STANDARDY FUNKCJONOWANIA SAMORZĄDU UCZNIOWSKIEGO Opisane poniżej standardy funkcjonowania SU to zespół kryteriów, które w opinii ekspertów zajmujących się pracą ze szkołami powinny spełniać samorządy uczniowskie w polskich szkołach. Wprowadzenie standardów w polskich szkołach przyczyni się do wzmocnienia samorządności uczniowskiej i kształtowania postaw obywatelskich wśród uczniów. Standardy zostały wypracowane przez członków Koalicji na rzecz samorządów uczniowskich, a ich sformułowanie poprzedziła analiza prawa oświatowego oraz konsultacje z dyrektorami i uczniami polskich szkół. Standardy obejmują następujące obszary funkcjonowania SU: działania SU, wybory przedstawicieli SU, rola opiekuna SU, rola rzecznika praw ucznia, prawa ucznia a SU, włączanie uczniów w proces podejmowania decyzji. DZIAŁANIA SAMORZĄDU UCZNIOWSKIEGO (SU) Wszelkie prawa i obowiązki samorządu uczniowskiego reguluje ustawa o systemie oświaty, a konkretnie artykuł 55. Aby swobodnie mówić o działaniach, które podjąć może ta młodzieżowa instytucja, warto przypomnieć sobie czym ona w zasadzie jest. Dlatego też na samym początku powtórzyć należy najbardziej podstawowe zdanie samorząd uczniowski to wszyscy uczniowie szkoły. Warto to podkreślać, gdyż doświadczenia Koalicji na rzecz samorządów uczniowskich oraz przeprowadzone przez nią konsultacje jasno pokazują, iż w polskich szkołach w dalszym ciągu samorządem określa się wyłącznie wąską grupę reprezentantów. 1. Działania SU są odpowiedzią na potrzeby uczniów szkoły. 2. Każdy uczeń/uczennica ma prawo do realizowania swoich pomysłów na działania w ramach SU, jeżeli nie są one sprzeczne z misją i statutem lub innymi regulacjami prawnymi.
3. Rolą organów SU jest rozpoznawanie potrzeb uczniów szkoły, zbieranie pomysłów, tworzenie planu pracy i angażowanie chętnych uczniów w realizację konkretnych działań. 4. Plan działań na dany rok szkolny jest wypracowywany w konsultacji z ogółem uczniów szkoły. 5. Pomysły na działania SU są wypracowywane przez uczniów, a nie przez nauczycieli lub dyrekcję. Rozumiejąc rozróżnienie między organami samorządu, a samorządem uczniowskim łatwiej nam będzie zrozumieć rolę tej instytucji. Każdy uczeń lub uczennica posiada prawo do realizowania swoich pomysłów w ramach samorządu uczniowskiego. Aby zacząć działać musi zebrać osoby chętne do współpracy. Ważne jest, aby podejmowane przez młodzież inicjatywy odpowiadały na potrzeby uczniów szkoły. Każdy pomysł powinien zostać skonsultowany z ogółem szkolnej społeczności. Buduje to w młodych ludziach poczucie wpływu na swoje otoczenie i daje im możliwość do wyrażenia własnej opinii. Celem badania potrzeb jest zdobycie informacji czego oczekują uczniowie, w jakie działania chcieliby się zaangażować, jakie pomysły spotkają się z ich uznaniem, a które nie wzbudzą entuzjazmu. Rozpoznawanie potrzeb uczniów jest jednym z najważniejszych zadań organów samorządu uczniowskiego. Reprezentanci odpowiedzialni są za zbieranie pomysłów, tworzenie planu pracy oraz angażowanie jak największej liczby uczniów w realizację konkretnych działań. Nie oznacza to, że zarząd odpowiedzialny jest za przeprowadzenie wszystkich aktywności. Powinien on natomiast wspierać inicjatywy uczniowskie poprzez informowanie innych o przebiegu akcji, pomoc inicjatorom w planowaniu projektów oraz uzyskaniu zasobów szkolnych. 6. Członkowie SU mogą organizować wybory do Młodzieżowych Rad Gmin lub w przypadku braku takich instytucji w ich społeczności zainicjować ich powstanie. 7. Dyrekcja i rada pedagogiczna daje uczniom przestrzeń w sferze działań, jeżeli nie są one sprzeczne z misją lub/i statutem szkoły lub innymi regulacjami prawnymi.
8. Dyrektor szkoły, rada pedagogiczna a w szczególności opiekun SU wspierają działania inicjowane przez organy SU w przypadku otrzymania od uczniów prośby o pomoc. WYBORY PRZEDSTAWICIELI SAMORZĄDU UCZNIOWSKIEGO Przeprowadzenie wyborów przedstawicieli samorządu uczniowskiego to jedno z najważniejszych działań w trakcie roku szkolnego i pierwszy krok w budowaniu demokratycznej szkoły. Udział w szkolnych wyborach może mieć silny wpływ na wzmocnienie w uczniach poczucia wpływu, co przełoży się na ich wyborcze zaangażowanie w dorosłym życiu. Dlatego tak ważne jest aby wydarzenie to zostało odpowiednio przygotowane i odpowiadało demokratycznym standardom. 1. Wybory przedstawicieli SU odbywają się przynajmniej raz w roku szkolnym, a ich termin określony jest w regulaminie SU. 2. Demokratyczne wybory przedstawicieli samorządu uczniowskiego są: - powszechne czynne prawo wyborcze posiadają wszyscy uczniowie i uczennice szkoły; - równe każdy uczeń i uczennica ma jeden równoważny głos; - bezpośrednie każdy głosuje samodzielnie; - większościowe wygrywa kandydat lub kandydatka (w niektórych szkołach kandydaci z jednej listy wyborczej), którzy otrzymali największą ilość głosów; - przeprowadzone podczas tajnego głosowania, które zapewnia dobrowolność i anonimowość aktu głosowania. 3. Bierne prawo wyborcze posiadają wszyscy członkowie samorządu uczniowskiego. 4. Przygotowaniem wyborów, zatwierdzeniem kandydatur, nadzorem nad przebiegiem wyborów, oraz liczeniem głosów oraz ogłaszaniem wyników zajmuje się uczniowska komisja wyborcza złożona z uczniów nie kandydujących w wyborach.
5. Lokal wyborczy jest specjalnie wydzielonym miejscem, w którym przez cały czas trwania wyborów znajduje się urna wyborcza oraz miejsca umożliwiające dobrowolne, tajne i przemyślne oddanie głosu. 6. Członkowie uczniowskiej komisji przebywają w lokalu wyborczym przez cały czas trwania wyborów, czuwając nad przebiegiem głosowania. Uczniowie z komisji wyborczej powinni uzyskać zwolnienie ze wszystkich lekcji odbywających się w dniu wyborów. 7. Władze SU i opiekun SU są odpowiedzialni za zapewnienie wszystkim uczniom i uczennicom rzetelnej informacji o zasadach kandydowania oraz głosowania w wyborach. 8. Termin wyborów oraz skład komisji wyborczej ogłasza przewodniczący/a SU nie później niż 3 tygodnie przed wyborami. 9. Termin i sposób prowadzenia wyborów umożliwiają wszystkim uczniom szkoły wzięcie w nich udziału. Sugerowany czas trwania wyborów to od 20 min przed rozpoczęciem pierwszej lekcji do 20 min po zakończeniu ostatniej lekcji w dniu wyborów. W przypadkach szczególnych (np. wyjazdy klasowe) wybory mogą trwać dwa dni. 10. W dniu wyborów obowiązuje zakaz agitacji wyborczej. 11. Ordynacja wyborcza przewiduje tryb zgłaszania i rozpatrywania skarg dotyczących nadużyć i naruszeń związanych z wyborami a także tryb unieważnienia wyborów i ogłoszenia nowych. ORDYNACJA WYBORCZA Każdy samorząd uchwalić powinien swoją ordynację wyborczą, która zawierać będzie dokładny opis podstawowych zasad przeprowadzania wyborów i praw wyborczych, a także: termin i tryb ogłaszania wyborów; tryb zgłaszania kandydatów; sposób powoływania komisji wyborczej; zasady dotyczące prowadzenia kampanii wyborczej; sposób głosowania;
tryb zgłaszania i rozpatrywania skarg dotyczących nadużyć i naruszeń związanych z wyborami; tryb unieważniania wyborów i ogłaszania nowych. BIERNE PRAWO WYBORCZE Kandydatem lub kandydatką do zarządu samorządu uczniowskiego może zostać każdy uczeń i każda uczennica szkoły. Bierne prawo wyborcze nie jest zależne od wyników w nauce, oceny z zachowania lub opinii nauczycieli i dyrekcji dotyczącej danej kandydatki lub kandydata. Władze samorządu powinny być prawdziwą reprezentacją wszystkich uczniów, a rola w zarządzie nie może być kwestią nagrody za wysoką średnią. Poprzez akt głosowania uczniowie i uczennice uczą się brania odpowiedzialności za swoje wybory. Nie należy im tego uniemożliwiać narzucając kandydata lub kandydatkę, którzy wydają się właściwi z perspektywy pracowników szkoły. Sytuacja taka może ograniczyć zaufanie, jakim uczniowie obdarzą wybrane władze, a nawet wzbudzić niechęć do współpracy z reprezentantami i pogłębienie opozycji pomiędzy: my uczniowie szkoły, a oni władze SU. Zasady zgłaszania kandydatów powinny zostać dokładnie opisane w ordynacji wyborczej. Warto zastanowić się nad wprowadzeniem zasady obowiązku przedłożenia komisji wyborczej listy z podpisami osób popierających kandydaturę danego ucznia lub uczennicy. Podczas wprowadzenia takiego punktu, wzór listy powinien zostać zamieszczony jako załącznik do ordynacji wyborczej. UCZNIOWSKA KOMISJA WYBORCZA Przygotowanie wyborów to duże przedsięwzięcie, którego realizację warto przekazać w ręce grupy uczniów, którzy stworzą komisję wyborczą. W skład komisji mogą wejść wyłącznie uczniowie i uczennice nie kandydujący w organizowanych wyborach. Do zadań uczniowskiej komisji wyborczej należy: sporządzenie listy wyborów, czyli wszystkich uczniów i uczennic szkoły; zatwierdzanie kandydatur oraz stworzenie listy kandydatów i kandydatek; zapewnienie wszystkim uczniom i uczennicom rzetelnej i dokładnej informacji o zasadach kandydowania i głosowania w wyborach przedstawicieli samorządu uczniowskiego. W tym zadaniu powinny wspierać ich dotychczasowe władze i opiekun SU; czuwanie nad przebiegiem kampanii wyborczej i reagowanie w przypadku naruszenia zasad ustalonych w ordynacji wyborczej w tym zakazu agitacji wyborczej w dniu wyborów; przygotowanie potrzebnych materiałów, np. kart do głosowania, urny; przygotowanie lokalu wyborczego; czuwanie nad przebiegiem wyborów; liczenie głosów; ogłaszanie wyników.
OPIEKUN SAMORZĄDU UCZNIOWSKIEGO Najważniejszym zadaniem, przed jakim staje każdy opiekun i opiekunka jest motywacja uczniów do realizacji zaplanowanych działań i udzielanie potrzebnego wsparcia. Nie oznacza to, że opiekun przejmuje odpowiedzialność za realizowane przez samorząd działania. Nie powinien też narzucać mu swoich pomysłów i gotowych rozwiązań, a wręcz przeciwnie musi dążyć do jak najszerszej samodzielności i niezależności samorządu uczniowskiego. Wybory opiekuna SU: 1. Szczegółowe zasady wyboru opiekuna samorządu uczniowskiego powinny znajdować się w regulaminie samorządu. 2. Regulamin może dopuszczać brak funkcji opiekuna samorządu uczniowskiego. 3. Opiekun wybierany jest w wyborach powszechnych, równych, bezpośrednich i w głosowaniu tajnym lub przez Zarząd samorządu uczniowskiego spośród kandydatów zaproponowanych przez uczniów, a jego kadencja trwa rok. 4. Kandydatem na opiekuna może zostać dobrowolnie każdy nauczyciel w szkole. Zalecane jest jednak, aby kandydatów było co najmniej trzech. Rola i działania opiekuna SU: 1. Opiekun SU dąży do jak najszerszej samodzielności i niezależności samorządu uczniowskiego. 2. Rozpowszechnia wiedzę o możliwościach działania samorządu w szkole. 3. Dba o to, aby uczniowie samodzielnie poszukiwali możliwości i alternatywnych rozwiązań. 4. Wspiera merytorycznie Zarząd w rozpoznawaniu potrzeb wszystkich uczniów, w rozwiązywaniu problemów i podejmowaniu samodzielnych decyzji. 5. Motywuje do działań i podejmowania samodzielnych inicjatyw przez uczniów.
6. Zachęca uczniów do bezpośrednich kontaktów z pozostałymi organami szkoły oraz instytucjami zewnętrznymi. Jest gotowy do pomocy w uzasadnionych przypadkach i tylko na prośbę uczniów. RZECZNIK PRAW UCZNIA Stanowisko rzecznika praw ucznia jest bardzo potrzebnym, choć wciąż mało popularnym organem w polskich szkołach. Jego prawa i obowiązki, a także zasady wyboru powinny być zawarte w regulaminie samorządu. Wybory rzecznika praw ucznia zorganizować można równocześnie z wyborami władz i opiekuna SU. Kandydatem na rzecznika zostać może zarówno uczeń, jak i nauczyciel, a jego kadencja zwycięzcy trwa rok. 1. Szczegółowe zasady wyboru rzecznika praw ucznia powinny znajdować się w regulaminie samorządu. 2. Opiekun wybierany jest w wyborach powszechnych, równych, bezpośrednich i w głosowaniu tajnym. 3. Rzecznikiem może zostać zarówno nauczyciel, jak i uczeń. 4. Kadencja rzecznika praw ucznia trwa rok. Rola i działania rzecznika praw ucznia: 1. Stoi na straży przestrzegania praw ucznia w szkole. 2. Posiada wiedzę na temat praw ucznia i aktów prawnych, w których są one zawarte z naciskiem na statut szkoły i jego zgodność z zewnętrznymi aktami prawa. 3. Rozpowszechnia wiedzę na temat praw ucznia oraz informuje o źródłach prawa, umożliwiając zarazem bezpośrednie zapoznanie się z nimi przez uczniów. 4. Umożliwia stały kontakt ze sobą, aby móc niezwłocznie podjąć interwencję.
5. Działa zgodnie z zasadą poufności, zapewniając tym uczniowi, czy grupie uczniów poczucie bezpieczeństwa. 6. Działa zgodnie z ustaloną na początku kadencji jawną procedurą. PRAWA UCZNIA A SAMORZĄD UCZNIOWSKI 1. Samorząd uczniowski ma prawo do współtworzenia wraz z innymi organami szkoły kodeksu praw ucznia zawartego w statucie szkoły. 2. Samorząd uczniowski ma prawo do współdecydowania w sprawach dotyczących przestrzegania praw ucznia. 3. Samorząd uczniowski ma prawo do egzekwowania praw ucznia wynikających z obowiązującego prawa w szczególności art. 55 ustawy o systemie oświaty. 4. Zarząd samorządu wraz z rzecznikiem praw ucznia dba o przestrzeganie praw ucznia i podejmuje działania interwencyjne, jeśli są one naruszane. WŁĄCZANIE UCZNIÓW W PODEJMOWANIE DECYZJI Samorząd uczniowski jest jedną z pierwszych instytucji, z jaką spotykają się w swoim życiu uczniowie i uczennice, oraz w której działania mogą się zaangażować. Od tego w jaki sposób on funkcjonuje, może zależeć ich dalsze nastawienie do aktywności społecznej i politycznej. Szkoła, oprócz funkcji edukacyjnej i wychowawczej ma obowiązek kształcić w młodzieży postawy obywatelskie, opierające się między innymi na poznawaniu zasad demokracji i poczucia współodpowiedzialności na sprawy najbliższego otoczenia. Jest to jeden z najważniejszych powodów, dla których należy zachęcać uczniów i uczennice do aktywności na rzecz szkoły i brania na siebie części odpowiedzialności na to, co się w niej dzieje. Warto postawić sobie pytanie gdzie jeśli nie właśnie w szkole młodzi ludzie mają wykształcić w sobie te postawy i zdobyć takie ważne umiejętności, jak: praca w grupie, podejmowanie decyzji, rozwiązywanie trudności?
Włączanie uczniów w proces podejmowania decyzji może odbywać się na 4 poziomach uwzględniających udział uczniów: Decydowanie społeczność uczniów samodzielnie podejmuje decyzje. Współdecydowanie decyzja podjęta w rzeczywistym porozumieniu wszystkich zainteresowanych stron. Konsultowanie propozycje rozwiązań są konsultowane ze społecznością uczniów. Informowanie społeczność uczniów jest odpowiednio informowana o podejmowanych decyzjach. Wskaźniki rzetelnego procesu włączania uczniów w podejmowanie decyzji: 1. Zapewnienie wszystkim uczestnikom procesu rzetelnej i wyczerpującej informacji o procesie (zasady i przebieg) jak i o przedmiocie decyzji. 2. Proces posiada atrakcyjną i dostępną formę, dostosowaną do potrzeb uczestników. 3. Strony uczestniczą w procesie na zasadzie partnerstwa głos każdego uczestnika jest równy. 4. Otwartość każdy może wziąć udział w procesie. 5. Dyrekcja i opiekun SU zapewniają warunki do przeprowadzenia przez uczniów procesu współdecydowania (czas, miejsce, materiały) i wprowadzenia podjętej decyzji w życie. 6. Za przygotowanie i przeprowadzenie procesu odpowiedzialna jest reprezentacja (organy) SU. 7. Wszystkie zainteresowane strony (uczniowie, nauczyciele i dyrekcja) osiągają rzeczywiste porozumienie w zakresie podejmowanej decyzji. 8. Wspólnie podjęta decyzja jest wiążąca. 9. Wszystkie zainteresowane strony są rzetelnie poinformowane o decyzji podjętej w wyniku przeprowadzonego procesu.