Inga Markiewicz Klinika Psychiatrii Sądowej IPiN Opiniowanie w sprawach uzależnienia od alkoholu Uzależnienie od alkoholu w opiniowaniu sądowym o: poczytalności ubezwłasnowolnieniu zawarciu/unieważnieniu małżeństwa w sprawach ważności oświadczenia woli w sprawach opiekuńczych w sprawach dotyczących leczenia odwykowego - opinie w przedmiocie uzależnienia od alkoholu i wskazania rodzaju zakładu leczniczego Podstawy prawne Leczenie odwykowe przeciwalkoholowe normuje Ustawa o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi z dnia z dnia 26 października 1982 r. (Dz.U. z 2012 poz. 1356) Art. 21. 1.Leczenie odwykowe osób uzależnionych od alkoholu prowadzą podmioty lecznicze wykonujące działalność leczniczą w rodzaju świadczenia stacjonarne i całodobowe oraz ambulatoryjne (...) 2. Poddanie się leczeniu odwykowemu jest dobrowolne (są wyjątki) 3. Od osób uzależnionych od alkoholu nie pobiera się opłat za świadczenia w zakresie leczenia odwykowego udzielane przez podmioty określone w ust. 1. Zasada dobrowolności leczenia Tylko dobrowolność leczenia podjętego pod wpływem silnej motywacji może zapewnić skuteczność leczenia Motywacja do leczenia wynikająca z rozumienia potrzeby leczenia i usunięcia skutków picia wymuszona przez sytuację wymuszona przez szantaż emocjonalny ze strony osoby bliskiej pacjentowi korzyści dla rodziny alkoholika (członkowie rodziny osoby uzależnionej od alkoholu, dotknięci następstwami nadużywania alkoholu przez osobę uzależnioną, uzyskują bezpłatnie w podmiotach leczenia uzależnień świadczenia zdrowotne w zakresie terapii i rehabilitacji współuzależnienia oraz profilaktyki, dzieci uzyskują pomoc psychologiczną i socjoterapeutyczną - art. 23. 1.) Nie wszystkich jednak udaje się nakłonić do leczenia. 1
Badania osób uzależnionych Art. 24. Osoby, które w związku z nadużywaniem alkoholu powodują rozkład życia rodzinnego, demoralizację małoletnich, uchylają się od pracy albo systematycznie zakłócają spokój lub porządek publiczny, kieruje się je badanie przez biegłego w celu wydania opinii w przedmiocie uzależnienia od alkoholu i wskazania rodzaju zakładu leczniczego. Na badanie to kieruje Gminna Komisja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych właściwa według miejsca zamieszkania lub pobytu osoby, której postępowanie dotyczy, na jej wniosek lub z własnej inicjatywy (art. 25) Gminna Komisja rozwiązywania problemów alkoholowych - organ kierujący na badanie - jej zadaniem: podejmowanie czynności zmierzających do orzeczenia o zastosowaniu wobec osoby uzależnionej od alkoholu i obowiązku poddania się leczeniu w zakładzie odwykowym - Komisja podejmuje działania na podstawie informacji od każdej osoby ponoszącej konsekwencje zachowań osoby uzależnionej, policji i innych - po przeprowadzeniu postępowania wyjaśniającego Komisja zleca badanie biegłym Obowiązek leczenia odwykowego Art. 26 1. Osoby, o których mowa w art. 24, jeżeli uzależnione są od alkoholu, zobowiązać można do poddania się leczeniu w stacjonarnym lub niestacjonarnym zakładzie lecznictwa odwykowego. 2. O zastosowaniu obowiązku poddania się leczeniu w zakładzie lecznictwa odwykowego orzeka sąd rejonowy właściwy według miejsca zamieszkania lub pobytu osoby, której postępowanie dotyczy, Art. 34. 1. Obowiązek poddania się leczeniu trwa tak długo, jak tego wymaga cel leczenia, nie dłużej jednak niż 2 lata od chwili uprawomocnienia się postanowienia. Wszczęcie postępowania Sąd wszczyna postepowanie na wniosek: Gminnej Komisji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych lub Prokuratora. Do wniosku dołącza się: zebraną dokumentację i OPINIĘ BIEGŁEGO, jeżeli badanie przez biegłego zostało przeprowadzone. Badania osoby uzależnionej Art. 27. 1. 2
Gdy brak jest opinii biegłego w przedmiocie uzależnienia od alkoholu, sąd zarządza poddanie tej osoby odpowiednim badaniom Art. 28. 1. W razie zarządzenia przez sąd badania przez biegłego lub oddania pod obserwację w zakładzie leczniczym osoba, której postępowanie dotyczy, obowiązana jest poddać się badaniom psychologicznym i psychiatrycznym oraz zabiegom niezbędnym do wykonania podstawowych badań laboratoryjnych. Obserwacja Sąd może, jeżeli na podstawie opinii biegłego uzna to za niezbędne, zarządzić oddanie badanej osoby pod obserwację w zakładzie leczniczym na czas nie dłuższy niż 2 tygodnie. W wyjątkowych wypadkach, na wniosek zakładu, sąd może termin ten przedłużyć do 6 tygodni. Powołanie biegłych Reguluje Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 27 grudnia 2007 r. w sprawie biegłych w przedmiocie uzależnienia od alkoholu (Dz.U. z 2007 Nr 250, poz. 1883) Biegłych powołuje przy sądzie okręgowym prezes tego sądu na okres 5 lat. 3. 1. Kandydatów do listy biegłych, po uzyskaniu ich pisemnej zgody, zgłasza właściwemu terytorialnie prezesowi sądu okręgowego: kierownik wojewódzkiego ośrodka terapii uzależnienia od alkoholu i współuzależnienia - w odniesieniu do psychologów oraz specjalistów psychoterapii uzależnień konsultant wojewódzki w dziedzinie psychiatrii - w odniesieniu do lekarzy psychiatrów. Lista biegłych jest publikowana w wojewódzkim dzienniku urzędowym w terminie miesiąca od dnia powołania. Biegli 5. 1. Opinię w przedmiocie uzależnienia od alkoholu wydają wspólnie, po przeprowadzonych badaniach: lekarz psychiatra i psycholog albo lekarz psychiatra i specjalista psychoterapii uzależnień. Przeprowadzenie badania Badanie w celu wydania opinii w przedmiocie uzależnienia od alkoholu, zwane dalej badaniem, biegli przeprowadzają wspólnie, każdy w zakresie swojej specjalności, w warunkach zapewniających bezpieczeństwo oraz ochronę dóbr osobistych osoby badanej. 3
Odmowa poddania się badaniu 6. Jeżeli osoba badana odmawia poddania się badaniu, utrudnia jego przeprowadzenie lub z innych powodów nie jest możliwe ustalenie wniosków diagnostycznych, biegły ogranicza swoje czynności do możliwych w danej sytuacji i wzmiankuje o zaistniałych okolicznościach w sporządzonej opinii. Co biegły ocenia celem wydania opinii dane z dostępnej dokumentacji stan somatyczny i psychiczny na podstawie osobistego badania W razie konieczności biegły na potrzeby sporządzanej opinii może także zlecić: 1) przeprowadzenie badań laboratoryjnych; 2) niezbędne konsultacje specjalistyczne i badania diagnostyczne. Pytania do biegłych ustalenie stopnia uzależnienia od alkoholu wskazanie najwłaściwszych metod leczenia Opinia Opinia w przedmiocie uzależnienia od alkoholu zawiera: imiona i nazwiska biegłych oraz miejsca ich zatrudnienia; wskazanie organu kierującego na badanie; datę postanowienia i sygnaturę akt sprawy; miejsce i datę przeprowadzenia badania; miejsce i datę sporządzenia opinii; imię, nazwisko, numer PESEL, a w przypadku jego braku - rodzaj i numer dokumentu potwierdzającego tożsamość oraz adres osoby badanej; wyciąg z dostarczonej dokumentacji, w tym z akt sporządzonych przez gminną komisję rozwiązywania problemów alkoholowych; opis przebiegu badania, określający jego zakres; wynik autoanamnezy, ocenę stanu psychicznego osoby badanej, a także wyniki konsultacji specjalistycznych, badań laboratoryjnych i badań specjalistycznych, o ile badania takie zostały przeprowadzone; rozpoznanie wraz z uzasadnieniem; wskazanie dalszego trybu postępowania; podpisy biegłych W przypadku gdy między biegłymi sporządzającymi opinię wystąpi istotna różnica zdań, fakt ten powinien zostać w opinii zaznaczony. Opis przypadku 1 OPINIA SĄDOWO - PSYCHIATRYCZNO - PSYCHOLOGICZNA Opinia wydana na zlecenie Sądu Rejonowego w, Wydział Rodzinny i Nieletnich w sprawie z wniosku GKRPA w o skierowanie na leczenie odwykowe Beaty X. Celem opinii jest 4
określenie stopnia uzależnienia od alkoholu uczestniczki oraz wskazanie najwłaściwszych metod leczenia Opinię wydali lek med. specjalista psychiatra oraz mgr psycholog. Dane z akt sprawy: W dniu 18.03.2014 GKRPA w wniosła do Sadu Rejonowego w. Wydział Rodzinny i Nieletnich wniosek o orzeczenie obowiązku poddania się leczeniu odwykowemu pani Beaty X w zakładzie lecznictwa odwykowego. Z uzasadnienia wniosku wynika, że opiniowana nadużywa alkoholu w stopniu znacznym i nie potrafi kontrolować jego spożycia, co powoduje rozkład życia rodzinnego i ma demoralizujący wpływ na małoletnie dzieci, jak również negatywnie wpływa na atmosferę panującą w rodzinie. Dzieci uczestniczą i są świadkami licznych awantur i napięć pomiędzy rodzicami. Środki zapobiegawcze podjęte wobec uczestniczki nie przynoszą pozytywnych rezultatów. W dniu 22.11.2013r w rodzinie państwa Beaty i Jacka X została wszczęta procedura Niebieskiej Karty w związku z podejrzeniem stosowania przemocy w rodzinie. Beata X od 05.12.2013r rozpoczęła spotkania z terapeutą uzależnień w Poradni w, ale nadal nadużywa alkoholu. Badanie sądowo-psychiatryczno-psychologiczne przeprowadzone w dniu Beata X, lat 46 na badanie zgłosiła się sama. Wylegitymowała się dowodem osobistym nr. Wiedziała, że badanie dotyczy uzależnienia od alkoholu, została skierowana do GKRPA przez pedagoga szkolnego. Mieszka z mężem i trojką dzieci w wieku 17, 16 i 14 lat. Ma ograniczone prawa rodzicielskie wobec wszystkich dzieci, mąż ma założoną niebieską kartę za znęcanie się nad rodziną - pije alkohol. Opiniowana nadużywa alkoholu od wielu lat, pije ciągami kilkudniowymi, głównie piwo. Ma wykształcenie podstawowe. Początkowo podejmowała prace dorywcze, od wielu lat nie pracuje. Ostatnio piła alkohol miesiąc temu, wcześniej była w ciągu. Potwierdziła obecność objawów abstynencyjnych - zaburzenia snu, niepokój, drażliwość, spadek łaknienia. Nigdy nie była leczona odwykowo ani psychiatrycznie. W grudniu 2013r zgłosiła się do terapeuty, ostatnio była w maju 2014r. Na wizyty zgłaszała się niesystematycznie, nie utrzymywała abstynencji. Wyniszczona, negowała dolegliwości somatyczne. Przyznała, że przychodziła do szkoły po dzieci pod wpływem alkoholu. WNIOSKI U Beaty X nie rozpoznajemy choroby psychicznej ani upośledzenia umysłowego. Rozpoznajemy uzależnienie od alkoholu w fazie aktywnego picia. Za rozpoznaniem uzależnienia przemawiają: wieloletnie picie alkoholu ciągami, obecność objawów abstynencyjnych, picie mimo szkód zdrowotnych i społecznych. W trakcie badania sądowo-psychiatryczno-psychologicznego opiniowana pozostawała w rzeczowym kontakcie, była wszechstronnie zorientowana. Nie ujawniała objawów psychotycznych, była w wyrównanym nastroju i napędzie. 5
Pozostawała niekrytyczna wobec problemu uzależnienia. Dotychczasowe próby leczenia odwykowego w warunkach ambulatoryjnych nie powiodły się - opiniowana nie utrzymywała abstynencji. OPINIA U Beaty X rozpoznajemy uzależnienie od alkoholu w fazie aktywnego picia. Uważamy, że najbardziej właściwą formą terapii będzie leczenie odwykowe stacjonarne - zamknięty oddział odwykowy. 6