TRÓJMIASTO to aglomeracja

TRÓJMIASTO to aglomeracja położona na północy Polski nad Zatoką Gdańską w województwie pomorskim. Od 28 marca 2007 roku Trójmiasto przestało być wyłącznie pojęciem potocznym, a stało się obszarem udokumentowanym za sprawą Karty Trójmiasta mówiącej o konieczności wzajemnej współpracy miast Gdyni, Gdańska i Sopotu w ramach rozwoju aglomeracji trójmiejskiej. Miasta te stanowią jeden z ważniejszych ośrodków przemysłowych, naukowych i kulturalnych w kraju. Gdynia Port Gdańsk Długie Pobrzeże z Żurawiem GDAŃSK ok. 456 tys. mieszkańców, pow. 265,5 km 2 SOPOT ok. 38 tys. mieszkańców, pow. 17,31 km 2 GDYNIA ok. 250 tys. mieszkańców, pow. 135,14 km 2 GDYNIA SOPOT GDAŃSK Sopot Molo 1

Gdańsk otrzymał prawa miejskie w 1236 r. z rąk księcia pomorskiego Świętopełka II. Gdańsk uznawany jest za symboliczne miejsce wybuchu II wojny światowej oraz początku upadku komunizmu w Europie Środkowej. GDAŃSK Miasto portowe w Polsce nad Morzem Bałtyckim (położone u ujścia Motławy do Wisły nad Zatoką Gdańską), stolica województwa pomorskiego oraz archidiecezji gdańskiej. Pierwsza wzmianka o Gdańsku pochodzi z 997 r. i tę datę często p r z y j m u j e się umownie jako początek dziejów miasta. Ślady istnienia osadnictwa na tym terenie sięgają młodszej epoki kamiennej (2500-1700 r. p.n.e), a znaleziska archeologiczne zaś w i a d c z a j ą o i s t n i e n i u kultury łużyckiej, kultury ludności prasłowiańskiej i okresu rzymskiego. Tu brał swój początek bursztynowy szlak. Fontanna Neptuna Widok na Długie Pobrzeże Brama Stoczni Gdańskiej 2

ZABYTKI GDAŃSKA Wieża Więzienna i Katownia (ul. Targ Węglowy 26) to unikatowy w skali światowej zespół prostokątnego barbakanu w postaci dwóch gotyckich budowli obronnych połączonych murem. Są one przedbramiem ul. Długiej, również dawnym wjazdem do miasta. W latach 1604-1858 znajdowało się tutaj jedno z najcięższych więzień eurokrólewskiej złotej korony. Ogromna, masywna Wieża Więzienna nakryta jest hełmem zrekonstruowanym wg dawnego projektu Antoniego van Obbergena, który pod koniec XVI w. przebudował Katownię. Wieża Więzienna i Katownia gromadzą obiekty związane z dziejami siedziby Oddziału Muzeum Historycznego, jej wielorakimi funkcjami, jak również obiekty z dziedziny historii gdańskiego prawa i administracji. Obecnie to także siedziba Muzeum Bursztynu. Wieża Więzienna i Katownia Złota Brama (ul. Długa) to reprezentacyjny obiekt wzniesiony w latach 1612-1614. Dwupoziomowa fasada bramy, zaopatrzona w trzy przejścia oraz cztery ogromne okna, zyskała wspaniałą oprawę gzymsowo-kolumnową oraz bogaty wystrój plastyczny. Bardzo ciepejskich. Kroniki nie odnotowują żadnego przypadku ucieczki z tego miejsca. Katownia, dawniej siedziba kata, wygląda jak renesansowy pałacyk z bogato zdobionym dachem i wieżyczką. Nad wejściem do budynku znajduje się interesujący stary herb Gdańska z czasów krzyżackich, przedstawiający dwa krzyże, bez 3

kawym elementem jest wieńcząca bramę kamienna balustrada. Uwagę przyciągają rzeźby dłuta artysty gdańskiego Piotra Ringeringa. Od zewnętrznej strony zobaczyć możemy figury wyobrażające najcenniejsze dla miasta wartości: Pokój, Wolność, Bogactwo, Sławę. Od strony ulicy Długiej widnieją natomiast postacie symbolizujące Roztropność, Sprawiedliwość i Zgodę. Złota Brama pochodzi z najświetniejszego okresu w dziejach sztuki gdańskiej. Jest doskonałym dowodem otwartości miasta na zagraniczne kanony budownictwa. Przy jej projektowaniu wykorzystano włoskie i niderlandzkie wzory. W okresie 1803-1872 Złota Brama służyła siedzibą Szkole Sztuk Pięknych. Zabytek uległ poważnym uszkodzeniom podczas ostatniej wojny. Odbudowany został w latach pięćdziesiątych i wraz z przyległym Dworem św. Jerzego przekazano go na potrzeby Stowarzyszenia Architektów Polskich. Złota Brama Złota Brama od ulicy Długiej Wielka Zbrojownia (ul. Targ Węglowy 6) Wielka Zbrojownia, zwana również arsenałem, to jeden z najokazalszych świeckich budynków renesansowej zabudowy Gdańska. Decyzję o budowie Wielkiej Zbrojowni gdańscy mieszczanie podjęli pod koniec XVI wieku, w obliczu rosnącego zagrożenia ze strony Szwecji. Wzniesiony w latach 1602-1605 obiekt jest dziełem jednego z najwybitniejszych gdańskich architektów epoki, Antoniego van Obbergena. Zbrojownię zbudowano z drobnej, czerwonej, holenderskiej cegły zdobionej dekoracjami z piaskowca oraz bogatymi złoceniami. Okazała konstrukcja sprawia wrażenie, jakby budynek składał się z czterech, pozornie oddzielnych kamieniczek. Od strony ul. Piwnej fasadę budynku zdobią: dwa wielkie rustykowane portale zwieńczone kartuszami z herbami Gdańska podtrzymywanymi przez lwy; posąg Minerwy umieszczony we wnęce usytuowanej na wysokości górnej kondygnacji; kamienne 4

maski; ornamenty okuciowe; postacie gdańskich wojowników (trzech pikinierów, halabardzisty i wachmistrza); szczyty z wąsatymi sfinksami i wybuchającymi granatami. Po obu stronach fasady wznoszą się dwie ośmioboczne, wysokie wieżyczki, zwieńczone hełmami z blachy, mieszczące ślimakowate schody. Fasada od strony Targu Węglowego ma nieco skromniejsze portale i szczyty. Umieszczono na nich postacie dwóch muszkieterów, chorążego, konstabla i kapitana. Figura z leżącą u jej stóp ściętą głową przedstawia Kozaka, który ściął na rynku lwowskim głowę swego dowódcy, Jana Podkowy, samozwańczego hospodara mołdawskiego, nieuznanego przez króla Stefana Batorego. Wielka Zbrojownia Budynek został spalony podczas działań wojennych w 1945 roku. Odbudowano go w latach 1947-1965. W latach 2000-2005 odnowiono obie fasady, przywracając efektowne złocenia od strony ul. Piwnej. Parter budynku o powierzchni 2 tys. m 2 ze sklepieniem na 15 granitowych słupach przeznaczony jest pod pasaż handlowy, a na wyższych kondygnacjach mieści się Akademia Sztuk Pięknych. Wielka Zbrojownia od strony ul. Piwnej 5

Długi Targ Długi Targ to poszerzenie ulicy Długiej. Zakończony Zieloną Bramą kończy Trakt Drogi Królewskiej. Na jego terenie znajduje się wiele kawiarni, pubów i restauracji. To ulubione miejsce spotkań zarówno turystów, jak i mieszkańców Gdańska, pełni rolę swoistego Starego Rynku. Reprezentacyjna ulica Długa jest lekko odchylona od linii prostej, ukazując w ten sposób w perspektywie najważniejsze budowle: ratusz, budynek poczty ze zrekonstruowanym wnętrzem, renesansowy Dom Ferberów z 1560 r., renesansowy Lwi Zamek z 1569 r. oraz Dom Schumannów z posągiem Zeusa na szczycie (obecnie siedziba PTTK). Fontanna Neptuna (Długi Targ) została zaprojektowana przez Abrahama van den Blocke. Podstawowym źródłem strumieni wodnych jest trójząb trzymany w prawej Długi Targ 6

dłoni przez władcę mórz i oceanów, znajdujące się u jego stóp konie morskie oraz krawędź postumentu. Woda spada na czaszę fontanny, a stamtąd silnymi strumieniami wypluwanymi przez maszkarony opada w dół do dolnego basenu. Krata ze złotymi herbami Gdańska i polskimi orłami pochodzi z 1634 r. Trzon i basen fontanny zostały przebudowane w II poł. XVIII w. przez J. K. Stendera. Dwór Artusa (ul. Długi Targ 43/44). Oddział Muzeum Historycznego Miasta Gdańska. Dwór Artusa w Gdańsku znajduje się nieopodal Ratusza Głównego Miasta w pierzei północnej. Jest jednym z dziesięciu obiektów, które powstały nad Bałtykiem od początku XVI w. i jedynym zachowanym w tak oryginalnym stanie do końca XX w. Do najważniejszych zabytków dworu należy największy piec kaflowy Europy, wysokości 10,64 m składający się z 520 bogato zdobionych kafli. Tradycje dworów Artusa sięgają średniowiecza. Wywodzą się z etosu rycerstwa europejskiego. Wspólna nazwa dworów pochodzi od imienia legendarnego wodza Celtów Artura. W średniowieczu był on wzorem cnót rycerskich, a okrągły stół, przy którym zasiadał ze swymi dzielnymi rycerzami, symbolem harmonii i równości. Mit o królu Arturze i rycerzach okrągłego stołu odpowiadał bogatym mieszczanom gdańskim, naśladującym feudalne obyczaje rycerstwa. W dworze Fontanna Neptuna z Dworem Artusa stworzono centrum życia towarzyskiego, ujętego w szczegółowe przepisy. Odbywały się tu spotkania, biesiady, wesela, a także grano sztuki teatralne. Od 1742 r. służył również jako giełda. Budynek dworu wzniesiono w latach 1476-1481. Odbudowę, po zniszczeniach drugiej wojny światowej, zakończono w 1997 r. Wielką, gotycką halę dworu wypełniono dziełami sztuki fundowanymi przez bractwa Dworu Artusa od XV do XIX w. W skład zespołu muzealnego Dworu Artusa wchodzi także patrycjuszowska kamienica z historycznym wnętrzem, zwana Sienią Gdańską, której wystrój pochodzi z przełomu XVII i XVIII w. Obecnie Dwór Artusa gromadzi zbiory ilustrujące dzieje 7

i funkcje całego zespołu na tle życia gospodarczego i publicznego miasta, formowanie się kultury świeckiej gdańskiego mieszczaństwa. W Dworze Artusa podejmowane są współcześnie (podobnie, jak w czasach jego największej świetności) najwybitniejsze osobistości odwiedzające Gdańsk, np. monarchowie i prezydenci państw. Ratusz Ratusz Głównego Miasta (ul. Długa 46/47) to obecnie główna siedziba Muzeum Historycznego Miasta Gdańska. Dokładna data budowy Ratusza nie jest znana. 3 października 1556 r. wybuchł w Ratuszu groźny pożar, co zapoczątkowało jego przebudowę w sty- Wejście do Ratusza Głównego lu renesansowym. W 1561 r. na iglicy wieży umieszczono złocony posąg Zygmunta II Augusta. Od końca XVI w. reprezentacyjną kondygnacją stało się pierwsze piętro mieszczące najważniejsze sale Ratusza Wielką Salę Rady (zwaną też Salą Czerwoną lub Letnią) ze stropem ozdobionym 25 obrazami autorstwa Izaaka van den Blocka oraz Wielką Salę Wety, nazywaną także od czasu przebudowy w latach 1841-42 od białego koloru sklepienia Salą Białą. Po zniszczeniach II wojny światowej, po wielu pracach muratorsko-konserwatorskich, 2 kwietnia 1970 r. odbudowany Ratusz przekazano na główną siedzibę Muzeum. Spichlerze (Ołowianka 9-13) Zabytkowe spichlerze Panna, Miedź i Oliwski na wyspie Ołowiance stanowią obecnie główną siedzibę Centralnego Muzeum Morskiego, gdzie eksponowane są wystawy stałe i czasowe. Wyspa znajdująca się naprzeciwko Żurawia, zwana jeszcze w XIV wieku Szafarnią, stanowiła ważny punkt przeładunkowy w średniowiecznym porcie gdańskim. W spichlerzach przechowywano przede 8

wszystkim zboże, sól, żelazo, kotwice, kamienie młyńskie. Oddzielnie składowano sukno, korzenie i owoce południowe. Na wyspie funkcjonowały urządzenie przeładunkowe i warsztaty ciesielskie. W 1597 roku na jej teren przeniesiono skład ołowiu (Ołowiowy Dwór) i od tego czasu wyspę nazwano Ołowianką. Jak podają źródła, w 1643 roku na wyspie Ołowiance znajdowało się siedem spichlerzy, a w całym porcie gdańskim 315. Prawdopodobnie między Żurawiem a Ołowianką od 1687 roku istniała przeprawa promowa. Dziś w części południowej wyspy gospodarzem jest Centralne Muzeum Morskie, do którego oprócz Spichlerzy należy także cumujący przy nabrzeżu wyspy statek-muzeum Sołdek. Główna wystawa w Spichlerzach nosi tytuł Polacy na morzach świata i prezentuje morską historię Rzeczypospolitej od czasów średniowiecznych po nam współczesne. Wśród najciekawszych eksponatów są te, które zostały odnalezione i wydobyte z wód Bałtyku przez zespół archeologów i nurków z Działu Archeologii Morskiej Muzeum, przede wszystkim ładunek średniowiecznego statku handlowego zwanego Miedziowcem oraz artyleria, wyposażenie i rzeczy osobiste marynarzy ze szwedzkiego okrętu wojennego Solen, który zatonął na wodach Zatoki Gdańskiej w bitwie pod Oliwą w 1627 roku. Dla koneserów sztuki marynistycznej udostępniono na salach ekspozycyjnych Galerię Morską z unikalnym malarstwem Ajwazowskiego, malarzy holenderskich XVIII wieku, Ruszczyca, Gierymskiego, Malczewskiego, Wywiórskiego. Spichlerze wraz z Sołdkiem i mieszczącym się na przeciwległym brzegu Żurawiem stanowią kompleks muzealny w samym sercu starego portu gdańskie- Centralne Muzeum Morskie. Z lewej statek-muzeum Sołdek 9

go. Dla wygody zwiedzających pomiędzy wyspą Ołowianką a Żurawiem w godzinach pracy muzeum co 15 minut kursuje prom Motława. Do Spichlerzy na Ołowiance można także dotrzeć od strony Starego Miasta, idąc ulicą Szafarnia wzdłuż przystani Marina. Ta sama ulica zapewni nam także dogodny dojazd samochodem. Żuraw (ul. Szeroka 67/68) to symbol Gdańska i portowego charakteru miasta. Jego masywna sylwetka, lekko wychylona nad Motławę, dominuje nad całą zabudową Długiego Pobrzeża. Żuraw jest najstarszym zachowanym dźwigiem portowym w Europie. Został zbudowany w latach 1442-1444 w formie dwóch ceglanych baszt, między którymi zainstalowano drewniany mechanizm dźwigowy. Pełnił potrójną funkcję: dźwigu przeładunkowego, fortyfikacji obronnej i bramy miejskiej. Jako dźwig miał za zadanie podnoszenie ciężkich ładunków ze statków oraz stawianie i opuszczanie masztów. Jego mechanizm napędowy stanowiły dwie pary kół o różnej średnicy zaopatrzone w drewniane belki, po których chodzili robotnicy, wprawiając koła w ruch obrotowy. Obecnie jest oddziałem Centralnego Żuraw 10

Muzeum Morskiego, które prezentuje w Żurawiu wystawę ukazującą życie portowego miasta w czasach największej jego prosperity od XVI do XVIII wieku. Gdańsk, nazywany wówczas spichlerzem Europy, był najdynamiczniejszym portem na Bałtyku. W salach wystawowych pokazano m.in. nawigację w porcie, techniki przeładowywania towarów, wygląd kupieckiego kantora i mieszczańskiego salonu, a także warsztaty typowych dla charakteru miasta rzemieślników: żaglomistrza, cieśli okrętowego i powroźnika. Wyjątkową atrakcją dla turystów jest możliwość obejrzenia wnętrza mechanizmu dźwigowego Żurawia. Bazylika Mariacka (ul. Podkramarska 5) Kościół parafialny Wniebowzięcia NMP to największa ceglana, gotycka świątynia w Polsce i w Europie. Wznoszono ją w latach 1343-1502. Nawa ma 105 m długości. Dach pokryty jest ponad 8000 m 2 czerwonej dachówki ceramicznej. Sklepienie: sieciowe, gwiaździste i kryształowe, rozpięte prawie 30 m nad posadzką, jest podtrzymywane przez 27 filarów. Kościół mający ponad pół hektara powierzchni może pomieścić ponad 25 tys. osób. We wnętrzu podziwiać możemy m.in.: dębowy, późnogotycki ołtarz główny pochodzący z lat 1510- -1517, belkę tęczową z grupą Ukrzyżowania. Czterometrowe postaci Chrystusa, Marii i św. Jana oraz 10-metrowy krzyż zostały wykonane w 1517 roku. Przy Zakrystii znajduje się rekonstrukcja słynnego Bazylika Mariacka zegara astronomicznego z lat 1464- -1470, dzieło H. Duringera z Torunia. Dwunastometrowy zegar pokazuje godziny, fazy księżyca i znaki zodiaku. Na lewo od głównego wejścia znajdują się schody prowadzące na szczyt 78-metrowej wieży, skąd można obejrzeć panoramę Gdańska. 11

Plac Solidarności, Pomnik Poległych Stoczniowców (plac Solidarności) Na placu Solidarności stoi pomnik upamiętniający ofiary Grudnia 1970, zaprojektowany przez Bogdana Pietruszkę, Roberta Peplińskiego, Elżbietę Szczodrowską-Peplińską i Wiesława Szyślaka. Trzy krzyże wysokie na 42 m zdobią w ich dolnej partii płaskorzeźby z życia stoczniowców. Krzyże, zbudowane odnowioną formę. Krzyże, symbol cierpienia, upamiętniają trzech pierwszych stoczniowców zabitych przez MO i Ludowe Wojsko Polskie. Spinające je kotwice to znak nadziei, nawiązanie do lat 1956, 1970 i l976. Stoczniowcy czekali na upamiętnienie poległych kolegów dziesięć lat. Mimo obietnic złożonych na początku 1971 r. władze PRL nie zgodziły się na jakiekolwiek formy upamiętnienia. Pomnik Poległych Stoczniowców Fragment Pomnika Poległych Stoczniowców na planie trójkąta, mają nieregularne, spękane kształty. Krzyże wykonane zostały w Stoczni Gdańskiej z blachy dostarczonej przez Hutę Batory, płaskorzeźby zaś ze stali nierdzewnej. W dwudziestą rocznicę tragedii Grudnia 70 pomnik zyskał Tablice pamiątkowe przy Pomniku Stoczniowców 12

Tuż obok placu Solidarności, po drugiej stronie stoczniowego muru, znajduje się rozległy trawiasty plac, zwany przestrzenią wolności. Nazwa ta została zaczerpnięta od tytułu koncertu Jeana-Michela Jarre a, francuskiego kompozytora muzyki elektronicznej, który zagrał tu 26 sierpnia 2005 r. Jego koncert uświetnił obchody 25-lecia wydarzeń sierpniowych z 1980 r. Baszta Jacek Baszta Jacek (ul. Pańska) to ceglana budowla na rzucie ośmiobocznym, z ośmioma kondygnacjami stanowisk strzelniczych (z których trzy dolne były sklepione, podobnie jak loch piwniczny). Wysokość baszty wynosi 36 m (wraz z chorągiewką na szczycie). Mury ceglanego trzonu mają grubość od 2,5 m w przyziemiu do 1,2 m w wyższych partiach i wznoszą się na wysokość 22 m. Basztę zbudowano w północno-zachodnim narożniku murów obronnych Głównego Miasta około 1400 r. Dzięki swej wysokości miała prawdopodobnie umożliwiać obserwację przedpola w razie ataku od strony Starego Miasta, które w tym czasie nie posiadało jeszcze własnych obwarowań. Wysoki dach namiotowy dodano dopiero w 1556 r., gdy obiekt nie pełnił już funkcji obronnych. Baszta nosiła dawniej (w języku niemieckim) żartobliwą nazwę Kiek in de Kök, co należy tłumaczyć jako Patrz do kuchni. Ta oryginalna nazwa związana była z mieszczącymi się w pobliżu zabudowaniami klasztoru dominikanów i pierwotnie odnosiła się do znajdującej się w sąsiedztwie Baszty Dominikańskiej. Obecna nazwa baszty odnosi się do św. Jacka Odrowąża, dzięki któremu w 1227 r. książę Świętopełk sprowadził do Gdańska zakon dominikanów. 13

Kościół św. Katarzyny Kościół św. Katarzyny (ul. Podmłyńska 5) Świątynia wzniesiona została w 1227 roku, a znacznie rozbudowana w XIV i XV wieku. Wieżę budowano do początku XVI stulecia. Jej pierwotne zwieńczenie zastąpiono w 1634 r. bardzo ciekawym hełmem barokowym, nazwanym przez kolejne stulecia koroną miasta. Kościół wybudowano ze względu na fakt, że dotychczasową świątynię parafialną (kościół św. Mikołaja) objęli dominikanie. W 1266 r. we wnętrzu zabytku wystawiono zwłoki Świętopełka Wielkiego, a w latach 1298 i 1299 bywał tu Władysław Łokietek, podejmując istotne dla miast decyzje. W 1525 r. świątynię przejęli gdańscy ewangelicy. Pierwsza połowa XX w. przyniosła dwa trudne dla kościoła wydarzenia. Najpierw w 1905 r. piorun uderzył w wieżę, przez co całkowicie spłonęło zabytkowe zwieńczenie, natomiast w 1945 r. świątynia została poważnie uszkodzona w wyniku działań wojennych. W świątyni znajduje się grób wybitnego astronoma gdańskiego Jana Heweliusza. Miejsce spoczynku uczonego upamiętniono płytą nagrobną oraz zdobnym epitafium. Wysoka wieża (76 m) kryje odbudowany po przeszło 50 latach carillon zestaw 49 różnej wielkości dzwonów, przy pomocy których wygrywać można rozmaite melodie. Wnętrze mieści również ciekawe Muzeum Zegarów Wieżowych, które można zwiedzać w okresie letnim. Kościół św. Elżbiety (ul. Elżbietańska 1) Pierwsze wzmianki o kościele datowane są na XIV w., kiedy powstała w tym miejscu przyszpitalna kaplica dla najbiedniejszych mieszkańców Kościół św. Elżbiety 14

Starego Miasta. Kościół powstał kilkadziesiąt lat później. Świątynia jest budowlą gotycką z cegły, jednonawową, posiada jedną wieżę na osi, gwiaździste prezbiterium i jedną boczną kaplicę. Obiekt został dość poważnie zniszczony podczas działań wojennych, ale szybko go odbudowano. Ozdobą kościoła są misternie wykonane wrota wejściowe. Wrota główne upamiętniają tysiąclecie Gdańska oraz półwiecze obecności palotynów w świątyni. Z kościoła (od 1981 r.) we wszystkie niedziele i obowiązujące święta dwukrotnie transmitowana jest przez radio msza św. dla tych, co na morzu, i dla Polaków poza krajem. Pomnik Jana III Sobieskiego (Targ Drzewny) Pomnik króla Jana III Sobieskiego jest dziełem lwowskiego rzeźbiarza Tadeusza Barącza, odlanym w brązie w wiedeńskiej firmie Artura Kruppa. Początkowo, od 1898 r., pomnik zdobił skwer na Wałach Hetmańskich, w najbardziej reprezentacyjnym spacerowym ciągu Lwowa. Jedyny król Rzeczypospolitej, pochodzący z najbliższych okolic Lwowa, przedstawiony został w narodowym stroju, w żupanie i kontuszu, na wspiętym rumaku, przeskakującym obalone Pomnik Jana III Sobieskiego działo, kosz faszynowy i strzaskaną lawetę. Postać króla była zwrócona twarzą na południowy wschód, skąd najczęściej nadchodziło niebezpieczeństwo dla Lwowa. Gdy w lipcu 1944 roku Lwów został ponownie zajęty przez ZSRR, powstał projekt, by Sobieskiego przerobić na... Bohdana Chmielnickiego. W 1950 roku przekazano go jednak władzom polskim. Przez 16 lat stał w parku w Wilanowie, po czym przewieziono go do Gdańska i ustawiono na jednym z głównych placów Starego Miasta Targu Drzewnym. Ponowne odsłonięcie miało miejsce 26 czerwca 1965 roku. Pomnik usytuowano tak, że król zwrócony jest w kierunku zachodnim. Oryginalna tablica z tekstem Królowi Janowi III miasto Lwów została ukryta i zamontowana dopiero po 1989 roku. W drugiej połowie lat 90. pomnik poddano gruntownej renowacji. Odtworzono m.in. wcześniej skradzioną buławę oznakę władzy hetmańskiej. 15

SOPOT Miasto nad Zatoką Gdańską, położone p o m i ę d z y G d a ń - skiem i Gdynią. Sopot jest popularnym kurortem nadmorskim, miastem uzdrowiskowym, znanym również jako miejsce konkursów piosenki, organizowanych od 1961 roku w tutejszej Operze Leśnej. Miasto posiada najdłuższe w Europie molo o drewnianej konstrukcji. Miasto otoczone jest morenowymi wzgórzami porośniętymi pięknymi lasami, granicząc jednocześnie plażami nad Zatoką Gdańską, osłoniętą P ó ł w y s p e m H e l - skim. Dzięki takiemu położeniu Sopot jest znacznie cieplejszym miejscem niż inne nadbałtyckie miejscowości. W Sopocie mieszka tylko ok. 40 tysięcy mieszkańców, a odwiedza to miasto 2 miliony turystów rocznie. Polacy uważają Sopot za letnią stolicę Polski. 16 Latarnia i Zakład Balneologiczny w Sopocie

SOPOCKIE ATRAKCJE Ulica Bohaterów Monte Cassino czyli tzw. Monciak Ulica o długości 635 m, stanowi dziś główny deptak nadmorskiego uzdrowiska, zamknięty dla ruchu samochodowego. Biegnie na miejscu dawnej drogi gruntowej łączącej od XVII w. sopocką wieś z osadą rybacką nad brzegiem morza. W przeważającej części zabudowana jest po obu stronach co najwyżej trzypiętrowymi domami mieszkalnymi z przełomu XIX i XX w. Po obu stronach ulicy mieszczą się liczne sklepy, kawiarnie, bary, restauracyjki, biura podróży i inne placówki usługowe, teatr i dwa kina, a na jej przedłużeniu sopockie molo. W latach 1824-1945 nazywana była ulicą Morską (Seestraße), a w latach 1945-1956 ulicą Konstantego Rokossowskiego. Obecna nazwa ulicy upamiętnia bitwę o wzgórze Monte Cassino w środkowych Włoszech, stoczoną w dniach 11-18 maja 1944 r. z decydującym udziałem 2 Korpusu Polskiego pod dowództwem Władysława Andersa. Krzywy Domek (ul. Bohaterów Monte Cassino 53) Powstały w 2003 r. Krzywy Domek swoim charakterem nawiązuje do bajkowych rysunków Jana Marcina Szancera oraz Pera Dahlberga, a także projektów Gaudiego. Elewacja zewnętrzna obiektu w pełni odpowiada stylistyce Monciaka, harmonijnie nawiązując do gzymsów i poziomów sąsiadujących kamieniczek, przy czym nie ma tu ani jednej prostej linii. Krzywy Domek 17

Molo w Sopocie Molo im. Jana Pawła II w Sopocie (przedłużenie ul. Bohaterów Monte Cassino) Jeden z najpopularniejszych polskich obiektów rekreacyjno-imprezowych, wizytówka Sopotu. Składa się z 2 części: spacerowej o długości 511,5 m z czego 458 m wchodzi w głąb Zatoki Gdańskiej (najdłuższy drewniany pomost w Europie) oraz usytuowanego na lądzie placu o powierzchni 20 tys. m 2. Pokłady dolne mola oraz pokład boczny umożliwiają przybijanie statków pasażerskich oraz jachtów. Stężenie jodu w miejscach najdalej wysuniętych w morze jest dwukrotnie większe niż na lądzie. Część lądowa (Skwer Kuracyjny) to plac, na którym znajdują się: przepiękna zabytkowa fontanna, latarnia morska z punktem widokowym, muszla koncertowa, punkty gastronomiczne oraz dużo zieleni. Na placu mogą być organizowane imprezy masowe, a w okresie zimowym funkcjonuje tu sztuczne lodowisko. Przez cały rok na molo działają Kawiarnia Bursztynowa oraz Restauracja Fregata. Opera Leśna (ul. Moniuszki 12) Opiekę nad obiektem sprawuje Bałtycka Agencja Artystyczna. Historia sceny Opery Leśnej sięga początku ubiegłego stulecia. Uroczyste otwarcie odbyło się 11 sierpnia 1909 roku. Pierwsze przedstawienie, Obóz nocny w Grenadzie Conradina Kreutzera, odbyło się tego samego dnia o godz. 19.00. W roku 1922 wystawiono operę Zygfryd Ryszarda Wagnera. Wysoki poziom artystyczny przedstawienia wzbudził entuzjastyczne recenzje niemieckich krytyków, czego następstwem była decyzja o corocznym urządzaniu festiwali wagnerowskich. Na leśnej scenie opery występowali najlepsi śpiewacy i światowej sławy dyrygenci. Opera Leśna znana jest z Międzynarodowych Festiwali Piosenki organizowanych w tym miejscu od 1961 roku. W 1964 roku Opera Leśna została przykryta dachem, który nie tylko zabezpieczył obiekt przed niespodziankami pogodowymi, ale także znacznie poprawił jego akustykę. Pierwszym spektaklem, jaki odbył się w zadaszonej Operze 18

Grand Hotel w Sopocie Leśnej, była Halka S. Moniuszki (7 lipca 1964 roku). Wydarzenia w 1980 roku spowodowały zamknięcie Opery Leśnej na wiele miesięcy. Dopiero w 1984 roku odbył się ponownie Międzynarodowy Festiwal Piosenki w Sopocie. Oprócz corocznych sopockich festiwali na leśnej scenie miały miejsce liczne koncerty rockowe, bluesowe czy też koncerty muzyki poważnej. Obecnie Opera Leśna uchodzi w opinii fachowców za jeden z najpiękniejszych i najlepszych pod względem akustycznym obiektów w Europie. Teren obiektu zajmuje 4 hektary, na widowni może zasiąść ok. 4400 widzów, kanał dla orkiestry może pomieścić 110 muzyków. Grand Hotel (ul. Powstańców Warszawy 12/14) Pięciogwiazdkowy hotel w Sopocie, zbudowany w latach 1924-1927 z przeznaczeniem głównie dla zamożnych gości kasyna gry (Spielklub Zoppot), stąd i ówczesna nazwa Kasino-Hotel. Projekt był powieleniem wybudowanego w 1911 r. Grand Hotelu w Szczawnie-Zdroju. Był to najdroższy i zarazem najbardziej luksusowy hotel w Sopocie. Obiekt wielokrotnie zapisał się w historii, m.in. po raz pierwszy na początku września 1939 r. Kierował stąd walkami o Oksywie i Półwysep Helski generał lotn. Leonhard Kaupisch ze sztabem, z 1 Odcinka Straży Granicznej, wchodzącego w skład 4 Armii Grupy Armii Północ Wehrmachtu. W dniach 19-26 września 1939 r. hotel peł- 19

nił rolę Kwatery Głównej Adolfa Hitlera, który z Sopotu wyjeżdżał dwukrotnie na przedpola broniącej się Warszawy. We wrześniu 1939 r. przebywał w nim również Hermann Göring. W okresie od jesieni 1944 do 1945 roku pełnił rolę wojskowego szpitala ewakuacyjnego, a od chwili wyzwolenia hotel pełnił rolę siedziby sztabów 49 i 70 armii wchodzących w skład II Frontu Białoruskiego Armii Czerwonej, jak i samego II Frontu. kasyno, trzecie w Polsce po Warszawie i Krakowie. W 2006 roku przeprowadzono w hotelu modernizację, tym samym klasyfikując go wśród obiektów o najwyższym standardzie w kraju. Obecnie hotel występuje pod marką Sofitel, sieci należącej do francuskiej grupy hotelarskiej Accor (obecna nazwa Sofitel Grand Sopot). Jest to najbardziej prestiżowy hotel w całym Trójmieście, najpopularniejszy obok mola i Opery Leśnej obiekt w mieście. Grand Hotel (obecnie Sofitel Grand Sopot) Od 1965 roku przez wiele lat pełnił rolę zaplecza hotelowo-restauracyjnego dla Międzynarodowego Festiwalu Piosenki. Gościły w nim setki znakomitych postaci: mężów stanu (monarchów, prezydentów, premierów, polityków) oraz gwiazd estrady i filmu. W nocy 13 grudnia 1981 roku był terenem akcji ZOMO, kiedy w hotelu aresztowano niemal całą Komisję Krajową NSZZ Solidarność. W 1990 roku w hotelu uruchomiono 20 Dworek Sierakowskich (ul. Czyżewskiego 12) Klasycystyczny dworek Sierakowskich należy do najstarszych zabytków budownictwa sopockiego. Obecnie jako siedziba Towarzystwa Przyjaciół Sopotu pełni rolę jednego z najaktywniejszych w mieście ośrodków życia kulturalnego. Na parterze zachowały się zabytkowe detale: kaflowe piece z końca XVIII w., zdobne dwuskrzydłowe

Dworek Sierakowskich drzwi, liczne okucia metalowe, stiukowe fasady, rozeta i malowidła na suficie. Ściany pokoi dworku służą galerii sztuki współczesnej, w której co roku organizuje się około 15 wernisaży. W każdy czwartek o godzinie 18.00 w dworku odbywają się koncerty muzyki kameralnej (wstęp wolny). Organizowane są również spotkania literackie. Gościł tu m.in. francuski pisarz i rysownik Roland Topor, a także wielu znakomitych poetów i pisarzy polskich: Wojciech Wencel, Olga Tokarczuk, Jerzy Pilch i Andrzej Stasiuk. Hotel Rezydent (plac Konstytucji 3 Maja 3) To uroczy hotel zlokalizowany w sercu miasta, w odległości 500 m od szerokiej piaszczystej plaży i sopockiego molo, przy deptaku Bohaterów Monte Cassino. Stylowe wnętrza odzwierciedlają urok i najlepsze tradycje Sopotu lat dwudziestych ubiegłego wieku, tworząc kameralną i pełną elegancji atmosferę. Hotel Rezydent 21

Ratusz w Sopocie Ratusz (ul. Tadeusza Kościuszki 25-27) Ratusz zbudowano w latach 1910- -1911 według projektu niemieckiego architekta Paula Puchmuellera. Pierwotnie budynek sięgał wieży zegarowej. W latach 1922-1923 rozbudowano go o galerię i salę posiedzeń rady miejskiej. Od 1945 do 1958 roku był siedzibą władz województwa gdańskiego. Obecnie jest siedzibą Urzędu Miejskiego w Sopocie. Grodzisko (ul. Haffnera 63) Grodzisko wczesnośredniowieczne w Sopocie, popularnie zwane Górą Zamkową lub Patelnią, położone jest w odległości 400 m od brzegu morskiego. To najstarszy zabytek Sopotu. Jest to pozostałość po istniejącym w okresie od VIII do X wieku Grodzisku. Jego położenie, niedostępność miejsca, ukształt o w a n i e w a ł ó w ziemnych świadczą, że był to m o c n y p u n k t obronny na terenie Pomorza. Grodzisko Znalezione na tym miejscu przedmioty dowodzą dalekosiężnych kontaktów handlowych mieszkańców grodu. Obiekt ten obok walorów historycznych posiada również walory dydaktyczne za sprawą zorganizowanego miniskansenu archeologicznego, gdzie odtworzono elementy życia grodowego, a organizowane pikniki archeologiczne cieszą się powodzeniem młodzieży i dorosłych. Aleja Niepodległości w Sopocie 22

GDYNIA Gdynia uzyskała prawa miejskie 10 lutego 1926 roku. Impulsem do rozwoju miasta było powstanie portu, który zbudowano w c e l u z a p e w n i e - nia Polsce dostępu do morskich szlaków i bazy marynarki wojennej wobec niepewnej sytuacji w Wolnym Mieście Gdańsk. Sprawiło to, że w ciągu kilkunastu lat po nadaniu praw miejskich Gdynia ze wsi rybackiej przekształciła się w duże miasto. Obecnie to nowoczesny ośrodek gospodarki morskiej, handlu międzynarodowego, nauki i szkolnictwa wyższego, kultury i turystyki. Niespotykana lokalizacja sprawia, że w Gdyni znajdziesz wspaniałe punkty widokowe, trasy spacerowe wzdłuż wybrzeża morskiego, przystanie żeglarskie i jacht kluby. To jedyne miasto w Polsce, i jedno z niewielu w Europie, posiadające tak długą i łatwo dostępną linię brzegową (12,5 km nie licząc terenów portowych). Turystycznym centrum miasta jest Skwer Kościuszki z Molem Południowym, z cumującymi przy nabrzeżu zabytkowymi okrętami i statkami żeglarskimi. Para Kaszubów przy placu Kaszubskim Sea Towers 23

GDYŃSKIE ATRAKCJE Skwer Kościuszki Skwer Kościuszki to jedno z ulubionych miejsc spacerów i wycieczek zarówno turystów, jak i rdzennych mieszkańców Gdyni, a także miejsce wielu koncertów, festynów i innych imprez. Największą dla wszystkich atrakcją są na pewno cumujące przy nabrzeżu zabytkowe okręty i statki żeglarskie. Warto zwiedzić polski niszczyciel ORP Błyskawica oraz najsłynniejszy polski żaglowiec Dar Pomorza. Nieopodal znajduje się Muzeum Oceanograficzne i Akwarium Morskie dostarczające niezapomnianych wrażeń z głębi mórz i oceanów. W sezonie letnim skorzystać można z usług Żeglugi Pasażerskiej, która oferuje rejsy po Zatoce, a wieczorami pełni funkcję pływającej restauracji. Molo w Orłowie Dla amatorów dłuższych spacerów polecamy przejście Bulwarem Nadmorskim, traktem spacerowym mającym około 1500 m długości i prowadzącym z plaży śródmiejskiej do Polanki Redłowskiej. Oprócz funkcji spacerowej pełni on rolę falochronu zabezpieczającego stromy brzeg przed działaniem sztormów. Skwer Kościuszki 24

Przystań żeglugi pasażerskiej przy Skwerze Kościuszki akwarium gdyńskie (al. Jana Pawła II 1) Akwarium Gdyńskie powstało w 1971 roku (pod nazwą Muzeum Oceanograficzne i Akwarium Morskie w Gdyni) w celu gromadzenia i eksponowania zbiorów flory i fauny morskiej. Ekspozycje placówki składają się z części muzealnej i akwaryjnej. Akwarium Gdyńskie jest ogrodem zoologicznym prezentującym największą w Polsce kolekcję zwierząt wodnych (ponad 1500 zwierząt z ok. 180 gatunków z różnych rejonów świata). Głównym celem placówki jest popularyzacja nauki o morzu poprzez działalność ekspozycyjną i edukacyjną. Ciekawi podwodnego świata zobaczą tu różnokolorowe ryby morskie: pławikoniki, błazenki, skrzydlice oraz morskie bezkręgowce: ukwiały, koralowce. W Akwarium Gdyńskim znajdują się również zwierzęta żyjące na pograniczu dwóch środowisk: wodnego i lądowego. Okazy te można odnaleźć w najnowszej, ekspozycyjnej części budynku, którą zamieszkują najcięższe węże świata anakondy zielone, jaszczurki agamy, groźny żółwiak chiński i poskoczki mułowe. Ważnym elementem aktywności Akwarium Gdyńskiego jest działalność edukacyjna. Dzieci i młodzież nie tylko z Trójmiasta, ale i całej Polski korzystają z zajęć na kutrach hydrograficznych i w laboratoriach, poznają tajniki biologii morza podczas warsztatów oraz prezentacji multimedialnych i filmowych. Akwarium Gdyńskie 25

Błyskawica Okręt Muzeum Błyskawica Okręt Muzeum (Skwer Kościuszki) Błyskawica jest jednym z najpiękniejszych okrętów w swojej klasie. Ten polski niszczyciel zbudowano w latach 1935-36 w Wielkiej Brytanii (wyporność 2145/3380 t, prędkość 39 węzłów, 8 dział 102 mm). W 1937 r. pierwszy raz wpłynęła do Gdyni i do rozpoczęcia wojny była w służbie Polskiej Marynarki Wojennej. 30 sierpnia 1939 roku okręt skierowano do Wielkiej Brytanii. Wraz z bliźniaczym Gromem była dumą Małej Floty. Jej załoga walczyła na Morzu Północnym i Śródziemnym, na Atlantyku, kanale La Manche i w Zatoce Biskajskiej. Okręt podczas wojny zniszczył 2 niszczyciele i 2 eskortowce, uszkodził 3 okręty podwodne, zestrzelił 3 samoloty nieprzyjacielskie. Od 1976 roku pełni funkcję muzeum, jednego z nielicznych obok Aurory, Wazy czy Victory. Oprócz uzbrojenia widocznego na pokładzie, można poznać w jej wnętrzu tradycje Polskiej Marynarki Wojennej. Błyskawica Okręt Muzeum 26

Dar Pomorza (Skwer Kościuszki) 27 maja 1983 r. Dar Pomorza, jeden z najpiękniejszych zachowanych żaglowców na świecie, rozpoczął nowy etap swojej historii jako statek-muzeum, stając się pomnikiem i symbolem tradycji i dążeń morskich Polaków. Stoi zacumowany przy swym starym nabrzeżu w porcie gdyńskim. Co rok odwiedza go ponad 100 000 osób. Turyści rozpoczynają wędrówkę po statku od wystawy opowiadającej o jego historii, a następnie przechodzą kolejno przez najciekawsze pomieszczenia. Zwiedzają międzypokład (gdzie mieszkali praktykanci), maszynownię, magazyn żagli, mesę oficerską, salon komendanta, kabinę nawigacyjną, kuchnię oraz górne pokłady. Biała fregata, od 70 lat nieodłącznie związana z Gdynią, została zbudowana w roku 1909 w stoczni Blohm-Voss w Hamburgu jako statek szkolny niemieckiej marynarki handlowej. Wodowana 18 września 1909 r. otrzymała nazwę Prinzess Eitel Friedrich. Służbę rozpoczęła 6 kwietnia 1910 r., wychodząc w dziewiczy rejs do Christiansand i Antwerpii. Po klęsce Niemiec w I wojnie światowej, w roku 1919 przejęli statek Francuzi, przeprowadzając go do portu Saint Nazaire. W roku 1926 otrzymał nową nazwę Colbert i miał zastąpić francuski żaglowiec szkolny Richelieu (plan ten nie doczekał się realizacji). W roku 1927 fregata przeszła na własność barona de Foreste, który zamierzał przekształcić ją w jacht Dar Pomorza oceaniczny, ale i ten pomysł nie został urzeczywistniony. W roku 1929 statek został zakupiony z datków społecznych przez Pomorski Komitet Floty Narodowej za sumę 7000 funtów szterlingów. Miał zastąpić wysłużony już bark szkolny Lwów. Fregata otrzymała wówczas kolejną nazwę Dar Pomorza, dla upamiętnienia ofiarności pomorskiego społeczeństwa. 19 czerwca 1930 r. Dar Pomorza po raz pierwszy stanął na gdyńskiej redzie. W ciągu 51 lat służby dla Polskiej Marynarki Handlowej odbył 102 rejsy szkolne, przebywając pół miliona mil morskich. Na jego pokładzie przeszkolono 13 384 słuchaczy Szkoły Morskiej. W dziennikach okrętowych zapisano m.in. przejście 27

Dar Pomorza przez równik (22 listopada 1931), podróż dookoła świata w latach 1934-1935, opłynięcie groźnego przylądka Horn (1 marca 1937). W czasie II wojny światowej internowany przez Szwedów, od 1 września 1939 do 21 października 1945 stał w Sztokholmie. Do Gdyni wrócił 24 października 1945 r. i wkrótce wznowił służbę jako statek szkolny Państwowej Szkoły Morskiej. Dwukrotnie wygrał Operation Sail; w roku 1980 zdobył Cutty Sark Trophy. Czołowe pozycje w regatach zajmował w latach 1974, 1976 i 1978. Ostatni rejs odbył we wrześniu 1981 r. do fińskiego portu Kotka. 4 sierpnia 1982 r. formalnie wycofano Dar Pomorza ze służby. W tym samym czasie podniesiono banderę na jego następcy, Darze Młodzieży, zaprojektowanym i zbudowanym w Gdańsku. 16 listopada 1982 r. Dar Pomorza został przekazany Centralnemu Muzeum Morskiemu. Podstawowe dane techniczne: długość z bukszprytem 91 m, szerokość - 12,6 m, zanurzenie 5,7 m, tonaż 1561 BRT, 2 pokłady, 28 osób załogi, 150-200 uczniów-praktykantów. Prędkość pod żaglami: średnio 5 węzłów, największa osiągnięta 17 węzłów. Latarnia przy Skwerze Kościuszki 28

Pomnik Antoniego Abrahama Pomnik znajduje się na placu Kaszubskim w gdyńskiej dzielnicy Śródmieście. Plany budowy pomnika lub fontanny upamiętniające kaszubskiego aktywistę istniały już przed wybuchem II wojny światowej w zamyśle gdyńskich radnych. Nie został on zrealizowany. Decyzja o budowie pomnika została podjęta w 1995 roku. Impulsem do tej decyzji była inicjatywa działaczy Zrzeszenia Kaszubsko-Pomorskiego. Pomnik ma wysokość 4 m. Jego cokół przedstawia napis Antoni Abraham 1860-1923 Syn Ziemi Kaszubskiej Bojownik o jej polskość. Autorem pomnika jest Stanisław Szwechowicz. Pomnik Antoniego Abrahama Port w Gdyni 29

GDAŃSK 30

SOPOT 31

GDYNIA 32

Zdjęcia: Dariusz Bednarek, Maciej Klamann Mapy: Emilia Skłucka Skład komputerowy: Jacek Mroczek ISBN 978-83-7898-404-7