Pielgrzymowanie polskimi odcinkami Drogi św. Jakuba na początku XXI wieku

Franciszek Mróz Pielgrzymowanie polskimi odcinkami Drogi św. Jakuba na początku XXI wieku 1. Wprowadzenie Wśród wielu trendów zachodzących w pielgrzymowaniu i turystyce religijnej w Polsce na początku XXI wieku, na czołowe miejsce wysuwa się renesans pątnictwa średniowiecznymi szlakami pielgrzymkowymi przede wszystkim Drogą św. Jakuba, a także rosnąca popularność pielgrzymek nowymi szlakami związanymi z kultem świętych i błogosławionych (głównie św. Jakuba Apostoła Starszego, św. Jana Pawła II, św. Faustyny Kowalskiej i bł. ks. Jerzego Popiełuszki) 1. W 2015 r., grupa caminowiczów i czcicieli św. Jakuba w Polsce świętowała 10. rocznicę otwarcia pierwszego polskiego odcinka Camino de Santiago Dolnośląskiej Drogi św. Jakuba. W ciągu ostatniego dziesięciolecia w Polsce oznakowano 31 odcinków Drogi św. Jakuba o długości niemal 6 tys. km (5 996,5 km). W dniu 1 maja 2016 r. polska sieć Camino de Santiago liczyła 5800 km (por. ryc. 1). Szlak Jakubowy jest najdłuższym szlakiem pielgrzymkowym, kulturowym i tematycznym w Polsce. Jest to szlak, który łączy obecnie granice Polski z: Rosją (Obwód Kaliningradzki), Litwą, Ukrainą, Słowacją, Czechami i z Niemcami. Celem badań, zasygnalizowanym w tytule opracowania było: analiza ruchu pielgrzymkowego na wybranych odcinkach Drogi św. Jakuba w Polsce, wskazanie czynników wpływających na rozwój pielgrzymek i turystyki religijnej na polskich Szlakach Jakubowych, ocena działań podejmowane przez Bractwa św. Jakuba, stowarzyszenia i miłośników Camino de Santiago, w celu rozwoju pielgrzymowania Drogą św. Jakuba w wybranych regionach Polski. Zakres czasowy badań obejmuje lata 2005 2015. Badania terenowe przeprowadzono w latach 2006 2015 na kilku wybranych odcinkach Camino de Santiago w Polsce, m.in. na: Małopolskiej Drodze św. Jakuba, Drodze Polskiej (Camino Polaco), Drodze św. Jakuba Via Regia, Nyskiej Drodze św. Jakuba, Jurajskiej Drodze św. Jakuba, Beskidzkiej Drodze św. Jakuba oraz Pomorskiej Drodze św. Jakuba. Autor opracowania od 2007 r. jest zaangażowany w realizację m.in. projektów, których celem jest dalszy rozwój Drogi św. Jakuba w Małopolsce. 1 Por. Mróz F., Pielgrzymki i turystyka religijna w Polsce po transformacji ustrojowej 1989 r., Geografické Informácie, vol. 18, 2/2014, Univerzita Konštantína Filozofa v Nitre, Nitra 2014, s. 124 137; Mróz F., Szlaki pielgrzymkowe w krajobrazie sakralnym Polski, [w:] ks. M. Ostrowski i J. Partyka (red.), Krajobraz sakralny, Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie, Kraków Lwów 2014, s. 133 148. 1

Ryc. 1. Droga św. Jakuba w Polsce (stan na 15 maja 2016 r.) Opracowanie: F. Mróz i Ł. Mróz 2

2. Czynniki warunkujące rozwój pielgrzymek i turystyki religijnej na polskich odcinkach Drogi św. Jakuba Zanim dokonamy analizy ruchu pielgrzymkowego Polaków na polskich odcinkach Camino de Santiago, spróbujmy najpierw odpowiedzieć na pytanie, jakie czynniki miały i mają wpływ na rozwój wędrówek Szlakami Jakubowymi w Polsce. Warto na wstępie zaznaczyć obustronną relację pomiędzy rosnącą liczbą caminowiczów z Polski, którzy otrzymali w ostatnim dziesięcioleciu Compostelkę, a rosnącą w analogicznym okresie liczbą kilometrów nowych odcinków Drogi św. Jakuba w Polsce. To bowiem od pielgrzymów caminowiczów, którzy dotarli do grobu św. Jakuba w Santiago de Compostela w pierwszym rzędzie wychodzą inicjatywy wytyczenia i oznakowaniem nowych odcinków Drogi św. Jakuba na terenie naszego kraju. Z kolei coraz większa sieć Camino de Santiago w Polsce i towarzyszące im liczne inicjatywy wpływają na większe zainteresowanie pielgrzymkami do sanktuarium w Composteli 2. Od 2004 r. tj. roku w którym rozpoczęto prace nad oznakowaniem pierwszych odcinków Drogi św. Jakuba w Polsce 3 do 2015 r., pracownicy Biura Pielgrzymkowego Arcybiskupstwa Santiago de Compostela (Oficina del Peregrino de Santiago de Compostela) zarejestrowali w sumie 20 087 caminowiczów z Polski, którzy otrzymali Compostelkę (dokument potwierdzający odbycie pielgrzymki do grobu św. Jakuba przejścia pieszo ostatnich 100 km Camino de Santiago lub przejechania jej konno 100 km, bądź 200 km na rowerze) 4. W 2015 r. w biurze odnotowano 3 722 Polaków, a udział polskich caminowiczów wśród ogółu pielgrzymujących wzrósł do 1,44% (dla porównania w 2005 r. udział ten wynosił 0,45% ogółu zarejestrowanych) 5 (tab. 1). Tab. 1. Ruch pielgrzymkowy Polaków do sanktuarium św. Jakuba w Santiago de Compostela w latach 2004 2015 (liczba osób, które otrzymały Compostelkę) Rok Ogółem Rozpoczynający pielgrzymkę/wędrówkę na terenie Polski 2004 357 0 2005 422 5 2006 600 4 2007 867 3 2008 1 102 6 2009 1 321 76 2010 2 040 15 2011 1 820 17 2012 2 307 28 2013 2 515 30 2014 2 964 25 2015 3 782 42 SUMA 20 097 251 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych udostępnionych przez Oficina del Peregrino de Santiago de Compostela 2 Krogmann A., Šolcová L., Mróz F., Mróz Ł., Pielgrzymowanie Polaków i Słowaków Drogą św. Jakuba na początku XXI w., Peregrinus Cracoviensis, 24, 2013, s. 140. 3 Por. Mróz F., Droga św. Jakuba w Polsce geneza i rozwój w 10. rocznicę otwarcia pierwszego szlaku jakubowego, [w:] Wyrwa A. (red.), Camino de Santiago. Szkice historyczne do peregrynacji i dziejów kultu św. Jakuba Apostoła Większego (wydanie II), Muzeum Pierwszych Piastów na Lednicy, Lednica 2015, s. 66. 4 www.oficinadelperegrino.com/estadisticas/ [pozyskano 12.05.2016 r.] 5 https://oficinadelperegrino.com/wp-content/uploads/2016/02/peregrinaciones2015.pdf [pozyskano 12.05.2016 r.] 3

W 2015 r. Polacy znaleźli się na 13 miejscu wśród narodowości pielgrzymujących do grobu św. Jakuba, po Hiszpanach (122 420 caminowiczów), Włochach (22 151), Niemcach (18 873), Amerykanach (13 670), Portugalczykach (12 481), Francuzach (9 916), Brytyjczykach (5 417), Irlandczykach (5 367), Kanadyjczykach (4 201), Koreańczykach (4 073), Brazylijczykach (3 938) i Australijczykach (3 856) 6. Polacy stanowią obecnie, obok mieszkańców Stanów Zjednoczonych, Koreańczyków, Kanadyjczyków, Brazylijczyków, Australijczyków, Meksykanów, Irlandczyków i Japończyków, najprężniej rozwijająca się grupę narodowościową wśród caminowiczów. Na szczególne podkreślenie zasługuje stale rosnąca grupa pielgrzymów z Polski, którzy wyruszają do grobu św. Jakuba zgodnie z średniowiecznym zwyczajem, a więc z progu własnego domu, pokonując pieszo lub rowerem co najmniej 3 000 km. W latach 2005 2015 w Biurze Pielgrzymkowym w Santiago de Compostela zarejestrowano w sumie 251 Polaków, którzy dotarli do Composteli z Polski (tab. 1) 7. Do kluczowych czynników mających wpływ na rozwój pielgrzymek polskimi odcinkami Drogi św. Jakuba należy wspomniany już we wstępie renesans pieszego pielgrzymowania, średniowiecznymi szlakami pielgrzymkowymi, ogromna popularność Camino de Santiago w Europie, a także ponowny rozwój kultu św. Jakuba w Polsce dotyczy to zarówno 150 kościołów parafialnych oraz 31 kościołów filialnych i kaplic pod wezwaniem św. Jakuba, jak i innych ośrodków pielgrzymkowych i obiektów sakralnych 8. Dzięki działaniom duszpasterzy, czcicieli św. Jakuba, caminowiczów i miłośników Camino de Santiago, w wielu ośrodkach powstają nowe inicjatywy związane z dalszym ożywieniem kultu Apostoła w lokalnych społecznościach, w tym m.in. projekty rozwoju ruchu pielgrzymkowego na lokalnych odcinkach Camino de Santiago. W ostatnim dziesięcioleciu pięć świątyń pw. św. Jakuba w Polsce zostało dekretem miejscowego ordynariusza podniesionych do rangi sanktuarium. Są to: Diecezjalne Sanktuarium Pielgrzymkowe św. Jakuba w Jakubowie (dekret ks. biskupa Adama Dyczkowskiego z 20 czerwca 2007 r.), sanktuarium św. Jakuba w Lęborku (dekret ks. biskupa Jana Bernarda Szlagi z 25 lipca 2010 r.), Lokalne Sanktuarium św. Jakuba w Szczyrku (dekret ks. biskupa Tadeusza Rakoczego z 24 kwietnia 2011 r.), Sanktuarium Diecezjalne św. Jakuba w Więcławicach Starych (dekret ks. kard. Stanisława Dziwisza z 5 września 2013 r.) oraz Diecezjalne Sanktuarium św. Jakuba w Małujowicach (dekret ks. abpa Józefa Kupnego z 26 kwietnia 2016 r.). W trwającym obecnie w Kościele katolickim Nadzwyczajnym Jubileuszu Miłosierdzia, 11 świątyń pw. św. Jakuba w Polsce zostało dekretem miejscowego ordynariusza ustanowionych Kościołami Jubileuszowym Roku Miłosierdzia. Są to kościoły w: Tolkmicku (diec. elbląska), Bakałarzewie (diec. ełcka), Wągrowcu (archidiec. gnieźnieńska), Więcławicach Starych (Sanktuarium Diecezjalne św. Jakuba; archidiec. krakowska), Skierniewicach (diec. łowicka), Nysie (diec. opolska), Lęborku (Sanktuarium św. Jakuba; diec. pelplińska), Przasnyszu (diec. płocka), Szczecinie (Bazylika Archikatedralna; archidiec. szczecińskokamieńska), Olsztynie (Bazylika współkatedralna; archidiec. warmińska) oraz w Jadowie (diec. warszawsko-praska). W kościołach tych zostały otwarte Drzwi Święte Bramy Miłosierdzia, a wierni nawiedzając te świątynie mają możliwość uzyskania odpustu zupełnego. Odpust ten mogą ofiarować dla siebie lub za zmarłych. Oprócz wspo- 6 Tamże. 7 Dziękuję o. Romanowi Wcisło SM dyrektorowi Centrum Pielgrzymkowego im. Jana Pawła II na Monte do Gozo za pomoc w pozyskaniu szczegółowych danych dotyczących ruchu pielgrzymkowego Polaków do grobu św. Jakuba w Santiago de Compostela. 8 Por. Hodorowicz I., Mróz F., Geograficzny zasięg kultu św. Jakuba w Polsce na przykładzie wezwań kościołów i kaplic pod wezwaniem Apostoła, [w:] Jackowski A., Mróz F., Hodorowicz I. (red.), Kult św. Jakuba Apostoła na szlakach pielgrzymkowych do Santiago de Compostela, Wydawnictwo Czuwajmy, Kraków 2010, s. 73. 4

mnianych 11 kościołów jubileuszowych, na 31 odcinkach Drogi św. Jakuba w Polsce znajduje się jeszcze kilkadziesiąt innych świątyń z Bramami Miłosierdzia. Niewątpliwie ten nadzwyczajny czas łaski i możliwość uzyskania odpustu zupełnego w tak wielu ośrodkach na polskim Camino de Santiago przyczyni się do jeszcze większego ruchu pielgrzymkowego Szlakami Jakubowymi w Polsce. Istotny udział w powstaniu i rozwoju wielu inicjatyw związanych z pielgrzymowaniem polskimi odcinkami Camino de Santiago należy przypisać Bractwom św. Jakuba Apostoła, które od dziesięciu lat aktywnie włączają się również w rozwój kultu Apostoła, oznakowanie nowych odcinków Jakubowego Szlaku, a także opiekę nad pielgrzymami. Bractwa św. Jakuba funkcjonują obecnie w Jakubowie (najstarsze współcześnie bractwo św. Jakuba w Polsce, powstałe 13 czerwca 2004 r.), Kętrzynie, Kotuszowie, Lęborku, Ośnie Lubuskim (filia Bractwa św. Jakuba w Jakubowie), Szczyrku (filia Bractwa św. Jakuba w Jakubowie), Sance (Bractwo św. Jakuba i św. Jana Pawła II), Simoradzu, Toruniu, Warszawie (Konfraternia Świętego Apostoła Jakuba Starszego przy Katedrze Polowej Wojska Polskiego w Warszawie), Więcławicach Starych oraz w Żabnie koło Poznania (filia Bractwa św. Jakuba w Jakubowie). Bardzo ważną rolę w wytyczeniu jednego z pierwszych odcinków Drogi św. Jakuba w Polsce Drogi Polskiej (Camino Polaco) przypisać należy powołanemu w 2003 r. Polskiemu Klubowi Camino de Santiago. Szereg inicjatyw związanych z wędrówkami Szlakami św. Jakuba w Polsce inicjują członkowie Stowarzyszenia Przyjaciele Dróg św. Jakuba w Polsce ogólnopolskiej organizacji, której celem jest m.in. odtwarzanie nowych odcinków Drogi, ich oznakowanie i promocja, a także udzielanie wszelkich informacji na temat Szlaku i związanych z nim wydarzeń 9. Działania związane m.in. z organizacją przejść Drogą św. Jakuba podejmują także inne stowarzyszenia m.in.: Fundacja Idź Dalej 10, Elbląski Klub Przyjaciół Pomorskiej Drogi św. Jakuba, Górnośląski Klub Przyjaciół Camino 11, Lubański Klub Przyjaciół Camino w Lubaniu, Oddziały Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego, Przyjaciele Camino w Opolu, Stowarzyszenie Bursztynowego Szlaku św. Jakuba 12, Stowarzyszenie Ziemi Wierciszewskiej, Tarnobrzeskie Koło Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego, Towarzystwo Miłośników Ziemi Złotoryjskiej, Towarzystwo Przyjaciół Ziemi Toszeckiej, Warszawski Klub Przyjaciół Camino, Wrocławski Klub Przyjaciół Camino oraz Zagłębiowski Klub Przyjaciół Camino. Rozwój Drogi św. Jakuba w Polsce oraz pielgrzymek i wędrówek szlakiem muszli św. Jakuba wspierany jest przez duszpasterzy, władze samorządów, lokalnych przedsiębiorców, a także mieszkańców regionów przez które prowadzi droga. W wielu gminach w Polsce organizowane są piesze wędrówki, rajdy oraz pielgrzymki szlakiem św. Jakuba. Do promocji pielgrzymek i wędrówek Drogą św. Jakuba w Polsce przyczyniają się bez wątpienia środki masowego przekazu prasa (zarówno w skali lokalnej i regionalnej, jak i ogólnopolskiej), radio (częste audycje w rozgłośniach regionalnych), telewizja (TVP Regionalna) i oczywiście Internet (strony internetowe Bractw św. Jakuba, Stowarzyszeń i miłośników Drogi św. Jakuba, poszczególnych odcinków Camino de Santiago, a także serwisy społecznościowe głównie Facebook). Droga św. Jakuba w Polsce promowana jest również na targach turystycznych i pielgrzymkowych, a także na konferencjach i sympozjach naukowych. Niestety, ocena zagospodarowania turystycznego polskiej sieci Camino de Santiago wypada w dalszym ciągu miernie. Jak już wielokrotnie podkreślano, w przypadku większości polskich odcinków Drogi św. Jakuba wykonany został dopiero pierwszy 9 Por. www.camino.net.pl/stowarzyszenie-informacje/ [pozyskano 10.05.2016 r.] 10 Por. www.fundacjaidzdalej.blogspot.com/p/fundacja-idz-dalej.html [pozyskano 10.05.2016 r.] 11 Por. www.caminosilesia.pl/klub_camino,3 [pozyskano 10.05.2016 r.] 12 Por. www.szlak-swjakuba.pl/ [pozyskano 10.05.2016 r.] 5

podstawowy krok tj. oznakowanie szlaku 13. Za wyjątkiem bowiem kilku odcinków i kilku ośrodków przy szlaku, oraz oprócz bazy informacyjnej nie istnieje właściwie odpowiednie zagospodarowanie turystyczne. Dotyczy to przede wszystkim bazy noclegowej i towarzyszącej. Podjęte w ostatnich latach w wielu ośrodkach działania zmierzające do budowy infrastruktury pielgrzymkowej dla caminowiczów, pozwalają z większym optymizmem patrzeć w przyszłość. Najlepszymi przykładami są pierwsze albergue powstałe w wyniku adaptacji na taką funkcje obiektów parafialnych lub gminnych m.in. w Sączowie, Olsztynie, Pałecznicy i w Więcławicach Starych, czy też budowa schronów i wiat turystycznych dla pielgrzymów m.in. w gminie Pałecznica oraz w Duninowie (tzw. Przystanek Jakubowy ). Bez wątpienia rozwój bazy pielgrzymkowej będzie jednym z kluczowych elementów przyciągających na polskie odcinki szlaku większą grupę caminowiczów. Warto jeszcze zwrócić uwagę na jedno tegoroczne wydarzenie, które bezsprzecznie będzie impulsem do rozwoju pielgrzymek na polskich odcinkach Camino de Santiago nie tylko caminowiczów z Polski, ale także z zagranicy. Jest nim oczywiście Światowe Spotkanie Młodych w Krakowie (26-31 lipca 2016 r.). Przestrzeń pielgrzymkowa Drogi św. Jakuba w Polsce może być po raz kolejny szlakiem modlitwy i rekolekcji w drodze dla młodzieży przygotowującej się i uczestniczącej w tym wydarzeniu, podobnie jak to było przed Światowymi Spotkaniami Młodych w Madrycie w 2011 r. i w Rio de Janeiro w 2013 r. Należy mieć nadzieję, że w przyszłości młodzi powrócą do Krakowa, Małopolski i na polskie odcinki Drogi św. Jakuba. Bardzo ważnym ogniwem łączącym głównie młodzież studencką oraz pracowników naukowo-dydaktycznych szkół wyższych z ideą pielgrzymowania wędrówek na Camino de Santiago jest pielgrzymka akademicka w ramach Akademickiej Akredytacji Jakubowej. Projekt o nazwie Campus Stellae rozwija się od 2002 r. dzięki Stowarzyszeniu Absolwentów Uniwersytetu Nawarry (Asociación ALUMNI Universidad de Navarra), które współpracuje z innymi uniwersytetami hiszpańskimi położonymi na Drodze Francuskiej. Głównym celem projektu jest propagowanie Camino de Santiago wśród międzynarodowej społeczności uniwersyteckiej 14. Warto podkreślić, że w Polsce do Campus Stellae jako pierwszy przystąpił Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu 15. 3. Pielgrzymowanie i turystyka religijna polskimi odcinkami Drogi św. Jakuba na początku XXI wieku Dokładna analiza statystyczno-porównawcza ruchu pielgrzymkowego i turystycznego na polskich odcinkach Drogi św. Jakuba jest bardzo utrudniona. Wiąże się to przede wszystkim z indywidualnym charakterem pielgrzymowania na Camino de Santiago. Tylko w kilku ośrodkach zlokalizowanych przy szlaku muszli św. Jakuba w Polsce prowadzona jest rejestracja osób wędrujących drogą. Niestety, w większości ta rejestracja nie jest pełna, ze względu, że nie wszystkie osoby wędrujące szlakiem zapisują się w księgach. Dodatkowo, kapłani pracujący w ośrodku, gdzie prowadzi się rejestr caminowiczów, ze względu na liczne obowiązki duszpasterskie i katechetyczne nie są w stanie odnotować wszystkich przybyłych do parafii jakubowych pielgrzymów. Zdecydowanie lepszym materiałem źródłowym do badania ruchu pielgrzymkowego w skali regionalnej są wykazy uczestników inicjatyw podejmowanych przez poszczególne Bractwa św. Jakuba, parafie pw. św. Jakuba, stowarzyszenia jakubowe i miłośników Szlaku Jakubowego. Do takich materiałów należą przede wszystkim listy caminowiczów biorących udział w tzw. Niedzielnym Pielgrzymowaniu Małopolską Drogą św. Jakuba, Podkarpacką Drogą św. Jakuba Via Regia, Beskidzką Drogą św. 13 Por. Mróz F., Droga św. Jakuba w Polsce geneza i rozwój, dz. cyt., s. 89-90. 14 www.campus stellae.org/polski/default.html [pozyskano 11.05.2016 r.]. 15 www.campus-stellae.org/cpolonia.html#regia [pozyskano 11.05.2016 r.]. 6

Jakuba i Warszawską Drogą św. Jakuba organizowane odpowiednio przez członków Bractwa św. Jakuba w Więcławicach Starych, Przeworsku i w Szczyrku, miłośników Drogi św. Jakuba na Mazowszu i Konfraternię Świętego Apostoła Jakuba Starszego przy Katedrze Polowej Wojska Polskiego w Warszawie. Cennym materiałem źródłowym jest także wykaz uczestników tzw. Pielgrzymki Gwiaździstej Drogą św. Jakuba w Roku Wiary oraz Pielgrzymki Dziękczynnej Drogą św. Jakuba za pontyfikat bł. Jana Pawła II 9664 km za 9664 dni pontyfikatu bł. Jana Pawła organizowanych przez Bractwo św. Jakuba w Więcławicach Starych. Najstarszą, zorganizowaną pielgrzymką w Polsce prowadzącą Drogą św. Jakuba jest Pielgrzymka Piesza z Kolegiaty Głogowskiej do Źródła św. Jakuba w sanktuarium w Jakubowie. Organizatorem tego modlitewnego spotkania na szlaku muszli św. Jakuba jest Bractwo św. Jakuba w Jakubowie. Pierwsza pielgrzymka została zorganizowana 9 kwietnia 2005 r., dzień po pogrzebie papieża Jana Pawła II, trasą projektowanej jeszcze wówczas Dolnośląskiej Drogi św. Jakuba. W pielgrzymce bierze udział kilkadziesiąt osób, głównie młodych pątników. Jednym z najchętniej wybieranych przez caminowiczów odcinków Camino de Santiago w Polsce należy Małopolska Droga św. Jakuba. Dotyczy to zarówno pielgrzymów i turystów z Polski, jak i z zagranicy. W Księdze Pielgrzymów prowadzonej w Sanktuarium św. Jakuba w Więcławicach Starych od momentu otwarcia Małopolskiej Drogi św. Jakuba (25 października 2008 r.) zarejestrowano caminowiczów z ponad 20 krajów świata (m.in. z Austrii, Chorwacji, Czech, Danii, Francji, Hiszpanii, Holandii, Irlandii, Japonii, Kanady, Litwy, Niemiec, Norwegii, Peru, Słowacji, Słowenii, Stanów Zjednoczonych, Ukrainy, Wielkiej Brytanii, Węgier oraz Włoch) 16. Od lipca 2009 r. w parafii św. Jakuba w Kotuszowie (diec. sandomierska) prowadzona jest systematyczna rejestracja caminowiczów wędrujących Małopolską Drogą św. Jakuba 17. W latach 2009 2015 w Księdze pielgrzymów do grobu św. Jakuba Starszego Apostoła z parafii w Kotuszowie zarejestrowano w sumie 1059 osób. Najwięcej caminowiczów odnotowano w 2012 r. było to w sumie 384 osób przy czym 257 osób pielgrzymowało pieszo, 25 rowerem i 102 osoby odbyły pielgrzymkę autokarem. Od 2013 r. widoczny jest niestety spadek liczby przybyłych do kościoła św. Jakuba w Kotuszowie (tab. 2). Tab. 2. Ruch pielgrzymkowy i turystyczny do kościoła pw. św. Jakuba w Kotuszowie na Małopolskiej Drodze św. Jakuba w latach 2009 2015 Rok Liczba odwiedzających przybyła do kościoła pieszo rowerem konno autokarem/ Ogółem samochodem 2009 17 7 26 16 66 2010 58 47 0 0 105 2011 19 44 0 25 88 2012 257 25 0 102 384 2013 164 44 0 48 256 2014 29 67 0 0 96 2015 34 30 0 0 64 SUMA 1059 Źródło: opracowanie własne na podstawie Księgi pielgrzymów w parafii św. Jakuba w Kotuszowie 16 Por. Mróz F., Małopolska Droga św. Jakuba geneza, rozwój, nowe wyzwania i perspektywy rozwoju, Rozprawy Naukowe Akademii Wychowania Fizycznego we Wrocławiu, t. 47, 2014, s. 27. 17 Dziękuję ks. kan. Jerzemu Sobczykowi proboszczowi parafii św. Jakuba w Kotuszowie, za udostępnienie ksiąg pielgrzymkowych. 7

Z kolei od 1 maja 2011 r. w parafii pw. Narodzenia Najświętszej Maryi Panny w Lubaniu-Uniegoszczy prowadzona jest Księga Pielgrzymów 18. Warto zaznaczyć, że świątynia w Lubaniu-Uniegoszczy jest jednym z niewielu miejsc w Europie, gdzie krzyżują się aż trzy odcinki Camino de Santiago. W przypadku Lubania są to: Dolnośląska Droga św. Jakuba, Sudecka Droga św. Jakuba i Droga św. Jakuba Via Regia. W latach 2011 2015 w Księdze Pielgrzymów wpisało się łącznie 573 caminowiczów wędrujących indywidualnie lub w małych grupach Drogą św. Jakuba (w 2011 r. 119 osób; 2012 r. 56; 2013 r. 107; 2014 r. 243 oraz w 2015 r. 48 caminowiczów). Wśród tej grupy kilkanaście osób zadeklarowało we wpisie, że realizuje wielotygodniową pielgrzymkę do grobu św. Jakuba w Santiago de Compostela: w 2011 r. było to 5 osób: Dawid, Małgorzata z Kętrzyna, pielgrzym z Niemiec, który rozpoczął pielgrzymkę w Korczowej oraz dwie osoby z Warszawy, które rozpoczęły camino w Ogrodnikach przy granicy polsko-litewskiej; w 2012 r. 4 osoby: Paweł z Chociwla, Wiesław z Sopotu, Andrzej z Wiednia oraz Maarika Traat Estonka, która 30 maja 2012 r. wyruszyła z Tartu (drugiego co do wielkości miasta w Estonii) do Santiago de Compostela; Maarika dotarła do grobu św. Jakuba w Composteli 14 grudnia 2012 r.; jej wpis w Księdze Pielgrzymów w Lubaniu-Uniegoszczy datowany jest na 29.07.2012 r.; w 2013 r. dwie osoby rodzeństwo z Warszawy pielgrzymujące do sanktuarium maryjnego w Fatimie przez Santiago de Compostela; w 2015 r. 18 osób: Kasia z Bydgoszczy, Jakub z Jawornika Polskiego (diec. przemyska) oraz 16-osobowa grupa litewskich pielgrzymów, którzy w dniu 5 maja wyruszyli z miasteczka Żagory (lit. Žagarė, w okręgu szawelskim, przy granicy litewsko-łotewskiej) do grobu św. Jakuba w Composteli (do Lubania-Uniegoszczy dotarli 21.05.2015 r.) 19. Dokładne śledzenie wpisów pielgrzymów, którzy dotarli do Lubania- Uniegoszczy pozwala docenić ich zapał i wytrwałość w pokonywaniu trudów niekiedy kilkutysięczno-kilometrowej wędrówki. W dniu 24 lutego 2014 r. do Lubania dotarło trzech pątników z Miłosławia, którzy pielgrzymowali do Rzymu na kanonizację bł. Jana Pawła II 20 oraz trzech turystów z Stowarzyszenie Turystyki Pieszej Wędrowiec, którzy wędrowali do Gibraltaru, oraz (18.11.2014 r.) pątnik z Kordoby w Hiszpanii, który pielgrzymował z Santiago de Compostela do Krakowa, odwiedzając po drodze sanktuaria w Rzymie, Asyżu, Padwie i Medjugorje. Z kolei w czerwcu 2015 r. dotarła do Lubania Susan z Nowej Zelandii, która od kilku lat wędruje z Triestu do Trondheim w Norwegii Drogą św. Jakuba i Drogą św. Olafa na Półwyspie Skandynawskim. Najwięcej caminowiczów zarejestrowanych w Księdze pielgrzymkowej w Lubaniu pochodziło z diecezji legnickiej ponad 53% ogółu. W dalszej kolejności znalazły się osoby pochodzące z diecezji: wrocławskiej (24 osoby), gnieźnieńskiej (15), warszawskiej (13), poznańskiej (9) i krakowskiej (9) (ryc. 2). Wśród caminowiczów z zagranicy najwięcej do księgi pielgrzymów wpisało się Niemców (59 osób). Do Lubania-Uniegoszczy dotarli również wspomniani już pątnicy z Litwy (16 osób), a także caminowicze z Francji (8), Republiki Czeskiej (3), Szwajcarii (2), Austrii (1), Holandii (1), Hiszpanii (1) i Nowej Zelandii (1). 18 Dziękuję ks. Markowi Kurzawie proboszczowi parafii pw. Narodzenia Najświętszej Maryi Panny w Lubaniu-Uniegoszczy za udostępnienie danych z księgi pielgrzymkowej. 19 Por. www.eluban.pl/rozmaitosci/2917,z-litwy-przez-luban-do-santiago-de-compostela.htm [pozyskano 15.05.2016 r.]. 20 Por. Mróz F., Droga św. Jakuba w Polsce. Kalendarium wydarzeń: sierpień 2013 r. grudzień 2014 r., [w:] Jackowski A., Mróz F. (red.), Święci i błogosławieni na Drodze św. Jakuba w 800. rocznicę pielgrzymki św. Franciszka z Asyżu do Santiago de Compostela, Wydawnictwo Czuwajmy, Kraków 2014, s. 426. 8

Ryc. 2. Ruch pielgrzymkowy i turystyczny caminowiczów z Polski do kościoła w Lubaniu- Uniegoszczy w latach 2011 2015 Źródło: opracowanie własne na podstawie Księgi pielgrzymów w parafii pw. Narodzenia Najświętszej Maryi Panny w Lubaniu-Uniegoszczy Od 2008 r., w Lokalnym Sanktuarium św. Jakuba w Szczyrku, na Beskidzkiej Drodze św. Jakuba prowadzona jest również Księga pielgrzymów, w której rejestruje się zarówno indywidulanych caminowiczów, jak i grupy zorganizowane przybyłe do ośrodka 21. Pierwszą grupą wpisaną do księgi w dniu 25 lipca 2018 r. była 10-osobowa grupa członków Bractwa św. Jakuba Apostoła w Jakubowie. W latach 2008 2014 w sanktuarium w Szczyrku zarejestrowano łącznie 4167 odwiedzających (w 2008 r. 110 osób; w 2009 r. 224; w 2010 r. 1325; w 2011 r. 588; w 2012 647; w 2013 725 i w 2014 r. 548. Zasięg przestrzennego oddziaływania sanktuarium św. Jakuba w Szczyrku w Polsce obejmuje 27 diecezji, co należy wiązać z położeniem ośrodka w jednym z najpopularniejszych miejscowości turystyczno-wypoczynkowych w Karpatach Polskich. Najwięcej odwiedzających sanktuarium zarejestrowano z diecezji bielskożywieckiej (1776 osób), katowickiej (496), krakowskiej (335) i gliwickiej (324). W dalszej kolejności znalazły diecezje: warszawska (114), pelplińska (100), poznańska (92), gdańska (89) i opolska (77) (ryc. 3). 21 Dziękuję ks. kan. Andrzejowi Lorancowi kustoszowi Sanktuarium św. Jakuba Starszego Apostoła w Szczyrku oraz p. Kazimierzowi Kruczkowi Prezesowi Bractwa św. Jakuba w Szczyrku za udostępnienie księgi pielgrzymkowej. 9

Ryc. 3. Ruch pielgrzymkowy i turystyczny do sanktuarium św. Jakuba w Szczyrku w latach 2008 2015 Źródło: opracowanie własne na podstawie Księgi pielgrzymów w sanktuarium św. Jakuba w Szczyrku Od kilku lat, w wielu regionach Polski organizowane są grupowe przejścia i pielgrzymki Drogą św. Jakuba pod nazwą Niedzielnego Pielgrzymowania, caminowego pieszego tramwaju, Rowerowego Weekendu po Via Regia, Rajdu Szlakiem św. Jakuba, czy też weekendu na Drodze św. Jakuba. Inicjatorami tego typy wędrówek są przede wszystkim miłośnicy Drogi św. Jakuba, członkowie stowarzyszeń camino, członkowie Bractw św. Jakuba, członkowie Klubów Miłośników Camino, nauczyciele, studenci i harcerze. Na szczególną uwagę w przeprowadzonej analizie zasługują przede wszystkim pielgrzymkowe inicjatywy pod nazwą Niedzielnego pielgrzymowania Drogą św. Jakuba, organizowane przez Bractwo św. Jakuba w Więcławicach Starych, Bractwo św. Jakuba w Szczyrku, Bractwo św. Jakuba przy Sanktuarium Bożego Grobu w Przeworsku, Konfraternię św. Jakuba przy Katedrze Polowej Wojska Polskiego w Warszawie, Podkarpacką Chorągiew Harcerzy Związku Harcerstwa Rzeczypospolitej oraz parafie św. Jakuba i gminy przez które przebiega Jakubowy Szlak. W 2012 r. Bractwo św. Jakuba w Więcławicach Starych rozpoczęło organizację Niedzielnego Pielgrzymowania Małopolską Drogą św. Jakuba. W 37 etapach tej pielgrzymki, zorganizowanych od 2012 r. do 15 maja 2016 r. uczestniczyło w sumie 1658 caminowiczów. W 2012 r. w VII etapach (z kościoła św. Jakuba w Pałecznicy do sanktuarium Pana Jezusa Cierpiącego w Bielanach koło Kęt) pielgrzymowało w sumie 266 osób (średnia na etap: 38 osób); w 2013 r. w VIII etapach (z Sandomierza do Krakowa) 465 osób (średnia na etap: 58 osób); w 2014 r. w XI etapach (z Więcławic Starych przez Kraków do Lipníka nad Bečvou) 545 osób (średnia na etap: 55 osób), zaś w 2015 r. w VII etapach (z Jasnej Góry do Krakowa) 233 caminowiczów (średnia na etap: 33 10

osoby) (ryc. 4). W czterech (z siedmiu zaplanowanych) etapach Niedzielnego pielgrzymowania Małopolską Drogą św. Jakuba z Sanktuarium Relikwii Drzewa Krzyża Świętego do sanktuarium Miłosierdzia Bożego w Krakowie-Łagiewnikach wzięło udział 149 osób (średnia na etap: 37 osób). Główną intencją Niedzielnego pielgrzymowania w 2015 i 2016 r. była modlitwa w intencji Światowych Dni Młodzieży»Kraków 2016«. Warto podkreślić, że podczas pielgrzymki w ramach Niedzielnego Pielgrzymowania Małopolską Drogą św. Jakuba rozpoczętej w 2013 r. w Sandomierzu, pątnicy podjęli decyzję o pielgrzymowaniu etapami (po kilka tygodni w roku) do grobu św. Jakuba w Santiago de Compostela, gdzie planują dotrzeć w 2021 roku, tj. w najbliższym Świętym Roku Jakubowym. Ryc. 4. Uczestnicy Niedzielnego pielgrzymowania Małopolską Drogą św. Jakuba organizowanego przez Bractwo św. Jakuba w Więcławicach Starych w latach 2012 2015 Źródło: opracowanie własne na postawie wykazu pielgrzymów prowadzonych przez Bractwo św. Jakuba w Więcławicach Starych; Por. Mróz F., Małopolska Droga św. Jakuba, dz. cyt., s. 27. Inicjatywa Niedzielnego Pielgrzymowania Drogą św. Jakuba doskonale przyjęła się również na Podkarpaciu. Organizują ją od 2012 r. miłośnicy Camino de Santiago należący m.in. do Podkarpackiej Chorągwi Harcerzy Związku Harcerstwa Rzeczypospolitej oraz członkowie założonego w październiku 2013 r. Bractwa św. Jakuba przy Sanktuarium Grobu Bożego w Przeworsku. W 33 etapach pielgrzymowania, zorgani- 11

zowanych w latach 2012 2015 uczestniczyło łącznie 715 osób (w 2012 r. 148 caminowiczów; w 2013 r. 300; w 2014 r. 267 i w 2015 r. 326 osób) (ryc.. Biorąc pod uwagę średnią liczbę uczestników na etap w poszczególnych latach (w 2012 r. 19 osób; w 2013 r. 33 osoby; w 2014 r. 33 osoby; w 2015 r. 41 osób), widać wyraźnie rosnącą popularność pielgrzymowania Drogą św. Jakuba w woj. podkarpackim. Warto zaznaczyć, że w wielu etapach Niedzielnego Pielgrzymowania Podkarpacką Drogą św. Jakuba Via Regia uczestniczyli caminowicze z Ukrainy m.in. pracownicy naukowi i studenci Katedry Turyzmu Uniwersytetu im. Iwana Franki we Lwowie. Wiosną 2015 r. grupa ta pod kierunkiem doc. O. Bordun oraz doc. T. Zawadowskiego oznakowała 105 km odcinek Lwowskiej Drogi św. Jakuba Via Regia ze Lwowa do Szegini, który został uroczyście otwarty w dniach 10-11 października 2015 r. Ryc. 5. Uczestnicy Niedzielnego pielgrzymowania Drogą św. Jakuba Via Regia organizowanego w latach 2012 2015 przez Podkarpacką Chorągiew Harcerzy ZHR oraz Bractwo św. Jakuba przy Sanktuarium Bożego Grobu w Przeworsku Źródło: opracowanie własne na postawie wykazu pielgrzymów prowadzonych przez Bractwo św. Jakuba przy Sanktuarium Bożego Grobu w Przeworsku W 2013 r. inicjatywa Bractwa św. Jakuba w Więcławicach Starych pod nazwą Niedzielnego pielgrzymowania Drogą św. Jakuba nabrała rangi ogólnopolskiej i została nazwana Pielgrzymką Gwiaździstą Drogą św. Jakuba w Roku Wiary. Od lutego 2013 r. do 20 października 2013 r., łącznie ponad tysiąc osób (liczba uczestników wszystkich etapów na wszystkich odcinkach) pielgrzymowało etapami następującymi polskimi odcinkami Camino de Santiago: Beskidzką Drogą św. Jakuba (trasa: Simoradz Szczyrk Żywiec Rychwałd Jasna Górka Rzyki Wadowice Kalwaria Ze- 12

brzydowska Skawina Kraków; 302 osób), Małopolską Drogą św. Jakuba (trasa: na trasie: Sandomierz Kotuszów Szczaworyż Probołowice Pałecznica Więcławice Stare; 465 osób), Drogą św. Jakuba Via Regia (trasa: Przemyśl Tuligłowy Jarosław Przeworsk Łańcut Rzeszów Ropczyce Pilzno Więcławice Stare Kraków; 271 osób) oraz Warszawską Drogą św. Jakuba (trasa Warszawa Niepokalanów Skierniewice Studzianna Inowłódź Piotrków Trybunalski; 83 osoby). To wspólne, gwiaździste pielgrzymowanie zakończyło 20 października 2013 r. pod Oknem Papieskim w Krakowie, gdzie spotkało się ponad 170 pielgrzymów Jakubowych 22. Ryc. 6. Uczestnicy Ogólnopolskiej Pielgrzymki Gwiaździstej Drogą św. Jakuba w Roku Wiary pielgrzymujący od lutego do października 2013 r. czteroma odcinkami Drogi św. Jakuba w Polsce Źródło: opracowanie F. Mróz, Ł. Mróz na podstawie listy uczestników; Por. A. Krogmann, L. Šolcová, F. Mróz, Ł. Mróz, Pielgrzymowanie Polaków i Słowaków, dz. cyt., s. 151. Po zapowiedzianej przez papieża Franciszka podczas konsystorza (30 września 2013 r.) dacie kanonizacji bł. Jana Pawła II, Bractwo św. Jakuba w Więcławicach Starych zorganizowało Pielgrzymkę Dziękczynną Drogą św. Jakuba za pontyfikat bł. Jana 22 Krogmann A., Šolcová L., Mróz F., Mróz Ł., Pielgrzymowanie Polaków, dz. cyt., s. 150 151. 13

Pawła II.»9664 km za 9664 dni pontyfikatu bł. Jana Pawła«, która przybrała również rangę pielgrzymki ogólnopolskiej. Organizatorzy przyjęli, że jeśli każda osoba z 100- osobowej grupy pielgrzymów pokona odcinek 97 km wówczas cała grupa pokona kilometraż odpowiadający liczbie dni pontyfikatu Papieża-Polaka (9664 dni). Zapisy na pielgrzymkę przyjmowano do 31 stycznia 2014 r. Każda osoba, która zgłosiła chęć udziału pielgrzymce pragnąc w ten sposób podziękować Opatrzności Bożej za pontyfikat i kanonizację bł. Jana Pawła II otrzymała specjalnie opracowany Paszport Pielgrzyma, a po kanonizacji bł. Jana Pawła II certyfikat potwierdzający odbycie pielgrzymki. Warunkiem otrzymania certyfikatu było przesłanie do 15 kwietnia 2014 r. na adres Bractwa św. Jakuba w Więcławicach Starych kopii Paszportu Pielgrzyma dokumentującego odbycie pielgrzymki. Do 10 lutego 2014 r. członkowie Bractwa św. Jakuba przyjęli 526 zgłoszeń udziału w pielgrzymce łącznie z 116 miejscowości w Polsce. Do 15 kwietnia 2014 r. potwierdzenie odbycia pielgrzymki tj. przejścia wymaganych 97 km Drogą św. Jakuba przesłało 253 caminowiczów najwięcej z Krakowa (44 osoby), Warszawy (31), Szczyrku (27), Pałecznicy (10), Gdyni (7), Rzeszowa (6), Czechowic-Dziedzic (4), Gdańska (4), Leszna (4), Opola (4), Wrocławia (4), Przemyśla (2). Największą popularnością wśród caminowiczów cieszyła się Małopolska Droga św. Jakuba, którą wędrowały 125 osób, w dalszej kolejności Beskidzka Droga św. Jakuba (55 osób), Warszawska Droga św. Jakuba i Pomorska Droga św. Jakuba. Należy również wspomnieć o wielu inicjatywach pielgrzymkowych, którego organizatorami są miłośnicy Drogi św. Jakuba na Mazowszu i członkowie Konfraternia Świętego Apostoła Jakuba Starszego przy Katedrze Polowej Wojska Polskiego w Warszawie. W październiku 2014 r. pielgrzymi jakubowi z Ordynariatu Polowego Wojska zainaugurowali pielgrzymkę pod nazwą uboga Droga w intencji beatyfikacji Sługi Bożego Prymasa Tysiąclecia, ks. kard. Stefana Wyszyńskiego z Warszawy do Gniezna. Kolejne etapy pielgrzymki zorganizowano: 21 lutego 2015 r. (Kępa Polska Dobrzyń nad Wisłą), 21-22 marca 2015 r. (Dobrzyń nad Wisłą Siniarzewo), 11-12 kwietnia 2015 r. (Siniarzewo Kruszwica Strzelno) oraz 22-24 maja (Strzelno Mogilno Trzemeszno Niechanowo Gniezno). Patronat honorowy nad pielgrzymką objął Biskup Polowy WP Józef Guzdek. Od 2014 r., w dniu 15 sierpnia członkowie Konfraterni św. Jakuba organizują Pielgrzymkę Drogą św. Jakuba Cudu nad Wisłą z Radzymina do Warszawy. Na polskich odcinkach Drogi św. Jakuba spotyka się caminowiczów, którzy wędrują pieszo, na rowerach, konno, ale również na nartach oraz w kajaku czego nie zobaczymy w innych krajach europejskich. Od 2011 r., każdego roku na przełomie stycznia i lutego, Bractwo św. Jakuba w Szczyrku organizuje Pielgrzymkę Narciarską Beskidzką Drogą św. Jakuba. Z kolei parafia śś. Piotra i Pawła w Nysie jest pomysłodawcą i organizatorem Kajakowej Pielgrzymki Nyską Drogą św. Jakuba. Badania terenowe potwierdziły, że polskie odcinki Drogi św. Jakuba w większości doskonale nadają się do pielgrzymowania konno wzorem hiszpańskiego Camino a Caballo 23. Do tego typu pielgrzymowania konieczna jest oczywiście odpowiednia infrastruktura. Biorąc jednak pod uwagę, że na wielu odcinkach Droga św. Jakuba w Polsce przebiega przez tereny typowo rolnicze, camino na koniu wydaje się zupełnie możliwe do zrealizowania. Najlepszym tego przykładem są pielgrzymki konne organizowane m.in. na szlaku Małopolskiej Drogi św. Jakuba w parafii Kotuszów i Więcławice Stare, a także pielgrzymka na jarmark św. Jakuba w Błażejowie 24. Warto podkreślić również nowe inicjatywy pielgrzymowania Drogą św. Jakuba w Polsce realizowane w ramach innych regionalnych bądź też ogólnopolskich inicjatyw duszpasterskich. Jednym z nich jest Ekstremalna Droga Krzyżowa, której uczestnicy 23 Por. F. Mróz, Ł. Mróz, Nowe trendy, dz. cyt., s. 117. 24 www.dolsk.pl/modules.php?name=news&file=article&sid=1011[pozyskano 10.05.2016 r.] 14

wędrują m.in. wybranymi odcinkami Szlaku Jakubowego m.in. Małopolską Drogą św. Jakuba, Wielkopolską Drogą św. Jakuba (z Mosiny do Lubinia), Warszawską Drogą św. Jakuba i Drogą św. Jakuba Via Regia (z Jarosławia do sanktuarium Bożego Grobu w Przeworsku). Do tego typu modlitewnej wędrówki w okresie Wielkiego Postu nawiązuje organizowane m.in. przez parafię św. Jana Chrzciciela w Skalbmierzu oraz Urząd Gminy w Pałecznicy nabożeństwo Nocnej Drogi Krzyżowe Małopolską Drogą św. Jakuba. Pierwsze tego typu pasyjne nabożeństwo w drodze (z Skalbmierza do Zielenic) zorganizowano w nocy z 11 na 12 kwietnia 2014 r., a wzięło w niej udział ponad 220 osób. W II i III edycji tego nabożeństwa w 2014 r. (Skalbmierz Wiślica) i w 2015 r. (Czarnocin Skalbmierz Pałecznica) uczestniczyło każdorazowo ponad 300 wiernych. Nocna Droga Krzyżowa szlakiem Małopolskiej Drogi św. Jakuba organizowana jest również przez Bractwo św. Jakuba w Więcławicach Starych od 2015 r., w I piątek Wielkiego Postu. W 2015 r. z sanktuarium Ecce Homo w Krakowie do sanktuarium św. Jakuba w Więcławicach Starych pielgrzymowało ponad 100 osób, modląc się w intencji Światowych Dni Młodzieży»Kraków 2016«25. Z podobną intencją modliło się ponad 100 caminowiczów uczestniczących w II Nocnej Drodze Krzyżowej szlakiem Małopolskiej Drogi św. Jakuba (12 lutego 2016 r.) z Raciborowic do sanktuarium św. Jakuba w Więcławicach Starych. W Uroczystość Objawienia Pańskiego 2015 r. Bractwo św. Jakuba w Więcławicach Starych zorganizowało tzw. I Noworoczną Pielgrzymkę Małopolską Drogą św. Jakuba do Sanktuarium Diecezjalnego św. Jakuba w Więcławicach Starych, w której wzięło udział 20 caminowiczów. W drugiej pielgrzymce wzięło udział 21 osób, w tym trzy osoby na koniu w przebraniu Trzech Królów. Przeprowadzona analiza ruchu pielgrzymkowego i turystycznego polskimi odcinkami Camino de Santiago byłaby niepełna bez wspomnienia o wędrówkach Szlakiem Jakubowym, których inicjatorami są miłośnicy Drogi św. Jakuba, stowarzyszenia religijne, nauczyciele, katecheci, studenci, harcerz, młodzież szkolna, członkowie Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego i członkowie Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego. W ostatnich latach Droga św. Jakuba stała się także przestrzenią dla spotkań biegaczy. Do takich zaliczyć można choćby: Bieg uliczny św. Jakuba Apostoła w Lęborku na dystansie 10 km, organizowany od 2001 r. przez Centrum Sportu i Rekreacji w Lęborku 26, Półmaraton Jakubowy w Olsztynie na dystansie 21,097 km, organizowany od 2012 r. przez Ośrodek Sportu i Rekreacji w Olsztynie (w czwartej edycji biegu w 2016 r. wzięło udział 551 biegaczy 27 ), a także Małopolski Bieg Drogą św. Jakuba organizowany od 2013 r. przez Bractwo św. Jakuba w Więcławicach Starych. W pierwszej edycji tego biegu uczestniczyło 64 biegaczy (23 osoby na dystansie 7,5 km i 41 osób na dystansie 12,5 km). Druga edycja tej imprezy (13 września 2014 r.) cieszyła się już znacznie większą frekwencją 314 biegaczy z całej Polski (214 zawodników biegu głównego i 100 uczestników biegu sztafetowego, zaś w III Małopolskim Biegu Drogą św. Jakuba uczestniczyło nieco mniej zawodników 138 zawodników biegu głównego i 80zawodników biegu sztafetowego. 25 Por. Mróz F., Droga św. Jakuba w Polsce. Kalendarium wydarzeń: styczeń 2015 r. lipiec 2015 r., [w:] Roszak P., Mróz F. (red.), Droga św. Jakuba w Polsce historia, teraźniejszość i przyszłość. W 10. rocznicę otwarcia pierwszego polskiego odcinka Camino de Santiago, Wydawnictwo Czuwajmy, Kraków 2015, s. 416 417. 26 www.csir.lebork.pl [pozyskano 10.05.2016 r.] 27 www.olsztyn.wm.pl/298832,iv-polmaraton-jakubowy-zobacz-zdjecia.html#axzz498hwd5du [pozyskano 10.05.2016 r.] 15

4. Zakończenie Na podstawie przeprowadzonych badań można ostrożnie oszacować, że polskimi odcinkami Drogi św. Jakuba w Polsce pielgrzymuje w ciągu roku około 1 tysiąca osób. W ostatnich trzech latach obserwuje się niewielki spadek indywidulanego pielgrzymowania. Z drugiej strony obserwuje się rosnącą popularność grupowych wędrówek pielgrzymek, szczególnie w ramach inicjatyw pod nazwą Niedzielnego Pielgrzymowania Drogą św. Jakuba, oraz weekendu na Drodze św. Jakuba. Przeprowadzona analiza ruchu pielgrzymkowego i turystycznego po polskich odcinkach Drogi św. Jakuba w ostatnim piętnastoleciu pozwala na wysunięcie szeregu wniosków związanych z dalszym rozwojem tego ruchu, jak i rozwojem szlaku w Polsce. Należy przypuszczać, że popularność wędrówek polskimi odcinkami Drogi św. Jakuba w Polsce obecnie najdłuższego szlaku pielgrzymkowego w kraju w kolejnych latach będzie wyraźnie wzrastać. Będzie to następstwem m.in. stale rosnącego na terenie Hiszpanii ruchu pielgrzymkowego Polaków do grobu św. Jakuba w Composteli, dalszego rozwoju kultu św. Jakuba w wielu polskich parafiach, promocji Camino de Santiago w środkach masowego przekazu oraz rosnącej liczby inicjatyw związanych z pielgrzymowaniem szlakiem Jakubowym. Bezsprzecznie atrakcyjność turystyczna i pielgrzymkowa polskich odcinków Drogi św. Jakuba nie odbiega (za wyjątkiem infrastruktury turystycznej) od atrakcyjności szlaków Jakubowych w Hiszpanii, Francji i Portugalii. Potwierdzeniem takiej oceny mogą być liczne opinie zamieszczone na forach caminowych oraz wpisy w księgach pielgrzymów, jak choćby wpis pielgrzymów z Torunia w Księdze Pielgrzymów w Lubaniu-Uniegoszczy (11 czerwca 2015 r.): Droga św. Jakuba na terenach polskich jest drogą nic nie ustępującą słynnym drogom hiszpańskim do Santiago de Compostela. Mieliśmy możliwość pielgrzymować w 2014 r. z Dusznicy granicy polsko-litewskiej do Torunia, a w roku 2015 z Torunia do Pragi. Zapewne również polska gościnność może przyciągnąć zagranicznych gości na polskie odcinki szlaku muszli św. Jakuba, co również poświadczają caminowicze wędrujący przez Polskę: Na razie w Polsce przyjmują bardzo serdecznie, pomagają nieść krzyż, umacniają posiłkami wspaniałymi. Czujemy się, jak w domu wpis Litwinów w Księdze Pielgrzymów w Lubaniu-Uniegoszczy. Bardzo ważną kwestią jest więc stałe podtrzymywanie i rozwijanie idei pielgrzymowania Szlakami Jakubowymi w Polsce. Kluczowe jest jednak, aby polskie odcinki Camino de Santiago pozostały szlakiem wiary, rekolekcji w drodze i przemiany życia. Ważne jest, aby były szlakiem otwartych świątyń i miejscem rozmodlenia pielgrzymów 28. Już dzisiaj widać, że w tej kluczowej kwestii, polskie odcinki Drogi św. Jakuba będą znaczącą przeciwwagą dla niestety coraz bardziej skomercjalizowanego Camino de Santiago w Hiszpanii, promowanego przez setki touroperatorów na świecie wyłącznie jako produktu turystyczny 29. dr Franciszek Mróz Instytut Geografii Uniwersytetu Pedagogicznego w Krakowie Archicofradía Universal del Apóstol Santiago 28 Roszak P., Droga wiary i kultury na Camino de Santiago. O hermeneutyce wiary i tradycji na Szlaku św. Jakuba, [w:] A. Jackowski, F. Mróz, Ł. Mróz, 1200 lat, dz. op. cit., s. 124 125. 29 Jaworska A., Camino de Santiago tradycja i współczesność, Wydawnictwo Petrus, Kraków 2015, s. 100 101. 16

Literatura Hodorowicz I., Mróz F., Geograficzny zasięg kultu św. Jakuba w Polsce na przykładzie wezwań kościołów i kaplic pod wezwaniem Apostoła, [w:] Jackowski A., Mróz F., Hodorowicz I. (red.), Kult św. Jakuba Apostoła na szlakach pielgrzymkowych do Santiago de Compostela, Wydawnictwo Czuwajmy, Kraków 2010, s. 63 82. Jaworska A., Camino de Santiago tradycja i współczesność, Wydawnictwo Petrus, Kraków 2015. Krogmann A., Šolcová L., Mróz F., Mróz Ł., Pielgrzymowanie Polaków i Słowaków Drogą św. Jakuba na początku XXI w., Peregrinus Cracoviensis, 24, 2013, s. 137 162. Mróz F., Pielgrzymki i turystyka religijna w Polsce po transformacji ustrojowej 1989 r., Geografické Informácie, vol. 18, 2/2014, Univerzita Konštantína Filozofa v Nitre, Nitra 2014, s. 124 137. Mróz F., Szlaki pielgrzymkowe w krajobrazie sakralnym Polski, [w:] ks. M. Ostrowski i J. Partyka (red.), Krajobraz sakralny, Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie, Kraków Lwów 2014, s. 133-148. Mróz F., Małopolska Droga św. Jakuba geneza, rozwój, nowe wyzwania i perspektywy rozwoju, Rozprawy Naukowe Akademii Wychowania Fizycznego we Wrocławiu, t. 47, 2014, s. 22-31. Mróz F., Droga św. Jakuba w Polsce geneza i rozwój w 10. rocznicę otwarcia pierwszego szlaku jakubowego, [w:] Wyrwa A. (red.), Camino de Santiago. Szkice historyczne do peregrynacji i dziejów kultu św. Jakuba Apostoła Większego (wydanie II), Muzeum Pierwszych Piastów na Lednicy, Lednica 2015, s. 65 95. Mróz F., Droga św. Jakuba w Polsce. Kalendarium wydarzeń: sierpień 2013 r. grudzień 2014 r., [w:] Jackowski A., Mróz F. (red.), Święci i błogosławieni na Drodze św. Jakuba w 800. rocznicę pielgrzymki św. Franciszka z Asyżu do Santiago de Compostela, Wydawnictwo Czuwajmy, Kraków 2014, s. 419 439. 17