Prof. dr hab. Janusz Nowacki, prof. zw. Katedra Entomologii i Ochrony Środowiska Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu ul. Dąbrowskiego 159 60-594 Poznań OCENA Ocena osiągnięcia naukowego stanowiącego podstawę ubiegania się o nadanie stopnia doktora habilitowanego oraz dorobku naukowego dr Marcina Sielezniewa adiunkta z Instytutu Biologii Uniwersytetu w Białymstoku Podstawa: Decyzja Centralnej Komisji do Spraw Stopni i Tytułów z dnia 10 października 2012 r. w sprawie przeprowadzenia postępowania habilitacyjnego dr Marcina Sielezniewa oraz pismo Dziekana Wydziału Biologiczno-Chemicznego Uniwersytetu w Białymstoku dr hab. Iwony Ciereszko, prof. UwBz dnia 19 października 2012 r. Dr Marcin Sielezniew urodził się w 1970 roku w Warszawie. Studia wyższe odbył na kierunku biologia w Uniwersytecie Warszawskim, które ukończył obroną pracy magisterskiej uzyskując tytuł magistra biologii. W 1996 roku rozpoczyna studia doktoranckie na Wydziale Ogrodnictwa i Architektury Krajobrazu SGGW w Warszawie, w efekcie których w roku 2000 obronił rozprawę doktorską nt.: Charakter zmian składu gatunkowego i liczebności motyli Skarpy Ursynowskiej, uzyskując stopień doktora nauk rolniczych w zakresie ogrodnictwa. W latach 2000 2006 pracował na stanowisku adiunkta w Katedrze Entomologii Stosowanej SGGW w Warszawie, a od 2006 roku do chwili obecnej na stanowisku adiunkta w Zakładzie Zoologii Bezkręgowców Instytutu Biologii Uniwersytetu w Białymstoku. I. Ocena osiągnięcia naukowego stanowiącego podstawę ubiegania się o nadanie stopnia doktora habilitowanego Osiągnięcie naukowe dr Marcina Sielezniewa składa się z jednorodnego tematycznie cyklu 8 oryginalnych prac twórczych nt: Zmienność ekologiczna i genetyczna obligatoryjnie myrmekofilnych gatunków motyli z rodziny modraszkowatych (Lepidoptera, Lycaenidae) na przykładzie dwóch przedstawicieli rodzaju Phengaris (Maculinea). Prace te opublikowane
zostały w języku angielskim, w czasopismach o zasięgu światowym: Annales Zoologici, European Journal of Entomology, Insect Conserwation and Diversity, Journal of Insect Conserwation, Polish Journal of Ecology, Polish Journal of Entomology, Sociobiology. Należy zwrócić uwagę na fakt, że za wyjątkiem jednej wszystkie pozostałe prace posiadają IF, którego wartość wynosi łącznie 7,296, a wg. obowiązującego do momentu złożenia wniosku rankingu czasopism MNiSW z 2010 r. sumaryczna liczba punktów wynosi 159. Podkreślić należy, że choć wszystkie omawiane prace mają charakter współautorski to jednak udział dr Sielezniewa (wg. oświadczeń współautorów) wynosi przeciętnie od 60% do 90%. Prace składające się na osiągnięcie naukowe, stanowiące podstawę ubiegania się o nadanie stopnia doktora habilitowanego, powstały w oparciu o dokładnie zaplanowane i sprawnie przeprowadzone przez habilitanta badania terenowe, laboratoryjne i studyjne. Zgromadzony został bogaty i reprezentatywny materiał badawczy, stąd też bardzo dobre udokumentowanie wyników pracy. Podkreślić należy trafność doboru tematyki badawczej dotyczącej niezmiernie interesującej grupy motyli dziennych jakimi są myrmekofile modraszkowate. Dr Sielezniew postawił sobie za cel wyjaśnienie podstawowych relacji motyl-mrówka dla polskich populacji dwóch gatunków: Phengaris alcon i P. arion, przebadania występujących w naszym kraju ekotypów tych gatunków oraz w ramach badań molekularnych podjecie próby odpowiedzi czy zróżnicowanie ekologiczne znajduje odzwierciedlenie w zróżnicowaniu genetycznym. Z jednej strony wyniki badań wypełniają lukę dotyczącą rozsiedlenia, bionomii i ekologii tych niezmiernie interesujących motyli występujących stosunkowo rzadko na obszarze naszego kraju, z drugiej strony dostarczają całkowicie nowych danych na temat zmienności genetycznej występujących w Polsce ekotypów P. alcon (P. alcon i P. rebeli) oraz P. arion. O pilnej potrzebie podjęcia powyższych badań świadczy fakt zagrożenia wymieraniem obydwu gatunków, a w stosunku do P. arion proces jego zaniku przebiega obecnie najszybciej w Europie. Z powyższych względów niezmiernie ważnym jest dokładne poznanie biologii i ekologii polskich populacji tych gatunków oraz próba ustalenia przyczyn zaniku kolejnych stanowisk ich występowania. Dlatego też badania przeprowadzone przez autora mają w znacznej mierze charakter pionierski i są niezmiernie ważne dla ochrony badanych gatunków. Podkreślić należy stosunkowo szeroki zakres przeprowadzonych badań. Materiał badawczy gromadzony był przez autora na wielu stanowiskach w różnych regionach Polski oraz na Litwie. Ponadto do analiz morfologicznych wykorzystany został materiał pochodzący z muzeów i prywatnych kolekcji.
Istotna część pracy dr Sielezniewa dotyczy preferencji siedliskowych badanych motyli i ustalenia zakresu gatunkowego mrówek gospodarzy z rodzaju Myrmica dla obu gatunków. Wyniki przeprowadzonych badań wskazują, że na obszarze Polski występują trzy ekotypy modraszka alkona, a podstawowym gatunkiem mrówki będącym gospodarzem dla gąsienic tego gatunku modraszka jest M. scabrinodis, a jedynie w Pieninach występuje ekotyp preferujący wyłącznie mrówkę M. schencki. Uzyskane wyniki w sposób jednoznaczny wpisują się w opracowanie wzoru geograficznej zmienności w eksploatacji mrówek gospodarzy w Europie. W efekcie stwierdzenia wyraźnego zróżnicowania ekologicznego populacji modraszka alkona przeprowadzono nowatorskie badania dotyczące zróżnicowania genetycznego osobników z różnych ekotypów. Okazało się, że genetycznie nie ma wyraźnego wzoru zróżnicowania na ekotypy P. alcon i P. rebeli co potwierdza słuszność wcześniejszego zsynonimizowania tych gatunków. Jednak ekotyp P. rebeli charakteryzował się znacznie mniejszą zmiennością genetyczną w obrębie populacji. Wiedza ta jest niezmiernie ważna w kontekście ochrony tego ekotypu przed wyginięciem. W stosunku do modraszka ariona, który jest jednym z najbardziej zagrożonych motyli w Europie, a w minionym półwieczu wyginął na obszarze całej północno-zachodniej Polski, opracowanie preferencji środowiskowych i pokarmowych jest zagadnieniem priorytetowym. W efekcie pracochłonnych badań terenowych ustalono, że mrówki gospodarze dla modraszka ariona należą do pięciu gatunków wścieklic: M. sabuleti, M. scabrinoides, M. schencki, M. lobicornisi M. hellenic. Niezmiernie interesującym jest stwierdzenie, że w ekosystemach wrzosowiskowych wschodniej Polski gospodarzem P. arion jest wyłącznie M. schencki, co wskazuje jednoznacznie, że byt omawianego gatunku motyla zależy od występowania tej mrówki jako gospodarza. Jest to całkowicie nowatorskie odkrycie, o dużym znaczeniu dla ochrony badanego gatunku motyla, ponieważ mrówka ta nigdy wcześniej nie była wykazywana jako gospodarz modraszka ariona. Podobnie istotne dla opracowania strategii ochrony P. arion są wyniki przeprowadzonych badań molekularnych. Wskazują one jednoznacznie, że zmienność genetyczna badanych populacji modraszka ariona wyraźnie maleje wraz ze wzrostem izolacji tych populacji. Słusznie zatem autor uważa, że jest to jedną z podstawowych przyczyn wymierania omawianego gatunku w Polsce. Niewątpliwie bardzo cennym, niekwestionowanym osiągnięciem autora jest opracowanie i przedstawienie katalogu prezentującego wszystkie gatunki mrówek z rodzaju Myrmica, które są gospodarzami obu badanych gatunków modraszków w Polsce. Podkreślić należy, że niezmiernie ważna dla ochrony P. alcon i P. arion jest wiedza dotycząca zróżnicowania preferencji badanych gatunków motyli w stosunku do różnych gatunków
mrówek gospodarzy w ujęciu geograficznym w skali Polski, co zostało zaprezentowane przez dr Sielezniewa. Podsumowując należy stwierdzić, że omawiane osiągnięcia naukowe dra Marcina Sielezniewa są ważnym, kompleksowym opracowaniem odnoszącym się do biologii, ekologii i rozsiedlenia motyli z rodziny Lycaenidae, prezentującym dokładnie dwa gatunki należące do rodzaju Phengaris. Na podkreślenie zasługuje także fakt wykazania stopnia zróżnicowania genetycznego badanych ekotypów tych gatunków od zakresu izolacji badanych populacji. Uzyskane przez autora wyniki mają pierwszorzędne znaczenie dla opracowania strategii ochrony tych gatunków modraszków. Przedstawione powyżej podstawowe rezultaty prac wchodzących w zakres osiągnięcia naukowego są istotnymi i wymiernymi wynikami badań naukowych i zgodnie z art. 16 ust. 1 i 2 Ustawy o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki, stanowią istotny wkład autora w rozwój wiedzy w zakresie biologii i ekologii. II. Ocena pozostałych osiągnięć i aktywności naukowej, dydaktycznej i organizacyjnej Dr Marcin Sielezniew jest entomologiem specjalistą w zakresie bionomii, ekologii, etologii i ochrony różnorodności biologicznej motyli dziennych, a w szczególności z rodzaju Phengaris należącego do rodziny Lycaenidae. Większość prac habilitanta dotyczy właśnie tych zagadnień. Pewną trudność stanowiło wykonanie oceny pozostałych osiągnięć naukowych oraz ustalenie ostatecznej liczby prac habilitanta ponieważ w przygotowanym autoreferacie i załączonych do niego materiałach znalazło się omówienie wyników szeregu prac, które do momentu złożenia wniosku nie zostały opublikowane i jako takie nie mogą być rozpatrywane jako osiągnięcia w czasie tego postępowania. Po weryfikacji wspomnianych nieprawidłowości dorobek naukowy dra Sielezniewa, bez omówionych wcześniej 8 prac składających się na osiągnięcie naukowe, obejmuje ogółem 45 opublikowanych oryginalnych prac naukowych. Z wspomnianych prac 44 opublikowane były po uzyskaniu stopnia doktora. Godnym podkreślenia jest, że wśród omawianych prac znaczna ich część opublikowana została w renomowanych czasopismach o zasięgu światowym, w tym 9 w czasopismach znajdujących się w bazie JCR posiadających IF o łącznej wartości 7,484, a dalsze 14 w innych anglojęzycznych czasopismach. Wśród pozostałych publikacji znajduje się: 7 rozdziałów w monografiach anglojęzycznych, 5 rozdziałów w monografiach polskojęzycznych, 9 polskojęzycznych publikacji oraz 1 książka prezentująca motyle dzienne Polski.
Sumaryczny impast factor wszystkich publikacji naukowych dr. Sielezniewa wg. listy Journal Citation Reports (JCR) wynosi 14,780, a liczba cytowań jego publikacji wg. bazy Web of Science bez autocytowań wynosi 96 oraz indeks Hirsha bez autocytowań wynosi 5. Prowadzone przez dr Marcina Sielezniewa badania motyli obejmują w głównej mierze grupę motyli dziennych i dotyczą zagadnień związanych z badaniami różnorodności biologicznej tej grupy owadów w Polsce oraz ich ochrony. W ramach tej problematyki zrealizowane zostały badania faunistyczno-ekologiczne dotyczące całości motyli dziennych w wybranych regionach Polski. Szczególnie godnym podkreślenia jest fakt podsumowania zdobytej wiedzy w książkowym wydawnictwie prezentującym informacje na temat bionomii, etologii i ochrony całości fauny motyli dziennych Polski. Ważnym nurtem badawczym, widocznym w dorobku naukowym dr Sielezniewa było zajęcie się zagadnieniami ekologii i etologii taksonów w obrębie rodzaju Phengaris (Lepidoptera, Lycaenidae). Badania w tym zakresie prowadzone są przez Habilitanta nieprzerwanie od ponad 10 lat. Dotyczyły one głównie wyjaśnienia skomplikowanej biologii kilku wybranych, myrmekofilnych gatunków modraszków. Opracowana została także ekologia tych gatunków, w tym bardzo istotny element zakresu i preferencji gatunków mrówek gospodarzy. W efekcie tych badań odkryte zostały nieznane wcześniej układy pomiędzy określonymi gatunkami mrówek i określonymi gatunkami modraszków. Odkryte zostało także występowanie na terenie Polski nowych gatunków pasożytów mrówek z rodzaju Myrmica. Wyniki prowadzonych przez dra Sielezniewa badań mają zdecydowanie istotny aspekt aplikacyjny związany z tworzeniem strategii ochrony dla poszczególnych gatunków z rodzaju Phengaris, które należą do silnie zagrożonych wyginięciem w całej Europie. Generalnie dorobek naukowy dr. Sielezniewa jest dość spójny i w ramach przedstawionych powyżej zagadnień wykazuje znaczny jego wkład w rozwój nauk biologicznych w zakresie ekologii i etologii Lepidoptera. Z całą pewnością można powiedzieć, że wspomniany dorobek czyni Go liczącym się w skali europejskiej specjalistą zajmującym się tą problematyką. Dr Marcin Sielezniew aktywnie uczestniczy w krajowym i międzynarodowym życiu naukowym. Brał czynny udział w badaniach, które realizowane były w ramach projektów badawczych finansowanych przez KBN (dwukrotnie wykonawca) i MNiSW (kierownik projektu) oraz jako wykonawca w międzynarodowym projekcie badawczym w ramach programu LIFE06NAT finansowanego z funduszy UE. Wspomniane projekty badawcze jak również trzy krótkoterminowe staże odbyte w zagranicznych ośrodkach naukowych umożliwiły mu nawiązanie szerokich kontaktów międzynarodowych, potrzebnych w realizowanych przez habilitanta badaniach naukowych. Aktualnie dr Sielezniew współpracuje
z kilkoma placówkami naukowymi z różnych krajów Europy, efektem czego są współautorskie publikacje naukowe. Habilitant uczestniczył także z referatami w licznych konferencjach naukowych o charakterze międzynarodowym (12 konferencji z 17 wystąpieniami o charakterze wykładów lub posterów) lub krajowym (24 konferencje lub sympozja gdzie wygłaszał referaty lub prezentował postery, łącznie 29). Niestety dr Sielezniew nie uczestniczył w żadnym komitecie organizacyjnym powyższych konferencji. Nie uczestniczył także w komitetach redakcyjnych ani radach naukowych czasopism. Może to świadczyć o mniejszym zaangażowaniu w prace na rzecz środowiska naukowego. Z pewnością wiąże się to także z brakiem przynależności do któregokolwiek z dużych polskich towarzystw naukowych. Wprawdzie habilitant, jak sam pisze w autoreferacie, jest współzałożycielem i Prezesem Towarzystwa Ochrony Motyli to jednak trudno uznać to stowarzyszenie i jego działalność za towarzystwo naukowe, podczas gdy od 90 lat autorytety w dziedzinie entomologii skupiają się w Polskim Towarzystwie Entomologicznym, w którym działa odrębna Sekcja Lepidopterologiczna skupiająca zdecydowaną większość polskich lepidopterologów. Dr Sielezniew wykazuje się dużą aktywnością w prowadzeniu działalności eksperckiej dotyczącej głównie zagadnień ochrony motyli. Dotychczas był autorem lub ekspertem w 13 takich zleceniach. Habilitant był wielokrotnie recenzentem w projektach badawczych (1 projekt zagraniczny i 17 projektów badawczych dla MNiSW) oraz artykułów dla czasopism naukowych (13 dla czasopism z listy JCR, 8 dla innych). Działalność dydaktyczna dr Marcina Sielezniewa rozpoczęła się w czasie zatrudnienia na Wydziale Ogrodnictwa i Architektury Krajobrazu SGGW gdzie prowadził wykłady i ćwiczenia z zakresu: entomologii, ochrony roślin, diagnostyki entomologicznej, ochrony owadów, ecology and conserwation of butterflies. W późniejszym czasie po zatrudnieniu w Uniwersytecie Białostockim na Wydziale Biologiczno-Chemicznym prowadził wykłady i ćwiczenia z: zoologii, biologii wybranych grup zwierząt bezkręgowych, ekologii populacji, a także pracownie specjalizacyjne i dyplomowe. W okresie pracy zawodowej sprawował także opiekę nad studentami przygotowującymi prace magisterskie (22) i licencjackie (8). Podkreślić także należy, że dr Sielezniew był także opiekunem sekcji entomologicznej studenckiego Koła Naukowego Biologów. Na szczególne podkreślenie zasługuje duża aktywność Habilitanta w zakresie popularyzacji wiedzy poprzez publikowanie artykułów popularnonaukowych (103 artykuły), wygłaszanie referatów, udzielanie wywiadów i konsultacji dziennikarzom i filmowcom. Za dotychczasowe osiągnięcia dydaktyczne i
popularyzacyjne odznaczony został Medalem Komisji Edukacji Narodowej oraz otrzymał nagrodę Rektora SGGW. III. Wniosek końcowy Biorąc pod uwagę wysoką wartość ocenianego osiągnięcia naukowego, a także całokształt dorobku naukowego, dra Marcina Sielezniewa stwierdzam, że stanowią one duży wkład Habilitanta w rozwój nauk biologicznych w zakresie biologii, ekologii, etologii i ochrony różnorodności biologicznej motyli z grupy myrmekofilnych Lycaenidae i spełniają one warunki określone w art. 16 ust. 1 i 2 Ustawy o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki. Jednocześnie należy podkreślić, że Habilitant wykazuje się istotną aktywnością naukową co pozwala już dziś umieścić go wśród znanych i cenionych, europejskich lepidopterologów, w związku z powyższym popieram wniosek dra Marcina Sielezniewa o nadanie mu stopnia doktora habilitowanego. Poznań, 18 listopada 2012 r. Prof. dr hab. Janusz Nowacki