Aleksandra Rymanowska-Doleżal JĘZYK POLSKI 6 Ćwiczenia gramatyczne, karty pracy dla klasy szóstej szkoły podstawowej część 1. Zgorzelec 2016/2017
RYSUNKI: Grzegorz Rutkowski GRAFIKA KOMPUTEROWA: Anna Bieganowska Jacek Bieganowski Aleksandra Rymanowska-Doleżal PROJEKT OKŁADKI: Grzegorz Rutkowski Aleksandra Rymanowska-Doleżal GRAMATYKA MORFOLOGIA FONETYKA FLEKSJA SŁOWOTWÓRSTWO SKŁADNIA 2
FONETYKA Powtórzenie wiadomości. ALFABET to zbiór wszystkich liter ułożonych w ustalonej kolejności. W języku polskim kolejność ta jest następująca: a, ą, b, c, ć, d, e, ę, f, g, h, i, j, k, l, ł, m, n, ń, o, ó, p, r, s, ś, t, u, w, y, z, ź, ż. GŁOSKA jest to najmniejszy dźwięk mowy ludzkiej. Głoski słyszymy i wymawiamy. LITERA jest to znak graficzny (napisany, wydrukowany) głoski. Litery widzimy i piszemy. np.: dom - 3 litery, 3 głoski, sznurek 7 liter, 6 głosek SAMOGŁOSKI a, o, u, ó, i, e, y ą, ę SPÓŁGŁOSKI b, c, cz, ć, d, dz, dź, dż, f, g, h, j, k, l, ł, m, n, p, r, s, sz, t, w, z, ź, ż Ćwiczenie: 1. Uzupełnij tabelkę licząc litery i głoski, wypisując samogłoski i spółgłoski. domek szyszka rower szafka czapeczka rzeczka litery głoski samogłoski spółgłoski. 3
Litera i jest samodzielną samogłoską, gdy występuje przed spółgłoską lub na końcu wyrazu. zima - z i m a 4 litery, 4 głoski ptaki - p t a k i 5 liter, 5 głosek Litera i nie jest samodzielną samogłoską, gdy występuje przed samogłoską. ciepło - c i e p ł o 6 liter, 5 głosek niedziela - n i e dz i e l a 9 liter, 6 głosek pianino - p i a n i n o 7 liter, 6 głosek Ćwiczenie: 2. Uzupełnij tabelkę. litery głoski samogłoski spółgłoski miejsce 4 pianino widelec szczeniaczek miasto pies krzesełko wiadomość kiełbasa szpital sitko pieniądze gniazdko gitara ekologia
GŁOSKI NOSOWE są to głoski, przy wymawianiu których powietrze wydostaje się przez usta i nos. ą, ę, n, ń (n ), m, m GŁOSKI USTNE - są to głoski, przy wymawianiu których powietrze wydostaje się przez usta. Ćwiczenie: 3. Jeżeli pragniesz dowiedzieć się jak brzmi ukryte zdanie podkreśl wyrazy, które posiadają litery oznaczające głoski nosowe; wypisz z podkreślonych wyrazów zaznaczoną literę. żaba, wąż, mokry, kot, ręce, winogrono, ten, głowa, oko, ją, zdanie, sukienka, tam, rower, kura, pani, miś, węgiel, koń, noga, sowa, robak, welon, HASŁO... GŁOSKI DŹWIĘCZNE I BEZDŹWIĘCZNE: samogłoski spółgłoski dźwięczne a, o, u, e, i, b, b, w, w, d, z, dz, ż, dż, ź, dź, y, ą, ę, g, g, l, l, ł, m, n, m, n, r, j, bezdźwięczne p, p, f, f, t, s, c, sz, cz, ś, ć, k, k, ch, ch, Ćwiczenie: 4. Pokoloruj litery oznaczające głoski dźwięczne. Zapisz hasła. P F L T U S B K I H Ę C P N F I E K S D S Z P I E K L Ć Ę... Ś E T C L F A K P W F I T D P Z I K A S Ł C A F T W Ę Ś Ż Ć T A...! Niektóre spółgłoski dźwięczne posiadają swoje bezdźwięczne odpowiedniki. b p d t dz c dź ć dż cz g k w f z s ź ś ż sz Tylko spółgłoski j, l, ł, m, n, ń, r nie mają bezdźwięcznych odpowiedników.. 5
Ćwiczenie: 5. Podkreślone litery oznaczające głoski dźwięczne zastąp bezdźwięcznymi odpowiednikami. jedzie -... dzień -... guma -... grab -... SPÓŁGŁOSKA MIĘKKA - przy wymawianiu spółgłoski miękkiej, środek języka wznosi się ku podniebieniu. Spółgłoski miękkie: ć, ń, ź, ś, dź. Oznaczenie miękkości spółgłosek:: - za pomocą kreseczki: ń, ś, ć, dź lub - za pomocą litery i: ni, dzi, bi, pi, SPÓŁGŁOSKA TWARDA przy wymawianiu spółgłoski twardej, środek języka zajmuje inne położenie. Ćwiczenie: 6. Pokoloruj w wyrazach litery, które oznaczają spółgłoski miękkie: piżmak, dzień, śnieg, jesień, niedźwiedź, kosić, wilgoć, SYLABY cząstki, na które dzieli się wypowiadany wyraz. Sylabę tworzy: samogłoska ze spółgłoską (lub spółgłoskami); samogłoska; Liczba samodzielnych samogłosek w wyrazie jest równa liczbie sylab. Wyrazy, które posiadają tylko jedną sylabę nazywamy wyrazami jednosylabowymi: wóz, kąt, wrzask, mak, rak, ul. Ćwiczenie: 7. Podziel wyrazy na sylaby. W sylabach pokoloruj samogłoski. Arab - Zosia - rower - Ala - kapelusz - ul - 6
AKCENTEM WYRAZOWYM - nazywamy silniejsze wymówienie jednej z sylab w wyrazie. W języku polskim w wyrazach wielosylabowych najczęściej akcentuje się drugą sylabę od końca. Wyrazy jednosylabowe nie są akcentowane, np: nie, się, mi, go, cię, ja, mu, jej, itd. Akcent pada na: W języku polskim w wyrazach wielosylabowych najczęściej akcentuje się drugą sylabę od końca. Ćwiczenie: 8. Przeczytaj głośno każdy wyraz, podziel na sylaby i zaznacz w nim sylabę, którą wymówisz z większym naciskiem. kartka -... przyszedł -... kupił -... długopis -... zegarek -... ćwiczenie -... butelka -... wiaderko -... W wyrazach pochodzenia obcego zakończonych na yka lub - ika akcentujemy trzecią sylabę od końca. Ćwiczenie 9. Przeczytaj wyraźnie podane wyrazy akcentując wyróżnione sylaby. Podziel wyrazy na sylaby, zaznaczając wyrazy akcentowane. klinika -... fonetyka -... botanika -... gimnastyka -... gramatyka -... fizyka -... matematyka -... muzyka -... Ameryka -... botanika -... informatyka -... republika -.... 7
W 1.(my) i 2.(wy) osobie liczby mnogiej czasowników w czasie przeszłym akcentujemy trzecią sylabę od końca. Ćwiczenie: 10. Przeczytaj wyraźnie podane wyrazy akcentując wyróżnione sylaby. Podziel wyrazy na sylaby, zaznaczając wyrazy akcentowane. 1.os. lm. (my) przeczytaliśmy - wychodziłyśmy wychodziliśmy czytaliśmy czytałyśmy - - - - 2.os. lm. (my) pisałyście pisaliście płakałyście graliście grałyście - - - - - 8
W wyrazach złożonych, składających się z liczebnika głównego i cząstek -sta, -set, -kroć: osiemset, siedemset- akcentujemy trzecią sylabę od końca. W liczbie pojedynczej i 3 os. lm. czasowników w trybie przypuszczającym z cząstką -by- akcentujemy trzecią sylabę od końca. liczba pojedyncza 1. ja pisałabym pisałbym 2. ty pisałabyś pisałbyś 3. ona pisałaby (ta) on pisałby (ten) ono pisałoby (to) liczba mnoga 1. my ------- 2. wy ------- 3. one pisałyby (te) oni pisaliby (ci) W 1 i 2 os. lm. czasowników w trybie przypuszczającym z cząstką by- akcentujemy czwartą sylabę od końca. 1. my pisałybyśmy 2. wy pisałybyście pisalibyśmy pisalibyście Ćwiczenie: 11. Przeczytaj wyraźnie podane wyrazy, akcentując wyróżnione sylaby. Podziel wyrazy na sylaby, zaznaczając wyrazy akcentowane. klinika -... fonetyka -... noga -... mama -... przeczytać -.... 9
nienaganny -... boginka -... gimnastyka -... obejrzeliśmy -... muzyka -... gramatyka -... firanka -... nauczyciel -... poznaliście -... narysowali -... turystyka -... dziewczynka -... rowerek -... czytaliście -... botanika -... grałyście -... mówiłam -... czeka -... rzeczownik -... 10
czekaliśmy -... muchomor -... czekaliście -... tunika -... czekolada -... lornetka -... dziewczyna -... fizyka -... Podsumowanie: drugą sylabę od końca (przedostatnią): trzecią sylabę od końca: czwartą sylabę od końca: w wyrazach rodzimych: - w rzeczownikach obcego pochodzenia zakończonych na yka lub ika: daleko, wiaderko, wiewiórka, matematyka, fizyka, botanika, - w 1. i 2. os. lm. czasu przeszłego (-śmy, przygotowałyśmy, -ście): narysowaliście, - w lp. i 3. os lm. czasowników występujących w trybie przypuszczającym (po- ugotowałby, siedziałbym, siadającym cząstkę by-): przyniósłbyś - w wyrazach złożonych, składających się osiemset, siedemset, z liczebnika głównego i cząstek -sta, - set, -kroć: 1. lub 2. os. lm. trybu przypuszczającego: odnaleźlibyśmy.. 11
Leon Szabel Test utrwalający wiadomości z fonetyki. LEW I PIJAWKI Król zwierząt jednej niedzieli, Siedząc w kąpieli, Krzyczał, że mu lgnie do ciała Pijawek wiele. Nie bój się panie rzecze liszka śmiała To są królewscy pierwsi przyjaciele. 1. Wypisz z powyższej bajki nazwy zwierząt.... 2. Kto wypowiada słowa: Nie bój się panie To są królewscy pierwsi przyjaciele.?... 3. Podkreśl wyrazy będące wypowiedzią narratora. 4. Przekształć powyższy tekst na dialog. opowiada:... rozmawiają:... i.............................. 12
5. Metafora w bajce:...... 6. Wypisz z tekstu epitety.... Gramatyka niedziela Zadanie: 1. W wyrazie niedziela znajduje się: a) 9 liter i 7 głosek, b) 9 liter i 6 głosek, c) 8 liter i 6 głosek, d) 9 liter i 9 głosek. Zadanie: 2. Samogłoski z wyrazu niedziela: a) i, e, i, e, a, b) e, e, a, c) e, i, e, a, d) n i, dz i, l. Zadanie: 3. Litery oznaczające głoski nosowe: a) e, n, e, dz, b) n i, c) e, e. Zadanie: 4. Litery oznaczające głoski dźwięczne w wyrazie niedziela: a) nie ma gł. dźwięcznych, b) n i, e, dz i, e, l, a, c) n, dz, l, d) e, e, a, Zadanie: 5. Litery oznaczające głoski bezdźwięczne w wyrazie niedziela: a) nie ma gł. bezdźwięcznych, b) n i, e, dz i, e, l, a, c) n, dz, l, d) e, e, a.. 13
Zadanie: 6. Prawidłowy podział na sylaby: a) nie-dzie-la, b) nie dzi-ela, c) n-i-e-dz-i-e-l-a. Zadanie: 7. Prawidłowo zaznaczony akcent: a) niedziela, b) niedziela, c) niedziela, d) niedziela, Zadanie: 8. Napisz swoje przemyślenia na temat mądrości płynącej z bajki. Pamiętaj o przykładach z życia. 14
FONETYKA Najważniejsze wiadomości: ALFABET a, ą, b, c, ć, d, e, ę, f, g, h, i, j, k, l, ł, m, n, ń, o, ó, p, r, s, ś, t, u, w, y, z, ź, ż. GŁOSKA jest to najmniejszy dźwięk mowy ludzkiej. Głoski słyszymy i wypowiadamy. LITERA jest to znak graficzny (napisany, wydrukowany) głoski. Litery widzimy i piszemy. mama 4 litery, 4 głoski rzeka 5 liter, 4 głoski SAMOGŁOSKI a, o, u (ó), i, e, y oraz nosowe ą, ę. SPÓŁGŁOSKI b, c, cz, ć, d, dz, dź, dż, f, g, h, j, k, l, ł, m, n, p, r, s, sz, t, w, z, ź, GŁOSKI NOSOWE GŁOSKI USTNE SPÓŁGŁOSKI MIĘKKIE SPÓŁGŁOSKI TWARDE GŁOSKI DŹWIĘCZNE GŁOSKI BEZDŹWIĘCZNE SYLABY AKCENTEM WY- RAZOWYM ż ą, ę, n, ń (n i ), m, m i wszystkie pozostałe. ć, ń, ź, ś, dź... Oznaczenie miękkości spółgłosek: - kreseczką: ń, ś, ć, dź, - za pomocą litery i: ni, dzi, bi, pi, wszystkie spółgłoski bez zmiękczeń a, o, u, e, i, y, ą, ę, b, b, w, w, d, z, dz, ż, dż, ź, dź, g, g, l, l, ł, m, n, m, n, r, j, p, p, f, f, t, s, c, sz, cz, ś, ć, k, k, ch, ch, cząstki, na które dzieli się wypowiadany wyraz. Każda sylaba posiada samodzielną samogłoskę więc liczba samogłosek w wyrazie jest równa liczbie sylab. nazywamy silniejsze wymówienie jednej z sylab w wyrazie. W języku polskim w wyrazach wielosylabowych najczęściej akcentuje się drugą sylabę od końca. Wyrazy jednosylabowe nie są akcentowane. nie, się, mi, go, cię, jej, itd. W wyrazach pochodzenia obcego zakończonych na yka lub - ika akcentujemy trzecią sylabę od końca. W 1. i 2. osobie liczby mnogiej czasowników w czasie przeszłym akcentujemy trzecią sylabę od końca.. 15
FONETYKA powtórzenie wiadomości (cz. 1.) matematyka siedziałyśmy węglarka gitara szyszka szczeniaczek czytaliby szukałam pianino gotowalibyście zegarek komputer wiadomość litery głoski samogłoski spółgłoski 16
głoski bezdźwięczne głoski nosowe sylaby i akcent matematyka siedziałyśmy węglarka gitara szyszka szczeniaczek czytaliby szukałam pianino gotowalibyście zegarek komputer wiadomość. 17
18 FONETYKA powtórzenie wiadomości (cz. 2.) fizyka marzyłyśmy szczęście miska szczotka szczeniaczek graliby suszyłam pianino czytalibyście garnek podręcznik osiemset litery głoski samogłoski spółgłoski
głoski bezdźwięczne głoski nosowe sylaby i akcent fizyka marzyłyśmy szczęście miska szczotka szczeniaczek graliby suszyłam pianino czytalibyście garnek podręcznik osiemset. 19
20
. 21
22