C I E P Ł O W S Z E C H Ś W I A T A W A R M T H O F T H E U N I V E R S E

C I E P Ł O W S Z E C H Ś W I A T A W A R M T H O F T H E U N I V E R S E M I Ę D Z Y N A R O D O W Y R O K A S T R O N O M I I T H E I N T E R N A T I O N A L Y E A R O F A S T R O N O M Y

2 LIST PREZESA ZARZĄDU Szanowni Państwo! Za nami kolejne dwanaście miesięcy, które dzięki zaangażowaniu wszystkich pracowników Spółki oraz zaufaniu naszych Klientów przełożyły się na wymier ne efekty dla Cergii SA i jej akcjonariuszy. Mimo mało sprzyjającej aury i zrozumiałych działań oszczędnościowych Klientów, Cergia uzyskała pozytywny wynik eko nomiczny w obszarze działalności podstawowej. Było to możliwe dzięki ustawicznemu pozyskiwaniu nowych odbiorców oraz wprowadzaniu programów i usług korzystnych dla obecnych Klientów. Oddając w Państwa ręce albumowe wydanie Raportu rocznego Cergii za rok 2008 mogę z całą stanowczością stwierdzić, że czujemy się przygotowani do re alizowania kolejnych ambitnych zadań i projektów. Program przemian i restrukturyzacji w Spółce, ciągłe doskonalenie zarządzania organizacją, realizujemy kon sekwentnie od momentu powstania Spółki pod firmą Toruńska Energetyka Cergia SA. Potwierdzeniem ciągłego doskonalenia jest chociażby uzyskany na kolej ne trzy lata certyfikat Zintegrowanego Systemu Zarządzania w zakresie jakości, ochrony środowiska oraz bezpieczeństwa i higieny pracy. Dążymy do wzorowego wypełniania naszej misji i wizji, zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju. Chcemy być ważnym ogniwem łańcucha, którym jest Gru pa EDF i silnym, wiarygodnym partnerem dla Torunia oraz całego regionu. Ufam, że skutki naszych działań będą stanowić źródło satysfakcji dla naszych akcjonariuszy i partnerów biznesowych oraz Klientów, bez których nasze funkcjonowanie nie miałoby uzasadnienia, a których zadowolenie jest dla nas priorytetem. Dziękuję wszystkim, których zaangażowanie przyczyniło się do umocnienia pozycji na rynku, a w szczególności Pracownikom, Członkom Rady Nadzorczej, Ak cjonariuszom, Związkom zawodowym. Dziękuję naszym Klientom za zaufanie do naszej Spółki i Gminie Miasta Toruń za partnerstwo we wspólnym działa niu na rzecz mieszkańców. Życzę Państwu ciekawej lektury naszego wydawnictwa, które nie tylko przybliży Państwu działalność Spółki w roku 2008, ale też odkryje skrawek nieba z jego konstelacjami i planetami, dostępnymi teraz dla każdego z Państwa na kolejnych kartkach niniejszego albumu. Prezes Zarządu, Dyrektor Toruńska Energetyka Cergia SA

3 THE MANAGING DIRECTOR LETTER Ladies and Gentleman! Next twelve months are behind us, and this time thanks to engagement of all Company employees resulted in measurable results for Cergia SA and for the Company shareholders. In spite of unfavourable conditions and understood customers economizing actions, Cergia managed to obtain positive economic result in the scope of basic activities. It was possible thanks to continual gaining of new customers and introduction of new products and services which are profitable for present clients. At delivering in your hands the album edition of annual Cergia Report for the year 2008, I can ascertain that we feel prepared for the realisation of next ambitious tasks and projects. From the very beginning of the Company under name of Toruńska Energetyka Cergia SA we consequently carry out changes and restructuring programme in the company, as well as continual improvement of organisational management. The best confirmation of our continual improvement is a new 3 years time biding Integrated Management System certificate in the scope of quality, environmental protection, industrial safety and hygiene of work. We aim to perfectly fulfil our mission and vision, accordingly to sustainable development rules. We want to be an important element of the chain which is the EDF Group and a strong credible partner for Torun and the whole region. I am deeply convinced that results of our actions will constitute source of satisfaction for our shareholders, business partners and customers, without whom our functioning would be pointless, and whose satisfaction is our priority. I would like to thank all whose committal has contributed to our market consolidation, especially workers, Supervisory Board members, Shareholders, trade unions. I thank our customers for their trust they have for our Company, Commune of the City Torun for partnership in common actions for the sake of inhabitants. I wish you an interesting lecture of our edition which will inform you on the Company activities in the year 2008, and also will reveal a piece of sky constellations accessible now for each of you on next pages of this album. President of the Board, Director Toruńska Energetyka Cergia SA

4 SPIS TREŚCI / CONTENTS Ciepło Wszechświata / Warmth of the Universe Centralne ogrzewanie / Central heating...5 Zmrok bez mroku / Dusk without dusk...9 Kopernik kontra Terminator / Copernicus versus Terminator... 11 Podglądanie sąsiadów / Peeping at neighbours... 15 Gwiazdy ciepłe i zimne / Warm stars and cold stars... 19 Nie wszystko gwiazda co się świeci / All is not star that glisters...23 Rozkład jazdy UFO / UFO timetable... 25 Raport roczny Cergii za 2008 r. / Cergia's Annual Report for 2008 Kluczowe liczby (stan na 31.12.2008 r.) / Key figures (as at 31, 2008)... 28 O Spółce / About the Company Podstawa prawna i przedmiot działalności / Legal foundation and core activities...30 Cergia w Grupie EDF / Cergia in the EDF Group...30 Władze Spółki / The Company s authorities... 31 Pracownicy / Employees... 33 Zintegrowany System Zarządzania / Integrated Management System (ZSZ)... 35 Cergia dla Klienta / Cergia for the Customer Klienci Cergii / Cergia Customers...36 Usługi okołociepłownicze / Some new heating services... 37 Oferowane produkty i programy / Offered products and programmes...38 Efektywność produkcji i dostaw ciepła / Heat generation and distribution efficiency...40 Cergia społecznie odpowiedzialna / Cergia socially responsible company... 41 Rozwój i przyszłość Cergii / Development and future of Cergia... 45 Informacje finansowe / Financial information...46

5 CENTR ALNE OGR ZEWANIE Jak nazywa się najjaśniejsza gwiazda na niebie? Odpowiedź jest oczywista, ale nie dla wszystkich. Do dziś pamiętam, kiedy w szkole chciałem błysnąć wiedzą i na tak postawione pytanie nauczyciela bez zastanowienia odpowiedziałem: Syriusz. Byłem z siebie dumny, jednak po chwili okazało się, że przedwcześnie. Słońce jest czymś tak zwyczajnym, że równie zwyczajnie zapominamy o tym, iż jest najjaśniejszą i zarazem najbliższą nam gwiaz dą. Dla naszych przodków Słońce było bogiem i całkiem słusznie, bo bez nie go nie było by nas. Wokół niego kręci się wszystko od komet i planetoid na krańcach Ukła du Słonecznego po życie każdego z nas Gdyby nagle wyjąć na szą centralną gwiaz dę z jej miejsca, cała harmonia i ruch systemu planetarne go po szłyby w rozsyp kę, a po 8 minutach i 20 sekundach zgasłoby światło na niebie (właśnie tyle cza su biegnie do Ziemi promień słonecznego światła). W krótkim czasie nasza planeta stałaby się lodową pustynią przemierzającą bezkres Wszechświa ta w bli żej nieokreślonym kierunku. CENTR AL HEATING What is the lightest star in the sky called? The answer is obvious, yet not for everyone. I can still remember when I wanted to demonstrate my knowledge at school and, without much thinking, answered such a question asked by my teacher: Sirius. I was proud of myself. However, it soon turned out that I got proud too early. The Sun is such an obvious thing that it is also usual that we forget the fact that it is the lightest star and the closest one to us. To our ancestors the Sun was a god. They were pretty right because without it we would not be able to exist. Everything revolves around it: from comets and planetoids at the fringes of the Solar System to lives of each of us If we removed our central star from its place, all the harmony and planetary system movement would unravel and after 8 minutes and 20 seconds the light in the sky would fade (that is how long a ray of the sunlight takes to get to the Earth). In a short time our planet would become an ice desert, travelling through the expanse of the Universe in an undefined direction. Na szczęście Słońce niełatwo ruszyć z miejsca jest ogromne (w jego wnętrzu zmieściłoby się 1 300 000 kul ziemskich), masywne i gorące. Na pierwszy rzut oka wydaje się spokojne, ale w jego wnętrzu panuje prawdziwe pie kło: nieustanna reakcja termojądrowa w temperaturze milionów stopni, której produktem są światło i ciepło. Na powierzchni Słońca jest o wiele chłodniej, około 5 500 C, ale dla nas wciąż o wiele za gorąco. Kiedy w piękny, let ni dzień spacerujemy po nadmorskiej plaży, większość z nas chętnie zaży wa słonecznych kąpieli odczuwając przyjemne ciepło płynące z nieba. 4 miliar dy lat temu, za sprawą owego światła i ciepła, w morskiej wodzie zaczęły się tworzyć pierwociny życia. Jesteśmy w bezpiecznej odległości od gwiazdy Fortunately, it is not easy to remove the Sun as it is enormous (it could find room for 1,300,000 Earths inside), massive and hot. At the first glance it seems calm, yet in its inside a real hell is to be experienced: a constant thermonuclear reaction at the temperature of millions of degrees which produces light and warmth. At the surface of the Sun it is significantly colder, about 5,500 Celsius degrees but to us it is still much too hot. When on a beautiful summer day we take a walk at a seaside, most of us are eager to sunbathe, feeling the pleasant warmth coming from the sky. Owing to that light and warmth, 4 miliard years ago in the seawaters the origins of life started to develop. We have a safe distance from the sky of the central heating. Moreover, the atmosphere M I Ę D Z Y N A R O D O W Y R O K A S T R O N O M I I T H E I N T E R N A T I O N A L Y E A R O F A S T R O N O M Y

6

7 centralnego ogrzewania, a dodatkowo ziemska atmosfera działa niczym termostat regulujący dopływ energii cieplnej. Nasze powietrze jest zarazem filtrem, który od powiednio rozprasza światło słoneczne, dzięki czemu za dnia niebo jest niebieskie, a Słońce świeci jasnożółtym blaskiem. Obecność silnego źródła światła na dziennym niebie wywołuje czasami malownicze zjawiska: tęcze, halo lub słupy świetlne. Zdarza się też, że na sklepieniu niebieskim jest więcej słońc. Dzieje się tak, kiedy popołudniowe Słoń ce jest przesłonięte warstwą przezroczystych chmur pierzastych (Cirrus). Słonecz ne promienie rozszczepiają się wówczas w kryształkach lodu, z których zbudowane są obłoki, w efekcie czego powstaje zjawisko tzw. słońc pobocznych. Pojawiają się one na linii poziomej po bokach tarczy słonecznej, w równej odległości na lewo i na prawo. Krótko przed zachodem, światło Słońca jest dość skutecznie tłumione przez cząsteczki pyłu unoszącego się w powietrzu, stąd mniej lub bardziej intensywna barwa czerwieni na słonecznej tarczy. Dodatkowo Słońce przestaje być okrągłe, a staje się nieco spłaszczone i ma zniekształcone brzegi. To zjawisko nazywa się refrakcją, czyli załamaniem się biegu promieni słonecznych, które wieczorem muszą pokonać dłuższą drogę w ziemskim powietrzu, niż w samo południe. Gdyby Ziemia nie miała atmosfery, nie byłoby tak malowniczych zachodów Słońca of the Earth acts like a thermostat regulating inflows of thermal energy. Our air is also a filter that properly diffuses the sunlight, which makes the sky look blue during the day, and the Sun shines with light yellow glare. The presence of a strong source of light at the daylight sky sometimes produces truly picturesque phenomena: rainbows, halo and sun pillars. Sometimes it also happens that there is more than one sun at the firmament. It occurs when the afternoon Sun is eclipsed by a layer of transparent cirri clouds (Cir rus). The sunlight rays resolve then in ice crystals forming the clouds, which consequently creates a phenomenon of the so-called sun dogs. They appear horizontally at the sides of the Sun s disc, at an equal distance both to the right and to the left. Shortly before sunset, the light of the Sun is quite effectively muffled by dust particles hovering in the air. That is the reason for less or more intense red colouring at the Sun s disc. In addition, the Sun is not round anymore but becomes a bit oblate and has misshapen edges. Such a phenomenon is called refraction, in other words deflection of sun rays course which have to travel a longer distance in the Earth s air in the evening that at noon. If the Earth had no atmosphere, there would be no such picturesque sunsets M I Ę D Z Y N A R O D O W Y R O K A S T R O N O M I I T H E I N T E R N A T I O N A L Y E A R O F A S T R O N O M Y

8

9 ZMROK BEZ MROKU Wieczorem 30 sierpnia 2008 roku nieboskłon wyglądał dziwnie Pół godzi ny po zachodzie Słońca niebo zdawało się być jaśniejsze niż zazwyczaj, a jego różowawe zabarwienie nie miało nic wspólnego z obecnością resztek chmur. Następnego wieczora okazało się, że ostatni weekend wakacji 2008 stoi pod znakiem firmamentu płonącego żywym złotem i czerwienią. Słońce schowane było już pod horyzontem, niebo krystalicznie czyste, a jednak zamiast bladego różu przemieszanego z błękitem na zachodzie dominowała złota wopurpurowa zorza. Zorze polarne wyglądają inaczej i ukazują się na pół nocy, nie na zachodzie. Podobnie srebrzyste obłoki Żadne reflektory, mgły ani chmury wysokiego piętra nie wywołują takiego efektu, więc co to było!? DUSK WITHOUT DUSK In the evening on 30th August 2008 the firmament looked strange Half an hour after the sunset the sky seemed to be lighter than usually and its pinkish colour had nothing to do with the presence of cloud remains. The following evening it turned out that the last weekend of 2008 summer holidays passes under the sign of firmament burning with vivid gold and red. The Sun was already concealed beyond the horizon, the sky was crystal clear but still in stead of pale pink combined with some blue colour at the west side, a golden and crimson aurora reigned. Northern lights look different and appear in the North, not in the West. The same happens with silver clouds No floodlight, dusts or high-level clouds cause such an effect, so what was that?! Z pomocą przyszła witryna SpaceWeather.com, do której z całego świata lawinowo zaczęły napływać zdjęcia zdumionych obserwatorów. Dla wyjaśnienia zagadki bajecznie kolorowych i wyjątkowo jasnych zachodów Słońca musimy nieco cofnąć się w czasie i przenieść się o blisko 10 000 km na zachód. Tyle liczy najkrótsza droga z Polski na Alaskę, a konkretnie wędrujemy w niespokojny archipelag wulkanicznych Wysp Aleuckich. Z wód północnego Pa cyfiku wyrasta pierścień skalistych stożków, z których w niebo strzelają gorące pióropusze płynnej magmy z wnętrza Ziemi. To właśnie tam w nocy z 7 na 8 sierpnia 2008 r. doszło do trzech potężnych erupcji wulkanu Kasato chi. W krótkim czasie do atmosfery przedostało się 1,5 miliona ton pyłu i dwutlenku siarki. Skutki eksplozji natychmiast zarejestrowały satelity, a po wstęp nej analizie zdjęć z orbity uczeni ogłosili, iż wybuch Kasatochi jest największą erupcją od sierpnia 1991 roku, kiedy uaktywnił się wulkan Hudson w Chi le. W kolejnych dniach z krateru Kasatochi uwalniały się kolejne porcje gazu Help came from the SpaceWeather.com website, which received a hail of photographs taken by astonished observers from all over the world. In order to solve the mystery of fabulously colourful and unusually bright sunsets, we have to move back in time and travel almost 10,000 km westward. That is the shortest way from Poland to Alaska and in fact we travel towards a restless archipelago of the volcanic Aleutian Islands. a girdle of rocky cones rises above the waters of the northern Pacific ocean. Hot plumes of liquid magma from the Earth s inside shoot up towards the sky. That is where on 7/8 th August 2008, at night, three enormous Kasatochi volcano eruptions occurred. In a short time, 1,5 million tones of dust and sulphur dioxide were released to the atmosphere. The effects of the explosion were immediately registered by satellites and, after a preliminary analysis of the photographs from the orbit, researchers stated that the eruption at Kasatochi had been the largest eruption since August 1991 when Hudson volcano in Chile activated. Next days even M I Ę D Z Y N A R O D O W Y R O K A S T R O N O M I I T H E I N T E R N A T I O N A L Y E A R O F A S T R O N O M Y

10 i pyłu, a prądy powietrzne pognały wulkaniczną chmurę w kierunku wybrze ży Kanady i USA. Popioły wraz z dwutlenkiem siarki stopniowo rozpraszały się w stratosferze, zaś ukośnie padające promienie zachodzącego (lub wschodzącego) Słońca przebijając się w pyle wywołały efekt barwnych zorzy, widocz ny nawet z Polski! Popatrzmy na fotografie: kiedy Słońce zachodzi, zwy kłe chmury (nawet te znajdujące się najwyżej, na wysokości 10-12 km) pogrążają się w cie niu, a wulkaniczny obłok wznoszący się na ponad 20 km wciąż jarzy się na wieczornym nieboskłonie. more portions of gas and dust were released from Kasatochi s crater and an air current moved the volcanic cloud towards the costs of Canada and the USA. Ashes mixed with sulphur dioxide dispersed in the stratosphere, while diagonal rays of the Sun during sunset (or sunrise), forcing their way through the dust, caused the effect of colourful aurora observable even in Poland! Let us take a look at the photographs: when the Sun sets, regular clouds (even those being highest, at the height of 10-12 km) plunge into shade and the volcanic cloud floating at the height of over 20 km still glares at the evening firmament. Zjawisko jest piękne, ale jego skutki mogą nie zachwycić. W zależności od ilości pyłów wyrzuconych przez wulkan zmienia się przejrzystość atmosfe ry: im więcej popiołów, tym większe zmętnienie powietrza przypominające efekt smogu. Długotrwała erupcja może doprowadzić do pogorszenia pogody na dłuższy czas; w obecności drobin pyłu deszczowe chmury tworzą się łatwiej i są bardziej trwałe. W 1980 roku wybuch wulkanu Mount St. He lens wywołał wyjątkowo chłodne i słotne lato. Jak było tym razem? Szczęśliwie, letnie wakacje mieliśmy już za sobą, za to wrzesień był mniej pogodny, niż zwykle. Warto uważnie śledzić zachody Słońca. Dostarczają tyle samo pięk na, co wiedzy The phenomenon is beautiful but its effects might not enchant. Depending on the amount of dusts ejected by the volcano, the transparency of the atmosphere changes: the more ashes, the larger cloudiness of the air resembling the smog effect. A long-term eruption may lead to weather deterioration for a long time; at the presence of dust particles, rain clouds develop easier and are more durable. In 1980 Mount St. Helens volcano eruption caused unusually cool and rainy summer. What was the weather then? Fortunately, our summer holidays were already over but September was less sunny than usually. It is worth observing sunsets carefully. They provide us with as much beauty as knowledge

11 KOPERNIK KONTR A TERMINATOR O zmierzchu bez problemu odszukamy Księżyc jeżeli mamy szczęście. Doprawdy, niewielu z nas zdaje sobie sprawę, że odnalezienie księżycowego roga lika na wieczornym nieboskłonie nie jest takie proste. Latem i wczesną jesienią, mimo przeważnie sprzyjającej pogody, jest to praktycznie niemożliwe! Wynika to z wzajemnego ułożenia Słońca i Księżyca po nowiu niemal równolegle do horyzontu, co sprawia, że oba obiekty zachodzą równocze śnie. Najlepiej polować na młody Księżyc późną zimą i przez całą wiosnę. W tym czasie, wieczorami nad zachodnim horyzontem wznosi się, wyraźnie widoczny, wąziutki sierp naszego najbliższego sąsiada. Są nawet tacy, któ rzy biorą udział w nieoficjalnych zawodach: kto najwcześniej dostrzeże Księżyc po nowiu. COPERNICUS VERSUS TERMINATOR At twilight we can easily find the Moon if we are lucky. Indeed, only few of us realize that finding the moon croissant in the evening firmament is not that easy. In summer and early autumn, despite the usually favourable weather conditions, is practically impossible! It results from mutual array of the Sun and the Moon after the new moon almost in parallel with the horizon, which results in both objects setting simultaneously. It is best to fish the young Moon late winter and in spring. At that time, in the evenings, the easily vis ible narrow crescent of our closes neighbour rises above the horizon. There are even people who take part in unofficial competition: the one who notices the Moon after the new moon first is the winner. Przed wiekami takie obserwacje miały praktyczne znaczenie. Otóż bieg księżyca na ziemskim niebie wyznaczał upływ miesięcy (do dziś niekiedy spotykamy się z nazwą Miesiąc w odniesieniu do naszego satelity). Starożyt ni mieszkańcy Bliskiego Wschodu utrzymywali nawet specjalnych obserwatorów, których zadaniem było m.in. śledzenie momentu pojawienia się Księżyca po nowiu. Jego obserwacja oznaczała dla danej społeczności początek nowego okresu w roku. Dziś robią to tylko entuzjaści, ale zabawa jest pysz na! War to w tym celu posłużyć się aparatem. Czasami zdarza się, że niewidoczny jeszcze gołym okiem księżycowy sierp całkiem nieźle utrwali się na zdję ciu. Dzień po nowiu ruszamy w plener, pół godziny po zachodzie Słońca stawiamy aparat na statywie lub twardym podłożu, celujemy obiektywem w zachodni horyzont i co kilka minut robimy zdjęcia. Nagrodą za wytrwałość bę dzie rzadko spotykana fotografia, jak ta, wykonana 4 czerwca 2008 roku, na której utrwalił się Księżyc zaledwie 24 godziny po nowiu, a jego była tarcza Ages ago such observations were of practical importance. Well, the Moon s course at the Earth s sky set the course of months (till now we sometimes come across the name of Month referring to our satellite). Ancient inhabitants of the Near East kept special observers whose task was for example to notice the moment when the Moon appears after the new moon. Its observation meant for a given population the beginning of a new period in the year. Today only enthusiasts do that but it is excellent fun! It is good to use a camera. Sometimes it happens that the Moon s crescent, not visible with the naked eye yet, gets fixed in a photograph pretty well. a day after the new moon we set off to open air, half an hour after the sunset we put our camera on its tripod or firm base, set it onto the western horizon and take pictures every several minutes. The prize for endurance will be a rare photograph, like the one taken on 4th June 2008 on which the Moon only after 24 hours after the new moon was fixed. Its disc was lit only by 1,5%. The following evening the crescent M I Ę D Z Y N A R O D O W Y R O K A S T R O N O M I I T H E I N T E R N A T I O N A L Y E A R O F A S T R O N O M Y

12

13 oświetlona zaledwie w 1,5%. Następnego wieczora sierp będzie już bardziej oka zały, a po upływie kolejnej doby z łatwością ujrzymy księżycowy ro galik wysoko na zachodnim firmamencie. W miarę zapadania ciemności zaobserwujemy prze dziwne zjawisko: sierp Srebrnego Globu zacznie się dopełniać. Jak to? Przecież pełnia dopiero za dwa tygodnie, a już teraz dobrze widzimy szczegóły całej tar czy Księżyca! Wszystko się zgadza: sierp świeci odbitym światłem słonecznym, zaś reszta tarczy jest oświetlona tzw. światłem popielatym. Jest to nic inne go, jak blask naszej Ziemi odbijający się od powierzchni Srebr nego Glo bu. Kiedy my obserwujemy Księżyc tuż po nowiu, obserwatorzy na Księżycu wi dzieliby Ziemię w pełni. Światło naszej plane ty jest na tyle silne, że ujawnia nam całość tarczy księżycowej mimo, że do pełni mamy jeszcze kilkanaście dni. Z biegiem czasu Księżyc nabiera kształtu litery D (warto zapamiętać łatwą regułkę opisującą księżycowe fazy: litera D oznacza, że Księ życ DU ZIEJE", zaś kiedy osiąga kształt litery C, wówczas CIENIEJE"). Światło popielate znika ustępu jąc obszarom oświetlanym przez promienie Słoń ca. W czasie pierwszej kwa dry (litera D) Srebrny Glob jest iluminowany najkorzystniej dla obserwa cji jego szczegółów topograficznych. Nawet go łym okiem doskonale widać, że powierzchnia naszego sąsiada jest po rowata i niejednorodna. A teraz popatrzmy przez lornetkę. Ileż tam szczegółów! Widać rozległe, ciemne równiny, które 400 lat temu Ga lileusz po raz pierwszy patrząc na Księżyc przez lunetę nazwał morza mi ; dziś wiemy, że nie ma tam ani kropli wody, ale nazwa pozostała. Krawędzie mórz otaczają pierścienie łańcuchów górskich rzucających wyraźne cienie, podobnie jak brzegi licznych kraterów. Dla odmiany kraterowe niecki will be more splendid and after another day we will easily notice the Moon s croissant high in the western firmament. As the dark will be falling, we will observe bizarre phenomenon: the crescent of the Silver Globe will start to complement. How is that? But the full moon is in two weeks time and we can already easily see details of the whole disc of the Moon! Everything is right: the crescent shines with reflected sunlight, while the rest of the disc is lit by the so-called planetshine. It is nothing else but the glow of our Earth reflected from the Silver Globe s surface. When we observe the Moon right after the new moon, observers on the Moon would see the full Earth. The light of our planet is strong enough to reveal to us the whole disc of the Moon even though we still have several days before the full Moon. With time the Moon takes the shape of the D letter (it is worth remembering an easy rule describing the phases of the Moon: letter D means that the Moon "DEVELOPS", and when it has the shape of C letter, it "CONCEALS"). The planetshine disappears, leaving space to areas lit by the sunlight. In the first quarter (letter D), the Silver Globe is illuminated in the most favourable way to observe its topographical details. Even with the naked eye you can easily see that the surface of our neighbour is porous and diversified. And now let us take a look through binoculars. How many details there are! We can see spacious dark plains that 400 years ago Galileo called seas, watching the Moon for the first time through a lunette; today we know that there is no single drop of water but the name remained the same. Brims of these seas are surrounded by girdles of mountain ranges casting shade, just like edges of numerous craters. For a change, crater basins reflect the sunlight like concave mirrors, which gives the impression M I Ę D Z Y N A R O D O W Y R O K A S T R O N O M I I T H E I N T E R N A T I O N A L Y E A R O F A S T R O N O M Y

14 odbijają światło słoneczne niczym wklęsłe zwierciadła, stąd wrażenie jakby świe ciły najjaśniej. A gdzie Kopernik? A gdzie Terminator? zapyta uważny Czytelnik. Właśnie toczą walkę Popatrzmy na linię światła i cienia. To właśnie Terminator tak brzmi fachowa nazwa miejsca, gdzie na Księżycu wschodzi Słoń ce. W momencie wykonania zdjęcia księżycowy dzień wstawał w kraterze Ko pernik (to ta największa dziura w pobliżu środka tarczy Srebrne go Glo bu, ma ponad 90 km średnicy). Większa część tego ogromnego krateru była jeszcze pogrążona w mroku, lecz jego wysokie krawędzie dotykały pierwsze promienie Słońca. Wschód Słońca w kraterze Kopernik wygląda zgoła odmien nie od malowniczych ziemskich wschodów i zachodów. Kiedy w niecce panuje noc, termometry pokazują 190 stopni Celsjusza. Z wysokiej krawędzi widać już pierwsze słoneczne promienie. Księżyc nie ma atmosfery, dlatego niebo zawsze jest tam czarne i krystalicznie czyste, a w dzień obok tysięcy gwiazd świeci jasna tarcza Słońca. Po jego wschodzie, księżycowy grunt błyskawicznie nagrzewa się do +120 stopni Celsjusza. Bezpieczniej zatem obserwować ten fenomen z Ziemi. Zapamiętajmy zdjęcie i spróbujmy zapolować na Księżyc w takim właśnie położeniu. Kiedy następnego wieczora znów popatrzymy przez lornetkę, z łatwością zauważymy, że Terminator odsunął się w lewo, a Kopernik wyraźnie wyłania się z mroku as if they shone brightest. But where is Copernicus? And where is Terminator? a thoughtful Reader will ask. They are having a fight now Let us look at the line between the light and the dark. That exactly is Terminator it is the specialist name of the place where the Sun sets on the Moon. At the moment when the photograph was being taken, a Moon day started in the Co pernicus crater (it is the largest hole nearby the middle of the Silver Globe s disc, its diameter is over 90 km long). The larger part of that enormous crater was still in the dark but its high edges were touched by first sunlight rays. The sunrise in the Copernicus crater looks rather different from picturesque sunrises and sunsets on the Earth. When there is night in the basin, thermometers show 190 Celsius degrees. First sunshine rays can already be seen from the high edge. The Moon has no atmosphere. That is why the sky is always black and crystal clear there, and during the day, next to thousands of stars, the bright disc of the Sun shines. After sunrise the Moon s ground immediately warms up to +120 Celsius degrees. Therefore it is safer to watch that phenomenon from the earth. Let us remember the photograph and let us try to fish for the Moon in such an array. When next evening we watch it through a binocular, we will easily notice that Terminator moved left and Copernicus clearly looms up from the dark

15 PODGLĄDANIE SĄSIADÓW Robi się coraz ciemniej Zapalają się pierwsze gwiazdy. Zaraz, zaraz Czy na pewno gwiazdy? Na kwietniowym niebie A.D.2009 wieczorem pojawia się dość jasny obiekt, który wygląda jak gwiazda, ale gwiazdą wcale nie jest! Popatrzmy uważniej. W zapadającym zmroku widać co raz więcej migocących punktów na firmamencie. A teraz znów popatrzmy na ową gwiazdę. Świeci stabilnie, nie mruga. Obserwowany obiekt jest bowiem planetą i warto zapamiętać ten podstawowy sposób odróżniania ciał niebieskich. Na pozór wyglądają podobnie, skąd zatem taka różnica? PEEPING AT NEIGHBOURS It s getting darker and darker First stars start to shine. Wait a minute Are these really stars? It the AD 2009 April sky a fairly bright object appears in the evening. It looks like a star, yet it is not one at all! Let us look more carefully. In the falling dusk, more and more shiny spots are to be seen in the firmament. Now let us look at the star again. It shines firmly and does not twinkle. The observed object is a planet indeed and it is worth remembering that basic way of telling one celestial body from another. They seem to look similar, so where does this difference come from? Otóż gwiazdy znajdują się w odległości lat świetlnych od nas (nawet przez teleskop są tylko punktami), a planety są znacznie bliżej (przez teleskop wi dzimy ich tarcze). Gdybyśmy mieli porównać niebo do ogromnego ekra nu, to każda gwiazda (choćby najjaśniejsza) wypełnia tylko jeden piksel. Obraz planety (choćby świeciła słabiej od najjaśniejszych gwiazd) wypełnia przynajmniej kilka pikseli. Kiedy w słoneczny, gorący dzień jedziemy samochodem, z łatwością zauważymy jak powietrze faluje nad rozgrzanym asfaltem. Po dobnie dzieje się na niebie i to przez cały rok. Zjawisko powoduje migotanie światła gwiazd, lecz nie wpływa znacząco na światło planet. Zapamiętajmy: gwiazdy mruga ją, a planety nie! Najbliższe to Wenus i Merkury (czasami widoczny jest Mars). Obserwacje Merkurego mogą dostarczyć niemałej satysfakcji, bowiem dzięki temu możemy być lepsi od Kopernika! Krążący najbliższej Słońca Merkury nigdy nie oddala się zbytnio od naszej gwiazdy centralnej ginąc w jej blasku. W ciągu roku można obserwować go zaledwie przez kilka tygodni na porannym lub wieczornym niebie. Pierwsza z planet sprawia dodatkowy Well, stars are light years away from us (even watched through a telescope they are only spots), while planets are much closer (we can see their discs through a telescope). If we were to compare the sky to an enormous screen made of points professionally called pixels, then each star (even the brightest one) would take only one pixel. It is perfectly visible when on a hot sunny day we travel by car. Looking forward, we can easily notice air waves ripple above the heated asphalt. The same thing happens in the atmosphere regardless of the season of the year. The phenomenon causes rippling of stars' light but it does not significantly influence the light coming from planets. Let s remember that stars twinkle and planets do not! The closest ones are Venus and Mercury (sometimes Mars). Especially observations of Mercury may make us pretty content because, seeing it, we can be better than Copernicus! Mercury, revolving closest to the Sun, never gets further from our central star, disappearing in its glare. During the year we can observe it only for a few weeks on a morning or evening sky. The first planet causes additional problem as it moves faster, M I Ę D Z Y N A R O D O W Y R O K A S T R O N O M I I T H E I N T E R N A T I O N A L Y E A R O F A S T R O N O M Y

16 M E R K U R Y K S I Ę Ż Y C W I L U M I N A C J I 2, 5 % FOTO

17 kłopot: porusza się najszybciej, z wieczoru na wieczór uciekając przed wzrokiem ciekawskich. W zapiskach Mikołaja Kopernika zachowały się obserwacje wszystkich planet widocznych gołym okiem z wyjątkiem Mer kurego! Astronom wszechczasów prowadził badania z Fromborka nad Zalewem Wiślanym. Być może nadbałtyckie mgły utrudniały obserwacje najbliższej Słońcu planety i dlatego brak wzmianek na ten temat? Zobaczyć Merkurego to nie lada sztuka! which means that in the sky sphere it changes its location evening by evening, escaping from the sight of the curious. Seeing Mercury is quite a success. Observations of all planets seen with the naked eye retained in Nicolaus Copernicus s notes, except for Mercury! The astronomer of all time conducted his observations from Frombork on the Vistula Lagoon. Maybe the Baltic mists hampered observations of the planet closest to the Sun and that is the reason why it is not mentioned in his note? It s quite an attainment to see Mercury! Nie ma za to problemu z dostrzeżeniem Wenus. Jest to trzeci po Słoń cu i Księżycu obiekt pod względem jasności na ziemskim niebie. Wiosną 2009 roku Wenus prezentowała się wyjątkowo okazale, osiągając maksimum jasności w ostatnich latach. Na początku roku była widoczna wieczorem, a od kwietnia jest dostrzegalna w postaci jasnego punktu przed wschodem Słońca. Szczególnie malowniczo wyglądają spotkania Wenus z Księżycem. Nasz satelita staje się wówczas użytecznym gwiazdowskazem, dzięki któremu możemy podjąć próbę ujrzenia Wenus nawet w świetle dnia! Blask planety w maksimum jest tak silny, że widać ją nawet w samo południe, a kiedy posłużymy się silną lornetką lub niewielkim teleskopem, zauważymy, że Wenus do złudzenia przypomina Księżyc. Podobnie jak Srebrny Glob, Wenus zmienia fazy. Ten fenomen odkrył Galileusz w 1609 roku, a w 400-lecie pierwszych obserwacji nieba przez lunetę obchodzimy Międzynarodowy Rok Astronomii However, there is no problem to notice Venus. It is the third after the Sun and the Moon brightest object in the Earth s sky. In spring 2009 Venus looked extremely grandly, reaching its brightness maximum last years. At first it was visible in the evening and since April is has been noticeable before the sunrise as a bright spot. Meetings of Venus and the Moon are exceptionally picturesque. Our satellite becomes then a useful star post thanks to which we can make an attempt to see Venus even in daylight! The planet s glow is so strong that we can see it even at noon. When we use strong binoculars or a small telescope, we will notice that Venus completely resembles the Moon. Just like the Silver Globe, Venus changes its phases. That phenomenon was discovered by Galileo in 1609, and on the 400th anniversary of the first sky observations with lunette we celebrate the International Year of Astronomy 2009. M I Ę D Z Y N A R O D O W Y R O K A S T R O N O M I I T H E I N T E R N A T I O N A L Y E A R O F A S T R O N O M Y

18 B Y K P L E J A D Y O R I O N S Y R I U S Z Dubhe Mizar Alioth Megrez Merak Phekda Alkaid

19 GWIAZDY CIEPŁE I ZIMNE Cóż piękniejszego nad niebo, które przecież ogarnia wszystko co piękne? Niestety nie ja jestem autorem tego retorycznego, zbudowanego równie pięknie co firmament, pytania. Zapisał je, blisko 500 lat temu, Mikołaj Ko pernik. Do tej pory nikt nie udzielił odpowiedzi przeczącej intencjom autora. Każdy, kto choć raz spojrzał w rozgwieżdżone niebo, wie, że taka odpowiedź nie istnieje. Każdy, kto uważniej przyjrzał się firmamentowi, spostrzegł, iż każ da noc jest inna, ale wszystkie są wbrew pozorom kolorowe. Na pierw szy rzut oka kosmos wydaje się czarno-biały. Wystarczy jednak prosty eksperyment, aby obalić ten mit. Popatrzmy na fotografie tego samego obszaru nie ba gwiaździstego. Pierwsza została wykonana na początku zimy, w mroźną, lekko zamgloną noc przy świetle Księżyca w pełni. Świat poniżej linii horyzontu wydaje się monochromatyczny, za to powyżej sku tej lodem tafli jeziora, na stalowo-granatowym niebie świecą kolorowe gwiazdy. Dość trudno dostrzec owe barwy, ale Drugie zdjęcie powstało niemal równo trzy miesiące później. W lustrzano spokojnej wodzie po zimie nie ma już śladu, drzewa delikatnie się zielenią, a na niebie panuje prawdzi - wa feeria barw! Przezroczyste obłoki rozpraszają światła okolicznych gospodarstw, zaś powyżej świeci o wiele więcej gwiazd, niż na zimowym zdjęciu. Pozbawione księżycowego blasku sklepienie wydaje się bardziej kontrastowe, mimo, że wyraźnie widać jeszcze wieczorną zorzę. Przyjrzyjmy się gwiaz dom. Teraz wydają się o wiele jaśniejsze i bardziej kolorowe, prawda? Spróbujmy je rozpoznać. Najjaśniejsza po lewej to Syriusz zarazem najjaśniejsza gwiazda całego nocnego firmamentu. Pośrodku odnajdziemy konstelację Oriona przypominającego kształtem klepsydrę. Trzy gwiazdy ułożone na linii to jego WARM STARS AND COLD STARS For what could be more beautiful than the heavens which contain all beautiful things? Unfortunately, I am not the author of this rhetorical question, as beautiful in its expression as the firmament. It was noted down almost 500 years ago by Nicolaus Copernicus. So far nobody has managed to give an answer that would contradict the author s intentions. Everyone who has ever looked into a starlit sky knows that such an answer simply does not exist. Everyone who observed the firmament more carefully noticed that every night is different but they all are contrary to appearances colourful. At the first glance the universe seems black and white. However, a simple experiment is enough to refute that myth. Let us look at photographs of the same part of the starlit sky. The first one was taken at the beginning of winter, in a freezing, a bit misty night at the full moon light. The world below the line of the horizon seems monochromatic, yet above the ice-bound tract of the lake, on the steel navy blue sky colourful stars shine. It is rather hard to notice these colours but The second photograph was taken almost exactly three months later. In the mirror-like calm waters there is no track of winter, the trees slowly turn green and in the sky there is a real féerie of colours! The transparent clouds diffuse the lights of nearby farms, while above them more stars shine than in the winter photo. The firmament deprived of moonlight seems more contrastive even though the evening aurora can still be seen. Let us take a look at the stars. They seem brighter and more colourful, right? Let us try to identify them. The brightest one to the left is Syrius, at the same time the brightest star of the whole night firmament. In the middle we will find the Orion constellation resembling a sand-glass M I Ę D Z Y N A R O D O W Y R O K A S T R O N O M I I T H E I N T E R N A T I O N A L Y E A R O F A S T R O N O M Y

20 pas, dwie jasne powyżej znaczą ramiona mitycznego myśliwego, zaś dwie wyraźne poniżej to nogi w rozkroku. Na Oriona szarżuje Byk, którego trójkątną głowę rozpoznamy po prawej. Z kolei na grzbiecie Byka wiozą się Plejady w postaci grupki błękitnawych gwiazdek nad kępą drzew. No i proszę niepostrzeżenie zacząłem podpowiadać kolory gwiazd. Każdy z łatwością za uważył, że Syriusz jest białą gwiazdą (z lekko błękitnawym zabarwieniem), a najjaśniejsze gwiazdy Oriona i Byka są czerwonawe. Kolory wiele mówią o ich naturze, ale najpierw musimy wyjaśnić sobie subtel ną różnicę w interpretacji barw na Ziemi i we Wszechświecie. Od najdawniejszych czasów człowiek dzieli kolory na zimne i ciepłe. Podział bierze się z obserwacji przyrody. Woda w jeziorze jest chłodna i ma niebieskawe zabarwie nie. Dla odmiany płomienie ogniska są ciepłe, a ich barwa żółtawa. Ciepłe jest tak że zwęglone drewno, a gdy podmuchać w palenisko, węgiel ki robią się czerwo ne. Zwróćmy uwagę na termoregulator grzejnika lub klimatyzacji: niebieski kolor oznacza chłodzenie, czerwony zaś ogrzewanie. W przyrodzie gwiazd jest odwrotnie. Aby to sobie uzmysłowić, wróćmy na moment do rozpalonego ogniska i wrzućmy tam kawałek stali. Po niedługim cza sie metal zacznie robić się czerwony. Jeżeli dorzucimy drewna i poczekamy jeszcze dłużej, stal nabierze jaśniejszej barwy. Jeżeli zwiększy my temperatu rę paleniska, metal stanie się pomarańczowy i zacznie się to pić; w piecu hutniczym moglibyśmy rozgrzać nasz kawałek do białości, a w ekstremalnych wa runkach stal topiona w temperaturze, powiedzmy, 10 000 stopni osiągnęła by błękitnawe zabarwienie. Właśnie tak jest z gwiazdami. Te o zimnym zabarwieniu in its form. Three stars located in line are his waist, the two bright ones above mean arms of the mythical hunter, while the two distinct stars below are his legs astride. Orion is being charged by Taurus, whose triangle head can be identified to the right. Then at Taurus s back Pleiades ride as a group of bluish starlets over a bunch of trees. Here you are imperceptibly I started to make hints on colours of the stars. Everyone noticed easily that Syrius is a white star (with slight blue colouring) and the brightest stars of Orion and Taurus are reddish. Colours tell us a lot about their nature, but first we have to explain the subtle difference in colour interpretation on Earth and in the Universe. Since the most remote times people have divided colours into warm and cold ones. The division has to do with observations of the natural environment. Lake waters are cold and their colour is bluish. On the contrary, flames of a fireplace are warm and their colour is yellowish. Also charred timber is warm, and when you blow into a hearth, pieces of coal turn red. Let us take a look at a radiator or air conditioning knob: the blue colour means cooling, while the red one heating. It is reverse in the nature of stars. In order to make it clear to us, let us get back to the blazing fireplace and let us put a piece of steel there. In a short time, the metal will start turning red. If we put more timber and wait longer, the colour of the steel will become lighter. If we increase the temperature of the fireplace, the metal will become orange and start to melt; in a blast furnace we would be able to heat our piece up white-hot, and in extreme conditions the steel melted in the temperature of, let us say, 10,000 degrees

21 są najgorętsze i na odwrót ciepła barwa gwiaz dy oznacza, że jest ona stosunkowo chłodna. Stosunkowo w tym przypad ku oznacza: w porównaniu do Słońca. Przypomnijmy: temperatura jego po wierzchni nie przekra cza 6 000 stopni. Wiemy też, że nasza gwiazda ma żółtawe zabarwienie. Je żeli na niebie ujrzymy gwiazdę pomarańczową lub czerwonawą, może my być pewni, że jest chłodniejsza od Słońca. Gwiazdy bia łe i niebieskawe są o wie le goręt sze. W rozpoznaniu ich kolorów pomóc nam mogą chmury. Jeże li na nocnym niebie wędrują przezroczyste Cirru sy, światło gwiazd rozprasza się w nich tworząc barwne owale, całkiem dobrze wi doczne przez lornetkę, a doskonale utrwalające się na zdjęciu. Popatrzmy na Wielki Wóz. Ten charakterystyczny układ gwiazd został sfotografowany w obecności wysokich obłoków (ślady ich wędrówek widać na zdjęciu). Wyraźnie widać, że Wiel ki Wóz tworzą gwiazdy gorętsze od Słońca. Wyjątkiem jest Dubhe gwiazda zamykająca tylną ściankę wozu; jej temperatura jest o nieco ponad 1 000 stopni niższa. Mimo wszystko, proszę nie dotykać would become slightly bluish. That is the way it is with stars. Those of cold colour are the hottest ones and the other way round a warm colour of a star means that it is relatively cold. Relatively means in that case: when compared to the Sun. Let us say it again: the temperature of its surface does not exceed 6,000 degrees. We also know that our star has yellowish colour. If we see an orange or reddish star in our sky, we can be sure that it is colder than the Sun. White and bluish stars are much hotter. Morover, clouds can be pretty helpful when we want to distinguish their colours. If transparent cirri wander in a night sky, starlight is diffused in them, creating colorful ovals which are visible quite well through binoculars and can be perfectly fixed in a photograph. Let us watch the Great Bear. The distinctive set of stars was photographed in high clouds presence (traces of their movement can be seen in the photograph). You can clearly see that the Great Bear is composed of stars hotter than the Sun. Only Dubhe, the star closing the back side of the Ursa, is an exception as its temperature is lower by slightly more than 1,000 degrees. Nevertheless, please do not touch... M I Ę D Z Y N A R O D O W Y R O K A S T R O N O M I I T H E I N T E R N A T I O N A L Y E A R O F A S T R O N O M Y

22 C E R E S H D 1 0 2 2 7 2 T R Y P L E T L W A R E G U L U S S A T U R N Psy Gończe Panna Lew Rak Mały Pies Wąż Wodny Warkocz Bereniki Sekstans

23 NIE WSZYSTKO GWIAZDA CO SIĘ ŚWIECI Zapadła głęboka, bezksiężycowa noc. Z dala od miejskich świateł świecą dalekie światła Wszechświata. Gołym okiem jesteśmy w stanie dostrzec oko ło 3 000 gwiazd na czarnym, krystalicznie czystym niebie. Szeroko otwieramy oczy, wytężamy wzrok Morze gwiazd a teraz mocno zmrużmy oczy. Gwiazdy nabierają promienistej postaci i stają się jeszcze bardziej do siebie podobne. Ale wcześniej powiedzieliśmy sobie, że nie wszystko co świeci na niebie, to gwiazdy. Popatrzmy na zdjęcie konstelacji Lwa wykonane w kwietniu 2009 roku. Utrwalone obiekty są w zasięgu silnej lornetki lub niewielkiego teleskopu. Gołym okiem w naturze dostrzeżemy jedynie jaśniejsze z nich, zwłaszcza te układające się w charakterystyczny kształt lwa z grzywą (po prawej) i tułowiem skierowanym w lewą stronę, zakończonym gwiazdami tworzącymi trójkąt (prawie) prostokątny. Każdego roku Lew jest świetnie widoczny na niebie w mar cu, kwietniu i maju. Wieczorami wznosi się wtedy wysoko nad po łudniowym horyzontem. Wiosną 2009 roku sylwetka króla zwierząt została wzbogacona o dodatkowy element planetę Saturn. Jak łatwo zauważyć, Sa turn był najjaśniejszym punktem w Lwie. Porównajmy ten obraz z wiosennym niebem za rok. Saturna już tam nie będzie. Planeta zdąży przewędro wać do sąsiedniej konstelacji. Nie będzie też planetoidy Ceres największego z ciał krążących wokół Słońca między orbitami Marsa a Jowisza. Ceres jest wi docz na je dynie przez lornetkę, ale warto zapamiętać, iż wiosną 2009 mieliśmy oka zję podziwiać ją w wyjątkowej bliskości. Następne tak bliskie spo tkanie Ce res z Ziemią nastąpi w 4164 roku (!), ale już za rok planetoida bę dzie w zupełnie innej części nieba. Pozostałe świetliste punkty pozostaną na swoim ALL IS NOT STAR THAT GLISTERS A deep, moonless night has fallen. Far away from urban lights shine the remote lights of the Universe. We are able to see about 3,000 stars in the black, crystal-clear sky with the naked eye. We open our eyes wide, we look hard a sea of stars and now let us squint our eyes hard. Stars develop radiant forms and become even more similar to each other. But we mentioned before that not all that glisters in the sky is a star. Let us look at a photograph of the Leo constellation taken in April 2009. The fixed objects are within the reach of strong binoculars or a small telescope. With the naked eye we will naturally notice only the brightest ones, especially those arranged in the distinctive shape of a lion with mane (to the right) and leftward trunk ended with stars forming an almost right-angled triangle. Every year in March, April and May the Leo is perfectly visible in the sky. In the evenings it towers high above the southern horizon. In Spring 2009 the silhouette of the king of animals was enriched with another element, the planet Saturn. As easy to notice, Saturn was the brightest spot in Leo. Let us compare that image with a Spring sky in a year s time. Saturn is not going to be there anymore. The planet will manage to move to the neighbouring constellation. The planet Ceres, the largest of celestial bodies revolving round the Sun between the orbits of Mars and Jupiter, will not be there either. Ceres is seen only through binoculars, but it is worth remembering that in Spring 2009 we had a chance to admire it in exceptional closeness. The following close meeting of Ceres and the Earth will come in the year 4164 (!) but already in a year s time the dwarf planet will appear in a completely different part of the sky. The other bright spots will remain in their positions, although not all of them are stars. M I Ę D Z Y N A R O D O W Y R O K A S T R O N O M I I T H E I N T E R N A T I O N A L Y E A R O F A S T R O N O M Y

24 miejscu, choć nie wszystkie są gwiazdami. Wystarczy spojrzenie przez lunetę, aby przekonać się, że w Lwie znajdują się gwiazdopodobne obiekty skupione w tzw. tryplecie Lwa. Są to trzy stosunkowo łatwo rozpoznawal ne galaktyki leżące w odległości 35 000 000 lat świetlnych od nas. Znacznie bliżej znajdu ją się gwiazdy tworzące konstelację. Niektóre z nich mają toruńskie korzenie. Regulus to najjaśniejsza gwiazda Lwa, której nazwę nadał sam Mi kołaj Koper nik. Z ko lei HD 102272 to niepozorna gwiazdka ulokowana tuż pod lwim ogonem. W listopadzie 2008 grupa uczonych pod kierunkiem prof. Andrzeja Niedzielskie go z UMK w Toruniu odkryła wokół tej gwiazdy aż dwie pla nety olbrzymy (większe od Jowisza). Było to wielkie wydarze nie we współczesnej astronomii. I jak tu nie mówić, że Lew jest prawdziwym kró lem Międzynarodowe go Roku Astronomii na nieboskłonie? It is enough to look through binoculars in order to become convinced that in Leo there are star-like objects gathered in the so-called Leo s triplet. They are three galaxies relatively easy to notice and located 35,000,000 light years away from us. The stars that the constellation consists of are much closer. Some of them have their Torun roots. Regulus is the brightest star of Leo. He was given his name by Nicolaus Copernicus himself. Then, HD 102272 is an inconspicuous starlet located right under the lion s tail. In November 2008, a group of researchers under guidance of Prof. Andrzej Niedzielski of the Nico laus Copernicus University in Torun discovered as many as two giant planets (bigger than Jupiter). It was a huge event for contemporary astronomy. So how can we not say now that Leo is the true king of the International Year of Astronomy in the firmament?