STANDARDY WYMAGAŃ W ZAKRESIE WIEDZY CHEMICZNEJ UCZNIA GIMNAZJUM SUBSTANCJE I ICH WŁAŚCIWOŚCI -wymieni zasady obowiązujące w szkolnej pracowni chemicznej A -nazwie podstawowe szkło i sprzęt laboratoryjny A -wymieni właściwości fizyczne i chemiczne substancji B -podzieli proste mieszaniny na jednorodne i niejednorodne B -wymieni sposoby rozdziału prostych mieszanin B -odróżni przemianę chemiczną od fizycznej w prostych przypadkach C -zdefiniuje pojęcia: chemia, pierwiastek, związek chemiczny, metal, niemetal, substraty, produkty A -poda nazwy i symbole najważniejszych pierwiastków A -wyjaśni dlaczego chemia jest nauką przydatną ludzkości i gdzie spotyka się z nią w życiu codziennym B -wyjaśni czym różni się ciało fizyczne od substancji B -odróżni mieszaninę jednorodną od niejednorodnej i rozdzieli jej składniki C -wskaże przemianę chemiczną i przemianę fizyczną B -wymieni podstawowe symbole pierwiastków chemicznych i poda ich nazwy A -wyjaśni potrzebę wprowadzenia symboliki chemicznej B -odróżni reakcje syntezy, analizy, wymiany C -wskaże różnice między utlenianiem a spalaniem B - odróżni pierwiastki od związków chemicznych B -stosuje zasady bezpiecznej pracy w laboratorium C -zbada właściwości fizyczne różnych substancji C -korzysta z tablic chemicznych podczas odczytywania właściwości C -sporządzi odpowiednią mieszaninę i rozdziela ją na składniki wyjściowe D -formułuje obserwacje i wnioski na podstawie przeprowadzonego doświadczenia D -przeprowadzi proste doświadczenia obrazujące przemianę fizyczną i chemiczną C -odróżni przemianę fizyczną od chemicznej C -zapisuje i interpretuje przebieg reakcji wymiany, analizy, syntezy B -dokonuje rozdziału substancji ze względu na jej właściwości i skład B -rozdziela składniki dowolnej mieszaniny C -udowodni, że woda i dwutlenek węgla to związki chemiczne D -przewidzi, określi i uzasadni typ reakcji chemicznej na podstawie obserwacji eksperymentu D -identyfikuje biegle substancje o podanych informacjach cząstkowych C ATOMY I CZĄSTECZKI -zdefiniuje pojęcie atomu i cząsteczki oraz liczby masowej i atomoweja -wymieni elementy budowy atomu A -zdefiniuje pojęcie izotopów i ich najważniejsze zastosowanie A -wymieni główne rodzaje promieniowania i określi ich wpływ na organizmy żywe A -wyjaśni czym różni się atom od cząsteczki B -zdefiniuje wartościowość pierwiastka A -nazwie proste związki chemiczne o podanych wzorach B -interpretuje jakościowo i ilościowo zapisy liczby atomów i cząsteczek w prostych przypadkach C -zdefiniuje prawo okresowości -odczyta liczbę masową i atomową pierwiastka w układzie okresowym B -obliczy masę atomowa i cząsteczkową C
-wyjaśni poglądy na budowę atomu B -zdefiniuje pojęcie: elektrony walencyjne A -wyjaśni dlaczego atom jest elektrycznie obojętny B -obliczy liczbę cząstek elementarnych w prostszych przypadkach C -wyjaśni różnice w budowie izotopów wodoru B -wymieni jakiego rodzaju informacji dostarcza układ okresowy o budowie atomu B -wyjaśni na czym polega tworzenie się wiązania kowalencyjnego B -wymieni wartościowości podstawowych pierwiastków A -buduje modele prostych cząsteczek C -interpretuje jakościowo i ilościowo zapisy liczby atomów i cząsteczek w dowolnych przypadkach C -zapisuje wzory strukturalne prostych związków chemicznych C -zobrazuje eksperymentalnie ziarnistość budowy materii C -sprawnie określi skład atomu na podstawie liczby atomowej i masowej oraz narysuje jego model C - wyjaśni dlaczego masy atomowe nie są liczbami całkowitymi B -wyjaśni zagrożenia związane z promieniotwórczością B -wskaże położenie pierwiastka w układzie okresowym na podstawie budowy atomu i odwrotnie C -zobrazuje tworzenie się wiązania kowalencyjnego w prostych przypadkach C -ustali wzory sumaryczne i strukturalne cząsteczki na podstawie wartościowości pierwiastków i odwrotnie C -poda nazwę związku chemicznego na podstawie wzoru i odwrotnie C -zapisze i odczyta równania prostszych reakcji chemicznych C -modelowo przedstawi równanie reakcji chemicznej C -formułuje obserwacje i wnioski na podstawie przeprowadzonego doświadczenia D -wyjaśni konieczność wprowadzenia atomowej jednostki masy u B -sprawnie wylicza masę zarówno w jednostkach u jak i w gramach C -przewidzi właściwości pierwiastka na podstawie jego położenia w układzie okresowym D -sprawnie zapisuje wzory elektronowe różnych cząsteczek C -biegle zapisuje i interpretuje równania różnych reakcji chemicznych C -identyfikuje substancje mając podane o nich informacje cząstkowe C POWIETRZE I JEGO SKŁADNIKI -sklasyfikuje powietrze jako mieszaninę gazów B -wymieni właściwości tlenu, azotu, dwutlenku węgla B -wymieni typy reakcji chemicznych A -wymieni główne zanieczyszczenia powietrza i ich skutki B -określi rolę tlenu w przyrodzie B -wymieni przykłady gazów szlachetnych A -wymieni składniki powietrza i określi ich rolę w środowisku B -wymieni sposoby otrzymywania tlenu, wodoru, dwutlenku węgla A -wyjaśni zjawiska takie jak: efekt cieplarniany, kwaśne deszcze, dziura ozonowa B -wylicza zagrożenia będące skutkiem różnych zanieczyszczeń powietrza B -wymienia stałe i zmienne składniki powietrza B -wylicza przybliżoną objętość tlenu i azotu w sali lekcyjnej D -zbada przybliżony skład powietrza C -otrzyma tlen, dwutlenek węgla i wodór C -wykaże zależność między rozwojem cywilizacji a występującymi zagrożeniami D -zaproponuje sposoby walki z zanieczyszczeniami powietrza D -rozwiązuje zadania rachunkowe dotyczące składu powietrza o podwyższonym stopniu trudności C
WODA I ROZTWORY WODNE -wymieni stany skupienia wody A -wyliczy podstawowe właściwości wody A -zapisze wzór sumaryczny i strukturalny wody A -zdefiniuje pojęcia: roztwór, r.nasycony, r.nienasycony, r.przesycony, rozpuszczalność, stężenie procentowe, topnienie, parowanie, krzepnięcie, wrzenie, skraplanie, sublimacja, resublimacja A -wyróżni w roztworze rozpuszczalnik i substancję rozpuszczoną B -wymieni czynniki wpływające na szybkość rozpuszczania się substancji A -rozróżni istnienie roztworów właściwych, koloidalnych i zawiesin A -wskaże różnice między roztworem właściwym, koloidalnym i zawiesiną A -wymieni przykłady substancji łatwo i trudno rozpuszczalnych w wodzie A -wyjaśni efekt Tyndalla B -wyjaśni jak z roztworu nasyconego otrzymać nienasycony i odwrotnie C -uzasadni, że woda jest niezbędna do życia roślin, zwierząt i ludzi D -porówna wodę destylowaną z wodą naturalną B -zapisze równania reakcji syntezy wody C -wyjaśni tworzenie się wiązania kowalencyjnego spolaryzowanego na przykładzie cząsteczki wody C -wyjaśni jakie znaczenie ma obieg wody w przyrodzie B - porówna proces rozpuszczania z procesem krystalizacji B -formułuje obserwacje i wnioski na podstawie przeprowadzonego doświadczenia D ocenę bardzo dobra -udowodni eksperymentalnie, że woda jest związkiem wodoru i tlenu D -wyjaśni dlaczego ciepła woda wlana z kranu do naczynia szklanego jest mętna B -eksperymentalnie wykaże czy dana próbka jest roztworem nasyconym czy nienasyconym D - poda przykłady zastosowania procesu krystalizacji w życiu codziennymi przemyśle A -obliczy stężenie procentowe roztworu powstałego przez zmieszanie dwóch roztworów o znanym stężeniu C -obliczy stężenie procentowe wykorzystując gęstość substancji C PODSTAWY OBLICZEŃ CHEMICZNYCH -poda wzór na podstawie którego wyliczyć można stężenie procentowe A -obliczy stężenie procentowe roztworu poprzez podstawienie do wzoru C - zna treść prawa zachowania masy;a - zna treść prawa stałości składu;a - zna wzór na gęstość substancji;a - odczytuje z tablic chemicznych gęstości substancji;c - oblicza masy cząsteczkowe prostych związków chemicznych C - wie, co to jest stężenie roztworu;b - wie, co to jest stężenie procentowe roztworu;b - wskazuje znane z życia codziennego przykłady roztworów o określonych stężeniach procentowych; C - odczytuje rozpuszczalność substancji z wykresu jej rozpuszczalności B -wyjaśni kolejne czynności podczas przygotowywania roztworu o określonym stężeniu procentowym B -odczyta z krzywej rozpuszczalności rozpuszczalność danej substancji w określonej temperaturze B -wyjaśni na czym polega proces krystalizacji B -przekształci wzór na stężenie procentowe i wyliczy masę substancji rozpuszczonej, masę roztworu, masę wody C -wyjaśni co oznacza, że roztwór jest n% B - wykonuje proste obliczenia oparte na prawie zachowania masy;c
- wykonuje proste obliczenia oparte na stałości składu C - oblicza skład procentowy cząsteczki prostych związków chemicznych; C - zna jednostki gęstości;b - podstawia dane do wzoru na gęstość substancji;c -dokona obliczeń z wykorzystaniem krzywej rozpuszczalności C -wymieni przykłady roztworów o różnym stężeniu spotykane w życiu codziennym B -wymieni kolejne czynności prowadzące do otrzymania określonej ilości roztworu o danym stężeniu procentowym C -obliczy stężenie roztworu powstałego przez zatężanie lub rozcieńczanie roztworu C -zdefiniuje roztwór stężony i rozcieńczony A - prawidłowo przelicza jednostki gęstości;c - oblicza, ile wody należy dodać do danego roztworu w celu rozcieńczenia go do wymaganego stężenia;c - oblicza masę substancji, którą należy dodać do danego roztworu w celu zatężenia go do określonego stężenia procentowego;c - oblicza, ile wody należy odparować z danego roztworu w celu zatężenia go do określonego stężenia procentowego;c - wykonuje obliczenia oparte na prawach zachowania masy i stałości składu w zadaniach różnego typu;d - rozumie znaczenie obu praw w życiu codziennym i procesach przemysłowych;d - wykorzystuje znajomość masy cząsteczkowej w obliczeniach, które doprowadzają do określenia składu procentowego danego związku chemicznego;d ocenę bardzo dobra -obliczy stężenie procentowe roztworu powstałego przez zmieszanie dwóch roztworów o znanym stężeniu C -obliczy stężenie procentowe wykorzystując gęstość substancji C - sprawnie rozwiązuje zadania rachunkowe wykorzystując poznane prawa chemiczne C - wykonuje obliczenia liczby atomów i ustala rodzaj atomów na podstawie znajomości masy cząsteczkowejd - wykorzystuje zależności miedzy masą, objętością i gęstością w rozwiązywaniu zadań rachunkowych D KWASY I ZASADY -zdefiniuje pojęcie kwasu, zasady, wodorotlenku A -wymieni kwasy występujące w jego otoczeniu A -odróżni kwasy tlenowe od beztlenowych B -odróżni kwas od wodorotlenku B -odróżni wodór od reszty kwasowej w kwasie B -odróżni metal i grupę wodorotlenową w wodorotlenkach B -wyjaśni pojęcie wskaźnika B -określi zmiany barwy oranżu metylowego i fenoloftaleiny w roztworze kwasu i zasady B - poda nazwy kwasów i wodorotlenków na podstawie wzoru sumarycznego B -wymieni rodzaje odczynów roztworów A -wymieni metody otrzymywania kwasów i wodorotlenków oraz zasad A -zapisze wzory sumaryczne i strukturalne oraz poda nazwy kwasów i wodorotlenków C -określi zmiany barwy poznanych wskaźników B -określi wartościowość reszty kwasowej w cząsteczce kwasu C -poda właściwości i zastosowania poznanych kwasów i wodorotlenków B -wyjaśni pojęcia: dysocjacja elektrolityczna, jon, kation, anion A -poda skład jakościowy i ilościowy kwasu i wodorotlenku na podstawie wzoru sumarycznego B -wyjaśni pojęcia: wapno palone, gaszone, lasowanie, gaszenie A -zdefiniuje pojęcia: odczyn kwaśny, zasadowy, obojętny A -zapisze równania reakcji otrzymywania kwasów i wodorotlenków C -określi odczyn roztworów B -wyjaśni dlaczego podczas pracy z kwasami i zasadami należy zachowywać szczególną ostrożność B -zapisze równania reakcji dysocjacji kwasów i zasad C
-zapisze wzory kwasów i zasad znając jony C -uzasadni w jaki sposób należy rozcieńczać kwas B -zdefiniuje pojęcie higroskopijności A -zbada właściwości kwasów i zasad C -wyjaśni dlaczego stężony kwas siarkowy (VI) pozostawiony w otwartym naczyniu zwiększa swoją objętość B -wskaże podobieństwa i różnice w budowie cząsteczek związków powstałych w reakcjach tlenków metali i niemetali z wodą A -wyjaśni na jakiej podstawie można dokonać podziału produktów reakcji tlenków metali i niemetali z wodą na kwasy i zasady B -poda doświadczalny sposób wykrywania wodnych roztworów kwasów i zasad C -poda zależność między wartościami ph a odczynem roztworu C -zidentyfikuje kwasy i wodorotlenki na podstawie podanych informacji D -eksperymentalnie zaplanuje sposoby otrzymywania kwasów i wodorotlenków D SOLE -zdefiniuje sole A -wymieni sole występujące w jego otoczeniu B -odróżni metal i resztę kwasową w cząsteczce soli B -przyporządkuje nazwy do odpowiednich wzorów soli i odwrotnie C -zaproponuje 4 dowolne metody otrzymywania soli C -zapisze wzory sumaryczne i poda nazwy soli B -poda właściwości i zastosowania podanych soli B -wymieni sole łatwo i trudno rozpuszczalne na podstawie tabeli rozpuszczalności C -wyjaśni pojęcie reakcji zobojętniania A -poda skład ilościowy soli na podstawie wzoru sumarycznego B -zapisze równania reakcji otrzymywania soli C -narysuje wzory strukturalne soli C -zapisze równania reakcji dysocjacji soli C -wyjaśni krystaliczną budowę soli B -wyjaśni tworzenie się wiązania jonowego C -przewidzi wynik reakcji korzystając z tabeli rozpuszczalności C -wyjaśni dlaczego zmniejsza się ilość jonów wodorowych w roztworze podczas dodawania zasady do kwasu C -poda znane z życia codziennego przykłady zastosowania reakcji kwasów z zasadami A -wskaże te substancje, które mogą ze sobą reagować dając sól B -zapisze równania reakcji otrzymywania dowolnej soli wszystkimi możliwymi metodami D -zapisze jonowo równania reakcji D -zidentyfikuje sole na podstawie podanych informacji D -eksperymentalnie zaplanuje sposoby otrzymywania soli D WĘGIEL I JEGO ZWIĄZKI Z WODOREM -wskaże położenie węgla w układzie okresowym A -wymieni alotropowe odmiany węgla B -wymieni rodzaje węgla A -zdefiniuje pojęcia: chemia organiczna, węglowodory, w.nasycone, w.nienasycone A -poda wzór metanu A -wymieni skład pierwiastkowy metanu A -poda stan skupienia czterech pierwszych węglowodorów nasyconych A -poda nazwy dziesięciu węglowodorów nasyconych C -zapisze wzór ogólny alkanów, alkenów i alkinów C
-z pomocą nauczyciela utworzy wzory sumaryczne węglowodorów C -utworzy nazwy węglowodorów nienasyconych C -wytłumaczy zasady bezpiecznego obchodzenia się z gazem C -wymieni alternatywne źródła energii A -opisze budowę atomu węgla C -opisze i wyjaśni proces spalania węgli kopalnych C -opisze właściwości ropy naftowej B -opisze właściwości i zastosowanie grafitu, diamentu i fullerenu B -poda zastosowania węgla, gazu ziemnego i ropy naftowej B -zapisze wzory sumaryczne, strukturalne i półstrukturalne węglowodorów C -wyjaśni tworzenie się szeregu homologicznego C -zbuduje modele cząsteczek węglowodorów C -opisze właściwości i zastosowanie matanu, etenu i acetylenu B -porówna budowę cząsteczki etanu, etenu i acetylenu C -opisze nowe niekonwencjonalne źródła energii C -wyjaśni przyczynę zmian właściwości fizycznych (stanu skupienia) kolejnych węglowodorów nasyconych C -wyjaśni dlaczego nie można gasić wodą palącej się benzyny D -wykryje węgiel w substancji organicznej D -zidentyfikuje obecność dwutlenku węgla i wody w produktach spalania węglowodorów D -poda sposoby doświadczalnego odróżniania etenu i etynu od węglowodorów nasyconych D -zapisze równania reakcji spalania węglowodorów c -wyjaśni wpływ obecności wielokrotnego wiązania w cząsteczkach węglowodorów nienasyconych na ich właściwości chemiczne pisząc odpowiednie równania reakcji C -wyjaśni na czym polega reakcja polimeryzacji B -opisze postaci w jakich węgiel występuje w przyrodzie B -zapisze równanie reakcji otrzymywania acetylenu C -opisze jak powstał węgiel kamienny C -wytłumaczy dlaczego musimy obchodzić się ostrożnie z produktami destylacji ropy naftowej C -wskaże podobieństwa i różnice między węglowodorami szeregu homologicznego C -porówna węglowodory nasycone i nienasycone C -zaproponuje alternatywne źródło energii dla terenu, na którym mieszka D -opisze otrzymywanie metanu, etenu i acetylenu B -wyjaśni pojęcie: kraking A POCHODNE WĘGLOWODORÓW -poda nazwy dwóch najprostszych alkoholi A -wymieni właściwości i zastosowanie etanolu A -napisze wzory strukturalne dwóch pierwszych alkoholi w szeregu homologicznym C -zdefiniuje pojęcie mydła C -omówi wpływ detergentów na środowisko naturalne C -poda przykłady występowania estrów w przyrodzie A -poda przykłady zastosowania estrów, amin i aminokwasów A -zdefiniuje pojęcia: alkohol, kwasy karboksylowe, kwasy tłuszczowe, estry, twarda woda, detergenty A -nazwie grupę funkcyjną w alkoholach i kwasach karboksylowych, estrach B -poda nazwy i wzory sumaryczne wyższych kwasów karboksylowych A -zapisze nazwy i wzory sumaryczne i strukturalne alkoholi, kwasów karboksylowych C -omówi skutki nadużywania etanolu D -zapisze wzory sumaryczne i strukturalne alkoholi wielowodorotlenowych oraz poda ich nazwy C -opisze właściwości i zastosowanie glicerolu, kwasu octowego, mrówkowego, wybranych estrów, kwasów tłuszczowych, amin i aminokwasów B
-zapisze równania reakcji spalania poznanych pochodnych węglowodorów C -zapisze równania reakcji dysocjacji, otrzymywania mydeł dla kwasów karboksylowych C -wyjaśni przyczyny myjących własności mydła C -zapisze równania reakcji estryfikacji C -wyjaśni jak zmieniają się właściwości kwasów karboksylowych i estrów w miarę wzrostu łańcucha węglowego C -opisze budowę i właściwości fizyczne i chemiczne pochodnych węglowodorów zawierających azot na przykładzie metyloaminy i glicyny -na podstawie wzoru sumarycznego zapisze wzory i poda nazwy wszystkich możliwych kwasów karboksylowych oraz estrów D -dowiedzie, że kwasy karboksylowe powstają w procesie utleniania alkoholi D -zapisze równanie reakcji glicerolu z kwasem azotowym (V) C -sprawnie zapisuje równania reakcji estryfikacji, otrzymywania mydeł dobrze i trudno rozpuszczalnych C -wyjaśni istotę reakcji estryfikacji C ABY ŻYĆ TRZEBA JEŚĆ -wymieni podstawowe związki organiczne wchodzące w skład organizmów żywych A -poda przykłady występowania tłuszczów w przyrodzie A -zdefiniuje pojęcie węglowodany B -podzieli tłuszcze ze względu na stan skupienia i na pochodzenie B -wymieni trzech najważniejszych przedstawicieli węglowodanów A -zapisze wzór sumaryczny glukozy, sacharozy, skrobi i celulozy B -omówi właściwości fizyczne sacharozy i glukozy B -omówi występowanie skrobi i celulozy w przyrodzie B -wymieni pierwiastki wchodzące w skład białek A -wymieni przykłady produktów żywnościowych zawierających duże ilości białka, cukru i tłuszczu C -opisze rolę jaką pełnia białka, cukry, tłuszcze, woda, sole mineralne w funkcjonowaniu organizmu ludzkiego C -wymieni pierwiastki wchodzące w skład białek, węglowodanów i tłuszczów B -opisze właściwości fizyczne tłuszczów roślinnych i zwierzęcych B -omówi proces powstawania glukozy w organizmach roślinnych C -wymieni rośliny zawierające duże ilości glukozy i sacharozy A -omówi budowę cząsteczki glukozy B -opisze właściwości celulozy i skrobi C -wymieni zastosowanie glukozy, sacharozy, skrobi i celulozy B -wyjaśni na czym polega wysalanie białka i jakie ma to praktyczne znaczenie D -poda czynniki powodujące denaturację białka B -opisze właściwości białek B -wyjaśni jakie procesy zachodzące w przyrodzie lub w życiu codziennym potwierdzają skład pierwiastkowy białek, tłuszczów i węglowodanów C -wyjaśni w jakich przypadkach produkty żywnościowe mogą zawierać substancje szkodliwe dla organizmu człowieka C -wyjaśni dlaczego tłuszcze nie rozpuszczają się w wodzie, natomiast rozpuszczają się w ciekłych węglowodorach C -poda doświadczalny sposób wykrywania glukozy D -wyjaśni różnice we właściwościach skrobi i celulozy na podstawie budowy cząsteczek tych związków D -poda sposób wykrywania skrobi C -wyjaśni na czym polega denaturacja białek B -wymieni popularne tworzywa sztuczne C -opisze właściwości i zastosowanie poznanych tworzyw sztucznych otrzymanych w wyniku polimeryzacji C -zapisze równania reakcji otrzymywania tłuszczów oraz reakcji zmydlania tłuszczów -poda doświadczalny sposób wykrywania białka D -zaplanuje doświadczenie pozwalające wykryć C, H, O w składnikach żywności D -odróżni tłuszcze nasycone od nienasyconych C -wyjaśni na czym polega proces utwardzania tłuszczów ciekłych D
-napisze równanie reakcji fermentacji glukozy C -udowodni, że sacharoza jest cukrem złożonym C -napisze równanie hydrolizy celulozy, skrobi, sacharozy C Ocenę celującą otrzymuje uczeń, który: -posiada wiadomości i umiejętności znacznie wykraczające poza program nauczania -osiąga sukcesy w konkursach i olimpiadach chemicznych na szczeblu szkolnym i międzyszkolnym -przedstawia nietypowe, ciekawe rozwiązania problemów -wykonuje dodatkowe prace z chemii poszerzające jego wiedzę -formułuje problemy i dokonuje analizy lub syntezy nowych zjawisk