Zakopane 1 Autor: Jan Kowalski Zakopane gmina miejska w województwie małopolskim, siedziba powiatu tatrzańskiego. Według danych z 31 grudnia 2010 r.[2] miasto miało 26 737 mieszkańców i było drugim co do wielkości po Nowym Targu miastem Podhala. Zakopane jest największym ośrodkiem miejskim w bezpośrednim otoczeniu Tatr, dużym ośrodkiem sportów zimowych, od dawna nazywane nieformalnie zimową stolicą Polski. W granicach administracyjnych miasta znajduje się także znaczna część Tatrzańskiego Parku Narodowego (od Doliny Suchej Wody do Doliny Małej Łąki). W latach 1977 1994 miejscowość była siedzibą Gminy Tatrzańskiej. 1 Na podstawie Wikipedii. Strona 1 z 6
Spis treści Rozdział I. Położenie...3 Rozdział II. Dzielnice Zakopanego...3 Rozdział III. Historia...4 Rozdział IV. Kultura i sztuka...4 IV.1 Znaczenie dla kultury polskiej...4 IV.2 Muzea i galerie sztuki...5 Rozdział V. Turystyka i sport...5 Rozdział VI. Komunikacja...5 Strona 2 z 6
Rozdział I. Położenie Miasto położone jest u stóp Tatr, w Rowie Podtatrzańskim (Kotlina Zakopiańska), nad kilkoma potokami, których wody ostatecznie wpadają do rzeki Zakopianka dopływu Białego Dunajca. Jest najwyżej położonym miastem Polski. W granicach administracyjnych miasta znajduje się część Tatr (z najwyższym punktem jakim jest wierzchołek Świnicy 2301 m n.p.m.). Pomijając tereny TPN, miasto leży na wysokości 750 1126 m n.p.m. Centralny punkt Zakopanego skrzyżowanie ul. Krupówki i Kościuszki znajduje się na wysokości 838 m n.p.m. Na północy rozciąga się pasmo Gubałówki, a na południu nad miastem góruje Giewont. Rozdział II. Dzielnice Zakopanego Centrum Kasprusie Skibówki Krzeptówki Mraźnica Buńdówki Spadowiec Bogówka Bystre Jaszczurówka Antałówka Olcza Toporowa Cyrhla Gubałówka Harenda Kuźnice Bilinówka Strona 3 z 6
Rozdział III. Historia Zakopane powstało jako osada na miejscu sezonowych osad pasterskich. Pierwszy (zaginiony) przywilej osadniczy wydał podobno Stefan Batory w 1578 roku, który to przywilej został zatwierdzony przez króla Michała Wiśniowieckiego przywilejem osadniczym w 1670 roku (znanym tylko z odpisów nie zachował się oryginał). W 1676 roku wieś liczyła 43 mieszkańców (wraz z Olczą i Poroninem). Pierwotnie osada należała do króla, później do cesarsko-królewskiego skarbu austriackiego. W 1824 roku Zakopane wraz z częścią Tatr zostało sprzedane węgierskiej rodzinie Homolacsów. W XVIII wieku w Kuźnicach zbudowano hutę żelaza (w XIX wieku był to największy zakład metalurgiczny w Galicji). Rozkwit Zakopanego rozpoczął się w drugiej połowie XIX w., kiedy to właściwości klimatyczne Zakopanego zaczął popularyzować Tytus Chałubiński. W roku 1876 Towarzystwo Tatrzańskie otworzyło w Zakopanem szkołę snycerską. W 1886 r. zostało uznane za uzdrowisko. W 1889 roku Zakopane liczyło już 3000 mieszkańców. W tymże też roku kupił je na licytacji (wraz z dużą częścią Tatr) hrabia Władysław Zamoyski "mąż opatrznościowy" Tatr polskich, który stworzył podwaliny obecnego parku narodowego. Według austriackiego spisu ludności z 1900 w 1075 budynkach w Zakopanem na obszarze 6491 hektarów (gemeinde i gutsgebiete) mieszkało 5768 osób (gęstość zaludnienia 88,9 os./km²), z czego 5531 (95,9%) było katolikami a 234 (4,1%) wyznawcami judaizmu[6]. W 1933 roku Zakopane uzyskało prawa miejskie. W czasie II wojny światowej Zakopane stało się punktem przerzutowym na Węgry. W podziemiach hotelu "Palace" mieścił się areszt Gestapo. Na początku marca 1940 w wilii "Tadeusz" przy drodze do Białego miała miejsce III Metodyczna Konferencja NKWD i Gestapo, na której omówiono metody pracy operacyjnej przeciwko polskiemu podziemiu i wymieniono się informacjami. Rozdział IV. Kultura i sztuka IV.1 Znaczenie dla kultury polskiej Pod koniec XIX wieku Zakopane stało się ośrodkiem kulturalnym, odwiedzanym (lub zamieszkanym) przez takie sławne postacie polskiej kultury jak: Henryk Sienkiewicz, Władysław Orkan, Stanisław Witkiewicz, Stefan Żeromski, Kazimierz Przerwa-Tetmajer, Jan Kasprowicz, Mieczysław Karłowicz, Karol Szymanowski, Stanisław Ignacy Witkiewicz i inni. Stanisław Witkiewicz (ojciec) jest autorem tzw. stylu zakopiańskiego (zwanego też od jego nazwiska witkiewiczowskim) w budownictwie. Z pobytem letników a później także osiedlającej się w Zakopanem inteligencji nastąpił rozwój turystyki i taternictwa. W 1873 r. zawiązało się Towarzystwo Tatrzańskie, którego celem było propagowanie wiedzy o Tatrach, badanie ich, ułatwienie turystyki, ochrona przyrody i popieranie miejscowego rozwoju. Wśród inicjatorów powstania Towarzystwa był Tytus Chałubiński, ks. Józef Stolarczyk, Walery Eljasz-Radzikowski i inni. Działalności tego Towarzystwa Zakopane zawdzięcza pierwsze oświetlenie, organizację poczty i telegrafu, budowę Dworca Tatrzańskiego. Rozwój taternictwa i powtarzające się wypadki były powodem powołania Tatrzańskiego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego (1909). Inicjatorem jego powstania był przede wszystkim Mariusz Zaruski. Z pobytem letników związana jest także historia teatru w Zakopanem. Pierwsze przedstawienia wystawiane były przez zespoły amatorskie tworzone przez gości, ale już w 1892 Zakopane odwiedza zespół teatralny złożony z zawodowych aktorów. Powołany w 1900 r. Związek Przyjaciół Zakopanego zainicjował powstanie stałego teatru amatorskiego, a od 1904 sezonowego zespołu zawodowego. W Zakopanem występowała Helena Modrzejewska, Antonina Hoffman, Irena i Ludwik Solscy i inni. W latach międzywojennych działał w Zakopanem Teatr Formistyczny. Strona 4 z 6
IV.2 Muzea i galerie sztuki 1. Muzeum Tatrzańskie im. dra Tytusa Chałubińskiego 2. Muzeum Stylu Zakopiańskiego w willi Koliba 3. Muzeum Przyrodnicze Tatrzańskiego Parku Narodowego 4. Muzeum Kornela Makuszyńskiego 5. Muzeum Jana Kasprowicza 6. Muzeum Karola Szymanowskiego w willi "Atma" 7. Galeria Władysława Hasiora 8. Miejska Galeria Sztuki 9. Muzeum Walki i Męczeństwa Rozdział V. Turystyka i sport Rokrocznie na Wielkiej Krokwi odbywa się Puchar Świata w skokach narciarskich.wielokrotnie odbywał się także Puchar Świata w kombinacji norweskiej. W mieście tym trzykrotnie odbywały się mistrzostwa świata w narciarstwie klasycznym: w latach 1929, 1939 oraz w 1962 oraz jeden raz mistrzostwa świata w narciarstwie alpejskim w 1939 roku. Miasto kandydowało do organizacji Mistrzostw Świata w Narciarstwie Klasycznym 2011 (przegrana z Oslo), Mistrzostw Świata w Narciarstwie Klasycznym 2013 (przegrana z Val di Fiemme), Mistrzostw Świata w Narciarstwie Klasycznym 2015 (przegrana z Falun) i Mistrzostw Świata w Narciarstwie Klasycznym 2017 (przegrana z Lahti)[7]. Miasto starało się też (bezskutecznie) o organizację w 2006 roku Zimowych Igrzysk Olimpijskich (wygrał Turyn). Obecnie czynione są starania o organizację Zimowych Igrzysk Olimpijskich w 2022 roku wraz z Krakowem oraz ośrodkiem narciarskim Jasna Niskie Tatry na Słowacji[7]. Rozdział VI. Komunikacja Pociągi dojeżdżają do stacji Zakopane. Komunikację autobusową zapewnia PKS i przewoźnicy prywatni zarówno w ramach regularnych, całorocznych linii jak i okresowych, uruchamianych dodatkowo w sezonach turystycznych. Komunikacja z miejscowościami sąsiednimi w głównej mierze zapewniana jest przez regularne linie prywatnych przewoźników. Po mieście kursują linie komunikacji miejskiej obsługiwane przez PKS i przewoźników prywatnych tzw. busy które mają główny punkt pod barem FIS koło ronda przy dworcach kolejowym i autobusowym. Zapewniają komunikację z centrum miasta do sąsiednich miejscowości, początków szlaków turystycznych prowadzących w Tatry i okolice Zakopanego, oraz obiektów turystycznych (np. wyciągów i tras narciarskich) m.in. do wylotów dolin: Chochołowskiej, Kościeliskiej, Małej Łąki, Strążyskiej, Białego, do Kuźnic dolna stacja kolei linowej na Kasprowy Wierch, tras nar- Strona 5 z 6
ciarskich pod Nosalem, Jaszczurówki, Toporowej Cyrhli, Brzezin, Zazadniej, Wierchporońca, na Głodówkę, do granicy na Łysej Polanie, Palenicy Białczańskiej (droga do Doliny Roztoki i Morskiego Oka), do Bukowiny Tatrzańskiej, Poronina, Białego Dunajca, Małego Cichego, Murzasichla, Olczy, na Szymoszkową Polanę, do dolnej stacji wyciągu na Butorowy Wierch, do Kościeliska i Witowa). Opłaty wynoszą od dwóch do sześciu ośmiu złotych od osoby zależnie od trasy. Tabor to prywatne mikrobusy zabierające od dziesięciu do 22 osób, jest możliwość zabrania bagażu (plecaka), a zimą nart, większość jest wyposażona w środki łączności. Jeden z mikrobusów dostosowany jest do transportu osób niepełnosprawnych. Strona 6 z 6