CHOROBY ŁOJOTOKOWE SKÓRY PROCEDURY ZABIEGÓW KOSMETYCZNYCH

Danuta Nowicka CHOROBY ŁOJOTOKOWE SKÓRY PROCEDURY ZABIEGÓW KOSMETYCZNYCH Danuta Nowicka Wrocław 2011

autor: dr n. med. Danuta Nowicka Specjalista dermatologii i wenerologii rozdział 17 pt. Higiena w gabinecie kosmetycznym autorka: Barbara Podsadna mgr farmacji, mikrobiolog Konsultant naukowy Medilab Sp z o.o. rozdział 16 pt. Zabiegi kosmetyczne Autorki: lic. Justyna Masternak-Godlewska, Justyna Bedekier CLARENA sp. z o.o. sp. komandytowa recenzja książki: prof. dr hab. n. med. Grażyna Broniarczyk Dyła, dr n. med. Ewa Kaniowska korekta naukowa dr hab. n. med. Jadwiga Nowicka Wszelkie prawa zastrzeżone. Żaden z fragmentów tej książki nie może być publikowany w jakiejkolwiek formie bez uprzedniej pisemnej zgody wydawcy. Dotyczy to także sporządzania fotokopii, mikroflmów, nagrywania oraz rozpowszechniania za pośrednictwem nośników elektronicznych. Copyright KosMeD Danuta Nowicka Wrocław 2011 www.danutanowicka.pl zamowienia@danutanowicka.pl ISBN 978-83-933201-0-3 Projekt graficzny, opracowanie ilustracji i skład: STYLWEISS S.C. E. Biernacka-Weiss, J. Weiss ul. F. Chopina 2, 59-300 Lubin tel. 76/ 84 66 733, fax 76/ 74 95 212 www.stylweiss.com.pl styl@stylweiss.com.pl

Spis Treści WPROWADZENIE 1 O PUBLIKACJI 2 1 GRUCZOŁY ŁOJOWE - Budowa i funkcje 5 2 FLORA SKÓRY 9 3 PRZYCZYNY TRĄDZIKU POSPOLITEGO 11 4 OBJAWY I ODMIANY TRĄDZIKU POSPOLITEGO 13 5 DIAGNOSTYKA TRĄDZIKU POSPOLITEGO 19 6 LECZENIE TRĄDZIKU POSPOLITEGO 21 7 REDUKCJA BLIZN POTRĄDZIKOWYCH 25 8 PRZYCZYNY TRĄDZIKU RÓŻOWATEGO 27 9 OBJAWY TRĄDZIKU RÓŻOWATEGO 29 10 LECZENIE TRĄDZIKU RÓŻOWATEGO 33 11 ŁOJOTOKOWE ZAPALENIE SKÓRY 37 12 PROCEDURY ZABIEGOWE 41 PIELĘGNACJA CERY TRĄDZIKOWEJ 13 Procedury zabiegowe 47 pielęgnacja cery naczyniowej i z trądzikiem różowatym 14 Procedury zabiegowe 55 pielęgnacja w łojotokowym zapaleniu skóry 15 Procedury ZABIEGOWE 57 metody wprowadzania substancji w głąb naskórka 16 ZABIEGI KOSMETYCZNE 63 17 PODSTAWY MAKIJAŻU KAMUFLUJĄCEGO 95 18 ZASADY HIGIENY W GABINECIE KOSMETYCZNYM 97 INDEKS 108 PIŚMIENNICTWO 109

WPROWADZENIE Nowoczesne gabinety kosmetologiczne oferują coraz nowsze i bardziej inwazyjne zabiegi na różne defekty skóry. Aby można było dobrać spośród nich odpowiednie metody pielęgnacji skóry, nieodzowna jest rzetelna wiedza merytoryczna z zakresu kosmetologii, chemii surowców kosmetycznych, dermatologii, epidemiologii i higieny. Proponowany podręcznik jest próbą usystematyzowania dostępnej obecnie wiedzy dotyczącej chorób łojotokowych tak, aby korzystający z niego kosmetolog mógł przeprowadzić zabieg krok po kroku. Rozdział 16 przedstawia procedury zabiegów kosmetycznych oparte na schematach zabiegów stosowanych w firmie Clarena; mogą one być wykorzystane zarówno przez kosmetologów początkujących, jak i już pracujących w zawodzie. Rozdział 18 omawia właściwe postępowanie higieniczne i epidemiologiczne w gabinecie kosmetycznym. Ze względu na charakter niniejszej publikacji przedstawiono jedynie podstawy etiopatogenezy, symptomatologii i terapii chorób łojotokowych. Głównym źródłem wiedzy o nich pozostaje nadal wydany wcześniej przez Wydawnictwo Górnicki podręcznik Dermatologia. Podręcznik dla studentów kosmetologii. Mam nadzieję, że niniejsza książka stanie się bazą funkcjonowania nowoczesnego gabinetu kosmetycznego oraz gwarancją sukcesu dla kosmetologa i klienta fundamentem rzetelnie, właściwie i profesjonalnie wykonanego zabiegu, zgodnie z zasadą primum non nocere. dr n. med. Danuta Nowicka Specjalista dermatologii i wenerologii 1

O PUBLIKACJI prof. dr hab. n. med. Grażyna Broniarczyk-Dyła Prof.dr hab.n. med. Grażyna Broniarczyk-Dyła Choroby łojotokowe skóry. Procedury zabiegów kosmetycznych autorstwa dr n. med. Danuty Nowickiej kierowany jest do kosmetologów, których grono powiększa się w związku z powstawaniem na terenie naszego kraju licznych szkół o tym profilu. W podręczniku omówiono etiopatogenezę, obrazy kliniczne i leczenie chorób skóry, którym towarzyszy nadmierne wydzielanie łoju, tj. trądziku pospolitego, różowatego i łojotokowego zapalenia skóry. W dalszej części książki przedstawiono szeroką gamę schematów zabiegów, które mogą być wykonywane w tych jednostkach chorobowych przez kosmetologów w gabinetach kosmetycznych. Ta część podręcznika moim zdaniem jest nowatorska i pomocna przy wyborze zabiegów najodpowiedniejszych do usuwania defektów skóry związanych z łojotokiem. Interesujące są również przedstawione zagadnienia dotyczące zasad postępowania higienicznego i epidemiologicznego, które powinny być przestrzegane w gabinetach kosmetycznych. Jestem przekonana, że książka ta stanie się wartościową pomocą w codziennej pracy kosmetologów. Jej dużą zaletą są walory praktyczne. prof. dr hab. n. med. GRAŻYNA BRONIARCZYK-DYŁA Kierownik Kliniki Dermatologii Ogólnej, Estetycznej i Dermatochirurgii UM w Łodzi 2

dr n. med. Ewa Kaniowska Podręcznik dr n. med. Danuty Nowickiej Choroby łojotokowe skóry. Procedury zabiegów kosmetycznych traktuje o chorobach skóry, które są często spotykane wśród pacjentów przychodzących do gabinetów dermatologów i kosmetologów. Książka stanowi przejrzyste omówienie problemów łojotokowych skóry, od ich etiopatogenezy do wskazania różnych sposobów leczenia. Najważniejsze zagadnienia zostały przedstawione w sposób czytelny, a umieszczone w książce wykresy, tabele, schematy są ich cennym uzupełnieniem. W podręczniku znalazły się propozycje zabiegów, które kosmetolog może wykonywać w swoim gabinecie, a także informacje o tym, w jaki sposób w trakcie leczenia powinien on współpracować z lekarzem. Ten nowatorski podręcznik jest odpowiedzią na rosnące zapotrzebowanie na tego typu publikacje i według mnie będzie pomocny w codziennej pracy nie tylko kosmetologa, ale każdego, kto zajmuje się w praktyce kosmetologiczno-dermatologicznej omawianymi w nim zagadnieniami. dr n. med. EWA KANIOWSKA DERMA-PULS Centrum Dermatologii Estetycznej i Laserowej Wrocław 3

GRUCZOŁY ŁOJOWE - Budowa i funkcje 1 Gruczoły łojowe to bardzo ważne struktury budowy naszej skóry, biorące udział w wielu, zarówno biernych, jak i aktywnych jej funkcjach. Funkcje łoju Wydzielanie łoju jest naturalnym procesem mającym na celu przede wszystkim stworzenie płaszcza ochronnego dla skóry i naskórka, broniącego je przed: czynnikami mechanicznymi (tarcie, ucisk); czynnikami chemicznymi (kwasy, zasady, woda); drobnoustrojami (bakterie, wirusy, grzyby); zmianami warunków środowiska (zmiana temperatury, wilgotności powietrza); promieniowaniem UV Wydzielanie łoju Odchylenia w ilości i składzie wydzielanego łoju stają się podstawą wielu schorzeń dermatologicznych. Niehormonalne czynniki wewnętrzne: Temperatura otoczenia im wyższa, tym więcej sebum produkują gruczoły (co 1 C wydzielanie łoju zwiększa się o 10%). Fizjologiczny profil produkcji sebum najwięcej łoju produkowane jest pomiędzy godziną 10 a 11, najmniej zaś pomiędzy 4 i 6 rano. Okolica ciała najwięcej gruczołów łojowych znajduje się na tułowiu, klatce piersiowej, w części środkowej twarzy (tzw. strefa T) 400 900 na cm 2, najmniej na przedramionach i kończynach dolnych 100 na cm 2. Niedobór witamin B2, B6 i A. Wiek wydzielanie łoju jest bardzo duże po urodzeniu, po 6 miesięcy obniża się, wzrasta w okresie dojrzewania. Ponownie obniża się około 40. r.ż., a u kobiet w okresie menopauzy właściwie zanika. Wydzielanie łoju, w zależności od: miejsca, wieku, płci, pory dnia, stanu zdrowia czy zażywanych leków, waha się od kilku do kilkuset miligramów na cm 2 na dobę (mg/cm²). Funkcje skóry schemat 1.1. Funkcje skóry - schemat 1.1 Bierne funkcje skóry 1. Ochrona przed zimnem, ciepłem, promieniowaniem 2. Ochrona przed uciskiem, uderzeniem, tarciem 3. Ochrona przed działaniem substancji chemicznych 4. Ochrona przed wnikaniem drobnoustrojów, przede wszystkim dzięki wytworzeniu płaszcza lipidowego 1 2 3 Aktywne funkcje skóry 5. Obrona przed mikroorganizmami, które przedostały się do skóry 6. Wchłanianie określonych substancji czynnych 7. Wydzielanie potu, funkcja chłodzenia 8. Regulacja krążenia krwi itermoregulacja dzięki ukrwieniu skóry 9. Odbieranie bodźców ucisku, drgań, bólu itemperatury(narząd zmysłu) 10. Wraz z gruczołami łojowymi wytwarzanie płaszcza lipidowego 4 5 6 7 8 9 10 5

Bardzo ważnym i często niedocenianym czynnikiem regulującym wydzielanie łoju jest ilość i skład łoju zalegającego na powierzchni skóry. W pielęgnacji skóry łojotokowej należy unikać nadmiernego wysuszania jej powierzchni. Matowienie skóry, intensywne zbieranie wydzieliny gruczołów łojowych staje się dla nich sygnałem do wzmożonej produkcji. Naturalnie produkowany łój dzięki płynnej konsystencji jest bez trudu usuwany z przewodu wyprowadzającego gruczołów łojowych, nie powoduje zalegania i nie staje się przyczyną zmian trądzikowych. Nadużywanie preparatów matujących, podkładów zawierających czynniki absorbujące wydzielinę łojową staje się często zewnątrzpochodną przyczyną trądziku (tzw. trądzik kosmetyczny, niemowlęcy). Czynniki hormonalne regulujące wydzielanie łoju Pobudzająco działają: dehydroepiandrosteron (DHEA) testosteron 4-androstenedion androstendiol (5alfaandrostene3beta,17 diol) Hamująco działają: estrogeny progesteron Każdy preparat matujący będzie się przyczyniał do powstawania zaskórników i innych zmian trądzikowych. Tego typu preparaty należy więc ograniczyć do niezbędnego minimum (patrz rozdział: Przyczyny trądziku pospolitego). Działanie hormonów żeńskich wykorzystywane jest w terapii trądziku. U kobiet z nasilonym łojotokiem można zastosować preparaty zawierające progesteron i estrogeny w dawce dostosowanej do profilu hormonalnego danej osoby. Nie powinno się rozpoczynać hormonoterapii bez wcześniejszego oznaczenia poziomu hormonów w surowicy (patrz rozdział: Leczenie trądziku pospolitego). Budowa gruczołów łojowych Gruczoły łojowe można podzielić na dwie grupy: związane rozwojowo z mieszkiem włosa i uchodzące w lejku włosa; gruczoły rozwojowo całkowicie niezależne od włosów. Każdy włos ma co najmniej jeden własny gruczoł łojowy, zwykle rozgałęziony do kilku lub kilkunastu uwypukleń mających jeden wspólny przewód wyprowadzający (patrz schemat budowy włosa). 1.2 Hormonalna regulacja wydzielania łoju. Objaśnienia do wykresu: ACTH hormon adrenokortykotropowy, FSH hormon folikulotropowy, LH hormon luteinizujący, GnRH gonadoliberyna 6

pękające sebocyty i wylewający się z nich łój włos ujście zewnętrzne warstwa rogowa naskórka ujście wewnętrzne sebocyty mieszek włosowy 1.4 Gruczoł łojowy skwalen (5 10%) cholesterol (1,5%) estry cholesterolu (3%) wolne kwasy tłuszczowe (10 25%) mono-, di- i triglicerydy (50%) woski (20%) Skład łoju Czy sebum to to samo co łój? Mieszek włosowy z gruczołem łojowym 1.3 Wolne gruczoły łojowe nie związane z włosem (ryc. 1.3) są szczególnie liczne w obrębie czerwieni warg, brodawki sutkowej, pępka, żołędzi, prącia, warg sromowych, odbytu, a także gruczołów tarczkowych, znajdujących się na powiekach. Gruczoły łojowe należą do gruczołów holokrynowych. Zbudowane są ze zrazików połączonych z mieszkiem włosowym krótkimi przewodami. Wydzielina gruczołów powstaje w wyniku masywnego obumierania komórek nabłonka wielowarstwowego, który wyścieła ich wewnętrzną powierzchnię. W procesie tym uwalniane są lipidy tworzące łój. Najnowsze ustalenia specjalistów z zakresu kosmetologii różnicują oba pojęcia. Łój jest wydzieliną gruczołów łojowych, sebum zaś zalegającą na powierzchni warstwą ochronną składającą się z: łoju, potu, lipidów naskórka wydzielanych przez keratynocyty oraz fizjologicznej flory bakteryjnej. Sebum należy raczej traktować jako płaszcz tłuszczowy skóry. 7

FLORA SKÓRY 2 Nasza skóra zasiedlona jest przez: bakterie stale bytujące na skórze (mikroflora stała, odnawialna), bakterie występujące czasowo (mikroflora przejściowa). W skład flory stałej i odnawialnej skóry wchodzą bakterie, grzyby, szczególnie drożdżaki. paciorkowce. U osób starszych wzrasta liczba drożdżaków z rodzaju Candida kolonizujących skórę. Miejscami najbardziej zasiedlonymi przez mikroorganizmy są ręce, owłosiona skóra głowy, pachy i pachwiny. Mikroflora przejściowa zależy od środowiska, w jakim żyjemy i pracujemy. Flora bakteryjna zmienia się w czasie rozwoju organizmu. U dzieci przeważają gronkowce, u dorosłych Skład flory skóry Flora bakteryjna: a. Gram-dodatnie koagulazo-ujemne gronkowce (CNS, Coagulase Negative Staphylococcus): Staphylococcus epidermidis, Staphylococcus capitis (skóra głowy), Staphylococcus auricularis (przewód słuchowy zewnętrzny), Staphylococcus hominis (skóra powierzchni ramion i nóg), Staphylococcus haemolyticus (skóra stopy). b.. Gram-dodatnie ziarenkowce z rodzaju Streptococcus i Enterococcus. c. Gram-dodatnie lipofilne dyfteroidy z rodzaju Corynebacterium, Brevibacterium oraz Propionibacterium, w tym P. acnes, odpowiedzialne za rozwój zmian trądzikowych. d. Staphylococcus aureus (gronkowiec złocisty) występujący u około 40% populacji. Flora grzybicza: Flora grzybicza to przede wszystkim Candida albicans, Pityrosporum ovale (Malassezia furfur) oraz Trichophyton mentagrophytes. Staphylococcus epidermidis obraz mikroskopowy 2.1 2.2 Staphylococcus aureus hodowla na płytce Petriego 9

Każda zmiana w składzie jakościowym i ilościowym flory bakteryjnej powoduje wystąpienie na skórze zmian patologicznych. 2.3 Flora bakteryjna skóry hodowla na płytce Petriego Zdjęcia kolonii bakteryjnych zamieszczono dzięki uprzejmości dr Urszuli Nawrot z Zakładu Mikrobiologii AM we Wrocławiu. 10

PRZYCZYNY TRĄDZIKU POSPOLITEGO 3 Trądzik pospolity to najczęstsza choroba gruczołów łojowych, związana przede wszystkim z nadprodukcją łoju. Charakterystyka schorzenia: dotyczy od 80 do nawet 100% osób w grupie wiekowej od 11 do 25 lat, początek zmian następuje w okresie dojrzewania. zmiany są umiejscowione w okolicach łojotokowych, wykwitem pierwotnym jest zaskórnik, występują zmiany zapalne: krosty, grudki, guzy i cysty z możliwością bliznowacenia. Naskórek Gruczoł łojowy Mieszek włosowy Keratynizacja ujść mieszków włosowych Namnażanie się bakterii Zwiększona produkcja łoju Stan zapalny Przyczyny trądziku pospolitego 3.1 Etiopatogeneza trądziku schemat Na powstanie trądziku składa się wiele czynników. Główną rolę odgrywa nadmierna aktywność gruczołów łojowych, na którą największy wpływ mają gospodarka hormonalna oraz czynniki genetyczne, a także skłonność do wzmożonej keratynizacji ujść mieszków włosowych. One właśnie stwarzają sprzyjające warunki rozwoju bakterii beztlenowych, nasilających stan zapalny wokół zmian trądzikowych. Propionibacterium acnes bakterie beztlenowe, które wytwarzają enzymy powodujące rozkład łoju; produkty rozpadu łoju powodują migrację w okolice gruczołu łojowego komórek odpowiedzialnych za reakcję zapalną (granulocytów wielojądrzastych). tów zawierających mydła alkaliczne i alkohol etylowy. Oba czynniki zakłócają równowagę ochronnego płaszcza na powierzchni naskórka. Po zastosowaniu mydeł i alkoholu skóra potrzebuje kilku godzin, aby odbudować wszystkie mechanizmy obronne, a przez ten czas jest podatna na czynniki drażniące, zmiany temperatury oraz zasiedlenie przez drobnoustroje inne niż występujące fizjologicznie. Staje się to przyczyną nasilenia zmian trądzikowych, lecz przede wszystkim wywołuje podrażnienia Każdy preparat mający właściwości matujące przyczynia się do nasilenia trądziku. Jego stosowanie należy ograniczyć do niezbędnego minimum. Trzeba o tym pamiętać i uświadamiać to swoim klientkom. W codziennej pielęgnacji należy zwracać uwagę nie tylko na poszczególne składniki, lecz także na formę danego kosmetyku. Większe właściwości zaskórnikotwórcze będzie miał puder kryjący pod postacią oleistego podkładu niż puder sypki. Drugim, równie często popełnianym błędem w pielęgnacji skóry łojotokowej, jest używanie prepara W kosmetyce bardzo dużą wagę przykłada się do zewnątrzpochodnych czynników wywołujących trądzik. Właściwości zaskórnikotwórcze (komedogenne) mają m.in.: substancje mineralne stosowane w preparatach matujących (talk, kaolin), pochodne lanoliny, oleje mineralne, oleje roślinne, parafina, skwalen. powierzchni naskórka. Do innych czynników zewnątrzpochodnych mogących wzmagać trądzik należą: leki (przede wszystkim glikokortykosteroidy, preparaty jodu, witamina B12, barbiturany), chlor, oleje, dziegcie. Tendencję do nadużywania preparatów zawierających alkohol i mydła mają przede wszystkim mężczyźni. Dlatego tej grupie klientów należy poświęcić szczególną uwagę. 11

Osobny problem stanowi rozdrapywanie i wyciskanie zmian trądzikowych przez pacjentów nieakceptujących swojego wyglądu. Każda ingerencja powoduje uszkodzenie naskórka, co nasila stan zapalny, przez co w efekcie następuje pogorszenie kliniczne. Osoby, które nie potrafią same opanować chęci wydrapywania zmian i robią to w chwilach wzmożonego napięcia nerwowego, potrzebują pomocy nie tylko kosmetyczki czy dermatologa, lecz równie często psychologa lub psychiatry. Uświadomienie problemu jest często skuteczną metodą jego leczenia. Problematyką wzajemnych zależności pomiędzy chorobami skóry a psychiką zajmuje się coraz prężniej rozwijająca się gałąź dermatologii psychodermatologia. Warto zawsze zwrócić uwagę na to, czy pacjent/ pacjentka nie wyciska i nie drapie zmian trądzikowych. Gdy ich zasięg pokrywa się z obszarem łatwego dostępu (np. osoba praworęczna będzie miała zmiany zlokalizowane w górnej części lewego ramienia), należy koniecznie uświadomić pacjentowi problem, a w razie trudności zasugerować pomoc psychologiczną. Zaburzenia gospodarki hormonalnej są najczęstszą przyczyną trądziku występującego po okresie pokwitania, nawet po 30 35 r.ż. Wykwity trądzikowe umiejscawiają się wtedy najczęściej w linii żuchwy, na brodzie i w górnej części szyi. 3.2 Progresja zmian trądzikowych schemat 12