Gminny program opieki nad zabytkami na lata Gmina Człuchów

Gminny program opieki nad zabytkami na lata 2015-2018 Gmina Człuchów

Gminny Program Opieki nad Zabytkami na lata 2015 2018 2 Spis treści 1 WSTĘP... 4 2 PODSTAWA PRAWNA... 5 3 UWARUNKOWANIA PRAWNE OCHRONY I OPIEKI NAD ZABYTKAMI W POLSCE... 6 3.1. Obowiązek sporządzania gminnych programów opieki nad zabytkami... 6 3.2. Definicje... 7 3.3. Sposoby opieki nad zabytkami w świetle przepisów ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami... 9 3.4. Opieka nad zabytkami jako zadanie własne gminy... 11 4 UWARUNKOWANIA ZEWNĘTRZNE OCHRONY DZIEDZICTWA KULTUROWEGO... 13 4.1. Strategiczne cele polityki państwa w zakresie ochrony zabytków i opieki nad zabytkami... 13 4.2. Relacje gminnego programu opieki nad zabytkami z dokumentami wykonanymi na poziomie województwa i powiatu... 19 5 UWARUNKOWANIA WEWNĘTRZNE OCHRONY DZIEDZICTWA KULTUROWEGO... 25 5.1. Relacje gminnego programu opieki nad zabytkami z dokumentami wykonanymi na poziomie gminy... 25 5.2. Charakterystyka zasobów oraz analiza stanu dziedzictwa i krajobrazu kulturowego gminy 35 5.2.1. Zarys historii gminy Człuchów... 35 5.2.2. Zabytki nieruchome gminy - charakterystyka... 38 5.2.3. Zabytki archeologiczne... 44 5.2.4. Zabytki ruchome... 63 5.2.5. Dziedzictwo niematerialne... 72 5.3 Zabytki objęte prawnymi formami ochrony... 73 5.3.1 Zabytki nieruchome w wojewódzkim rejestrze zabytków... 73 5.4 Zabytki w Gminnej Ewidencji Zabytków... 73 5.4.1 Gminna Ewidencja Zabytków Gminy Człuchów... 73 6 OCENA STANU DZIEDZICTWA KULTUROWEGO GMINY. ANALIZA SZANS i ZAGROŻEŃ.... 79 7 ZAŁOŻENIA PROGRAMOWE... 81

Gminny Program Opieki nad Zabytkami na lata 2015 2018 3 7.1. Priorytety... 81 7.2. Kierunki działań i zadania... 81 8 INSTRUMENTARIUM REALIZACJI PROGRAMU OPIEKI NAD ZABYTKAMI... 87 9 ZASADY OCENY REALIZACJI PROGRAMU OPIEKI NAD ZABYTKAMI... 88 10 ŹRÓDŁA FINANSOWANIA PROGRAMU OPIEKI NAD ZABYTKAMI... 89

Gminny Program Opieki nad Zabytkami na lata 2015 2018 4 1 WSTĘP Ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (t.j. Dz.U. 2014 poz. 1446 ze zmianami) nakłada na gminy obowiązek sporządzenia programu opieki nad zabytkami. Mówi o tym artykuł 87 ustawy. Głównym beneficjentem realizacji programu jest społeczność lokalna, która bezpośrednio powinna odczuć efekty jego wdrażania. Dotyczy to nie tylko właścicieli oraz użytkowników obszarów i obiektów zabytkowych, ale również wszystkich mieszkańców. Przyjęty przez Radę Gminy w formie uchwały, gminny program opieki nad zabytkami jest elementem polityki samorządowej. Będzie służyć podejmowaniu planowych działań dotyczących inicjowania, wspierania, koordynowania badań i prac z dziedziny ochrony zabytków i krajobrazu kulturowego oraz upowszechniania i promowania dziedzictwa kulturowego. Program opieki nad zabytkami ma pomóc w aktywnym zarządzaniu zasobem stanowiącym dziedzictwo kulturowe gminy. Wskazane w programie działania są skierowane na poprawę stanu zabytków, ich rewaloryzację oraz zwiększenie dostępności do nich mieszkańców i turystów. Gminny program opieki nad zabytkami, m.in. poprzez działania edukacyjne, ma też budzić w lokalnej społeczności świadomość wspólnoty kulturowej, roli i znaczenia lokalnych wartości i wspólnych korzeni. Wspólna dbałość o zachowanie wartości kulturowych wzmacnia poczucie tożsamości, wspiera identyfikacje jednostki z tzw. małą ojczyzną. Gminny program opieki nad zabytkami jest opracowywany na 4 lata. z realizacji programu wójt, co dwa lata sporządza sprawozdanie, które przedstawia Radzie Gminy. Kolejne sporządzane programy opieki powinny uwzględniać pojawiające się nowe uwarunkowania prawne i administracyjne, zmieniające się warunki społeczne, gospodarcze i kulturowe, nowe kryteria oceny i aktualny stan zachowania zasobu oraz prowadzone okresowo oceny efektów wdrażania obowiązującego programu.

Gminny Program Opieki nad Zabytkami na lata 2015 2018 5 2 PODSTAWA PRAWNA Podstawą prawną sporządzenia Gminnego Programu Opieki nad Zabytkami gminy Człuchów są przepisy wynikające z ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (t.j. Dz.U. 2014 poz. 1446 ze zmianami). Ustawa ta wprowadziła obowiązek sporządzania przez gminy gminnych programów opieki nad zabytkami. Zgodnie z art. 87 wymienionej ustawy, prezydent, burmistrz lub wójt sporządza na okres 4 lat gminny program opieki nad zabytkami. Gminny program opieki nad zabytkami jest uchwalany przez Radę Gminy, po uzyskaniu opinii Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków. Program opieki nad zabytkami jest dokumentem uzupełniającym w systemie planowania. wyznacza cele i określa instrumentarium służące do ich osiągnięcia.

Gminny Program Opieki nad Zabytkami na lata 2015 2018 6 3 UWARUNKOWANIA PRAWNE OCHRONY I OPIEKI NAD ZABYTKAMI W POLSCE 3.1. Obowiązek sporządzania gminnych programów opieki nad zabytkami Obowiązek sporządzania gminnych Programów opieki nad zabytkami określa zapis art. 87 ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (t.j. Dz.U. 2014 poz. 1446 ze zmianami). W myśl art. 87 tej ustawy: 1) Zarząd województwa, powiatu lub wójt (burmistrz, prezydent miasta) sporządza na okres 4 lat odpowiednio wojewódzki, powiatowy lub gminny program opieki nad zabytkami. 2) Programy, o których mowa w ust. 1, mają na celu, w szczególności: Włączenie problemów ochrony zabytków do systemu zadań strategicznych, wynikających z koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju; Uwzględnianie uwarunkowań ochrony zabytków, w tym krajobrazu kulturowego i dziedzictwa archeologicznego, łącznie z uwarunkowaniami ochrony przyrody i równowagi ekologicznej; Zahamowanie procesów degradacji zabytków i doprowadzenie do poprawy stanu ich zachowania; Wyeksponowanie poszczególnych zabytków oraz walorów krajobrazu kulturowego; Podejmowanie działań zwiększających atrakcyjność zabytków dla potrzeb społecznych, turystycznych i edukacyjnych oraz wspieranie inicjatyw sprzyjających wzrostowi środków finansowych na opiekę nad zabytkami; Określenie warunków współpracy z właścicielami zabytków, eliminujących sytuacje konfliktowe związane z wykorzystaniem tych zabytków; Podejmowanie przedsięwzięć umożliwiających tworzenie miejsc pracy związanych z opieką nad zabytkami.

Gminny Program Opieki nad Zabytkami na lata 2015 2018 7 3) Wojewódzki, powiatowy i gminny program opieki nad zabytkami przyjmuje odpowiednio sejmik województwa, rada powiatu i rada gminy, po uzyskaniu opinii wojewódzkiego konserwatora zabytków. 4) Programy, o których mowa w ust. 3, są ogłaszane w wojewódzkim dzienniku urzędowym. 5) Z realizacji programów zarząd województwa, powiatu i wójt (burmistrz, prezydent miasta) sporządza, co 2 lata, sprawozdanie, które przedstawia się odpowiednio sejmikowi województwa, radzie powiatu lub radzie gminy. 3.2. Definicje Z uwagi na konieczność precyzyjnego odnoszenia się w Gminnym Programie Opieki nad Zabytkami do zapisów ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (t.j. Dz.U. 2014 poz. 1446 ze zm.), przyjęto za ustawą następujące definicje: 1) Zabytek - nieruchomość lub rzecz ruchomą, ich części lub zespoły, będące dziełem człowieka lub związane z jego działalnością i stanowiące świadectwo minionej epoki bądź zdarzenia, których zachowanie leży w interesie społecznym ze względu na posiadaną wartość historyczną, artystyczną lub naukową; 2) Zabytek nieruchomy - nieruchomość, jej część lub zespół nieruchomości, o których mowa w pkt. 1; 3) Zabytek ruchomy - rzecz ruchomą, jej część lub zespół rzeczy ruchomych, o których mowa w pkt. 1; 4) Zabytek archeologiczny - zabytek nieruchomy, będący powierzchniową, podziemną lub podwodną pozostałością egzystencji i działalności człowieka, złożoną z nawarstwień kulturowych i znajdujących się w nich wytworów bądź ich śladów albo zabytek ruchomy, będący tym wytworem; 5) Instytucja kultury wyspecjalizowana w opiece nad zabytkami instytucję kultury w rozumieniu przepisów o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej, której celem statutowym jest sprawowanie opieki nad zabytkami; 6) Prace konserwatorskie - działania mające na celu zabezpieczenie i utrwalenie substancji zabytku, zahamowanie procesów jego destrukcji oraz dokumentowanie tych działań;

Gminny Program Opieki nad Zabytkami na lata 2015 2018 8 7) Prace restauratorskie - działania mające na celu wyeksponowanie wartości artystycznych i estetycznych zabytku, w tym, jeżeli istnieje taka potrzeba, uzupełnienie lub odtworzenie jego części, oraz dokumentowanie tych działań; 8) Roboty budowlane - roboty budowlane w rozumieniu przepisów Prawa budowlanego, podejmowane przy zabytku lub w otoczeniu zabytku; 9) Badania konserwatorskie - działania mające na celu rozpoznanie historii i funkcji zabytku, ustalenie użytych do jego wykonania materiałów i zastosowanych technologii, określenie stanu zachowania tego zabytku oraz opracowanie diagnozy, projektu i programu prac konserwatorskich, a jeżeli istnieje taka potrzeba, również programu prac restauratorskich; 10) Badania architektoniczne - działania ingerujące w substancję zabytku, mające na celu rozpoznanie i udokumentowanie pierwotnej formy obiektu budowlanego oraz ustalenie zakresu jego kolejnych przekształceń; 11) Badania archeologiczne - działania mające na celu odkrycie, rozpoznanie, udokumentowanie i zabezpieczenie zabytku archeologicznego; 12) Historyczny układ urbanistyczny lub ruralistyczny - przestrzenne założenie miejskie lub wiejskie, zawierające zespoły budowlane, pojedyncze budynki i formy zaprojektowanej zieleni, rozmieszczone w układzie historycznych podziałów własnościowych i funkcjonalnych, w tym ulic lub sieci dróg; 13) Historyczny zespół budowlany - powiązaną przestrzennie grupę budynków wyodrębnioną ze względu na formę architektoniczną, styl, zastosowane materiały, funkcję, czas powstania lub związek z wydarzeniami historycznymi; 14) Krajobraz kulturowy - przestrzeń historycznie ukształtowaną w wyniku działalności człowieka, zawierającą wytwory cywilizacji oraz elementy przyrodnicze; 15) Otoczenie - teren wokół lub przy zabytku wyznaczony w decyzji o wpisie tego terenu do rejestru zabytków, w celu ochrony wartości widokowych zabytku oraz jego ochrony przed szkodliwym oddziaływaniem czynników zewnętrznych.

Gminny Program Opieki nad Zabytkami na lata 2015 2018 9 3.3. Sposoby opieki nad zabytkami w świetle przepisów ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami Według zapisów art. 4 ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (t.j. Dz.U. 2014 poz. 1446 ze zm.) ochrona zabytków polega w szczególności na podejmowaniu przez organy administracji publicznej, działań mających na celu: 1) Zapewnienie warunków prawnych, organizacyjnych i finansowych umożliwiających trwałe zachowanie zabytków oraz ich zagospodarowanie i utrzymanie; 2) Zapobieganie zagrożeniom mogącym spowodować uszczerbek dla wartości zabytków; 3) Udaremnianie niszczenia i niewłaściwego korzystania z zabytków; 4) Przeciwdziałanie kradzieży, zaginięciu lub nielegalnemu wywozowi zabytków za granicę; 5) Kontrolę stanu zachowania i przeznaczenia zabytków; 6) Uwzględnianie zadań ochronnych w planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym oraz przy kształtowaniu środowiska. Zgodnie z art. 5 ustawy opieka nad zabytkiem sprawowana przez jego właściciela lub posiadacza polega w szczególności na zapewnieniu warunków: 1) Naukowego badania i dokumentowania zabytku; 2) Prowadzenia prac konserwatorskich, restauratorskich i robót budowlanych przy zabytku; 3) Zabezpieczenia i utrzymania zabytku oraz jego otoczenia w jak najlepszym stanie; 4) Korzystania z zabytku w sposób zapewniający trwałe zachowanie jego wartości; 5) Popularyzowania i upowszechniania wiedzy o zabytku oraz jego znaczeniu dla historii i kultury. W myśl art. 6 ustawy ochronie i opiece podlegają, bez względu na stan zachowania: 1) zabytki nieruchome będące, w szczególności: Krajobrazami kulturowymi; Układami urbanistycznymi, ruralistycznymi i zespołami budowlanymi; Dziełami architektury i budownictwa, dziełami budownictwa obronnego;

Gminny Program Opieki nad Zabytkami na lata 2015 2018 10 Obiektami techniki, a zwłaszcza kopalniami, hutami, elektrowniami i innymi zakładami przemysłowymi; Cmentarzami; Parkami, ogrodami i innymi formami zaprojektowanej zieleni; Miejscami upamiętniającymi wydarzenia historyczne bądź działalność wybitnych osobistości lub instytucji. 2) zabytki ruchome będące, w szczególności: Dziełami sztuk plastycznych, rzemiosła artystycznego i sztuki użytkowej; Kolekcjami stanowiącymi zbiory przedmiotów zgromadzonych i uporządkowanych według koncepcji osób, które tworzyły te kolekcje; Numizmatami oraz pamiątkami historycznymi, a zwłaszcza militariami, sztandarami, pieczęciami, odznakami, medalami i orderami; Wytworami techniki, a zwłaszcza urządzeniami, środkami transportu oraz maszynami i narzędziami świadczącymi o kulturze materialnej, charakterystycznymi dla dawnych i nowych form gospodarki, dokumentującymi poziom nauki i rozwoju cywilizacyjnego; Materiałami bibliotecznymi, o których mowa w art. 5 ustawy z dnia 27 czerwca 1997 r. o bibliotekach (Dz.U. Nr 85, poz. 539, z 1998 r. Nr 106, poz. 668, z 2001 r. Nr 129, poz. 1440 oraz z 2002 r. Nr 113, poz. 984); Instrumentami muzycznymi; Wytworami sztuki ludowej i rękodzieła oraz innymi obiektami etnograficznymi; Przedmiotami upamiętniającymi wydarzenia historyczne bądź działalność wybitnych osobistości lub instytucji. 3) zabytki archeologiczne będące, w szczególności: Pozostałościami terenowymi pradziejowego i historycznego osadnictwa; Cmentarzyskami; Kurhanami; Reliktami działalności gospodarczej, religijnej i artystycznej.

Gminny Program Opieki nad Zabytkami na lata 2015 2018 11 Art. 6 ustawy mówi również, iż ochronie mogą podlegać nazwy geograficzne, historyczne lub tradycyjne nazwy obiektu budowlanego, placu, ulicy lub jednostki osadniczej. W ustawie znajdują się zapisy precyzujące formy ochrony zabytków. Art. 7 ustawy stanowi, iż formami ochrony zabytków są: 1) Wpis do rejestru zabytków; 2) Uznanie za pomnik historii; 3) Utworzenie parku kulturowego; 4) Ustalenia ochrony w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego albo w decyzji o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego, decyzji o warunkach zabudowy, decyzji o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej, decyzji o ustaleniu lokalizacji linii kolejowej lub decyzji o zezwoleniu na realizację inwestycji w zakresie lotniska użytku publicznego. 3.4. Opieka nad zabytkami jako zadanie własne gminy Obowiązki jednostek samorządowych określają zarówno przepisy ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami z dnia 23 lipca 2003 r. (t.j. Dz.U. 2014 poz. 1446), jak również ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (t.j. Dz.U. z 2015 r., poz. 1515). Ustawa o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami określa obowiązki oraz kompetencje gminy w zakresie ochrony zabytków i opieki nad zabytkami. Obowiązki są określone m.in. w art.22, pkt.4 narzucającym obowiązek prowadzenia gminnej ewidencji zabytków, art.87 regulującym sporządzenie na okres czteroletni gminnych programów opieki nad zabytkami, oraz w art.18 i 19 nakazujących uwzględnianie zapisów tych programów przy sporządzaniu i aktualizacji strategii rozwoju, studiów uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego oraz miejscowych planów zagospodarowania. Ponadto w nowelizacji ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami z dnia 18 marca 2010 r., która weszła w życie 5 czerwca 2010 r., do art. 19 dodano ust. 1a wskazujący zabytki, których ochrona musi być bezwarunkowo uwzględniona w decyzjach o ustaleniu inwestycji celu publicznego, decyzjach o warunkach zabudowy, decyzjach o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej, decyzjach o ustaleniu lokalizacji linii kolejowej oraz decyzjach

Gminny Program Opieki nad Zabytkami na lata 2015 2018 12 o zezwoleniu na realizację inwestycji w zakresie lotniska użytku publicznego. Są to zabytki wpisane do rejestru wraz z ich otoczeniem oraz zabytki nieruchome, znajdujące się w gminnej ewidencji zabytków. Dodatkowo w artykułach 5, 25, 26, 28, 30, 31, 36, 71 i 72 ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami zawarte są szczegółowe określenia obowiązków samorządu dla objętych ochroną zabytków, które są własnością gminy lub są w jej posiadaniu. Dodatkowo art. 81 i 82 regulują możliwość udzielania dotacji na prace konserwatorskie, restauratorskie lub roboty budowlane przy zabytku wpisanym do rejestru przez organ stanowiący gminy, na zasadach określonych w podjętej przez ten organ uchwale. Na podstawie art. 96 istnieje także możliwość, iż wojewoda, na wniosek wojewódzkiego konserwatora zabytków, może powierzyć, w drodze porozumienia, prowadzenie niektórych spraw z zakresu swojej właściwości, w tym wydawanie decyzji administracyjnych, gminom i powiatom, a także związkom gmin i powiatów, położonym na terenie województwa. W ustawie o samorządzie gminnym, w rozdziale 2, określone są zadania odnoszące się wprost lub pośrednio do ochrony zabytków. Art. 6. 1. mówi, iż do zakresu działania gminy należą wszystkie sprawy publiczne o znaczeniu lokalnym, niezastrzeżone ustawami na rzecz innych podmiotów, co za tym idzie również opieka nad zabytkami. Art. 7. 1. doprecyzowuje, że zaspokajanie zbiorowych potrzeb wspólnoty należy do zadań własnych gminy, co może się przekładać na działania związane z opieką nad zabytkami w kontekście: ładu przestrzennego, gospodarki nieruchomościami, ochrony środowiska i przyrody oraz gospodarki wodnej, gminnych dróg, ulic, mostów, placów oraz organizacji ruchu drogowego, kultury, w tym bibliotek gminnych i innych placówek upowszechniania kultury, kultury fizycznej i turystyki, zieleni gminnej i zadrzewień, cmentarzy gminnych, utrzymania gminnych obiektów i urządzeń użyteczności publicznej oraz obiektów administracyjnych, promocji gminy i współpracy z organizacjami pozarządowymi.

Gminny Program Opieki nad Zabytkami na lata 2015 2018 13 4 UWARUNKOWANIA ZEWNĘTRZNE OCHRONY DZIEDZICTWA KULTUROWEGO 4.1. Strategiczne cele polityki państwa w zakresie ochrony zabytków i opieki nad zabytkami Gminny Program Opieki nad Zabytkami Gminy Człuchów jest zbieżny ze strategicznymi celami państwa w zakresie ochrony i opieki nad zabytkami. Cele te wymienione są w dokumentach: Tezy do Krajowego programu ochrony zabytków i opieki nad zabytkami. W Tezach do Krajowego programu ochrony zabytków i opieki nad zabytkami znajduje się szereg zapisów mających istotny wpływ na niniejszy dokument. Należą do nich zapisy określające cele programu i zasady ochrony konserwatorskiej. We wstępie do Tez określono główne cele programu, którymi jest wzmocnienie ochrony i opieki nad tą istotną częścią dziedzictwa kulturowego oraz poprawa stanu zabytków w Polsce. Celem jest także stworzenie wykładni porządkującej sferę ochrony poprzez wskazanie siedmiu podstawowych zasad konserwatorskich: 1) Zasady primum non nocere (po pierwsze nie szkodzić) 2) Zasady maksymalnego poszanowania oryginalnej substancji zabytku i wszystkich jego wartości (materialnych i niematerialnych) 3) Zasady minimalnej niezbędnej ingerencji (powstrzymywania się od działań niekoniecznych) 4) Zasady, zgodnie, z którą usuwać należy to (i tylko to), co na oryginał działa niszcząco 5) Zasady czytelności i odróżnialności ingerencji 6) Zasady odwracalności metod i materiałów 7) Zasady wykonywania wszelkich prac zgodnie z najlepszą wiedzą i na najwyższym poziomie. Wymienione zasady dotyczą zarówno konserwatorów pracowników urzędów, profesjonalnych konserwatorów - restauratorów dzieł sztuki, konserwatorów

Gminny Program Opieki nad Zabytkami na lata 2015 2018 14 architektów, urbanistów, budowlanych, archeologów, badaczy, właścicieli i użytkowników, w tym duchownych, codziennych konserwatorów zabytkowych świątyń. W rozdziale 2 Uwarunkowania ochrony i opieki nad zabytkami, zagadnienia zostały opisane w sposób określający po pierwsze cel, a następnie kierunki działania. Dotyczy to w szczególności stanu zabytków nieruchomych, ruchomych i archeologicznych, stanu zabytków techniki, pomników historii, obiektów z Listy Dziedzictwa Światowego UNESCO, (dla tych tematów wspólnym jest utworzenie krajowej ewidencji w systemie cyfrowym oraz monitoring stanu i sposobów wykorzystania), stanu służb konserwatorskich, stanu opieki nad zabytkami i wreszcie stanu uregulowań prawnych. Rozdział 3 Działania o charakterze systemowym mówi o powiązaniu ochrony zabytków z polityką ekologiczną, dotyczącą ochrony przyrody, architektoniczną i przestrzenną, celną i polityką bezpieczeństwa państwa oraz o wypracowaniu strategii ochrony dziedzictwa i wprowadzeniu jej do polityk sektorowych. W rozdziale 4 System finansowania omówione są aspekty stworzenia sprawnego systemu finansowania ochrony i opieki konserwatorskiej. W kolejnym, rozdziale 5 Dokumentowanie, monitorowanie i standaryzacja metod działania omówione jest dokumentowanie poprzez tworzenie systemu i stale aktualizowanych, elektronicznych baz informacji o zasobach oraz stanie zabytków w Polsce i ich dokumentacji; wypracowanie spójnego systemu dokumentowania badań, stanu zachowania oraz określania i certyfikacji wartości zabytkowych, wspólnego dla wszystkich typów zabytków; monitorowanie - poprzez gromadzenie stale aktualizowanej wiedzy o stanie zachowania, postępach i wynikach prac konserwatorskich i restauratorskich, zagrożeniach, prawidłowości zarządzania i bezpieczeństwie użytkowania obiektów zabytkowych oraz o innych formach ochrony dziedzictwa oraz ujednolicenie metod działań profilaktycznych, konserwatorskich, restauratorskich i ochronnych.

Gminny Program Opieki nad Zabytkami na lata 2015 2018 15 Rozdział 6 Kształcenie i edukacja, porusza fundamentalne zagadnienie stałej pracy nad wzrostem świadomości, dotyczącym wartości dziedzictwa kulturowego i jego ochrony w życiu i prawidłowym funkcjonowaniu społeczeństwa. W rozdziale 7 Współpraca międzynarodowa opisane są zagadnienia mające na celu wzmocnienie obecności Polski w światowym i europejskim środowisku działającym na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego i promocja polskich osiągnięć w tej dziedzinie. Narodowa strategia rozwoju kultury na lata 2004 2013 z perspektywą do roku 2020 Narodowa Strategia Rozwoju Kultury na lata 2004 2013 przyjęta przez Radę Ministrów 21 września 2004 r. oraz jej uzupełnienie do roku 2020 jest rządowym dokumentem stanowiącym podstawę dla nowoczesnego mecenatu państwa w sferze kultury, a przede wszystkim dla nowocześnie pojmowanej polityki kulturalnej państwa, funkcjonującej w warunkach rynkowych, a także dla wspólnoty Polski z Unią Europejską. w ramach strategii określono misję, którą jest: Zrównoważony rozwój kultury, jako najwyższej wartości przenoszonej ponad pokoleniami, określającej całokształt historycznego i cywilizacyjnego dorobku Polski, wartości warunkującej tożsamość narodową i zapewniającej ciągłość tradycji i rozwój regionów. Na podstawie diagnozy w Strategii wyodrębniono pięć strategicznych obszarów kultury, dla których sformułowano Narodowe Programy Kultury, będące podstawowymi narzędziami wdrażania strategii. W odniesieniu do ochrony zabytków i opieki nad zabytkami określono Narodowy Program Kultury Ochrona zabytków i dziedzictwa kulturowego. w jego ramach przyjęto następujące priorytety: 1) Aktywne zarządzanie zasobem stanowiącym materialne dziedzictwo kulturowe. w ramach niniejszego priorytetu przyjęte zostały działania mające na celu materialną poprawę stanu zabytków, ich adaptację i rewitalizację oraz zwiększenie dostępności do nich mieszkańców, turystów i inwestorów. Realizacja działań pozwoli na zwiększenie atrakcyjności regionów, a także wykorzystanie przez nie potencjału związanego z posiadanym dziedzictwem kulturowym. 2) Edukacja i administracja na rzecz ochrony i zachowania dziedzictwa kulturowego.

Gminny Program Opieki nad Zabytkami na lata 2015 2018 16 Uzupełnienie Narodowej Strategii Rozwoju Kultury na lata 2004 2020 z 2005 r. wprowadza programy operacyjne służące realizacji strategii. Jednym z nich jest PO Dziedzictwo kulturowe (punkt 10.2.). W programie wyróżnione zostały dwa komplementarne priorytety: rewaloryzacja zabytków nieruchomych i ruchomych oraz rozwój kolekcji muzealnych. Podstawowym celem priorytetu nr 1 jest poprawa stanu zachowania zabytków, zwiększanie narodowego zasobu dziedzictwa kulturowego, kompleksowa rewaloryzacja zabytków, zwiększenie roli zabytków w rozwoju turystyki, poprawa warunków instytucjonalnych, prawnych i organizacyjnych w zakresie ochrony zabytków i ich dokumentacji, zabezpieczenie zabytków, muzealiów i archiwaliów przed skutkami klęsk żywiołowych, kradzieżami i nielegalnym wywozem za granicę. Priorytet nr 2 dotyczy przede wszystkim zadań związanych z zakupami dzieł sztuki i kolekcji dla instytucji muzealnych, zakupami starodruków i archiwaliów, konserwacji i digitalizacji muzealiów, archiwaliów, starodruków, księgozbiorów oraz zbiorów filmowych, wspieraniu rozwoju muzealnych pracowni konserwatorskich oraz nowych technik konserwacji zabytków ruchomych Gminny Program Opieki nad Zabytkami Gminy Człuchów, jest zbieżny z głównymi zadaniami Programu Operacyjnego nr 9 Dziedzictwo kulturowe, do których należy intensyfikacja ochrony i upowszechniania dziedzictwa kulturowego, w tym kompleksowa poprawa stanu zabytków oraz rozwój kolekcji muzealnych, poprawa stanu zachowania zabytków, zwiększenie narodowego zasobu dziedzictwa kulturowego (w tym także dziedzictwa archeologicznego), kompleksowa rewaloryzacja zabytków i ich adaptacja na cele inne niż kulturalne, zwiększenie roli zabytków i muzealiów w rozwoju turystyki i przedsiębiorczości poprzez tworzenie zintegrowanych narodowych produktów turystycznych, poprawa warunków instytucjonalnych, prawnych i organizacyjnych w zakresie ochrony zabytków i ich dokumentacji, zabezpieczenie zabytków, muzealiów i archiwaliów przed skutkami klęsk żywiołowych, kradzieżami i nielegalnym wywozem za granicę oraz na wypadek sytuacji kryzysowej i konfliktu zbrojnego. Główne założenia Strategii dokumentu, wytyczające kierunki przy tworzeniu Gminnego Programu Opieki nad Zabytkami to

Gminny Program Opieki nad Zabytkami na lata 2015 2018 17 m.in. działania zmierzające do aktywnego zarządzania zasobami materialnego dziedzictwa kulturowego poprzez poprawę stanu zabytków, zwiększenie ich dostępności dla turystów, inwestorów, mieszkańców, min. poprzez adaptacje, zwiększenie atrakcyjności regionów poprzez wykorzystanie przez nie wartości wynikających z lokalnego zasobu dziedzictwa kulturowego oraz edukacja i wdrażanie metod nowoczesnego administrowania związane z ochroną i zachowaniem zabytków. Beneficjentami Programu mogą być m.in. samorządowe instytucje kultury i jednostki samorządu terytorialnego. Zadania Programu będą realizowane poprzez: Priorytet 1. Rewaloryzacja zabytków nieruchomych i ruchomych, realizowany bez udziału środków europejskich, dotyczący bezpośrednio: o Rewitalizacji historycznych obszarów miejskich; o Ochrony i zachowania krajobrazu kulturowego wsi; o Rewitalizacji, rewaloryzacji, konserwacji, renowacji, modernizacji i adaptacji na cele inne niż kulturalne historycznych obiektów i zespołów zabytkowych wraz z ich otoczeniem, w tym zespołów fortyfikacyjnych oraz budowli obronnych, parków i ogrodów; o Rewaloryzacji i konserwacji zabytków budownictwa drewnianego; o Rewaloryzacji zabytkowych cmentarzy oraz renowacji, ochronie i zachowaniu miejsc pamięci i martyrologii w kraju i za granicą; o Prowadzenia badań archeologicznych i zabezpieczenia zabytków archeologicznych; o Konserwacji zabytków ruchomych (niewchodzących w skład zasobów muzealnych), w tym w szczególności wystroju i historycznego wyposażenia kościołów w kraju i zagranicą; o Dokumentowania zabytków (w tym badania naukowe i inwentaryzacja) w kraju i za granicą; o Zabezpieczenia przed skutkami klęsk żywiołowych, zniszczeniem, kradzieżą i nielegalnym wywozem zagranicę zabytków ruchomych i nieruchomych; o Ochrony zabytków na wypadek sytuacji kryzysowych i konfliktu zbrojnego.

Gminny Program Opieki nad Zabytkami na lata 2015 2018 18 Priorytet 2. Rozwój i konserwacja kolekcji muzealnych, realizowany bez udziału środków europejskich, dotyczący bezpośrednio: o Zakupu dzieł sztuki i kolekcji dla instytucji muzealnych; o Zakupu starodruków i archiwaliów; o Konserwacji i digitalizacji muzealiów, archiwaliów, starodruków, księgozbiorów oraz zbiorów filmowych w kraju i za granicą; o Wspierania muzealnych pracowni konserwatorskich oraz nowych technik konserwacji zabytków ruchomych; o Dofinansowania wykonania kopii starodruków i inkunabułów. Narodowy Program Kultury Ochrona Zabytków i Dziedzictwa Kulturowego na lata 2004 2013 i Sektorowy Program Operacyjny Rozwój Kultury i Zachowanie Dziedzictwa Kulturowego. Narodowy Program Kultury Ochrona zabytków i dziedzictwa kulturowego wynika z Narodowego Planu Rozwoju (uchwalonego Ustawą z dn.20.04.2004r. Dz. U. z 2004 r. nr 116, poz. 1206). Służy on do wdrażania Narodowej Strategii Rozwoju Kultury w sferze dotyczącej opieki nad zabytkami. Jako uzupełnienie tych dokumentów, funkcjonuje również Sektorowy Program Operacyjny Rozwój kultury i zachowanie dziedzictwa kulturowego przyjęty przez rząd we wrześniu 2005 r. Za cel strategiczny programu operacyjnego przyjęto tworzenie warunków dla wzrostu konkurencyjności i znaczenia kultury, jako czynnika rozwoju społecznoekonomicznego. Cel ten będzie realizowany między innymi poprzez realizację priorytetów w zakresie ochrony i zachowanie dziedzictwa kulturowego o znaczeniu ponadregionalnym, budowę i rozbudowę infrastruktury kultury o znaczeniu ponadregionalnym, rozwój infrastruktury kultury i ochrona dziedzictwa kulturowego o znaczeniu ponadregionalnym oraz renowację i konserwację zabytków ruchomych. W kontekście Gminnego Programu Opieki nad Zabytkami Gminy Człuchów najbardziej istotne jest ostatnie z wymienionych działań. Działanie ukierunkowane jest na projekty z zakresu ochrony ruchomych obiektów dziedzictwa kulturowego o znaczeniu międzynarodowym, ogólnokrajowym i ponadregionalnym. Celem

Gminny Program Opieki nad Zabytkami na lata 2015 2018 19 realizacji działania jest zachowanie dla przyszłych pokoleń ruchomych obiektów dziedzictwa kulturowego poprzez renowację, konserwację, a także zabezpieczenie przed zniszczeniem, kradzieżą i nielegalnym wywozem poza granice kraju. w ramach działania do realizacji przewiduje się projekty infrastrukturalne o wartości powyżej 100 tys. euro. Wśród kwalifikujących się projektów są między innymi konserwacja i digitalizacja muzealiów, archiwaliów, starodruków, księgozbiorów oraz zbiorów filmowych; konserwacja innych zabytków ruchomych (niewchodzących w skład zasobów muzealnych), w tym w szczególności wystroju i historycznego wyposażenia kościołów; wspieranie rozwoju muzealnych pracowni konserwatorskich oraz nowych technik konserwacji zabytków ruchomych; zabezpieczenie przed skutkami klęsk żywiołowych, zniszczeniem, kradzieżą i nielegalnym wywozem zagranicę zabytków ruchomych i nieruchomych; tworzenie kompleksowych systemów informacji zabezpieczeń przed nielegalnym wywozem dzieł sztuki przez granice oraz zabezpieczenie zabytków ruchomych przed kradzieżą i zniszczeniem. Beneficjentami Programu mogą być między innymi jednostki samorządu terytorialnego, ich związki i stowarzyszenia, organizacje pozarządowe działające na zasadzie non-profit, kościoły i związki wyznaniowe oraz archiwa. 4.2. Relacje gminnego programu opieki nad zabytkami z dokumentami wykonanymi na poziomie województwa i powiatu Gminny Program Opieki nad Zabytkami Gminy Człuchów wykazuje zgodność zarówno z programami o charakterze wojewódzkim jak i powiatowym, a w szczególności z następującymi programami strategicznymi i ich celami: Strategia Rozwoju Województwa Pomorskiego na lata 2005 2020 Dokument przyjęty przez Sejmik Województwa Pomorskiego dnia 18 lipca 2005 roku (uchwała nr 587/XXXV/05), stwierdza, że w roku 2005 Dziedzictwo kulturowe województwa stanowi duży i nie do końca wykorzystany potencjał regionu; Dostęp do dóbr i usług kultury na wsi jest ograniczony.

Gminny Program Opieki nad Zabytkami na lata 2015 2018 20 Ponadto stwierdzono, że Pomorskie wyróżnia oryginalna wielokulturowość, stanowiąca mieszankę dziedzictwa polskiego (w tym kaszubskiego, kociewskiego i kresowego), hanzeatyckiego, ukraińskiego i innych. Jej materialnym odzwierciedleniem są liczne zabytki oraz obiekty kulturalne. Brakuje jednak spójnej i konsekwentnie realizowanej promocji wykorzystania dziedzictwa kulturowego dla wzmocnienia świadomości historycznej i tożsamości regionalnej oraz podniesienia atrakcyjności osiedleńczej, turystycznej albo inwestycyjnej regionu. Za pozytywny aspekt uznaje się dobrą integracje ludności oraz ich poszanowanie dla wartości kulturowych oraz liczne organizacje pozarządowe. Minusem jest słabe finansowanie tego typu instytucji oraz ograniczony dostęp do kultury dla ludności z mniejszych miejscowości, zwłaszcza wsi. W wizji województwa pomorskiego w roku 2020 określono, że województwo w wyznaczonym roku to znaczący partner w Regionie Morza Bałtyckiego region czystego środowiska; wysokiej jakości życia; rozwoju opartego na wiedzy, umiejętnościach, aktywności i otwartości mieszkańców; silnej i zróżnicowanej gospodarki; partnerskiej współpracy; atrakcyjnej i spójnej przestrzeni, a także kultywowania wielokulturowego dziedzictwa oraz tradycji morskich i solidarnościowych. Strategia stwierdza, że region w 2020 roku będzie konkurencyjny, spójny i dostępny. W kwestii ochrony zabytków i szerzenia kultury ważne są następujące cele: włączenie do międzynarodowej sieci przepływu informacji, wiedzy i kooperacji naukowej, gospodarczej i kulturalnej; stanowiący atrakcyjne miejsce dla inwestorów, turystów, studentów, naukowców, a także obecnych i potencjalnych mieszkańców; odznaczanie się silnymi postawami obywatelskimi i rozwiniętą kulturą życia publicznego, sprzyjanie rozwijaniu aktywności społecznej, dialogowi obywatelskiemu, a także realizacji nowych pomysłów i podejmowaniu ryzyka; umacnia zgodnie z zasadą jedność w różnorodności tożsamość budowaną na fundamencie poszanowania bogatej spuścizny historycznej oraz tradycji, dorobku

Gminny Program Opieki nad Zabytkami na lata 2015 2018 21 i dziedzictwa Kaszub, Kociewia, Powiśla i Żuław oraz innych części regionu, a także tradycji morskiej i solidarnościowej zaoferowanie wyrównanego dostępu do wysokiego poziomu świadczeń i usług w sferach: edukacji, ochrony zdrowia, bezpieczeństwa publicznego, pomocy społecznej, kultury, sportu i rekreacji. Plan zagospodarowania przestrzennego województwa pomorskiego (Uchwała nr 1004/XXXIX/09 Sejmiku Województwa Pomorskiego z dnia 26 października 2009 r.) Kwestie ochrony dziedzictwa kulturowego zostały poruszone w rozdziale System ochrony środowiska kulturowego. Zwrócono w nim uwagę na dużą ilość obiektów o znacznej wartości artystycznej i historycznej, które sprzyjają lepszemu zrozumieniu historycznych wzorców oraz kształtowaniu tożsamości kulturowej regionu. Wyznaczono dwa główne zadania polityki przestrzennej dotyczące ochrony środowiska kulturowego, są to: 1. Zachowanie i eksponowanie przestrzennych świadectw tradycji morskich kraju i województwa, najwartościowszych zespołów i obiektów środowiska kulturowego, wzmacniających wizerunek regionu, jako integralnego elementu środowiska kulturowego Europy Bałtyckiej. 2. Zachowanie różnorodności kulturowej województwa oraz zapewnienie dostępności zasobów i walorów dziedzictwa kulturowego, jako atutu w rozwoju zrównoważonym i konkurencyjności przestrzeni województwa. Ustalono następujące kierunki zagospodarowania przestrzennego: 1. Ochrona i odnowa charakterystycznych zasobów dziedzictwa kulturowego regionu, m.in.: układów urbanistycznych i ruralistycznych, zabytków wsi pomorskiej, dziedzictwa morskiego i rzecznego, dziedzictwa budownictwa ceglanego (przede wszystkim najstarsze kościoły i założenia klasztorne, zamki krzyżackie) i drewnianego (przede wszystkim dziedzictwo kulturowe Ziemi Słupskiej, Żuław, Powiśla, Kaszub i Kociewia), obiektów dziedzictwa obronnego i techniki (w tym systemów hydrotechnicznych), kultury materialnej portów

Gminny Program Opieki nad Zabytkami na lata 2015 2018 22 morskich i rzecznych oraz wsi rybackich, materialnych reliktów dziedzictwa solidarnościowego, zespołów rezydencjalnych, zespołów zieleni urządzonej, wybitnych dóbr kultury współczesnej. 2. Rewitalizacja zabytkowych układów przestrzennych zwłaszcza. 3. Ekspozycja i udostępnienie stanowisk archeologicznych o własnej formie krajobrazowej. 4. Obejmowanie ochroną miejsc o wyjątkowych wartościach, gdzie została zachowana historyczna struktura przestrzeni i szczególne walory przyrodniczokrajobrazowe zalecane formy ochrony to odpowiednie zapisy miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego lub powołanie parku kulturowego. Program Opieki nad Zabytkami Województwa Pomorskiego na lata 2011 2014 Celem strategicznym Programu Opieki nad Zabytkami Województwa Pomorskiego na lata 2011-2014 przyjętego przez Sejmik Województwa Pomorskiego dnia 28 lutego 2011 roku (uchwała Nr 91/V/11) jest wzmacnianie poziomu ochrony i opieki nad dziedzictwem kulturowym województwa Pomorskiego służące zachowaniu zabytków, budowaniu tożsamości regionalnej oraz promocji turystycznej regionu. Określono trzy priorytety w ramach których powyższy cel strategiczny ma być realizowany, są to: Priorytet 1. Zachowanie dziedzictwa kulturowego miast i wsi. Priorytet 2.Zachowanie kulturowego dziedzictwa morskiego i rzecznego. Priorytet 3.Badanie, dokumentacja i promocja dziedzictwa kulturowego. W ramach pierwszego priorytetu wyznaczono następujące kierunki działań: Zachowanie dziedzictwa kulturowego miast i wsi regionu służące budowaniu tożsamości mieszkańców oraz promocji turystycznej; Ochrona charakterystycznych elementów krajobrazu kulturowego, w tym zachowanie wyróżniających się krajobrazowo terenów z zabytkami nieruchomymi charakterystycznymi dla miejscowej tradycji budowlanej i osadniczej;

Gminny Program Opieki nad Zabytkami na lata 2015 2018 23 Zachowanie krajobrazu kulturowego wsi pomorskiej; Ożywienie obszarów zabytkowych zespołów ruralistycznych oraz urbanistycznych; Zachowanie dziedzictwa architektury obronnej oraz przemysłu i techniki; Poprawa stanu ochrony i opieki nad zbiorami muzealnymi i archiwalnymi; Trwałe zachowanie i bezpieczeństwo obiektów zabytkowych; Ekspozycja najcenniejszych zabytków dziedzictwa kulturowego miast i wsi. W ramach drugiego priorytetu wyznaczono następujące kierunki działań: Zachowanie dziedzictwa morskiego i rzecznego służące budowaniu tożsamości mieszkańców oraz promocji turystycznej; Ochrona krajobrazu kulturowego strefy przybrzeżnej; Zachowanie zanikającej kultury materialnej portów morskich i rzecznych oraz wsi rybackich; Odnowa i ożywienie zdegradowanych obszarów portowych i poprzemysłowych związanych z przemysłem morskim; Zachowanie i ochrona charakterystycznych obiektów hydrotechnicznych, związanych z zagospodarowaniem wód śródlądowych regionu; Zachowanie krajobrazu kulturowego charakterystycznych obszarów depresyjnych województwa (Żuławy, Powiśle); Pielęgnowanie i promocja bogatych tradycji morskich kraju i regionu oraz tradycji lokalnych związanych z życiem codziennym mieszkańców strefy przybrzeżnej; Ekspozycja najcenniejszych zabytków dziedzictwa morskiego i rzecznego. W ramach trzeciego priorytetu wyznaczono następujące kierunki działań: Specjalistyczne rozpoznanie badawcze poszczególnych obiektów, zespołów oraz obszarów zabytkowych związane z przygotowywanym lub realizowanym procesem inwestycyjnym; Rozpoznanie zasobów i specyfiki regionalnego dziedzictwa kulturowego; Promowanie tradycyjnych form i cech regionalnej architektury (w zakresie bryły, detalu architektonicznego, materiału, kolorystyki, rozwiązań konstrukcyjnych);

Gminny Program Opieki nad Zabytkami na lata 2015 2018 24 Edukacja i popularyzacja wiedzy o regionalnym dziedzictwie kulturowym; Promocja regionalnego dziedzictwa kulturowego służąca kreacji produktów turystyki kulturowej. Partnerska Strategia Rozwoju Powiatu Człuchowskiego 2006 2020 W Strategii przyjęto następującą misję: Powiat człuchowski ważny dla Pomorza obszar dynamicznego i zrównoważonego rozwoju społeczno-gospodarczego, z aktywnym i otwartym społeczeństwem atrakcyjny dla inwestycji przemysłowych, turystyki i sportu, z nowoczesnym i efektywnym rolnictwem i leśnictwem. Strategia formułuje 3 priorytety: 1. Gospodarka. 2. Przestrzeń. 3. Społeczeństwo. Formułuje także 8 celów strategicznych: 1. Rozbudowa i modernizacja infrastruktury służącej wzmacnianiu konkurencyjności. 2. Rozwój zasobów ludzkich. 3. Rozwój turystyki wykorzystującej walory krajobrazowo-przyrodnicze. 4. Ochrona walorów krajobrazowo-przestrzennych. 5. Poprawa bezpieczeństwa publicznego. 6. Rozwój kultury fizycznej i promocja zdrowia. 7. Promocja powiatu. 8. Promocja przedsiębiorczości i wspieranie rozwoju istniejących przedsiębiorstw. W żadnym z wyżej wymienionych celów nie poruszono kwestii ochrony dziedzictwa kulturowego. Zalecono jedynie tworzenie miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego gminom oraz działania promocyjne mające na względzie poprawę turystyki w powiecie.

Gminny Program Opieki nad Zabytkami na lata 2015 2018 25 5 UWARUNKOWANIA WEWNĘTRZNE OCHRONY DZIEDZICTWA KULTUROWEGO 5.1. Relacje gminnego programu opieki nad zabytkami z dokumentami wykonanymi na poziomie gminy Gminny Program Opieki nad Zabytkami Gminy Człuchów wykazuje zgodność z celami wszystkich gminnych dokumentów strategicznych: Strategia Zrównoważonego Rozwoju Gminy Człuchów na lata 2005 2013 Dokument przyjął następującą misję: Miasto i Gmina Człuchów ważne dla Pomorza miejsce dynamicznego rozwoju społeczno-gospodarczego poprzez tworzenie atrakcyjnych warunków dla inwestycji i aktywnego życia mieszkańców, wykorzystanie walorów turystycznych gminy oraz efektywne, nowoczesne i nieuciążliwe dla środowiska rolnictwo. Wątek ochrony dziedzictwa kulturowego został poruszony jedynie w podrozdziale wymieniającym dobra kulturowe gminy. Zwrócono tam uwagę na średniowieczną metrykę wsi wchodzących w skład gminy Człuchów. Wymieniono wsie, które zostały objęte strefą ochrony konserwatorskiej, są to: Barkowo, Biskupnica, Brzeźno, Bukowo, Chrząstowo, Dębnica, Ględowo, Jaromierz, Jęczniki Wielkie, Kiełpin, Krępsk, Mosiny, Nieżywięć, Polnica, Rychnowy i Wierzchowo. W dalszej części wymieniono obiekty nieruchome znajdujące się w rejestrze zabytków oraz w ewidencji, następnie przedstawiono obiekty archeologiczne na terenie gminy.w żadnym z celów strategicznych i operacyjnych nie zostały wymienione działania mające na celu ochronę dziedzictwa kulturowego. Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Człuchów Strategia wymienia cele i kierunki ochrony dziedzictwa kulturowego (na podstawie planu zagospodarowania przestrzennego województwa pomorskiego). Są to:

Gminny Program Opieki nad Zabytkami na lata 2015 2018 26 1. prowadzenie działań organizacyjnych, promocyjnych i badawczych pod kątem podniesienia świadomości społecznej w zakresie znaczenia i wartości obiektów kulturowych oraz zasad i metod ich konserwacji, a także późniejszego ich użytkowania; 2. ochrona tożsamości kulturowej miejsca objęcie ochroną obszarów zabudowy w sąsiedztwie wartościowych zespołów przestrzennych i ich rekompozycja przestrzenna, pozwalająca na wyeksponowanie wartościowych cech zespołów; 3. łączenie ochrony środowiska kulturowego z ochroną środowiska przyrodniczego poprzez ochronę krajobrazu naturalnego, związanego przestrzennie z historycznym założeniem architektonicznym, zachowanie i odtwarzanie dawnych układów i funkcji terenów zielonych w ich pierwotnym kształcie wraz z infrastrukturą, rewaloryzację parków pod kątem zwiększenia ich atrakcyjności jako miejsc wypoczynku; 4. zachowanie, udostępnienie i zagospodarowanie stanowisk archeologicznych o zachowanych formach krajobrazowych w celach naukowych, dydaktycznych oraz turystycznych; 5. zachowanie i ochrona pradziejowych i wczesnośredniowiecznych mikroregionów osadniczych archeologicznego środowiska kulturowego; 6. zachowanie i ochrona grodzisk. Dokument wymienia obiekty nieruchome znajdujące się w rejestrze zabytków. Informuje zarazem o wynikających z wpisu do rejestru zabytków wymaganiach względem właściciela, są to: Zapewnienie warunków do naukowego badania i dokumentowania zabytku; prowadzenia prac konserwatorskich, restauratorskich i robót budowlanych w obrębie zabytku wraz z otoczeniem wymagają one pozwolenia Pomorskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków; zabezpieczenia i utrzymania zabytku w sposób zapewniający trwałe zachowanie jego wartości; popularyzowania i upowszechniania wiedzy o zabytku i oraz jego znaczeniu dla historii i kultury.

Gminny Program Opieki nad Zabytkami na lata 2015 2018 27 W Studium przedstawiono obiekty i obszary wybrane do objęcia ochroną konserwatorską w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego. Dla wymienionych obiektów ustalono: 1. w odniesieniu do obiektów architektonicznych i założeń folwarcznych: utrzymanie formy architektonicznej obiektu (gabaryty, forma dachu i jego pokrycie, kompozycja i wystrój elewacji, forma stolarki drzwiowej); utrzymanie kompozycji przestrzennej założenia folwarcznego. 2. w odniesieniu do parków: zachowanie układu przestrzennego założenia, układu dróg i ścieżek; ochrona drzewostanu. 3. w odniesieniu do cmentarzy: zachowanie cmentarzy jako elementu krajobrazu kulturowego; ochronę zieleni oraz istniejących założeń przestrzennych; ochronę przed zmianą funkcji obszaru na inną niż tereny zieleni parkowej. Postulaty dotyczące dziedzictwa archeologicznego na terenie gminy Człuchów: 1. utworzenie parku kulturowego w rynnie Jeziora Szczytno i Jeziora Krępsko (strefy W, W.I., W.II., W.III. archeologicznej ochrony terenu): kompleks unikatowych grodzisk wczesnośredniowiecznych (5) datowanych na VIII-IX w., IX-XI w., siedziby kasztelani szczycieńskiej z XII/XIII-XIV w. położonej na wyspie Jeziora Szczytno, osady obronnej z VIII-XII w. położonej na wyspie Jeziora Krępsko. Grodziska obronne zostały zlokalizowane w ten sposób, aby kontrolować przestrzeń obu jezior cyple, półwyspy, przesmyki, wyspy. Kompleks osad wczesnośredniowiecznych funkcjonujących od VIII-XII w. wraz z przestrzenią gospodarczą związaną z funkcjonowaniem grodzisk i osad. Zlokalizowane głównie na południowowschodnich stokach rynny Jeziora Krępsko na zachód i północ od miejscowości Krępsk. Unikatowe i zachowane mikroregiony osadnicze o najniższej na Pomorzu chronologii wczesnośredniowiecznej;

Gminny Program Opieki nad Zabytkami na lata 2015 2018 28 kompleks unikatowych cmentarzysk płaskich i osad kultury łużyckiej oraz pomorskiej wyprzedzających osadnictwo wczesnośredniowieczne i świadczące o kontynuacji osadnictwa na tym terenie; część grodzisk, osad i cmentarzysk posiada rozpoznanie w wyniku przeprowadzenia badań wykopaliskowych i nadaje się do rekonstrukcji; obszar położony w granicach gmin Człuchów, Rzeczenica, Przechlewo; cenne walory krajobrazowe; obiekty o własnej formie krajobrazowej ze strefą ochrony krajobrazowej w rejestrze zabytków województwa pomorskiego. 2. utworzenie parku kulturowego w dolinie rzeki Chrząstowy i Jeziora Biały Zdrój (Wieldządz) Biskupnica, Barkowo, Chrząstowo (strefy W., W.I., W.II., W.III. archeologicznej ochrony terenu): kompleks cmentarzysk kurhanowych kultury łużyckiej, wielbarskiej oraz wczesnośredniowiecznych (w tym jedno z największych na Pomorzu w Chrząstowie liczące ponad 150 kurhanów). Cmentarzysko megalityczne kultury pucharów lejkowatych. Kurhany zróżnicowane pod względem wielkości i konstrukcji z płaszczami kamienno-ziemnymi, kamiennymi, z kręgami kamiennymi i bez, z nasypami ziemnymi. Datowane od środkowej epoki kamienia do wczesnego średniowiecza; grodzisko i osada przygrodowa z IX-XI w. na cyplu Jeziora Biały Zdrój (Wieldządz); niektóre cmentarzyska posiadają rozpoznanie w wyniku przeprowadzenia badań wykopaliskowych i nadają się do rekonstrukcji; cenne walory krajobrazowe; obiekty o własnej formie krajobrazowej ze strefą ochrony krajobrazowej w rejestrze zabytków województwa pomorskiego. Ostatnim poruszanym problemem jest kwestia ochrony lokalnych zasobów dóbr kultury. W tym celu postanowiono: 1. stworzenie możliwości rozwoju systemów wyspecjalizowanej (kwalifikowanej) turystyki poznawczej w oparciu o potencjał cennych stanowisk archeologicznych,

Gminny Program Opieki nad Zabytkami na lata 2015 2018 29 wartości historyczno-krajobrazowych miejscowości w połączeniu z wybitnymi wartościami przyrodniczymi i krajobrazowymi terenów otwartych; 2. Uporządkowanie oraz uczytelnienie funkcji i założeń przestrzennych starych nieczynnych cmentarzy, stanowiących istotne elementy krajobrazu kulturowego; 3. Zachowanie ekspozycji atrakcyjnych krajobrazowo panoram miejscowości historycznym rodowodzie z ciągów komunikacyjnych. MPZP Gminy Człuchów w obrębach geodezyjnych Dębnica, Ględowo, Jęczniki Wielkie, Skarszewo i Wierzchowo (Uchwała nr XLV/304/13 Rady Gminy Człuchów z dnia 12 Listopada 2013 r.) Plan powstał na potrzeby stworzenia farm wiatrowych. Znajdują się na tym terenie strefy ochrony archeologiczno konserwatorskiej. Wymieniono 23 obiekty, 3 ze strefy W. II, pozostałe ze strefy W. III. Podkreślono, że: 1. dla terenu strefy W.II częściowej ochrony archeologiczno-konserwatorskiej obowiązują następujące zasady: wymóg przeprowadzenia badań ratowniczych na obszarach płaskich stanowisk archeologicznych, wyprzedzających proces zainwestowania terenu związany z pracami ziemnymi; zakres prac ratowniczych zgodnie z pozwoleniem wojewódzkiego konserwatora zabytków; po zakończeniu badań archeologicznych teren może być trwale zainwestowany. 2. dla terenu strefy W.III ograniczonej ochrony archeologiczno-konserwatorskiej obowiązują następujące zasady: wymóg przeprowadzenia na obszarach stanowisk archeologicznych badań interwencyjnych o charakterze nadzoru archeologicznego nad pracami ziemnymi, realizowanego w trakcie procesu inwestycyjnego; zakres nadzoru zgodnie z pozwoleniem wojewódzkiego konserwatora zabytków; po rozpoznaniu wartości kulturowych stanowiska na podstawie wyników archeologicznych badań interwencyjnych, w szczególnych przypadkach,

Gminny Program Opieki nad Zabytkami na lata 2015 2018 30 może być niezbędne przeprowadzenie archeologicznych badań ratowniczych, w zakresie określonym pozwoleniem wojewódzkiego konserwatora zabytków; po zakończeniu badań archeologicznych teren będzie mógł być trwale zainwestowany. MPZP Gminy Człuchów w obrębach geodezyjnych Jaromierz, Chrząstowo (uchwała nr XXXI/195/12 z dnia 07 grudnia 2012r.) Plan uwzględnia stworzenie na wyżej wymienionym obszarze farm wiatrowych. Nie odnosi się w żadnym z punktów do ochrony dziedzictwa kulturowego. MPZP Gminy Człuchów w obrębie geodezyjnym Kiełpin (uchwała nr V/13/11 Rady Gminy Człuchów z dnia 21 stycznia 2010r.) W zakresie terenów wymagających określenia zasad ochrony dziedzictwa kulturowego i zabytków oraz dóbr kultury współczesnej ustala się strefę W. III ograniczonej ochrony archeologiczno konserwatorskiej obejmującą dwa stanowiska archeologiczne ujęte w wojewódzkiej ewidencji zabytków AZP 25-32/5 oraz AZP 25-32/6 osada wczesnośredniowieczna, dla których ustala się : Cel ochrony, którym jest udokumentowanie reliktów osadnictwa wczesnośredniowiecznego, poprzez przeprowadzenie archeologicznych badań interwencyjnych o charakterze nadzoru archeologicznego; W przypadku planowanego przejścia sieci infrastruktury technicznej przez strefę W. III obowiązek przeprowadzenia interwencyjnych badań archeologicznych w formie nadzoru archeologicznego prowadzonego w trakcie realizacji inwestycji, po zakończeniu których może być trwale zainwestowany; W przypadku stwierdzenia reliktów archeologicznych konieczność przeprowadzenia badań ratowniczych. Zakres niezbędnych do wykonania badań archeologicznych każdorazowo określa inwestorowi Pomorski Wojewódzki Konserwator Zabytków w wydanym pozwoleniu;