Ks. prof. dr hab. Jan Orzeszyna Wydział Teologiczny Uniwersytetu Papieskiego Jana Pawła II w Krakowie Ocena dorobku naukowego i rozprawy habilitacyjnej ks. dra Jana Kalniuka MS ubiegającego się o stopień naukowy doktora habilitowanego nauk teologicznych Ł BIOGRAFIA NAUKOWA Ks. dr Jan Kalniuk, kapłan Zgromadzenia Księży Misjonarzy Saletynów, urodzony 16 sierpnia 1956 r. w Trzciance k. Piły, jest absolwentem Wyższego Seminarium Duchownego Księży Misjonarzy Saletynów w Krakowie. Magisterium uzyskał w 1983 r. na Wydziale Teologicznym Papieskiej Akademii Teologicznej w Krakowie (obecnie UPJPII) na podstawie pracy pt. Moralne aspekty ekumenizmu - stosunek katolików do braci odłączonych w ujęciu wybranych autorów polskich w latach 1962-1982 napisanej pod kierunkiem ks. bpa dra Stanisława Smoleńskiego i ks. dra Wacława Gubały. W latach 1988-1993 odbył studia specjalistyczne z teologii moralnej w Papieskim Uniwersytecie Laterańskim w Rzymie {Akademia Alfonsiana - Wyższy Instytut Teologii Moralne]), uwieńczone w 1990 r. stopniem licencjata teologii na podstawie dysertacji pt. La dimensione morale deli 'ecumenismo nel pensiero dei teologi cattolici polacchi postconciliari {Moralny wymiar ekumenizmu w ujęciu posoborowych katolickich autorów polskich), której promotorem był ks. prof. dr hab. Marian Nalepa CSsR W 1993 r. ks. dr J. Kalniuk obronił rozprawę doktorską pt. La formazione alia vita religiosa nel Magister o conciliar e e postconciliare delia Chiesa {Formacja do życia zakonnego w nauczaniu soborowego i posoborowego Magisterium Kościoła), której promotorami byli prof. dr Sean Cannon CSsR i prof. dr Santino Raponi CSsR, a recenzentem prof. dr Nella Filippi. W czasie studiów odbył kursy językowe w Paryżu, w Colchester Essex w Anglii i w Atlancie w USA. Studia te dały mu rzetelne przygotowanie teologiczne i humanistyczne. Po powrocie ze studiów w 1993 r. podjął wykłady z teologii moralnej i z teologii sakramentu pokuty w Wyższym Seminarium Duchownym 00. Franciszkanów (OFM) w Krakowie, a rok później zostaje zatrudniony na Wydziale Teologicznym Papieskiej Akademii Teologicznej w Krakowie. Rozporządzenie Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 1 września 2011 r. w sprawie kryteriów oceny osiągnięć i dorobku osoby ubiegającej się o nadanie stopnia doktora habilitowanego par. 1 określa, że kryteria oceny i osiągnięć dorobku Habilitanta obejmują jego osiągnięcia naukowo-badawcze, współpracę międzynarodową, dorobek dydaktyczny i popularyzatorski oraz uzyskane nagrody. 1
II. OCENA OSIĄGNIĘĆ NAUKOWO-BADAWCZYCH Przesłany mi materiał dokumentacyjny zawiera autoreferat ks. dra J. Kalniuka omawiający zakres badań i dorobek naukowy Habilitanta z okresu przed doktoratem i po uzyskaniu stopnia doktora nauk teologicznych, spis publikacji naukowych, popularnonaukowych, recenzji i redakcji książek, referatów wygłoszonych na sympozjach oraz wykaz wypromowanych magistrów. Wśród pozycji książkowych Autor wymienia opublikowany doktorat, książkę monograficzną i rozprawę habilitacyjną. Może poszczycić się także bogatym zestawem rozpraw naukowych w formie artykułów w liczbie 23, pięcioma hasłami encyklopedycznymi, 10 publikacjami publicystyczno-popularyzatorskimi, 4 recenzjami wydawniczymi i 5 współredakcjami książek. Ponadto wygłosił 8 referatów na sympozjach naukowych. 1. Rozprawa habilitacyjna Zasadniczą publikację w dorobku naukowym ks. dra J. Kalniuka stanowi rozprawa habilitacyjna pt. Pasterska posługa kapłana w kontekście daru i zadania. Aspekt teołogicznomorałny, Wyd. La Salette Księży Misjonarzy Saletynów, Kraków 2014, 329 s., ISBN 978-83-88153-91-4. Jest ona jego głównym osiągnięciem naukowym po uzyskaniu stopnia doktora. Najogólniej rzecz ujmując, w dysertacji tej Autor stara się z punktu widzenia nauczania Kościoła i teologii moralnej ukazać pasterską posługę kapłana, w kontekście Bożego daru, który ona stanowi, i zadań, które on rodzi. Trzeba zaznaczyć, że Habilitant bardziej akcentuje zadania, przed jakimi staje współczesny kapłan, natomiast aspektowi posługi kapłańskiej jako daru poświęca tylko jeden z rozdziałów. Pełne opracowanie podjętej problematyki ujmuje aż w dziewięciu rozdziałach (s. 25-282). Poprzedzone są one wykazem skrótów (s. 13-16) i wstępem (s. 17-24). Całość zamyka podsumowujące zakończenie (s. 283-288), Summary (s. 289-295) i zestawienie bibliografii (s. 296-329). We Wstępie Autor przeprowadza szczegółową charakterystykę dotychczasowej literatury polskiej i obcojęzycznej na temat posługi pasterskiej kapłana i stwierdza, że brakuje całościowego, monograficznego opracowania z perspektywy teologii moralnej na temat moralnych wskazań dla pasterskiej posługi kapłana w obecnym trudnym czasie, kiedy służba kapłana poddawana jest mocnej krytyce" (s. 22). Precyzuje źródła i literaturę przedmiotu. W końcu określa przyjętą metodę pracy, którą stanowi krytyczna analiza tekstów źródłowych i synteza. Po tych istotnych uwagach wprowadzających Habilitant przechodzi do przedstawienia zasadniczego tematu, omawiając zawartość poszczególnych rozdziałów. 2
Ks. dr J. Kalniuk w pierwszym rozdziale pracy zwraca uwagę na kapłaństwo jako dar Boży. W następnych czterech rozdziałach pisze o podstawach owocnej posługi kapłańskiej, czyli o pielęgnowaniu daru kapłaństwa. Wskazuje na Kazanie na Górze jako program pasterskiej posługi kapłana i na niezbędność wiary, jako fundamentu żywej relacji kapłana z Bogiem. Dalej Habilitant wykazuje, że pierwszorzędnym celem powołania kapłańskiego jest powołanie do świętości, której osiągnięcie jest niemożliwe bez dobrze uformowanego sumienia. Od rozdziału szóstego ks. dr J. Kalniuk zajmuje się omówieniem podstawowych zadań wynikających z daru powołania kapłańskiego. Wymienia następujące zadania, będące zarazem tytułami poszczególnych rozdziałów: Kapłan nauczycielem, wychowawcą i świadkiem (VI), Kapłan obrońcą życia człowieka (VII), Kapłan człowiekiem szacunku dla godności osoby ludzkiej (VIII) oraz Kapłan człowiekiem tolerancji i miłości (IX). Podsumowujące ujęcie rezultatów i uogólnień wynikających z przeprowadzonej analizy Autor przedstawia w Zakończeniu, inicjując jednocześnie dalsze perspektywy badawcze. Należy przyznać, że ks. dr J. Kalniuk podjął w rozprawie habilitacyjnej nowe zagadnienie badawcze. Dotąd przedmiotem swoich badań, m.in. w rozprawie doktorskiej i w opublikowanej monografii, była problematyka życia konsekrowanego, a tym razem podjął tematykę życia kapłańskiego, a więc temat merytorycznie nowy, choć w jakiś sposób związany z poprzednim. Temat nowy nie tylko w kręgu jego osobistych zainteresowań, ale także w ujęciu obiektywnym. Brak bowiem, jak dotąd, opracowań z zakresu teologii moralnej podejmujących tę problematykę. Dlatego trzeba podkreślić, że rozprawa habilitacyjna ks. dra J. Kalniuka jest dziełem nowatorskim. Usystematyzowanie tego, co na ten temat już powiedziano, i ujęcie zagadnienia całościowo, w aspekcie daru i zadania, jest bez wątpienia poważnym wkładem w rozwój polskiej teologii moralnej. Z tego też względu recenzowana rozprawa zasługuje na uznanie i dowartościowanie. Należy jednak żałować, że Habilitant nie ukazał szerokiego uwarunkowania społeczno-kulturowego posługi kapłańskiej we współczesnym świecie. Interesujące byłyby też wskazania pedagogiczno-pastoralne dla formacji przyszłych kapłanów. Chociaż przedstawienie oczekiwań i wymagań wobec posługi kapłańskiej w znacznym stopniu wskazuje na społeczne uwarunkowania i sugestie, w jakim kierunku powinna podążać formacja. Mimo niewątpliwych wad i niedociągnięć, rozprawa wnosi wiele informacji i będzie cytowana w przyszłych pracach zajmujących się problematyką posługi kapłańskiej. Odpowiada ona w pełni kryteriom rozprawy habilitacyjnej, przede wszystkim dzięki zagospodarowaniu" nieuprawianego dotychczas pola naukowych dociekań w ramach teologii moralnej. Recenzowana rozprawa świadczy zarówno o wrażliwości ks. dra J. Kalniuka na aktualne wyzwania pod adresem sytuacji powołań kapłańskich, jak i o jego dużej erudycji i kompetencji w omawianej dziedzinie. Czytając rozprawę, czuje się głębokie zatroskanie Habilitanta o gorliwe pełnienie posługi przez kapłanów i wychodzenie przez nich naprzeciw problemom i trudnościom, jakie przeżywają wierni. Język publikacji jest komunikatywny, mimo że Autor posługuje się specjalistyczną, naukową terminologią. Jest to ważne, gdyż książka powinna służyć szerokim kręgom odbiorców, zwłaszcza kapłanom. Bibliografia (s. 296-329) podana przez Habilitanta jest profesjonalnie uporządkowana. Znalazły się w niej niemal 3
wszystkie ważne dokumenty Kościoła katolickiego z zakresu podejmowanej problematyki. Uwzględnione są też najważniejsze współczesne publikacje z literatury przedmiotu. Liczne przypisy są merytorycznie poprawne. 2. Ocena dorobku naukowego poza głównym osiągnięciem habilitacyjnym Rozprawa habilitacyjna stanowi jedynie część dorobku naukowego ks. dra J. Kalniuka zgromadzonego po uzyskaniu stopnia doktora. Jest on bowiem autorem jeszcze jednej monografii oraz 23 publikacji naukowych z lat 1995-2013. Większość z nich ukazała się w recenzowanych pracach zbiorowych (15) pozostałe w punktowanych czasopismach teologicznych ( Analecta Cracoviensia", Polonia Sacra", Życie Konsekrowane", Sosnowieckie Studia Teologiczne"). Analizując ten segment twórczości naukowej Habilitanta, można wyróżnić kilka zasadniczych kierunków badań, mianowicie problematykę życia konsekrowanego, kwestię wychowania moralnego w rodzinie oraz tematykę podstawowych wartości moralnych i rozwiązywania trudnych problemów egzystencjalnych. W nurcie pierwszego kierunku zainteresowań znajduje się monografia pt. Formacja do życia zakonnego. Aspekty moralne (wyd. La Salette Księży Misjonarzy Saletynów, Kraków 2009, 228 s. ISBN 978-83-88153-56-3). Sam Habilitant zaznacza w autoreferacie, że jest ona kontynuacją tematu rozprawy doktorskiej. Ale trzeba wyraźnie podkreślić, że kontynuacją jedynie tematu, gdyż odwołuje się do zupełnie nowych źródeł, a mianowicie do nauczania Magisterium Kościoła po roku 1993, na którym kończy się czasokres źródłowy bibliografii doktorskiej. Książka jest więc poszerzeniem badań naukowych Autora, i to w kontekście współczesnego kryzysu życia zakonnego. Receptą na ten kryzys jest, zdaniem Habilitanta, permanentna i wieloaspektowa formacja do życia zakonnego, co podkreśla w kilku artykułach. Ks. dr J. Kalniuk chętnie podejmuje w swoich artykułach kwestię wychowania w rodzinie. Akcentuje odpowiedzialność rodziny za moralne i religijne wychowanie dzieci, zwłaszcza za formację sumienia, wychowanie do modlitwy i uczestniczenia w niedzielnej mszy świętej. Pisze też o rzadko podejmowanym przez moralistów zagadnieniu nagrody i kary w procesie wychowania uczniów trudnych, a także o maryjnym wymiarze wychowania moralnego. W uzasadnianiu swoich wywodów odwołuje się do nauczania Kościoła dotyczącego problematyki małżeństwa i rodziny oraz do ludzkiego doświadczenia. Kolejnym kierunkiem badań w działalności naukowej Habilitanta jest naukowa analiza podstawowych wartości moralnych w życiu chrześcijanina, takich jak miłość Boga i bliźniego, wolność i radość chrześcijańska, czystość przedmałżeńska. Sporo miejsca poświęca tajemnicy ludzkiego cierpienia i ostrzega przed pokusą eutanazji. Zagadnienia te przedstawia w ujęciu interdyscyplinarnym i w świetle dokumentów Kościoła. W polu naukowych zainteresowań ks. dra J. Kalniuka znajdują się także takie zagadnienia, jak poczwórny wymiar pojednania w nauczaniu adhortacji apostolskiej Reconciliatio et paenitentia. Interesujące jest zwłaszcza zwrócenie uwagi na pojednanie człowieka ze środowiskiem naturalnym. Ważną pozycję w dorobku naukowym Habilitanta stanowi opracowanie 5 haseł encyklopedycznych oraz recenzje wydawnicze 4 książek. 4
Podsumowując, trzeba wyraźnie stwierdzić, że ten dział dorobku ks. dra J. Kalniuka należy ocenić pozytywnie. Wszystkie publikacje są dopracowane od strony merytorycznej i formalnej. Innymi słowy, jest to problematyka teologicznomoralna w pełnym tego słowa znaczeniu na poziomie profesjonalnym, ale równocześnie podana w sposób zrozumiały i przystępny. 3. Wystąpienia naukowe i organizacja konferencji naukowych Kolejną sprawą, która pozwala na pozytywną ocenę naukowej sylwetki ks. dra J. Kalniuka, jest jego aktywny udział w sympozjach i konferencjach naukowych. Podczas ośmiu sesji i konferencji wygłaszał referaty poświęcone odpowiedzialności za słowo, formacji szkolnej i seminaryjnej, problematyce pojednania i świętowania niedzieli, a także pobożności Maryjnej. Były to konferencje o zasięgu regionalnym. Pięć z nich z nich odbyło się w Krakowie, miejsce trzech pozostałych to Częstochowa i Dębowiec. Ks. dr J. Kalniuk jest współorganizatorem czterech konferencji naukowych zorganizowanych przez Wyższe Seminarium Duchowne Księży Misjonarzy Saletynów w Krakowie (2007, 2008, 2009, 2010). III. DOROBEK DYDAKTYCZNY I UPOWSZECHNIANIE BADAŃ ORAZ WSPÓŁPRACA MIĘDZYNARODOWA Świadectwem twórczej aktywności ks. dra J. Kalniuka są nie tylko publikacje naukowe, prace redakcyjne i referaty wygłaszane na sympozjach naukowych, ale także jego aktywność dydaktyczna oraz działalność popularyzatorska, organizacyjna i współpraca międzynarodowa. 1. Dorobek dydaktyczny Ks. dr J. Kalniuk od 1 października 1994 r. prowadzi wykłady zlecone z teologii moralnej szczegółowej na Wydziale Teologicznym PAT w Krakowie. Od 1996 r. zostaje zatrudniony w wymiarze Vi etatu na stanowisku asystenta, a od 2000 r. na pełnym etacie na stanowisku adiunkta. Od 2005 r. poszerza zakres wykładów o teologię małżeństwa i rodziny, które prowadzi na Wydziale Teologicznym, a od 2009 r. o etykę życia małżeńskiego i rodzinnego wykładaną na Wydziale Nauk Społecznych UPJPII w Instytucie Nauk o Rodzinie. Poza tym ks. dr J. Kalniuk wykłada teologię moralną szczegółową, teologię małżeństwa i rodziny oraz teologię życia konsekrowanego w kilku instytucjach naukowych. Są to: Międzyzakonny Wyższy Instytut Katechetyczny Sióstr Urszulanek w Krakowie, Wyższy Instytut Katechetyczny w Bielsku Białej, Wyższe Seminarium Duchowne OO. Franciszkanów (OFM) w Krakowie (od 1993 r.), Karmelitański Instytut Duchowości w Krakowie (1999-2003), Wyższe Seminarium Duchowne Ojców Bernardynów w Kalwarii Zebrzydowskiej (2007-2008), Wyższe Seminarium Duchowne Zakonu Paulinów w Krakowie (2011-2014), Instytut Teologiczny Księży Misjonarzy w Krakowie (od 2014). Ponadto prawie w każdym roku akademickim 5
(1977-2011) przez jeden semestr prowadzi wykład monograficzny poświęcony współczesnym zagadnieniom z zakresu teologii moralnej. Habilitant ma znaczny udział w promowaniu nowych kadr naukowych. Od początku swojej działalności naukowej w instytucjach, w których ma wykłady, prowadzi również seminarium magisterskie z zakresu teologii moralnej. Dotychczas pod jego kierunkiem powstało 76 prac magisterskich i 4 prace dyplomowe. Ten segment działalności naukowej ks. dra J. Kalniuka należy ocenić zdecydowanie pozytywnie. 2. Działalność popularyzatorska i organizacyjna i współpraca międzynarodowa Na osobną uwagę zasługuje popularyzatorska działalność ks. dra J. Kalniuka, która przyczynia się do upowszechniania badań naukowych. Jej wyrazem jest 10 publikacji o charakterze publicystycznopopularyzatorskim drukowanych na łamach czasopisma La Salette - Posłaniec Matki Bożej Saletyńskiej" oraz udzielane wywiady dla różnych stacji radiowych i portali internetowych. Ma na swoim koncie także wiele okolicznościowych wystąpień, odczytów i konferencji na temat wdrażania w życie moralnej nauki Kościoła na spotkaniach tematycznych różnych grup społecznych i organizacji kościelnych. Godna podkreślenia jest aktywna działalność ks. dra J. Kalniuka na rzecz swojej uczelni. Od 2002 r. do dziś jest przedstawicielem młodszych pracowników naukowych w Radzie Wydziału Teologicznego. Wielokrotnie był powoływany przez Radę Wydziału Teologicznego na członka Komisji wizytującej seminaria duchowne afiliowane do UPJPII w celu przedłużenia umowy afiliacyjnej. W roku akademickim 2003/2004 przygotował sprawozdanie do Komitetu Badań Naukowych z prac i osiągnięć naukowych całej Uczelni. Ks. dr J. Kalniuk angażuje się także w funkcjonowanie komisji wydziałowych: Wydziałowej Komisji Rekrutacyjnej, Komisji Egzaminów Magisterskich i Komisji Publicznej Obrony Rozprawy Doktorskiej jako jej sekretarz. Habilitant angażuje się także w działalność ogólnopolskich organizacji teologicznych. Jest członkiem Polskiego Towarzystwa Teologicznego oraz Stowarzyszenia Moralistów Polskich. To zaangażowanie w prace uczelni i na forum zewnętrznym świadczy o niebywałej dyspozycyjności ks. dra J. Kalniuka. Świadczy też o dużym zaufaniu, jakim darzą go pracownicy naukowi. Habilitant cieszy się także uznaniem studentów, dla których był tutorem i opiekunem rocznikowym. Nie dziwi zatem fakt, że ks. dr J. Kalniuk trzykrotnie (2007, 2010 i 2011) otrzymał Nagrodą Rektora UPJPII za wybitne i twórcze osiągnięcia naukowe, dydaktyczne i organizacyjne. Nie bez znaczenia, jako dla moralisty, jest zaangażowanie ks. dr J. Kalniuka w bezinteresowną pomoc w resocjalizacji więźniów, jaką świadczy od 1994 r. do chwili obecnej, wspierając swoją posługą duszpasterską Kapelanie Aresztu Śledczego w Krakowie, przy ul. Montelupich 7. Jego zdolności organizacyjne zostały zauważone także przez jego przełożonych zakonnych, którzy powierzyli mu funkcję rektora Wyższego Seminarium Duchownego Księży Misjonarzy Saletynów w Krakowie w latach 1994-2000. Warto podkreślić, że Habilitant permanentnie dba o doskonalenie swoich umiejętności zawodowych, uczestnicząc w kursach i programach szkoleniowych. 6
W działalności naukowej ks. dra J. Kalniuka zaznacza się także niewielki epizod jego zaangażowania we współpracę z zagranicznymi ośrodkami naukowymi. Jest to podtrzymywanie kontaktów naukowych z wykładowcami Papieskiego Uniwersytetu Laterańskiego w Rzymie, a także wakacyjne spotkania naukowe z byłymi studentami Uniwersytetu podczas wyjazdów duszpasterskich do Paryża, La Salette, Londynu i USA. Oceniając działalność dydaktyczną i popularyzatorską ks. dra J. Kalniuka, należy podkreślić, że tematyka i metoda prowadzonych przez niego wykładów znamionuje doświadczonego wykładowcę akademickiego. Na podkreślenie zasługuje jego otwartość na dyskusję. Prowadzone przez niego seminarium naukowe (chwilowo przerwane w związku z postępowaniem habilitacyjnym) cieszy się dużym uznaniem studentów. Jako promotor jest kompetentny, wymagający a zarazem życzliwy. Napisane pod jego kierunkiem prace dyplomowe są solidnie przygotowane zarówno pod względem merytorycznym, jak i formalnym, co mogę potwierdzić jako wielokrotny ich recenzent. Należy także z uznaniem odnieść się do jego dotychczasowej wieloaspektowej działalności organizacyjnej i popularyzatorskiej, niezaprzeczalnych kompetencji i ogromnej pracowitości. Z powodzeniem można zatem uznać tę część dorobku ks. dra J. Kalniuka za wystarczającą w kontekście postępowania habilitacyjnego. Spełnia bowiem w zakresie dorobku dydaktycznego i popularyzatorskiego w obszarze nauk teologicznych wymogi Rozporządzenia MNiSW z dnia 1 września 2011 r. art. 5, p. 2-3, 6-9 i 11. IV. WNIOSEK KOŃCOWY Biorąc pod uwagę cały dorobek naukowo-badawczy oraz dydaktyczny, popularyzatorski i organizacyjny, mogę stwierdzić, że ks. dr J. Kalniuk posiada kwalifikacje do prowadzenia samodzielnej pracy naukowej. Cechuje go solidność i kompetencja, co pozwala oczekiwać kolejnych interesujących opracowań i analiz. Ponadto, jest aktywnym i zaangażowanym w sprawy uczelni pracownikiem naukowym. Jego rozprawa pt. Pasterska posługa kapłana w kontekście daru i zadania. Aspekt teołogicznomoralny, stanowiąca jego główne osiągnięcie naukowe po uzyskaniu stopnia doktora, pomimo poczynionych uwag i zastrzeżeń, odpowiada wymogom stawianym tego typu pracom dyplomowym i bez wątpienia stanowi znaczny wkład autora w rozwój określonej dyscypliny naukowej" (Ustawa o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach naukowych i tytule w zakresie sztuki z dnia 14 marca 2003. art. 17; Dz. U. nr 65 poz. 595). Stawiam zatem wniosek do Rady Wydziału Teologicznego Uniwersytetu Papieskiego Jana Pawła II w Krakowie o dopuszczenie ks. dra Jana Kalniuka do dalszych czynności postępowania habilitacyjnego. Kraków, dnia 15 marca 2015 r. 7