 pkt.). Zauważono, że usuwanie toksyny zależne jest od szczepu drożdży oraz od rodzaju środowiska fermentacyjnego, z istotnym wskazaniem, że inaktywowana termicznie biomasa drożdży użyta w ilości 5 g suchej masy w dm 3 spowodowała obniżenie ilości ochratoksyny A w moszczu gronowym i porzeczkowym o ponad 60%. Wykorzystanie martwej biomasy drożdży jako adsorbenta w praktyce enologicznej ma wiele zalet, gdyż nie zmienia cech organoleptycznych produktu finalnego przy czym zaproponowana metoda dekontaminacji jest bardziej przydatna dla win białych niż czerwonych. Uzyskane wyniki badań wskazują, że zastosowanie biologicznych adsorbentów niesie nowe możliwości poprawy jakości produktów winiarskich, jednak konieczne jest między innymi przeprowadzenie analizy ekonomicznej takich działań. Zjawisko adsorpcji ochratoksyny A podczas wytwarzania wina z czarnej porzeczki wskazuje na możliwość zastosowania biologicznych adsorbentów również w rozwijającym się winiarstwie krajowym. Podsumowując, w pracy H 6 Pani Dr inż. Małgorzata Piotrowska wykazała, że: - Ochratoksyna A wpływa negatywnie na dynamikę i wydajność fermentacji alkoholowej, wyrażanej w ilości wydzielonego CO2, - Ochratoksyna A nie wpływa znacząco na ilość etanolu, glicerolu i kwasów: cytrynowego, octowego i bursztynowego w winie, - Drożdże winiarskie rasy Syrena i Malaga obniżają stężenie ochratoksyny A w moszczu gronowym i z czarnej porzeczki, w stopniu zależnym od używanego medium i wykorzystywanego szczepu, Inaktywowana termicznie biomasa drożdży jest skutecznym sposobem na dekontaminację moszczy.
W podsumowaniu, w pełni się zgadzam z wyszczególnionymi przez Habilitantkę w Załączniku nr 2 najważniejszymi osiągnięciami opisanych badań zawartych w jednotematycznym cyklu publikacji H 1 - H 6, chylę czoła przed dociekliwością badawczą, podtrzymując jednocześnie, zgłoszone wcześniej w mojej Recenzji, uwagi krytyczne i zastrzeżenia. Ad.3. Podsumowanie W oparciu o przedstawione mi dokumenty mogę stwierdzić, że Pani Dr inż. Małgorzata Piotrowska jest pracownikiem o dużej samodzielności badawczej, potrafiącym zaprojektować, zorganizować i przeprowadzić interdyscyplinarne eksperymenty. W prowadzonych - w taki właśnie sposób - badaniach Habilitantka uzyskała rzetelne ich wykonanie z pakietem wiarygodnych wyników w oparciu o zróżnicowane doświadczenia, zebranych zapewniając jednocześnie szersze podejście do problemu naukowego. Przedstawione do oceny Osiągnięcie naukowe spełnia - w mojej opinii - standardy stawiane przed tego rodzaju opracowaniem oraz wnosi do nauki istotne i nowe wiadomości. Uważam, że całokształt dokonań i osiągnięć Pani Dr inż. Małgorzaty Piotrowskiej dostarcza argumentów dowodząc dużej zdolności badawczo/organizatorskiej, o umiejętnościach warsztatowych oraz o doświadczeniu i zaangażowaniu w pracę dydaktyczną. Reasumując uważam, że Kandydatka spełnia wszelkie kryteria upoważniające mnie do poparcia wniosku o nadanie stopnia doktora habilitowanego w dziedzinie Nauk Technicznych w dyscyplinie Biotechnologia, zgodnie z wymaganiami art. 16 Ustawy z dnia 14 marca 2003 roku z późniejszymi zmianami o stopniach naukowych i tytule naukowym (Dz. U. nr 65, poz. 595 z kolejnymi zmianami podanymi w Dz. U. z 2005r., nr 164, poz. 1365, z 2010r. nr 182. Poz. 1228., z 201 lr. nr 84, poz.455) i z takim wnioskiem zwracam się do Wysokiej Rady Wydziału