Subcarpathian voivodship Local culture as an important part of our identity Rzeszów, 2014 This brochure was prepared by students from SP10 Rzeszów as a part of European project Differences bring Us together 1
Contents Województwo Podkarpackie... 3 The Podkarpackie Voivodship... 3 Chleb nasz powszedni... 4 Daily bread... 4 Lista Produktów Tradycyjnych... 4 List of Traditional Products... 4 Święto chleba... 6 Bread Festiwal... 6 Garncarstwo... 7 Pottery... 7 Miód... 9 Honey... 9 Wiklina... 11 Wicker... 11 Sztuka ludowa... 12 Folk art... 12 Wedding traditions in Poland... 15 Weddings in Poland - old customs... 15 Present wedding in Poland... 15 2
Lokalna kultura jako ważny element naszej tożsamości Local culture as an important part of our identity Województwo Podkarpackie The Podkarpackie Voivodship Województwo podkarpackie, położone na południowo- wschodnim krańcu Polski, to region charakteryzujący się niezwykłą różnorodnością przyrodniczą i kulturową. Zajmuje obszar niemal 18 000 km 2, zamieszkały przez ok. 2,1 mln ludzi. 2.1 million. The Podkarpackie Voivodship, located in the south- eastern extremity of Poland, features unusaul natural and cultural diversity. It comprises an area of almost 18,000 km 2 and has a population of about Województwo podkarpackie jest regionem, w którym od wieków przenikały się różne kultury, tradycje i religie. Obok Polaków i Żydów żyli tu również Łemkowie, Bojkowie, Ukraińcy, Wołochowie i Słowacy. Przetrwało tu wiele dawnych zwyczajów i obrzędów, które przypominane są podczas różnego rodzaju imprez folklorystycznych. For many centuries this area was a melting pot of cultures, traditions and religions. Besides Polish and Jewish people the region was a home for Łemko and Bojko ethnic groups, Ukrainians, Vlachs and Slovaks. 3
A great deal of old traditions and rituals have survived until today and are recalled during various events. Herb województwa podkarpackiego Coat of arms the Podkarpackie Voivodship Chleb nasz powszedni Daily bread W Podkarpackiem przetrwały dawne tradycje wypieku, dzięki którym nie zanikł zapach i smak wiejskiego świeżo pieczonego chleba. The ancient traditions of bread making in Podkarpacie still remain, and the smell and taste of fresh country bread have not disappeared. Lista Produktów Tradycyjnych List of Traditional Products 4
Dzięki staraniom podkarpackich piekarzy, na Liście Produktów Tradycyjnych, umieszczono kilka tutejszych chlebów. Thanks to Podkarpacie bakers effort, several kinds of the local bread have been placed on the List of Traditional Products. Należą do nich: Those include: Chleb razowy łańcucki na liściu kapusty Wholemeal bread on a cabbage, leaf from Łańcut Chleb sędziszowski żytni 5
Rye bread from Sędziszów Chleb flisacki Bargemen s bread Chleb chwałowski Chwałowski bread Staropolski chleb sanacyjny, pieczony na drewnie i liściach kapusty Old Polish Sanacyjny bread, baked on wood and cabbage leaves Święto chleba Bread Festiwal W wielu miejscowościach województwa podkarpackiego organizowane są imprezy pod nazwą Święto Chleba. Many villages and towns of Podkarpacie host events called Bread Festival. 6
Do najbardziej znanych należy Święto w Dźwiniaczu Dolnym koło Ustrzyk Dolnych, podczas którego odbywa się pieczenie chleba na liściach chrzanu. The best- known include the celebrations in Dźwiniacz Dolny near Ustrzyki Dolne, where visitors can see the process of backing bread on horseradish leaves. Święto w Dźwiniaczu Dolnym The celebrations in Dźwiniacz Dolny Garncarstwo Pottery Niewielka podkarpacka miejscowość Medynia Głogowska i otaczające ją wioski stały się jednym z największych ośrodków garncarskich w Polsce. Toczono tu i wypalano głównie naczynia użytkowe wyrabiając też przy okazji gliniane zabawki. Medynia Głogowska, a small village in Podkarpacie, and the neighbouring hamlets became one of the largest pottery centres in Poland. The ceramic ware which was rolled and fired here included household pottery as well as clay toys. 7
Obecnie tajniki garncarstwa poznać można w znajdującej się w Medyni zagrodzie garncarskiej, gdzie w otoczeniu XIX wiecznych budynków z zachowanym tradycyjnym piecem do wypalania organizowane są warsztaty i Jarmark Garncarski. Now the secrets of pottery can be learned at the Pottery Farm located in Medynia, where Pottery Fairs and workshops are organised in the surrounding of the 19th century buildings and the pottery historic kiln. 8
Jarmark Garncarski Pottery Fair Miód Honey 9
Miód to prawdziwy skarb natury. Produkt ten (jedyny, który sie nie psuje) słynie od wieków z licznych właściwości leczniczych I walorów smakowych. Honey is a real natural treasure. This product (the only one that does not deteriorate) has been famed for centuries for its healing qualities and flavour. Na Podkarpaciu pszczelarstwo ma bogate tradycje. Pierwsze wzmianki o tutejszym bartnictwie pochodzą z połowy XV w. Również obecnie jest Podkarpacie jednym z najlepiej rozwiniętych regionów pszczelarskich w Polsce. Beekeping has rich traditions in Podkarpacie. The first references to local honey gatherers date from the mid-15th century. It is a known fact that apiculture used to be an important part of the Podkarpacie economy. 10
Podkarpacki miód spadziowy Podkarpacki honeydew honey Co roku w wielu miejscowościach region (m.in. w Trzcianie k. Rzeszowa, Strzyżowie) organizowane są imprezy pod nazwą Święto Miodu. Many villages and towns (e.g. Trzciana near Rzeszów, Strzyżów) hold annual events called Honey Festival which are very welcome by trhe public. Wiklina Wicker 11
Europejskim zagłębiem wikliniarstwa jest podkarpackie miasteczko Rudnik nad Sanem oraz jego okolice. Tradycje plecionkarskie w Rudniku, Nowej Sarzynie i Kamieniu są nadal żywe. Wyplatane z wikliny wyroby, np. koszyki, meble są- z racji wysokiej jakości wykonania I oryginalnego wzornictwa wysoko cenione w świecie. Rudnik on the San River and its surroundings are one of the largest European centres for the wickers weaving. The wicker work traditions in Rudnik, Nowa Sarzyna and Kamień are still alive. Products include for example baskets, furniture, and their high quality and unique design contribute to their world renown. Podczas organizowanych w regionie cyklicznych imprez wikliniarskich (,,Wiklina- Rudnik nad Sanem,,, Wiklinowe sploty w Łowisku koło Kamienia,,,Koszykalia w Bandrowie) odbywają się m.in. targi wikliny użytkowej oraz pokazy rzemieślników. Numerous events devoted to wickerwork are organised here (e.g. Wicker- Rudnik on the San River, Wicker Braid in Łowisko near Kamień, Basket Festival in Bandrów) and they host fairs of wicker products as well craftsmen shows. Sztuka ludowa Folk art 12
W podkarpackiej tradycji i kulturze ludowa tworczość artystyczna zajmuje szczególne miejsce. Od dawien dawna tutejsi artyści ludowi rzeźbią w drewnie, malują na szkle i płótnie, wyrabiają swe dzieła ze skóry gliny, wikliny, bibuły, korzeni czy słomy, zajmują się tkactwem, hafciarstwem i snycerstwem. Folk art activity holds a very special place in the traditions and culture of Podkarpacie. For centuries folk artists have been making wood sculptures, paintings of glass or canvass, creating artistic works of leather, clay, tissue, wicker, roots or straw. Some choose weaving, embroidery or wood- carving. Drewniane rzeźby Wood sculptures Dzieła podkarpackich twórców, z których każde jest swoistym unikatem, wypełniają liczne galerie. Jedną z ciekawszych jest Karpacka Galeria Soroczka, 13
która łącząc tradycje z nowoczesnością, w internecie promuje rękodzieło artystyczne, wykonywane zgodnie z dawną tradycją ludową rdzennych mieszkańców polskich Karpat. The unique works by local artists can be seen in numerous galleries. One more of interesting galleries in the region is the Soroczka Carpathian Gallery which combines tradition with modernity by promoting on the internet, artistic handicrafts made in accordance with the old traditions of the native inhabitants of the Polish Carpathian Mountains. Serdecznie zapraszamy do odwiedzenia naszego regionu Cordially invite you to visit our region 14
Wedding traditions in Poland Weddings in Poland - old customs In the old days, marriages were sometimes contracted while the couple was very young. Swaty zrękowiny it is an old polish custom where the boy's parents choose a certain girl to marry their son. They meet the girl's parents, and if the latter agreed, the boy's parents brought him to the girl's home so that they could meet. Często w danych czasach małżeństwo było zaaranżowane gdy para była bardzo młoda. Swaty-zrękowiny jest to stary polski obyczaj gdzie rodzice pana młodego wybierali odpowiednią dziewczynę do małżeństwa z ich synem. Spotykali się z rodzicami pani młodej i jeżeli odpowiedź była pozytywna wtedy rodzice pana młodego przyprowadzili go do domu pani młodej, aby para mogła się poznać. The brides house was painted with lime and sometimes parents were hanging wreaths and wagon wheels to decorate the house. In the noble`s houses there were Kilimy rugs and Kobierzec - a kind of carpets. Dom, w którym była panna na wydaniu był pomalowany wapnem i czasami rodzice wywieszali wieńce i koło wozowe, aby udekorować dom. W domach szlacheckich były wywieszane tak zwane Kilimy i Kobierzec rodzaj dywaników. If the reply was positive the boy and girl`s parents were dealing with the organisation of the wedding whereas the reply was negative the girl`s parents were given czarna polewka it is kind of soup which was made from animals` blood. In the area around Rzeszow Watermelon was a symbol of negative reply. Jeżeli odzew był pozytywny rodzice pani i pana młodego zajmowali sie organizacją wesela, natomiast jeśli odzew był negatywny rodzice pani młodej podawali czarną polewka jest to rodzaj zupy, która została zrobiona z krwi zwierzęcej. W części Rzeszowa symbolem odmowy był melon. In the XVII century the nobles and gentry were given a signet ring for bride as a symbol of engagement. W XVII wieku szlachta dawała sygnet dla pani młodej jako symbol zaręczyn. Present wedding in Poland 15
Obecnie śluby w Polsce Since 1993 when the concordat came into life, which was established between the Apostolic Capital City and Poland, that is from 25th April 1998 in Poland.There are three acceptable types of marriage ceremonies in Poland: Od wejścia w życie konkordatu z 1993 r., zawartego między Stolicą Apostolską a Rzeczypospolitą Polską, czyli od 25 kwietnia 1998 r. w Polsce są dopuszczalne trzy rodzaje ślubów: Civil ceremony the marriage is taken in the presence of the authorized employee of an office of the marital status, after filing the declaration of intent on entering the state of marriage. Ślub Cywilny - zawierany jest w obecności uprawnionego pracownika Urzędu Stanu Cywilnego, po złożeniu oświadczenia woli o wstąpieniu w związek małżeński. Church ceremony it is contained in the church in the presence of the priest not registered with the registry office, according to the Polish law the couple is not in the state of marriage. Ślub Kościelny zawierany w kościele w obecności księdza nie zarejestrowany w urzędzie stanu cywilnego, czyli w świetle prawa polskiego para nie jest małżeństwem. Concordat marriage 70% of marriages of that kind taken in Poland. It is both civil and church ceremony and takes place in a church. Ślub Konkordatowy - (70% zawieranych w Polsce). Jest to zarówno ślub cywilny jak i kościelny i zawierany jest w kościele. The marriage vows in Poland take two single persons of opposite sex. Striking the relationship up is possible in case of persons who are eighteen years old. According to 16
the Polish law, the couple cannot get marry, if related, adopted, incapacitated, or feeble-minded persons of the same sex. Przysięgę małżeńską składają w Polsce dwie osoby stanu wolnego i odrębnej płci. Zawarcie związku możliwe jest w przypadku osób, które ukończyły osiemnasty rok życia. Nie może, wg polskiego prawodawcy, zawrzeć związku małżeńskiego dwoje osób tej samej płci, spokrewnionych, przysposobionych, ubezwłasnowolnionych, czy niedorozwiniętych umysłowo. The solemnization of a marriage requires the participation of two witnesses and after the vows an act of the solemnization of a marriage is received. Zawarcie małżeństwa wymaga obecności dwóch świadków, a po uroczystym złożeniu przysięgi małżeńskiej otrzymuje się akt zawarcia małżeństwa. Traditionally the marriage ceremony mainly takes place in the parish of a bride. In final years, pairs are diverging from practising this custom and are deciding to set the ceremony up in the parish of the bridegroom, or in other, e.g. in the parish which the engaged couple attended while studying. Zgodnie z tradycją, ślub przeważnie odbywa się w parafii Panny Młodej. W ostatnich latach, zdarza się, że pary odchodzą od praktykowania tego zwyczaju i decydują się na urządzenie ceremonii w parafii Pana Młodego, bądź w innej, np. w parafii do której para narzeczeńska uczęszczała podczas studiowania. Preparations for the concordat marriage have to start no later than six months before the ceremony. Documents required are: the baptism certificate, the certificate of confirmation and identity cards of fiancées. Also the certificate of premarital course and compulsory meetings at the family clinic, as well as the document confirming there are no legal contraindication of the couple to marry. Przygotowania do ślubu konkordatowego rozpoczyna się co najmniej sześć miesięcy przed planowaną datą uroczystości. Wymagane są dokumenty takie jak świadectwo chrztu, świadectwo bierzmowania i dowody osobiste narzeczonych. Konieczne jest także zaświadczenie ukończenia kursu przedmałżeńskiego oraz obowiązkowych spotkań w poradni rodzinnej, a także zaświadczenie z Urzędu Stanu Cywilnego o braku okoliczności wykluczających zawarcie małżeństwa. 17
The marriage ceremony has very ceremonial character. A bride according to custom is dressed in a white long dress and the veil, and the bridegroom is dressed in the suit. Right behind the happy couple a couple of witnesses is in a chuch which with one's signatures are confirming the fact of entering into marriage. After the solemn homily young fiancés are taking an oath for themselves, answering questions of the priest. They are putting rings on for themselves mutually in token of the conclusion of the marriage contract. Ceremonia ślubna ma bardzo uroczysty charakter. Panna Młoda zwyczajowo ubrana jest w białą długą suknię oraz welon, a Pan Młody w garnitur. Tuż za parą młodą w kościele znajduje się para świadków, którzy swoimi podpisami potwierdzają fakt zawarcia związku małżeńskiego. Po podniosłej homilii młodzi narzeczeni składają sobie przysięgę, odpowiadając na pytania kapłana. Zakładają sobie wzajemnie obrączki na znak zawarcia umowy małżeńskiej. According to the old tradition, a groom arrives with his parents at the house of a bride just before the wedding ceremony. At that time, both parents and parentsin-law give their blessing to the couple. They enter the church together and walk up to the altar followed by two witnesses and the parents. In Poland, it is quite unusual for the bride to be walked down the aisle or to have bridesmaids and groomsmen in a wedding. The couple is assisted by two witnesses, a man (usually grooms' side) and a woman (usually brides' side) who are either family members or close friends. Zgodnie ze starą tradycja, pan młody wraz z rodzicami przyjeżdża do domu pani młodej przed ślubem. W tym czasie, rodzice jak i chrzestni błogosławią parę młodą. Razem wchodzą do kościoła aż do ołtarza wraz z dwoma świadkami i rodzicami. W Polsce nie ma zwyczaju aby pani młoda sama szła do ołtarza jak i rzadko spotyka się że pani młoda i pan młody mają drużki i drużbów. Parze asystują dwoje świadków, mężczyzna (po stronie pana młodego) i kobieta (po stronie pani młodej), którzy są członkami rodziny bądź bliskimi znajomymi. The Polish bride traditionally wears a white dress and a veil. The groom, on the other hand, usually wears a fitted suit with a bow tie and a boutonnière that matches the brides' bouquet. During the ceremony, wedding rings are exchanged and both the husband and wife wear them on their right hand. Right after the ceremony, the closest family and all the guest form a line in the front of the church to congratulate the newlyweds and wish them love and happiness. As soon as the married couple leave the church they get showered with rice for luck or guests drop coins at their 18
feet for them to pick up. This is done to ensure a good and prosperous future for the newlyweds. W Polsce pani młoda ubrana jest w białą suknię oraz welon. Pan młody ubrany jest w dopasowany garnitur wraz z krawatem i butonierką, która pasuje kolorem do kwiatów pani młodej. Podczas ceremonii para młodych wymienia się wzajemnie obrączkami, wkładając sobie jest na palec prawej ręki. Zaraz po ceremonii zaślubin zebrani goście gratulują młodej parze i życzą miłości i szczęścia. Po opuszczeniu kościoła para młodych zostaje obrzucona ryżem na szczęście albo monetami. Zwyczaj ten ma zapewnić młodej parze dobrą przyszłość. The married couple is welcomed at the reception place by the parents with bread and salt. The bread symbolizes the prosperity, salt stands for hardship of life, the parents wish the young couple that they never go hungry and learn how to deal with every day hardships together. The wedding party lasts (and the bride and groom remain) until the last guest leaves, usually until morning. Para młodych po przybyciu do lokalu weselnego zostaje przywitana chlebem i solą przez rodziców, którzy życzą młodej parze, aby nie zaznali biedy, głodu i jak sobie radzić w codziennym życiu. Chleb symbolizuje powodzenie, sól symbolizuje dostatnie życie. Przyjęcie weselne trwa do białego rana i ostatniego gościa. 19
20