Wydawnictwo G+J RBA Sp. z o.o. & Co. Spółka Komandytowa Licencjobiorca National Geographic Society ul. Marynarska 15, 02-674 Warszawa Dział handlowy: tel. 22 360 38 41-42 Sprzedaż wysyłkowa: tel. 22 360 37 77 Tekst: Olga Morawska Redakcja: Joanna Grześkowiak-Stepowicz Korekta: Dorota Sideropulu Projekt okładki: Piotr Grabowski, Studio Graficzne AORTA, www.aorta.com.pl Projekt graficzny, skład i łamanie: Hanna Szeliga-Czajkowska Redaktor prowadząca: Małgorzata Zemsta Redaktor techniczny: Mariusz Teler Zdjęcie Olgi Morawskiej na okładce: Mariusz Martyniak / www.matys-studio.com; pozostałe zdjęcia na okładce: Shutterstock Zdjęcia wewnątrz: archiwum autorki; Wikipedia. Copyright for the edition branded by National Geographic 2012 National Geographic Society. All rights reserved National Geographic i żółta ramka są zarejestrowanymi znakami towarowymi National Geographic Society. Text 2012 by Olga Morawska ISBN 978-83-7596-409-7 Wszelkie prawa zastrzeżone. Reprodukowanie, kopiowanie w urządzeniach przetwarzania danych, odtwarzanie w jakiejkolwiek formie oraz wykorzystywanie w wystąpieniach publicznych tylko za wyłącznym zezwoleniem właściciela praw autorskich.
Wstęp Podróżowałam, od kiedy rodzice pozwolili mi na samodzielność. Przez jakiś czas nawet myślałam, że spędzę życie, zmieniając co kilka miesięcy lub lat miejsce zamieszkania. Wszystko potoczyło się inaczej. I teraz już za nic nie wybrałabym życia w podróży, bo dom, moi synowie i co za tym idzie stabilizacja i pewna przewidywalność wydarzeń są dla mnie najważniejsze. Jednakże wciąż lubię wyjazdy, pociąga mnie poznawanie nowego, a od niedawna lubię także wracać do miejsc, które już poznałam. Moja mama często ze mnie żartuje: Zawsze twierdzisz, że lubisz siedzieć w domu, a jak masz zostać choćby na pięć minut, to jesteś chora i już wymyślasz, gdzie by tu pojechać To prawda wciąż wymyślam, gdzie by tu pojechać. I nigdy nie kończy się tylko na pomyśle. Jeżdżę, zwiedzam, poznaję Dlaczego Norwegia? Bo jest tam pięknie, bo góry wyrastają prosto z wody, bo rozgwiazdy i jeżowce można zobaczyć tuż przy brzegu nawet za kołem podbiegunowym, bo w Norwegii panuje magiczna cisza i spokój, który się udziela. Zatem na zszarpane nerwy, na zmęczenie życiem, na ogólne zniechęcenie Norwegia jest bardzo dobrym wyborem. Wraca się stamtąd wypoczętym i zawsze (gwarantuję zawsze) z postanowieniem, żeby kiedyś wrócić. Norwegia to duży kraj, może nawet bardziej długi niż duży, zatem aby ją poznać, trzeba albo pojechać tam na długo, albo systematycznie do niej po- 5
wracać. Najlepszy, moim zdaniem, pomysł na poznanie Norwegii to wybrać ciekawe miejsca i spędzić w nich tydzień lub dwa, a za jakiś czas udać się w inny region i w ten sposób na spokojnie i powoli smakować ten kraj. Tak właśnie zrobiłam. Nie udało mi się do tej pory dotrzeć na wyspy archipelagu Svalbard, natomiast rozmawiałam o nich z człowiekiem, który zorganizował wyprawę w te rejony, żeby zobaczyć, jak naprawdę wygląda przedsionek Arktyki. Miłego czytania! I do zobaczenia w podróży!
Norweski niezbędnik Położenie geograficzne Norwegia leży w Europie na Półwyspie Skandynawskim. Zajmuje północną, zachodnią i południowo-zachodnią jego część. W skład Królestwa Norwegii wchodzą także następujące terytoria zależne: Svalbard (Spitsbergen wraz z pobliskimi wyspami), wyspa Jan Mayen oraz znajdujące się na południowej półkuli Ziemia Królowej Maud na Antarktydzie, Wyspa Bouveta na południe od Afryki i Wyspa Piotra I na południe od przylądka Horn. Klimat Norwegia leży na tej samej szerokości geograficznej, co Alaska i północna Kanada. 30% kraju znajduje się za kołem polarnym, jednak dzięki ciepłemu Prądowi Zatokowemu, czyli Golfsztromowi, klimat Norwegii jest znacznie łagodniejszy niż na Alasce czy w północnej Kanadzie. Na południu kraju panuje klimat umiarkowany ciepły, w części środkowej i północnej umiarkowany chłodny, zaś na krańcu północno-wschodnim subpolarny. Ustrój polityczny Norwegia jest monarchią konstytucyjną. Obecnie na tronie zasiada król Harald V. Ludność Według danych z października 2011 roku populacja Norwegii wynosiła ponad 4,9 miliona osób. Po Islandii Norwegia jest najmniej zaludnionym krajem w Europie. Średnia gęstość zaludnienia wynosi 7
14,7 mieszkańca na km². Ponad 70% ludności mieszka w miastach. Największą aglomeracją jest stolica kraju Oslo. Język Język norweski należy do skandynawskiej grupy języków germańskich. Nie miał szans, by na przestrzeni wieków rozwijać się w całym kraju, istnieją jego liczne lokalne odmiany. W czasie trwającej kilkaset lat unii z Danią językiem wykształconych warstw oraz językiem literackim był duński. W pierwszej połowie XVIII wieku na bazie języka duńskiego i dialektu elit miasta Oslo stworzono oficjalny język norweski, zwany bokmål ( język pisany, książkowy ), zbliżony do duńskiego. Od połowy XIX wieku istnieje druga odmiana języka oficjalnego, tak zwany język nynorsk (nowonorweski), który oparto na zachodnionorweskich dialektach. Nie ma jednej normy wymowy. Obydwa języki są równouprawnione. Dzieci w szkołach uczą się języka, który został przyjęty w danym regionie jako urzędowy, a oprócz tego poznają drugi, jako język pisany. Maturę zdaje się w dwóch językach. Czynione były starania władz o ujednolicenie języka, spotkały się jednak z protestami. Waluta Waluta obowiązująca w Norwegii to korona norweska. Zdarza się, że w niektórych miejscach, szczególnie lokalnych restauracjach, pubach czy kinach, można płacić wyłącznie norweską kartą. 8
Jak dojechać Samolot to najszybszy i popularny sposób dotarcia do Norwegii. Regularne loty odbywają się do Oslo, Bergen i Stavanger z Warszawy i Krakowa. W sezonie samoloty latają także z Gdańska. Samochód do Norwegii można dojechać albo przez Niemcy, Danię i mostem do Szwecji, albo przez kraje Bałtyckie, a następnie przez Finlandię i Szwecję. Prom promy kursują: z Gdyni lub Świnoujścia do Szwecji, a stamtąd już innym środkiem transportu należy się udać do Norwegii, ze Świnoujścia do Kopenhagi, a następnie promem albo mostem przez Szwecję dociera się do celu, z niemieckiej Kilonii bezpośrednio do Oslo. Przekraczanie granicy Dokumentem uprawniającym Polaków do podróżowania po Norwegii i prowincji Svalbard jest paszport lub dowód osobisty. W Norwegii bez specjalnego zezwolenia na pobyt można przebywać 90 dni, a na Svalbardzie bez ograniczeń. Sklepy Sklepy w Norwegii zazwyczaj otwarte są od poniedziałku do piątku od 8.00 do 18.00, zaś w soboty od 9.00 do 15.00. W niedziele sklepy są nieczynne, chociaż w miejscowościach turystycznych bywają otwarte od 11.00 do 15.00. 9
Ceny Norwegia jest krajem drogim, toteż podstawowe zakupy najlepiej robić w supermarketach. Popularne sieci to Kiwi i Coop. Mają swoje sklepy nawet w małych miejscowościach. Restauracje i puby Ceny w restauracjach i pubach są wysokie. Najczęściej przed wejściem do lokalu znajduje się menu z cenami. W większości restauracji serwowane są także dania dla dzieci. Telefony komórkowe Zasięg telefonii komórkowej jest dobry, problemy zdarzają się w dolinach, w górach, w rejonach bardziej odosobnionych. W miastach i na głównych szlakach turystycznych łączność jest bardzo dobra. Internet Internet dostępny jest w hotelach i na kempingach. Niekiedy dostęp do sieci jest płatny. Bezpieczeństwo i podróżowanie w pojedynkę Norwegia jest krajem bezpiecznym. Więcej informacji na ten temat można znaleźć na stronie 89. 10 Komunikacja Komunikacja miejska w Norwegii jest bardzo dobrze zorganizowana. Pomiędzy miastami istnieje sieć połączeń autobusowych, które docierają prawie wszędzie. Ze względu na górzyste ukształtowanie terenu linie kolejo-
we nie są zbyt rozbudowane. Pociągiem można przejechać następujące trasy: Oslo-Stavanger, Oslo-Bergen, Oslo-Trondheim i dalej do Bodø. Co ciekawe, w Norwegii większość miejscowości, także małych, posiada lotniska. W całym kraju jest ich blisko 50. Wielu Norwegów wybiera ten sposób podróżowania, dostępne są nawet bilety miesięczne na samolot. Zwiedzanie z dziećmi Największą atrakcję Norwegii stanowią różne formy wypoczynku na świeżym powietrzu, a zatem to, co większość dzieci lubi najbardziej. Można korzystać ze specjalnie organizowanych dla dzieci i rodziców wycieczek w góry czy na lodowiec lub zaplanować zwiedzanie we własnym zakresie. Na wszystkich kempingach i przy większych parkingach znajdują się place zabaw dla dzieci. Muzea są dostosowane do najmłodszych zwiedzających część wystaw zorganizowana jest tak, aby dzieci znalazły przyjemność w zdobywaniu wiedzy. Większość restauracji posiada kącik zabaw dla dzieci. Norwegia to kraj przyjazny maluchom. Ambasada Rzeczypospolitej Polskiej w Norwegii Mieści się w Oslo przy Olav Kyrrpes Plass 1, telefon: (0047) 24 110 850, e-mail: oslo.info@msz.gov.pl, strona WWW: http://www.oslo.polemb.net
Historia Za twórcę państwa norweskiego uważany jest Harald Pięknowłosy, który pod koniec IX wieku zjednoczył pod swoim panowaniem znaczne obszary dzisiejszej Norwegii, chociaż proces scalania kraju został zakończony dopiero w połowie XI wieku. Ważny wpływ na rozwój państwowości norweskiej miał fakt, że większość ludności Norwegii stanowili wolni chłopi, którzy w X wieku, równolegle w różnych miejscach kraju zwoływali zgromadzenia ludowe i to one ustalały prawa i zasady obowiązujące na danym obszarze. Można zatem powiedzieć, że państwowość Norwegii budowana była dwutorowo: odgórnie silni władcy starali się zjednoczyć większe obszary, i oddolnie chłopi organizowali życie społeczności lokalnej. Ważnym czynnikiem konsolidującym rozległy kraj była także chrystianizacja. Za twórcę chrześcijańskiego państwa uznawany jest Olaf II Haraldsson, zwany Świętym. Początkowo centrum władzy królewskiej było Nidaros (obecnie Trondheim). W 1152 roku Norwegia uzyskała własne biskupstwo w tym mieście. W 1163 roku odbyła się pierwsza kościelna koronacja koronowano wówczas pięcioletniego Magnusa V Erlingssona. Kolejni władcy wprowadzali prawa obowiązujące w całym kraju, w tym regulacje dotyczące organizacji miast i handlu. Na początku XIII wieku Haakon IV Magnusson przeniósł stolicę z Nidaros do Bergen, które w tym czasie było najważniejszym portem utrzymującym żywe kontakty z innymi krajami. Ale już w 1314 roku kolejny król przeniósł siedzibę kancelarii królewskiej do Oslo. 12
W 1319 roku Norwegia zawarła unię personalną ze Szwecją, w 1380 z Danią, a w 1397 przystąpiła do unii kalmarskiej. W 1536 roku król Christian III podpisał dokument stwierdzający, że Norwegia staje się duńską prowincją. Niezależność odzyskała dopiero w 1905 roku. W latach 1536 1814 stolicą zjednoczonego kraju była Kopenhaga. W czasie wojen napoleońskich znacznie rozwinął się norweski handel, ale kiedy w 1807 roku Dania przystąpiła do blokady kontynentalnej Wielkiej Brytanii, nastąpił kryzys gospodarczy. Równocześnie budziła się świadomość narodowa Norwegów. W 1814 roku na mocy pokoju kilońskiego Szwecja zmusiła Danię do odstąpienia jej Norwegii. 17 maja 1814 roku w Eidsvoll została uchwalona konstytucja Norwegii, która wprowadzała monarchię dziedziczną oraz trójdzielny podział władzy. Na króla wybrano Christana Fryderyka, namiestnika duńskiego, jednakże miesiąc później, pod naciskiem Danii, Wielkiej Brytanii i Rosji, król abdykował. Jeszcze w tym samym roku Norwegia weszła ze Szwecją w unię personalną, która trwała do 1905 roku. Z państwa podległego Norwegia przeszła do pozycji członka w unii, miała szwedzkiego króla, Szwedzi odpowiadali także za jej politykę zagraniczną. Norwegia zachowała jednak własną konstytucję, parlament (Storting), armię, a w 1873 roku władzę wykonawczą w kraju przejął premier zależny bezpośrednio od króla. W roku 1884 Storting wprowadził odpowiedzialność rządu przed parlamentem. Pod koniec XIX wieku w Norwegii zaczęły nabrzmiewać dążenia separatystyczne. W 1905 roku Storting wypowiedział unię, a Norwegia stała się suwerennym państwem. 13
W mieszkaniu brytyjskiego chargé d affaires w Kopenhadze doszło do spotkania przedstawiciela norweskiego rządu i księcia Karola (drugiego syna Fryderyka VIII, przyszłego króla duńskiego), któremu złożono propozycję objęcia tronu Norwegii. Karol, który podobno na spotkanie przyjechał rowerem, doskonale nadawał się na władcę Norwegii. Był potomkiem wielu królów zarówno Danii, jak i Norwegii, a także Szwecji. Jego żoną była brytyjska księżniczka Maud, miał z nią dwuletniego syna, którego można było wychować na Norwega. Karol zgodził się zostać królem Norwegii, ale tylko wówczas, gdy w przeprowadzonym referendum Norwegowie opowiedzą się za utrzymaniem monarchii. I tak też się stało. W 1905 roku Karol został królem Norwegii i przyjął imię Haakon VII, zaś jego synowi Aleksandrowi zmieniono imię na Olaf stanowiło to nawiązanie do imion ostatnich królów suwerennej Norwegii. Podczas I wojny światowej Norwegia była państwem neutralnym, natomiast w czasie II wojny światowej, po ataku wojsk hitlerowskich w 1940 roku, przystąpiła do wojny. W 1949 roku została członkiem NATO. W dwóch referendach w latach 1972 i 1994 Norwegowie odrzucili opcję wejścia do Unii Europejskiej, toteż Norwegia nie należy do UE. Od 1991 roku królem Norwegii jest Harald V, syn Olafa V. 14
Wybór duńskiego księcia Karola na króla Norwegii jest bardzo dobrze oceniany przez Norwegów. Król był sympatyczny i serdeczny, lubiany przez poddanych, którzy ponoć byli w stanie mu wybaczyć nawet lekki duński akcent. Rodzina królewska starała się zyskać sympatię poddanych, król z żoną i synem często podróżowali po Norwegii. Cała trójka z zapałem uprawiała narciarstwo, uznawane za typowo norweski sport. Haakon VII startował nawet, niestety bez większych sukcesów, w zawodach na skoczni narciarskiej. Olaf V odnosił w tej dziedzinie znacznie większe sukcesy. Haakon starał się pozostawać władcą konstytucyjnym, ale jednocześnie był kluczową postacią życia politycznego Norwegii. W czasie II wojny światowej, pomimo neutralności Norwegii, po ataku hitlerowskich wojsk zarządził zbrojny opór. Nie chcąc stać się zakładnikiem Niemców, w czasie wojny przebywał w Wielkiej Brytanii. Stał się ważnym symbolem norweskiego oporu.
Zaczynamy od Oslo, czyli po raz pierwszy w Norwegii Po raz pierwszy wybrałam się do Norwegii z grupą znajomych jeszcze w czasach studenckich. Z Polski pojechaliśmy samochodami przez Niemcy, Danię, następnie mostem do Szwecji i dalej do Norwegii. Wyjeżdżając z Polski, mieliśmy tylko mglisty plan tego, co chcielibyśmy w Norwegii zobaczyć. Przyświecała nam idea, że ważniejsza jest sama podróż i towarzystwo niż konkretny cel. Jechaliśmy trzema samochodami i do komunikacji między nimi używaliśmy CB- -radia. Parę razy udało nam się zgubić i szczęśliwie odnaleźć. Z założenia, bo wyjazd musiał być bardzo ekonomiczny, spaliśmy na dziko. Wszyscy byliśmy wtedy studentami, każdy z nas pracował, ale tylko dorywczo. W Norwegii można spać na dziko, ale należy przestrzegać zasady, że nocleg powinien być oddalony o co najmniej 200 m od najbliższych zabudowań. 16 Pierwszym ważnym punktem naszej wycieczki po Norwegii było Oslo. Zapewne w jego okolicach, gdzieś w lesie, udałoby się nam znaleźć miejsce na nocleg, ale na szczęście znajomi rodziców jednego z kolegów, mieszkający w Oslo, na czas swojej nieobecności udostępnili nam własny apartament. Zostawiliśmy u nich samochody i przez jeden dzień zwiedzaliśmy Oslo na piechotę.
Oslo jest stolicą i zarazem największym miastem Norwegii, leży w południowo-wschodniej części kraju, nad Oslofjordem. Obecnie zamieszkuje je około 600 000 osób, z czego około 26% stanowią imigranci. Cała aglomeracja liczy ponad milion mieszkańców. W obrębie miasta znajduje się więcej niż 300 jezior, a w Oslofjordzie rozrzuconych jest około 40 wysp. Co ciekawe, najwyższy punkt w aglomeracji Oslo której część leży przecież tuż nad fiordem, czyli właściwie na poziomie morza to wzgórze Kirkeberget o wysokości 629 m n.p.m. Przez miasto przepływają dwie małe rzeki Akerselva i Alna. W Oslo znajduje się skocznia narciarska i wiele tras do uprawiania narciarstwa biegowego. Jeszcze pod koniec XX wieku historycy przyjmowali, że Oslo założył w 1048 roku Harald III, jednak tuż przed rokiem 2000 nowe odkrycia archeologiczne pozwoliły potwierdzić tezę, że miasto istniało już przed 1000 rokiem i obecnie tę datę przyjmuje się za rok założenia Oslo. Odkrycie to w praktyce oznaczało dwie rzeczy zmiany we wszystkich publikacjach historycznych oraz możliwość celebrowania w 2000 roku tysiąclecia Oslo. Ponoć były to wspaniałe obchody. Pierwotnie miasto leżało nad rzeką Alna, ale pod koniec XIII wieku na zachód od osady, nad brzegiem Oslofjordu, król Haakon V Magnusson wybudował twierdzę Akershus, którą uczynił swoją siedzibą. W 1299 roku ten sam król ogłosił Oslo stolicą państwa. W 1397 Norwegia przystąpiła do unii kalmarskiej jednoczącej Danię, Szwecję i Norwegię pod rządami wspólnego władcy, a obszar Norwegii stał się terytorium zależnym od Danii. Tym samym Oslo przestało pełnić funkcję stolicy. 17