GŁÓWNY URZĄD STATYSTYCZNY TURYSTYKA I WYPOCZYNEK W GOSPODARSTWACH DOMOWYCH W 2009 R.

GŁÓWNY URZĄD STATYSTYCZNY TURYSTYKA I WYPOCZYNEK W GOSPODARSTWACH DOMOWYCH W 2009 R. Informacje i opracowania statystyczne Warszawa 2010

Opracowanie publikacji GUS, Departament Badań Społecznych kierujący dr Sławomir Nałęcz Zastępca Dyrektora Departamentu Badań Społecznych zespół Departamentu Badań Społecznych oraz Wacława Kraśniewska Marek Więckowski Małgorzata Żyra Ewa Dziedzic (Szkoła Główna Handlowa) Jadwiga Uchman (Ośrodek Statystyki Sportu i Turystyki, Urząd Statystyczny w Rzeszowie) Projekt okładki Zakład Wydawnictw Statystycznych Projekt systemów informatycznych oraz naliczenie tablic wynikowych Centralny Ośrodek Informatyki Statystycznej ISBN 978-83-7027-455-9 Publikacja dostępna na http://www.stat.gov.pl/

Przedmowa Niniejsza publikacja prezentuje wyniki badania ankietowego Turystyka i wypoczynek w gospodarstwach domowych przeprowadzonego przez Główny Urząd Statystyczny w październiku 2009 r. Badanie dostarcza kompleksowej wiedzy o skali uczestnictwa oraz rodzajach usług turystycznych, z jakich korzystają Polacy. Prezentowane wyniki obejmują także preferencje w zakresie spędzania wolnego czasu, planów urlopowych, oceny stopnia uczestnictwa w wyjazdach turystycznych, skali wydatków przeznaczonych na ten cel, a także powodów braku uczestnictwa w wyjazdach turystycznych. Pozyskano także informacje na temat poziomu wyposażenia gospodarstw domowych w sprzęt turystyczny i wydatków poniesionych w ostatnim roku na zakup i konserwację sprzętu turystycznego. Dzięki zawartym w publikacji porównaniom wyników ostatnich badań z wynikami wcześniejszymi możliwe jest nie tylko monitorowanie popytu na usługi turystyczne ale także obserwowanie wskaźników pokazującymi wzrost poziomu życia społeczeństwa. Jednocześnie możliwa jest także analiza zróżnicowania w korzystaniu z turystyki przez różne grupy społeczne. Zastępca Dyrektora Departamentu Badań Społecznych dr Sławomir Nałęcz

Preface This publication was prepared on the basis of results of the representative random survey of households Tourism and recreation in households conducted by the Central Statistical Office in October 2009. The study provides extensive dataset on size and scope of participation in tourism as well as about the kinds of touristic services Poles use. The results include also the information on preferences on ways of spending the leisure time as well as about holiday plans and on personal assessment of participation in tourism. Additionally the data on tourism expenditure and reasons for non-participation in tourism is presented. The publication was enriched with information on household touristic equipment and information on expenditure on purchase and maintenance of tourist equipment. Comparative studies of recent and previous editions of the surveys on tourism and recreation allow for monitoring of demand on touristic services as well as observation of indicators showing the gradual increase of live standards in the society. Furthermore, analysis of different patterns of participation in tourism of various social groups is presented. The Deputy Director Social Surveys Division Sławomir Nałęcz, Ph.D.

SPIS TREŚCI Przedmowa... 3 Spis tablic... 7 ROZDZIAŁ 1... 16 UWAGI METODOLOGICZNE... 16 1.1. Cel i przedmiot badania... 16 1.2. Zakres podmiotowy i przedmiotowy... 16 1.3. Charakterystyka metody badawczej i realizacja badania... 17 1.4. Uogólnianie wyników badania... 18 1.5. Narzędzia badawcze... 19 1.6. Podstawowe definicje i klasyfikacje... 21 1.7. Charakterystyka wyników badania... 25 ROZDZIAŁ 2.... 26 CHARAKTERYSTYKA BADANEJ ZBIOROWOŚCI... 26 2.1. Gospodarstwa domowe... 26 2.2. Członkowie gospodarstw domowych... 27 2.3. Ulubiony sposób spędzania czasu wolnego przeznaczonego na wypoczynek... 28 2.4. Wyposażenie gospodarstw domowych w sprzęt turystyczny i inne dobra wykorzystywane w celach turystycznych... 32 ROZDZIAŁ 3... 37 AKTYWNOŚĆ TURYSTYCZNA GOSPODARSTW DOMOWYCH... 37 3.1. Uczestnictwo w wyjazdach turystycznych... 37 3.2. Przyczyny braku uczestnictwa w turystyce... 41 3.3. Plany urlopowe... 44 ROZDZIAŁ 4... 46 CHARAKTERYSTYKA RUCHU TURYSTYCZNEGO... 46 4.1. Uczestnicy podróży turystycznych... 46 4.2. Charakterystyka podróży... 50 4.3. Wykorzystywane usługi... 56 ROZDZIAŁ 5... 61 WYDATKI NA PODRÓŻE TURYSTYCZNE... 61 5.1. Charakterystyka wydatków... 61 5.2. Źródła finansowania podróży... 63 ANEKS - KWESTIONARIUSZE WYKORZYSTYWANE W BADANIU DS-51 G Kwestionariusz gospodarstwa domowego DS-51 I Kwestionariusz indywidualny (wyjazd) 5

CONTENTS Preface... 4 List of tabels... 7 CHAPTER 1. METHODOLOGICAL NOTES... 16 1.1. Objective of the survey... 16 1.2. Subjective and objective scope of the survey... 16 1.3. Survey method characteristics and survey realisation... 17 1.4. Generalisation of survey results... 18 1.5. Survey tools... 19 1.6. Main definitions and classifications... 21 1.7. Characteristics of the survey results... 25 CHAPTER 2. CHARACTERISTICS OF THE SURVEYED POPULATION... 26 2.1. Households... 26 2.2. Households members... 27 2.3. Favourite leisure activities... 28 2.4. Households tourist equipment and other goods used for touristic purposes... 32 CHAPTER 3. TOURISM ACTIVITY OF HOUSEHOLDS... 37 3.1. Participation in tourism... 37 3.2. Reasons for non-participation in tourism... 41 3.3. Holiday plans... 44 CHAPTER 4. CHARACTERISTICS OF TOURISM MOVEMENT... 46 4.1. Participants of tourism trips... 46 4.2. Characteristics of trips... 50 4.3. The services used... 56 CHAPTER 5. TOURIST TRIPS EXPENDITURES... 61 5.1. Characteristics of expenditures... 61 5.2. Sources of financing tourism expenditures... 63 ANNEX - SURVEY QUESTIONNAIRIES DS-52G Household questionnaire DS-52I Individual questionnaire of single travel 6

Spis tablic Tabl. 1 Charakterystyka badanych gospodarstw domowych.....70 Tabl. 2 Tabl. 3 Tabl. 4 Tabl. 5 Tabl. 6 Tabl. 7 Tabl. 8 Tabl. 9 Charakterystyka osób w badanych gospodarstwach domowych... 73 Ulubiony sposób spędzania czasu wolnego przeznaczonego na wypoczynek według płci i wieku członków gospodarstw domowych......75 Ulubiony sposób spędzania czasu wolnego przeznaczonego na wypoczynek według wykształcenia badanych..... 79 Ulubiony sposób spędzania czasu wolnego przeznaczonego na wypoczynek według głównego źródła utrzymania badanych.....83 Ulubiony sposób spędzania czasu wolnego przeznaczonego na wypoczynek według miejsca zamieszkania badanych.... 87 Plany urlopowe członków gospodarstw domowych (podróże 5 dni i dłużej) według typów gospodarstw.......91 Plany urlopowe członków gospodarstw domowych (podróże 5 dni i dłużej) według cech społeczno-demograficznych.... 93 Osoby planujące podróże urlopowe według liczby planowanych podróży.....95 Tabl. 10 Charakter planowanych podróży według cech społeczno-demograficznych uczestników...97 Tabl. 11 Wyposażenie gospodarstw domowych w sprzęt turystyczny i inne dobra wykorzystywane na potrzeby turystyki według typów gospodarstw..... 98 Tabl. 12 Gospodarstwa domowe ponoszące wydatki na sprzęt turystyczny i inne dobra wykorzystywane na potrzeby turystyki............100 Tabl. 13 Gospodarstwa domowe według wyposażenia w sprzęt turystyczny i inne dobra wykorzystywane na potrzeby turystyki oraz ponoszonych wydatków.... 102 Tabl. 14 Gospodarstwa domowe uczestniczące w wyjazdach turystycznych... 103 Tabl. 15 Wyjazdy zrealizowane w gospodarstwach domowych według rodzajów wyjazdów...105 Tabl. 16 Podróże zrealizowane w gospodarstwach domowych według rodzajów wyjazdów... 107 Tabl. 17 Uczestnictwo gospodarstw domowych w krótkotrwałych krajowych wyjazdach turystycznych (2 4 dni).109 Tabl. 18 Uczestnictwo gospodarstw domowych w długoterminowych wyjazdach krajowych (5 dni i dłużej).....111 Tabl. 19 Uczestnictwo gospodarstw domowych w zagranicznych wyjazdach turystycznych (2 dni i dłużej)...113 Tabl. 20 Niewystępowanie wyjazdów w gospodarstwach domowych według przyczyn.....115 Tabl. 21 Przyczyny zaniechania w gospodarstwach domowych krótkotrwałych wyjazdów w kraju (2 4 dni)... 116 Tabl. 22 Przyczyny zaniechania w gospodarstwach domowych długoterminowych wyjazdów krajowych (5 dni i dłużej).......118 Tabl. 23 Przyczyny zaniechania w gospodarstwach domowych zagranicznych wyjazdów turystycznych (2 dni i dłużej)......120 7

Tabl. 24 Gospodarstwa domowe przyjmujące gości z noclegiem.....122 Tabl. 25 Gospodarstwa domowe przyjmujące gości z noclegiem według liczby przyjazdów.....125 Tabl. 26 Przyjazdy według grup przyjmowanych gości... 127 Tabl. 27 Udzielone noclegi według grup przyjmowanych gości.....131 Tabl. 28 Uczestnicy krótkotrwałych podróży krajowych według liczby zrealizowanych podróży...135 Tabl. 29 Krótkotrwałe podróże krajowe w gospodarstwach domowych według miesięcy 137 Tabl. 30 Krótkotrwałe podróże krajowe zrealizowane w gospodarstwach domowych według odległości......141 Tabl. 31 Krótkotrwałe podróże krajowe zrealizowane w gospodarstwach domowych według głównego celu.....143 Tabl. 32 Krótkotrwałe podróże krajowe zrealizowane w gospodarstwach domowych według formy podróży... 145 Tabl. 33 Krótkotrwałe podróże krajowe zrealizowane w gospodarstwach domowych według rodzajów zakupionych usług... 147 Tabl. 34 Krótkotrwałe podróże krajowe zrealizowane w gospodarstwach domowych według pośredników zakupionych usług.....149 Tabl. 35 Uczestnicy krajowych podróży długoterminowych (5 dni i dłużej) według liczby podróży... 151 Tabl. 36 Krajowe podróże długoterminowe według cech gospodarstw domowych.. 153 Tabl. 37 Krajowe podróże długoterminowe według cech społeczno demograficznych uczestników...154 Tabl. 38 Krajowe podróże długoterminowe (5 dni i dłużej) zrealizowane w gospodarstwach domowych według miesięcy.....155 Tabl. 39 Krajowe podróże długoterminowe (5 dni i dłużej) zrealizowane w gospodarstwach domowych według odległości... 157 Tabl. 40 Krajowe podróże długoterminowe (5 dni i dłużej) zrealizowane w gospodarstwach domowych według celu podróży.....158 Tabl. 41 Krajowe podróże długoterminowe (5 dni i dłużej) zrealizowane w gospodarstwach domowych według formy podróży.. 160 Tabl. 42 Krajowe podróże długoterminowe (5 dni i dłużej) zrealizowane w gospodarstwach domowych według rodzajów zakupionych usług.....161 Tabl. 43 Krajowe podróże długoterminowe (5 dni i dłużej) zrealizowane w gospodarstwach domowych według pośredników zakupywanych usług... 162 Tabl. 44 Krajowe podróże długoterminowe (5 dni i dłużej) zrealizowane w gospodarstwach domowych według rodzajów środków transportu wykorzystywanych na dojazd....163 Tabl. 45 Krajowe podróże długoterminowe (5 dni i dłużej) zrealizowane w gospodarstwach domowych według rodzajów środków transportu wykorzystywanych na miejscu...164 Tabl. 46 Krajowe podróże długoterminowe (5 dni i dłużej) według rodzajów wykorzystywanej bazy noclegowej.. 165 Tabl. 47 Udzielone noclegi w krajowych podróżach wakacyjnych według rodzajów bazy noclegowej... 167 8

Tabl. 48 Krajowe podróże długoterminowe (5 dni i dłużej) według charakteru odwiedzanego obszaru..... 169 Tabl. 49 Krajowe podróże długoterminowe (5 dni i dłużej) według liczby osób z gospodarstwa uczestniczących w wyjeździe.....170 Tabl. 50 Krajowe podróże długoterminowe (5 dni i dłużej) według miesięcy i odległości od miejsca stałego przebywania.. 171 Tabl. 51 Krajowe podróże długoterminowe (5 dni i dłużej) według miesięcy i głównego celu podróży... 172 Tabl. 52 Krajowe podróże długoterminowe (5 dni i dłużej) według miesięcy i środka transportu wykorzystywanego na dojazd.. 173 Tabl. 53 Krajowe podróże długoterminowe (5 dni i dłużej) według miesięcy i środka transportu wykorzystywanego na miejscu.....174 Tabl. 54 Krajowe podróże długoterminowe (5 dni i dłużej) według miesięcy i rodzajów wykorzystywanej bazy noclegowej... 175 Tabl. 55 Udzielone noclegi w krajowych podróżach urlopowych według miesięcy i rodzajów wykorzystywanej bazy noclegowej.........176 Tabl. 56 Krajowe podróże długoterminowe (5 dni i dłużej) według miesięcy, liczby osób uczestniczących i długości trwania.....177 Tabl. 57 Krajowe podróże długoterminowe (5 dni i dłużej) według celu podróży i rodzaju zakupionych usług... 178 Tabl. 58 Krajowe podróże długoterminowe (5 dni i dłużej) według celu podróży i pośredników u których zakupiono usługi......179 Tabl. 59 Krajowe podróże długoterminowe (5 dni i dłużej) według celu podróży i środka transportu wykorzystywanego na dojazd.....180 Tabl. 60 Krajowe podróże długoterminowe (5 dni i dłużej) według celu podróży i środka transportu wykorzystywanego na miejscu....181 Tabl. 61 Krajowe podróże długoterminowe (5 dni i dłużej) według celu podróży i odległości od miejsca stałego przebywania.. 182 Tabl. 62 Krajowe podróże długoterminowe (5 dni i dłużej) według celu podróży i charakteru odwiedzanego obszaru....183 Tabl. 63 Udzielone noclegi w krajowych podróżach długoterminowych (5 dni i dłużej) według celu podróży i rodzaju wykorzystywanej bazy noclegowej... 184 Tabl. 64 Krajowe podróże długoterminowe (5 dni i dłużej) według celu podróży i źródeł finansowania... 185 Tabl. 65 Krajowe podróże długoterminowe (5 dni i dłużej) według liczby osób uczestniczących i celu wyjazdu... 186 Tabl. 66 Krajowe podróże długoterminowe (5 dni i dłużej) według liczby osób uczestniczących i rodzaju wykorzystywanej bazy noclegowej.....187 Tabl. 67 Krajowe podróże długoterminowe (5 dni i dłużej) według liczby osób uczestniczących i środka transportu wykorzystywanego na dojazd.....188 Tabl. 68 Krajowe podróże urlopowe (5 dni i dłużej) według liczby osób uczestniczących i środka transportu wykorzystywanego na miejscu......189 9

Tabl. 69 Uczestnicy zagranicznych podróży turystycznych (2 dni i dłużej) według liczby podróży....190 Tabl. 70 Zagraniczne podróże turystyczne (2 dni i dłużej) według cech gospodarstw domowych...192 Tabl. 71 Zagraniczne podróże turystyczne (2 dni i dłużej) według cech społeczno demograficznych uczestników.....193 Tabl. 72 Zagraniczne podróże turystyczne (2 dni i dłużej) zrealizowane w gospodarstwach domowych według miesięcy....194 Tabl. 73 Zagraniczne podróże turystyczne (2 dni i dłużej) zrealizowane w gospodarstwach domowych według odległości.. 196 Tabl. 74 Zagraniczne podróże turystyczne (2 dni i dłużej) zrealizowane w gospodarstwach domowych według celu podróży.....197 Tabl. 75 Zagraniczne podróże turystyczne (2 dni i dłużej) zrealizowane w gospodarstwach domowych według formy podróży.. 199 Tabl. 76 Zagraniczne podróże turystyczne (2 dni i dłużej) zrealizowane w gospodarstwach domowych według rodzajów zakupionych usług....200 Tabl. 77 Zagraniczne podróże turystyczne (2 dni i dłużej) zrealizowane w gospodarstwach domowych według pośredników zakupywanych usług...202 Tabl. 78 Zagraniczne podróże turystyczne (2 dni i dłużej) zrealizowane w gospodarstwach domowych według rodzajów środków transportu wykorzystywanych na dojazd... 203 Tabl. 79 Zagraniczne podróże turystyczne (2 dni i dłużej) zrealizowane w gospodarstwach domowych według rodzajów środków transportu wykorzystywanych na miejscu.....204 Tabl. 80 Zagraniczne podróże turystyczne (2 dni i dłużej) według rodzajów wykorzystywanej bazy noclegowej.. 205 Tabl. 81 Udzielone noclegi w zagranicznych podróżach turystycznych według rodzajów bazy noclegowej... 207 Tabl. 82 Zagraniczne podróże turystyczne (2 dni i dłużej) według charakteru odwiedzanego obszaru....209 Tabl. 83 Zagraniczne podróże turystyczne (2 dni i dłużej) według liczby osób z gospodarstwa uczestniczących w wyjeździe.. 210 Tabl. 84 Zagraniczne podróże turystyczne (2 dni i dłużej) według miesięcy i odległości od miejsca stałego przebywania......211 Tabl. 85 Zagraniczne podróże turystyczne (2 dni i dłużej) według miesięcy i głównego celu podróży.....212 Tabl. 86 Zagraniczne podróże turystyczne (2 dni i dłużej) według miesięcy i środka transportu wykorzystywanego na dojazd.....213 Tabl. 87 Zagraniczne podróże turystyczne (2 dni i dłużej) według miesięcy i środka transportu wykorzystywanego na miejscu....214 Tabl. 88 Udzielone noclegi w zagranicznych podróżach turystycznych według miesięcy i rodzajów wykorzystywanej bazy noclegowej. 215 Tabl. 89 Zagraniczne podróże turystyczne (2 dni i dłużej) według miesięcy, liczby osób uczestniczących i długości trwania......216 10

Tabl. 90 Tabl. 91 Tabl. 92 Tabl. 93 Tabl. 94 Tabl. 95 Tabl. 96 Tabl. 97 Tabl. 98 Tabl. 99 Zagraniczne podróże turystyczne (2 dni i dłużej) według celu podróży i rodzaju zakupionych usług. 217 Zagraniczne podróże turystyczne (2 dni i dłużej) według celu podróży i pośredników u których zakupiono usługi......218 Zagraniczne podróże turystyczne (2 dni i dłużej) według celu podróży i środka transportu wykorzystywanego na dojazd... 219 Zagraniczne podróże turystyczne (2 dni i dłużej) według celu podróży i środka transportu wykorzystywanego na miejscu.... 220 Zagraniczne podróże turystyczne (2 dni i dłużej) według celu podróży i odległości od miejsca stałego przebywania... 221 Zagraniczne podróże turystyczne (2 dni i dłużej) według celu podróży i charakteru odwiedzanego obszaru..222 Zagraniczne podróże turystyczne (2 dni i dłużej) według celu podróży i rodzajów wykorzystywanej bazy noclegowej...223 Udzielone noclegi w zagranicznych podróżach turystycznych (2 dni i dłużej) według celu podróży i rodzaju wykorzystywanej bazy noclegowej....224 Zagraniczne podróże turystyczne (2 dni i dłużej) według celu podróży i źródeł finansowania.225 Zagraniczne podróże turystyczne (2 dni i dłużej) według liczby osób uczestniczących i celu podróży 226 Tabl. 100 Zagraniczne podróże turystyczne (2 dni i dłużej) według liczby osób uczestniczących i rodzaju wykorzystywanej bazy noclegowej....227 Tabl. 101 Zagraniczne podróże turystyczne (2 dni i dłużej) według liczby osób uczestniczących i środka transportu wykorzystywanego na dojazd.....228 Tabl. 102 Zagraniczne podróże turystyczne (2 dni i dłużej) według liczby osób uczestniczących i środka transportu wykorzystywanego na miejscu... 229 Tabl. 103 Krótkotrwałe podróże krajowe według szacunkowych wydatków (w %)....230 Tabl. 104 Krajowe podróże urlopowe (5 dni i dłużej) według szacunkowych wydatków (w %)...231 Tabl. 105 Zagraniczne podróże turystyczne (2 dni i dłużej) według szacunkowych wydatków (w %)... 232 Tabl. 106 Wydatki na krajowe podróże urlopowe (5 dni i dłużej) według źródeł finansowania i typów gospodarstw domowych (w %)....233 Tabl. 107 Wydatki poniesione przez gospodarstwa na krajowe podróże urlopowe (5 dni i dłużej) według rodzaju wydatków i cech podróży (w %).....234 Tabl. 108 Wydatki na zagraniczne podróże turystyczne (2 dni i dłużej) według źródeł finansowania i typów gospodarstw domowych (w %)..236 Tabl. 109 Wydatki poniesione przez gospodarstwa na zagraniczne podróże turystyczne (2 dni i dłużej) według rodzaju wydatków i cech podróży (w %).... 237 11

List of tables Table 1 Characteristics of surveyed households...70 Table 2 Characteristics of members in surveyed households...73 Table 3 Favourite leisure activities of household members by sex and age...75 Table 4 Favourite leisure activities of household members by level of education...79 Table 5 Favourite leisure activities of household members by main source of income...83 Table 6 Favourite leisure activities of household members by residence...87 Table 7 Table 8 Table 9 Holiday plans of households members (trips at least 5 day-long) by household type...91 Holiday plans of households members (trips at least 5 day-long) by sociodemographic characteristics...93 Persons planning holiday trips by number of planned trips...95 Table 10 Planned trips by socio-demographic profile of participants...97 Table 11 Households tourist equipment and other goods used for touristic purpose by type of households...98 Table 12 Households by expenditure on tourist equipment...100 Table 13 Households by tourist equipment and expenditure on tourist equipment...102 Table 14 Households participating in tourism...103 Table 15 Households tourism travels by type...105 Table 16 Households tourism trips by type...107 Table 17 Participation of households in short-term domestic travels (2-4 day-long)...109 Table 18 Participation of households in holiday domestic travels (at least 5 day-long)...111 Table 19 Participation of households in outbound tourism travels (at least 2 day-long)...113 Table 20 Reasons for non-participation of households in travels....115 Table 21 Reasons for non-participation of households in short-term domestic travels (2-4 daylong)...116 Table 22 Reasons for non-participation of households in holiday domestic travels (at least 5 day-long)...118 Table 23 Reasons for non participation of households in outbound tourism travels (at least 2 day-long)...120 Table 24 Households hosting guests for overnight stays...122 Table 25 Households hosting guests for overnight stays by number of arrivals...125 Table 26 Arrivals by type of guests...127 Table 27 Overnight stays by type of guests...131 Table 28 Participants of short-term domestic trips by number of trips...135 Table 29 Short-term domestic trips in households by month...137 Table 30 Short-term domestic trips in households by distance...141 12

Table 31 Short-term domestic trips in households by main purpose...143 Table 32 Short-term domestic trips in households by type of travel...145 Table 33 Short-term domestic trips in households by type of services purchased...147 Table 34 Short-term domestic trips in households by agents of services purchased...149 Table 35 Participants of domestic holiday trips (at least 5 day-long) by number of trips...151 Table 36 Domestic holiday trips by characteristics of households....153 Table 37 Domestic holiday trips by socio-demographic characteristics of participants...154 Table 38 Domestic holiday trips (at least 5 day-long) in households by month...155 Table 39 Domestic holiday trips (at least 5 day-long) in households by distance...157 Table 40 Domestic holiday trips (at least 5 day-long) in households by purpose...158 Table 41 Domestic holiday trips (at least 5 day-long) in households by type of travel...160 Table 42 Domestic holiday trips by type of services purchased...161 Table 43 Domestic holiday trips (at least 5 day-long) in households by agents of services purchased...162 Table 44 Domestic holiday trips (at least 5 day-long) in households by means of transport to the destination...163 Table 45 Domestic holiday trips (at least 5 day-long) in households by means of local transport.164 Table 46 Domestic holiday trips (at least 5 day-long) by type of accommodation...165 Table 47 Nights spent during domestic holiday trips (at least 5 day-long) by type of accommodation...167 Table 48 Domestic holiday trips (at least 5 day-long) by type of area visited...169 Table 49 Domestic holiday trips (at least 5 day-long) by number of households members participating in travel...170 Table 50 Domestic holiday trips (at least 5 day-long) by month and distance from place of residence...171 Table 51 Domestic holiday trips (at least 5 day-long) by month and main purpose...172 Table 52 Domestic holiday trips (at least 5 day-long) by month and means of transport to the destination...173 Table 53 Domestic holiday trips (at least 5 day-long) by month and means of local transport...174 Table 54 Domestic holiday trips (at least 5 day-long) by month and type of accommodation...175 Table 55 Nights spent during domestic holiday trips (at least 5 day-long) by month and type of accommodation...176 Table 56 Domestic holiday trips (at least 5 day-long) by month, number of participants and length of stay...177 Table 57 Domestic holiday trips (at least 5 day-long) by purpose and type of services purchased 178 Table 58 Domestic holiday trips (at least 5 day-long) by purpose and agents of services purchased...179 13

Table 59 Domestic holiday trips (at least 5 day-long) by purpose and means of transport to the destination...180 Table 60 Domestic holiday trips (at least 5 day-long) by purpose and means of local transport...181 Table 61 Domestic holiday trips (at least 5 day-long) by purpose and distance from place of residence...182 Table 62 Domestic holiday trips (at least 5 day-long) by purpose and type of area visited...183 Table 63 Nights spent during domestic holiday trips (at least 5 day-long) by purpose and type of accommodation...184 Table 64 Domestic holiday trips (at least 5 day-long) by purpose and financing body...185 Table 65 Domestic holiday trips (at least 5 day-long) by number of participants and purpose...186 Table 66 Domestic holiday trips (at least 5 day-long) by number of participants and type of accommodation...187 Table 67 Domestic holiday trips (at least 5 day-long) by number of participants and means of transport to the destination...188 Table 68 Domestic holiday trips (at least 5 day-long) by number of participants and means of local transport used...189 Table 69 Participants of outbound tourism trips (at least 2 day-long) by number of trips...190 Table 70 Outbound tourism trips by characteristics of households...192 Table 71 Outbound tourism trips by socio-demographic characteristics of participants...193 Table 72 Outbound tourism trips in households (at least 2 day-long) by month...194 Table 73 Outbound tourism trips in households (at least 2 day-long) by distance...196 Table 74 Outbound tourism trips in households (at least 2 day-long) by purpose...197 Table 75 Outbound tourism trips in households (at least 2 day-long) by type of travel...199 Table 76 Outbound tourism trips in households (at least 2 day-long) by services purchased...200 Table 77 Outbound tourism trips in households (at least 2 day-long) by agents of services purchased...202 Table 78 Outbound tourism trips in households (at least 2 day-long) by means of transport to the destination...203 Table 79 Outbound tourism trips in households (at least 2 day-long) by means of local transport 204 Table 80 Outbound tourism trips (at least 2 day-long) by type of accommodation...205 Table 81 Nights spent during outbound tourism trips by type of accommodation...207 Table 82 Outbound tourism trips (at least 2 day-long) by type of area visited...209 Table 83 Outbound tourism trips (at least 2 day-long) by the number of households members participating in a trip...210 Table 84 Outbound tourism trips in households (at least 2 day-long) by month and distance from place of residence...211 Table 85 Outbound tourism trips (at least 2 day-long) by month and main purpose...212 Table 86 Outbound tourism trips (at least 2 day-long) by month and means of transport to the destination...213 14

Table 87 Outbound tourism trips (at least 2 day-long) by month and means of local transport...214 Table 88 Nights spent during outbound tourism trips by month and type of accommodation...215 Table 89 Outbound tourism trips (at least 2 day-long) by month, number of participants and length of stay...216 Table 90 Outbound tourism trips (at least 2 day-long) by purpose and type of services purchased217 Table 91 Outbound tourism trips (at least 2 day-long) by purpose and agents of purchased services...218 Table 92 Outbound tourism trips (at least 2 day-long) by purpose and means of transport to the destination...219 Table 93 Outbound tourism trips (at least 2 day-long) by purpose and means of local transport...220 Table 94 Outbound tourism trips (at least 2 day-long) by purpose and distance from place of residence...221 Table 95 Outbound tourism trips (at least 2 day-long) by purpose and type of area visited...222 Table 96 Outbound tourism trips (at least 2 day-long) by purpose and type of accommodation...223 Table 97 Nights spent during outbound tourism trips (at least 2 day-long) by purpose and type of accommodation...224 Table 98 Outbound tourism trips (at least 2 day-long) by purpose and financing source...225 Table 99 Outbound tourism trips (at least 2 day-long) by number of participants and purpose...226 Table 100 Outbound tourism trips (at least 2 day-long) by number of participants and type of accommodation...227 Table 101 Outbound tourism trips (at least 2 day-long) by number of participants and means of transport to the destination...228 Table 102 Outbound tourism trips (at least 2 day-long) by number of participants and means of local transport...229 Table 103 Domestic short-term trips by estimated expenditure (in %)...230 Table 104 Domestic holiday trips (at least 5 day-long) by estimated expenditure (in %)...231 Table 105 Outbound tourism trips (at least 2 day-long) by estimated expenditure (in %)...232 Table 106 Households expenditure on domestic holiday trips (at least 5 day-long) by financing body and type of households (in %)...233 Table 107 Households expenditure on domestic holiday trips (at least 5 day-long) by type of expenditure and trips characteristics (in %)...234 Table 108 Households expenditure on outbound tourism trips (at least 2 day-long) by source of financing and households characteristics (in %)...236 Table 109 Households expenditure on outbound tourism trips (at least 2 day-long) by type of expenditure and trips characteristics (in %)......237 15

Rozdział 1 UWAGI METODOLOGICZNE 1.1. Cel i przedmiot badania Badanie ankietowe Turystyka i wypoczynek w gospodarstwach domowych jest piątym z kolei badaniem w ramach cyklu badań modułowych poświęconych turystyce, prowadzonych na podpróbie badania budżetów gospodarstw domowych. Podkreślić należy, że jest to już czwarte badanie w pełni zgodne z zaleceniami Unii Europejskiej dotyczącymi metodologii gromadzenia danych, definicji i klasyfikacji, stosowanych w badaniach popytu turystycznego. W badaniu uwzględniono również potrzebę zgromadzenia określonych danych do rachunku satelitarnego turystyki. Wśród podstawowych celów badania wymienić należy: poznanie sposobów spędzenia czasu przeznaczonego na wypoczynek, preferowanych przez członków badanych gospodarstw domowych, poznanie planów urlopowych, ocenę stopnia uczestnictwa gospodarstw domowych i ich członków w wyjazdach turystycznych, oszacowanie poziomu wydatków przeznaczonych na ten cel, a także próbę wyjaśnienia powodów nieuczestniczenia w wyjazdach turystycznych. Zadaniem naszym było też ustalenie poziomu wyposażenia gospodarstw domowych w sprzęt turystyczny i oszacowanie wydatków poniesionych w ostatnim roku na zakup i konserwację tego sprzętu. Badanie dotyczyło wyjazdów w okresie 1.10.2008 r. 30.09.2009 r. Badanie to dostarczyło informacji umożliwiających szczegółową charakterystykę zrealizowanych w gospodarstwach domowych podróży turystycznych, określenie motywów, kierunków i sezonowości owych podróży, a także poznanie różnorodnych uwarunkowań wpływających na ich realizację. Wyniki badania będą ważnym elementem kompleksowej oceny uczestnictwa ludności w turystyce. Stopień tego uczestnictwa i jego formy mogą być interesującym wskaźnikiem poziomu życia społeczeństwa oraz zmian jakie zaszły w tej dziedzinie w ciągu ostatnich czterech lat. Badanie to może być źródłem danych wykorzystywanych do szacowania i prognozowania zmiennych wywierających wpływ na popyt turystyczny. 1.2. Zakres podmiotowy i przedmiotowy Jednostkami badanymi były gospodarstwa domowe i ich członkowie. Pytania ankiet dotyczyły wyposażenia gospodarstw domowych w sprzęt turystyczny, uczestnictwa w różnego typu wyjazdach oraz preferowanego przez członków gospodarstw domowych sposobu wypoczynku, zrealizowanych podróży i planów urlopowych na najbliższe 2 lata. Badaniem objęte były wyjazdy krajowe i wyjazdy zagraniczne, zarówno długie jak i krótkie. Wyjazdy krajowe długoterminowe (5 i więcej dni) i zagraniczne (2 i więcej dni) były badane 16

najszerzej, dla każdego wyjazdu wypełniano oddzielny kwestionariusz. Wyjazdy krótkoterminowe krajowe (2-4 dni), których jak się spodziewano było najwięcej, respondenci opisywali odrębnie, (w węższym zakresie niż wyjazdy długoterminowe), ograniczając opisy do 10 wyjazdów. Charakterystyka tych wyjazdów umieszczona została w 6 dziale formularza przeznaczonego dla gospodarstwa domowego. Mniej uwagi poświęcono bez noclegowym wyjazdom za granicę, ograniczając się wyłącznie do określenia liczby takich podróży i szacunkowych wydatków z nimi związanych. Na koniec warto zauważyć, że w niniejszym badaniu już po raz drugi uwzględniono także przyjazdy gości do gospodarstwa domowego połączone z noclegiem zarówno z kraju, jak i z zagranicy. 1.3. Charakterystyka metody badawczej i realizacja badania Badanie przeprowadzono na podróbce badania budżetów gospodarstw domowych w III kwartale 2009 r., która kończyła uczestnictwo w tych badaniach. 1. Badanie przeprowadzone zostało metodą wywiadu bezpośredniego, przez ankieterów biorących udział w badaniu budżetów gospodarstw domowych. Taki dobór próby pozwolił na wykorzystanie dla celów analitycznych pewnych informacji o zbadanych gospodarstwach, pochodzących z badania budżetów. I tak, informacje o przeciętnym dochodzie rozporządzalnym na osobę, pozwoliły na ustalenie grup kwintylowych 2 dochodów gospodarstw. Za punkt wyjścia oceny realizacji badania przyjęto liczbę gospodarstw znajdujących się w podpróbce 1 badania budżetów gospodarstw domowych w III kwartale 2009 r. i uczestniczących w tym badaniu. Jednostek takich było 4670. Spośród nich w badaniu modułowym Turystyka i wypoczynek w gospodarstwach domowych uczestniczyło 4636 gospodarstw domowych. Wśród pozostałych 34 gospodarstw, 28 odmówiło przystąpienia do badania. Więcej danych o realizacji badania przedstawiono w tablicy 1 zamieszczonej poniżej. 1 Informacje o metodzie doboru próby do badania budżetów gosp. domowych znajdzie czytelnik w publikacji Budżety gospodarstw domowych w 2009 r.. 2 Grupy kwintylowe zostały utworzone na podstawie informacji o wysokości dochodu rozporządzalnego na osobę w gospodarstwie domowym, uzyskanej z badania budżetów gospodarstw domowych. Listę członków wszystkich gospodarstw domowych po uprzednim uporządkowaniu według rosnących wartości dochodu rozporządzalnego na osobę podzielono na 5 równych części, które stanowią poszczególne grupy kwintylowe. Skrajne wartości dochodów w tych grupach tworzą granice przedziałów dochodu rozporządzalnego w grupach kwintylowych i zostały określone na podstawie danych empirycznych. 17

Tablica 1. Realizacja badania w gospodarstwach domowych Gospodarstwa domowe Razem Gospodarstwa przystępujące do badania Gospodarstwa nieprzystępujące do badania w tym razem z powodu odmowy Ogółem 4670 4636 34 28 Pracowników 2334 2320 14 12 Rolników 285 285 0 0 Pracujących na rachunek własny poza gospod. rolnym 295 288 7 5 Emerytów 1308 1298 10 9 Rencistów 327 324 3 2 Utrzymujących się z niezarobkowych źródeł 121 121 - - W wywiadach indywidualnych uzyskano informacje o 2735 wyjazdach turystycznych, w tym o 2037 wyjazdach krajowych długoterminowych (połączonych co najmniej z 4 noclegami) i 698 wyjazdach zagranicznych (przynajmniej z jednym noclegiem). Dla dwóch wyjazdów kwestionariusze indywidualne nie zostały wypełnione. 1.4. Uogólnianie wyników badania W każdym poprawnie przeprowadzonym badaniu statystycznym opartym na metodzie reprezentacyjnej można uogólnić wyniki na całą populację. Najczęściej szacowanymi parametrami populacji są sumy wartości badanych zmiennych oraz wskaźniki struktury. W przypadku badania turystyki i wypoczynku zastosowana metoda uogólniania wyników uwzględniała: - prawdopodobieństwo wyboru gospodarstwa domowego, - strukturę gospodarstw domowych w populacji. W pierwszym etapie dla każdego gospodarstwa domowego obliczona zostały waga W1 i równa odwrotności prawdopodobieństwa wyboru i-tego gospodarstwa do próby. Następnie w celu poprawy precyzji badania oraz zrekompensowania braków odpowiedzi dokonano tzw. stratyfikacji ex post z uwzględnieniem struktury gospodarstw domowych ze względu na liczbę osób w gospodarstwie. W tym celu, przy wykorzystaniu wag W1 i oszacowano, na podstawie zbadanej próby, wartości g k tj. liczbę gospodarstw w k-tej grupie ( k = 1, 2,, 12): g W1 (1) =, ik k i 18

gdzie: W1 ik - waga W1 i przypisana do gospodarstwa domowego należącego do k-tej grupy ze względu na liczbę osób w gospodarstwie, Przyjęto następujące grupy gospodarstw domowych w podziale na miasta i wieś: 1 osobowe, 2 osobowe, 3 osobowe, 4 osobowe,5 osobowe oraz o liczbie 6 i więcej osób w gospodarstwie. Następnie, dla każdej z 12 grup gospodarstw, obliczone zostały wagi korygujące: W 2 G g k (2), k = k gdzie: G k - liczba gospodarstw w k-tej grupie na podstawie danych z NSP 2002 roku. Ostateczna waga dla i-tego gospodarstwa będzie miała postać: W W1i W 2 (3) =, i k Waga W i gospodarstwa. dotyczy zarówno i-tego gospodarstwa jak i osób wchodzących w skład tego 1.5. Narzędzia badawcze Narzędziami wykorzystanymi w badaniu były dwa kwestionariusze: Kwestionariusz gospodarstwa domowego DS-51G oraz Kwestionariusz indywidualny DS-51I. Obydwa kwestionariusze zostały zamieszczone w aneksie. Kwestionariusz gospodarstwa domowego - DS-51G Kwestionariusz DS-51G odnosił się do gospodarstwa domowego jako całości. Dział 1 kwestionariusza zawierał pytania dotyczące charakterystyki gospodarstwa domowego. Poza danymi identyfikującymi, znalazły się tam informacje o głównym źródle utrzymania gospodarstwa oraz jego składzie osobowym. Dział 2 dotyczył realizacji wywiadu. W przypadku nieprzeprowadzonego wywiadu ustalano przyczyny braku uczestnictwa respondenta w badaniu. Pytania w dziale 3 dotyczyły preferowanych form wypoczynku w gospodarstwie domowym i planowanego sposobu spędzania urlopu w ciągu najbliższych 2 lat. Każda z osób w wieku 7 i więcej lat pytana była o najchętniej stosowane formy spędzania czasu wolnego i o planowane wyjazdy w przyszłości. Pytanie o plany urlopowe odnosiło się wyłącznie do planowanych wyjazdów urlopowych na 5 dni i dłużej (min. 4 noce poza miejscem stałego zamieszkania), zarówno krajowych, jak i zagranicznych i dotyczyło planów spędzenia wakacji (urlopu) w ciągu najbliższych 2 lat, 19

tj. od 1.10.2009 do 30.09.2011. Pytano również o charakter planowanego wyjazdu (zorganizowany lub samodzielny). Do wyjazdów zorganizowanych zaliczone zostały wyjazdy indywidualne lub rodzinne, w których korzysta się z usług organizatora lub pośrednika; również te imprezy zorganizowane, na które uczestnik dojeżdża sam, na własną rękę. Przez wyjazd samodzielny należy rozumieć wyjazd indywidualny lub rodzinny, w którym usługi zakupuje się bezpośrednio u producenta lub nie zakupuje się żadnych usług. Dział 4 kwestionariusza dotyczył wyposażenia gospodarstwa domowego w sprzęt turystyczny i inne dobra wykorzystywane na potrzeby turystyki oraz wydatków poniesionych przez gospodarstwo na ten cel w ciągu roku poprzedzającego badanie. W dziale 5 zawarto informacje o wyjazdach turystycznych krajowych i zagranicznych zrealizowanych w ciągu roku poprzedzającego badanie (tj. w okresie 1.10.2008 do 30.09.2009), oraz o wyjazdach zagranicznych jednodniowych, a także wydatkach z tym związanych. W przypadku braku wyjazdów zebrano informacje o podstawowych przyczynach takiej sytuacji. Dział 6 kwestionariusza zawierał pytania o wyjazdy krajowe krótkoterminowe tj. pytania o osoby wyjeżdżające, czas trwania wyjazdu, odległość miejsca docelowego, główny cel i formę wyjazdu, zakupione usługi, wykorzystany środek transportu, wykorzystaną bazę noclegową oraz szacunkowe wydatki poniesione w związku z tym wyjazdem. Ostatni, 7 dział ankiety dotyczył przyjazdów turystycznych do badanego gospodarstwa domowego. Pytano, czy w ciągu roku poprzedzającego wywiad gospodarstwo przyjmowało gości udzielając noclegu, a jeśli tak, to ile było takich przyjazdów, skąd przyjechali goście (z kraju czy z zagranicy), kim były osoby odwiedzające (rodzina, znajomymi, inni) oraz jak długo trwał ich pobyt (liczba noclegów). Jeżeli osoby odwiedzające przyjechały z zagranicy, pytano także o kraj, w jakim mieszkają na stałe. Kwestionariusz indywidualny wyjazdu - DS-51I Kwestionariusz indywidualny wyjazdu DS-51I wypełniany był odrębnie dla każdego dłuższego wyjazdu krajowego (na 5 dni i dłużej) oraz dla wszystkich turystycznych wyjazdów za granicę (2 dni i dłużej). Dział 1 zawierał ogólne dane o wyjeździe oraz osobach w nim uczestniczących. Dział 2 dotyczył charakterystyki wyjazdu. W tym miejscu zawarto pytania o usługi zakupione u pośrednika, środki transportu wykorzystywane zarówno na dojazd jak i na miejscu, obiekty noclegowe, z jakich korzystano podczas wyjazdu, cel wyjazdu, formę wyjazdu, odległość miejsca 20

będącego celem wyjazdu od miejsca zamieszkania, a w przypadku wyjazdu zagranicznego kraj docelowy, sposób spędzania czasu, a także pytanie o szacunkową wysokość wydatków poniesionych w związku z wyjazdem oraz o dofinansowanie wyjazdu z innych źródeł. W dziale 3 znalazły się pytania o realizację bądź przyczyny nieprzeprowadzenia wywiadu. 1.6. Podstawowe definicje i klasyfikacje Pojęciem turystyka określa się ogół czynności osób podróżujących i przebywających w miejscach znajdujących się poza ich zwykłym otoczeniem przez okres nie przekraczający 12 miesięcy, w celach wypoczynkowych, służbowych lub innych 3. Zgodnie z międzynarodową definicją turystyki badanie dotyczyło więc szeroko rozumianych wyjazdów turystycznych, tj. wyjazdów poza miejsce zamieszkania zarówno w celu wypoczynkowym, rekreacyjnym, poznawczym, jak i zawodowym (delegacja, załatwianie interesów), religijnym, rodzinnym, leczniczym itp. W badaniu uwzględniano także wyjazdy do uzdrowiska związane z leczeniem sanatoryjnym. Zgodnie z zaleceniami Unii Europejskiej do wyjazdów turystycznych nie zaliczano natomiast wyjazdów, które łączą się z pracą lub nauką poza miejscem stałego zamieszkania (np.: dojazdy ucznia lub studenta do szkoły) oraz wyjazdów związanych z pobytem w szpitalu w innej miejscowości niż miejsce zamieszkania, a także wyjazdów wynikających ze specyfiki pracy (np.: marynarzy, pilotów, kierowców oraz wyjazdy na kontrakty za granicę). Każdy zbadany szczegółowo wyjazd turystyczny bądź podróż turystyczna wiązały się z przynajmniej jednym noclegiem poza miejscem stałego zamieszkania. Dla jasności rozważań badanych zjawisk w odniesieniu do gospodarstw domowych i poszczególnych jego członków, przyjęto opisane poniżej robocze określenie wyjazdu turystycznego i podróży turystycznej. Przez wyjazd zrealizowany bądź planowany przez gospodarstwo domowe rozumiemy opuszczenie miejsca zamieszkania przez co najmniej jednego członka gospodarstwa w celu turystycznym. W przypadku wyjazdów więcej niż jednego z członków gospodarstwa, czyli wyjazdów wieloosobowych, ich cechą jest realizacja wspólnego programu turystycznego poza domem. Przez podróż turystyczną rozumiemy natomiast przemieszczenie poszczególnych członków gospodarstwa domowego poza miejsce zamieszkania, tj. w celu turystycznym. Na przykład, w przypadku wyjazdów dwuosobowych jeden wyjazd oznaczał dwie podróże. Generalnie więc wyjazdy dotyczyły gospodarstw domowych, podróże natomiast członków tych gospodarstw. Przez wyjazd krajowy rozumie się wyjazd, podczas którego jego uczestnicy wszystkie noce spędzili w kraju. Jeśli np. uczestnicy jednego wyjazdu w góry nocowali wyłącznie w kraju, a w ciągu 3 Patrz: Metodologia Unii Europejskiej w dziedzinie statystyki turystyki, GUS, Warszawa 1998 21

dnia w ramach wycieczek przekraczali granicę, to wyjazd taki traktowany był jako jeden wyjazd krajowy, a wspomniane wypady za granicę zaliczone zostały do wyjazdów zagranicznych beznoclegowych. Za wyjazd zagraniczny w badaniu przyjęto wyjazd na 2 dni i dłużej, podczas którego jego uczestnicy przynajmniej 1 noc spędzili za granicą. Wyjazdy mieszane, to takie, podczas których podróżujący nocowali zarówno w kraju, jak i za granicą. Przez długość wyjazdu rozumie się liczbę dni pobytu poza miejscem zamieszkania osoby najdłużej przebywającej poza miejscem zamieszkania, przy obowiązującej zasadzie, że liczba dni pobytu równa się liczbie nocy spędzonych poza miejscem stałego zamieszkania plus 1. Liczbę noclegów wyliczono mnożąc liczbę nocy spędzonych w danym obiekcie przez liczbę osób korzystających z tego obiektu. Do liczby noclegów zaliczono również noce spędzone w podróży (na statku, promie, w autokarze). Jako kraj docelowy przyjęto ten kraj, w którym spędzono najwięcej nocy. W części badania dotyczącej wydatków gospodarstw domowych związanych z wyjazdami przyjęto następujące zasady: W badaniu uwzględnione zostały wydatki poniesione wyłącznie w okresie objętym badaniem, tj. od 1.10.2008 do 30.09.2009. W części dotyczącej wyposażenia gospodarstwa domowego wydatki zostały podzielone na dwie grupy: wydatki na zakup i wydatki związane z eksploatacją posiadanego sprzętu turystycznego i innych dóbr wykorzystywanych na potrzeby turystyki. Do wydatków związanych z zakupem zaliczono również realizowane w badanym okresie płatności ratalne bądź spłaty kredytów zaciągniętych wcześniej na zakup tego sprzętu. Do wydatków związanych z eksploatacją zaliczono wydatki związane z utrzymaniem w sprawności i podwyższeniem standardu posiadanego sprzętu i innych dóbr. W odpowiedzi na pytanie o szacunkowe wydatki na wyjazdy zagraniczne beznoclegowe (jednodniowe) uwzględnione zostały wydatki poniesione za granicą podczas wszystkich wyjazdów łącznie. Wydatki związane z konkretnym wyjazdem krajowym krótkoterminowym (2-4 dni) obejmowały łączne wydatki na noclegi, wyżywienie, transport, usługi kulturalno-rekreacyjne, opłaty dla organizatorów, (jeśli był to wyjazd zorganizowany), a także wydatki na zakupy, które nie miały charakteru handlowego, a były związane bezpośrednio z wyjazdem. Określając szacunkowo wydatki związane z każdym wyjazdem krajowym długoterminowym lub turystycznym wyjazdem zagranicznym podawano wielkość wydatków poniesionych bezpośrednio przez gospodarstwo domowe w związku z wyjazdem (bez wydatków na zakup lub konserwację sprzętu turystycznego). Uwzględniano w nich również wydatki na zakup usług turystycznych, które zostały dofinansowane, a dofinansowanie polegało na bezpośrednim przekazaniu pewnej kwoty gospodarstwu domowemu (np. przez zakład pracy, opiekę społeczną, instytucję charytatywną itp.). Nie uwzględniano natomiast 22

w wydatkach gospodarstwa domowego kosztu zakupu odpowiednich usług w sytuacji, gdy dofinansowanie zostało skierowane bezpośrednio do wytwórcy danej usługi. Definicje grup społeczno-ekonomicznych zastosowane w badaniu są zgodne z definicjami stosowanymi w badaniu budżetów gospodarstw domowych. I tak, wyróżniono 5 następujących grup społeczno-ekonomicznych gospodarstw domowych: 1. gospodarstwa pracowników - gospodarstwa domowe, których wyłącznym lub głównym (przeważającym) źródłem utrzymania jest dochód z pracy najemnej w sektorze publicznym lub prywatnym. Dodatkowym źródłem utrzymania tych gospodarstw może być emerytura, renta lub inne niezarobkowe źródło, praca na własny rachunek, użytkowanie gospodarstwa indywidualnego w rolnictwie, wykonywanie wolnego zawodu. Oznacza to, że dochód uzyskiwany ze źródeł dodatkowych jest niższy od dochodów uzyskiwanych z pracy najemnej; 2. gospodarstwa rolników to gospodarstwa domowe, których wyłącznym lub głównym (przeważającym) źródłem utrzymania jest dochód z użytkowanego gospodarstwa indywidualnego w rolnictwie. Dodatkowym źródłem utrzymania tych gospodarstw może być emerytura, renta lub inne źródło niezarobkowe, praca najemna, praca na własny rachunek, bądź wykonywanie wolnego zawodu. Oznacza to, że dochód uzyskiwany ze źródeł dodatkowych jest niższy od dochodów uzyskiwanych z gospodarstwa indywidualnego w rolnictwie; 3. do gospodarstw pracujących na własny rachunek zaliczono gospodarstwa domowe, których wyłącznym lub głównym (przeważającym) źródłem utrzymania jest praca na własny rachunek poza gospodarstwem indywidualnym w rolnictwie lub wykonywanie wolnego zawodu. Dodatkowym źródłem utrzymania może być: praca najemna, użytkowanie gospodarstwa indywidualnego w rolnictwie, emerytura, renta lub inne niezarobkowe źródło. Oznacza to, że dochód uzyskiwany z dodatkowych źródeł jest niższy od dochodów z pracy na własny rachunek poza gospodarstwem indywidualnym w rolnictwie; 4. gospodarstwa emerytów i rencistów to gospodarstwa domowe, których wyłącznym lub głównym (przeważającym) źródłem utrzymania jest emerytura lub renta. Dodatkowym źródłem utrzymania może być: inne źródło niezarobkowe poza emeryturą lub rentą (np. dochód z własności, zasiłki rodzinne wraz z dodatkami, dary), praca najemna, użytkowanie gospodarstwa indywidualnego w rolnictwie, praca na własny rachunek lub wykonywanie wolnego zawodu. Oznacza to, że dochód uzyskiwany ze źródeł dodatkowych jest niższy od dochodów uzyskiwanych z emerytur i rent; 23

5. gospodarstwa domowe, których wyłącznym lub głównym (przeważającym) źródłem utrzymania są źródła niezarobkowe inne niż emerytura lub renta, np. zasiłki dla bezrobotnych, świadczenia pieniężne i niepieniężne udzielone na podstawie ustawy o pomocy społecznej, dodatki mieszkaniowe, zasiłki rodzinne wraz z dodatkami, alimenty, darowizny, dochody z tytułu własności i z wynajmu nieruchomości to gospodarstwa utrzymujące się z niezarobkowych źródeł. Dodatkowym źródłem utrzymania tych gospodarstw może być: praca najemna, emerytura lub renta, praca na własny rachunek i wykonywanie wolnego zawodu, użytkowanie gospodarstwa indywidualnego w rolnictwie. Oznacza to, że dochód uzyskiwany ze źródeł dodatkowych jest niższy od dochodów uzyskiwanych ze źródeł niezarobkowych innych niż emerytura lub renta. Należy zwrócić uwagę, że w tablicach opisujących aktywność turystyczną członków gospodarstw domowych, według cech społeczno-demograficznych osób, także zostało wyodrębnione kryterium głównego źródła utrzymania. W tablicach tych brano oczywiście pod uwagę główne źródło utrzymania badanej osoby. Wśród głównych źródeł utrzymania wyodrębniono tutaj m.in. kategorię pozostawanie na utrzymaniu, która nie występuje w odniesieniu do gospodarstw domowych. Przyjęte w podstawowych badaniach budżetów gospodarstw domowych 22 rodzaje źródeł utrzymania zostały pogrupowane w celach analitycznych na 9 następujących grup: 1. praca najemna stała każda praca najemna na stanowisku robotniczym i nierobotniczym, trwająca dłużej niż trzy miesiące; 2. praca najemna dorywcza praca najemna trwająca krócej niż trzy miesiące, która nie ma charakteru powtarzalnego; za pracę najemna dorywczą uważa się również pracę sezonową; 3. użytkowanie gospodarstwa rolnego za użytkownika gospodarstwa rolnego uważa się osobę kierującą gospodarstwem; do użytkowników gospodarstw rolnych nie zalicza się członków spółdzielni produkcji rolniczej oraz udziałowców spółek cywilnych i jawnych, użytkujących gospodarstwo rolne; 4. praca stała na własny rachunek każda praca na własny rachunek trwająca dłużej niż trzy miesiące lub trwająca krócej, ale mająca charakter powtarzalny; 5. praca dorywcza na własny rachunek każda praca na własny rachunek trwająca krócej niż trzy miesiące i nie mająca charakteru powtarzalnego; 24