Prawa kobiet w przepisach polskich (ze szczególnym uwzględnieniem przepisów dotyczących przemocy w rodzinie) Konstytucja RP (1997) Art. 33 1. Kobieta i mężczyzna w RP mają równe prawa w życiu rodzinnym, politycznym, społecznym i gospodarczym. 2. Kobieta i mężczyzna mają w szczególności równe prawo do kształcenia, zatrudnienia i awansów, do jednakowego wynagradzania za pracę jednakowej wartości, do zabezpieczenia społecznego oraz do zajmowania stanowisk, pełnienia funkcji oraz uzyskiwania godności publicznych i odznaczeń. Art. 80 Umożliwia odwołanie do Rzecznika Praw Obywatelskich z wnioskiem o pomoc w obronie praw i wolności naruszonych przez organy władzy publicznej. Kodeks karny Art. 156 Kto powoduje ciężki uszczerbek na zdrowiu (tu wymieniono między innymi : pozbawienie człowieka wzroku, słuchu, mowy, zdolności płodzenia, ciężkiego kalectwa, ciężkiej choroby i inne) podlega karze pozbawienia wolności od roku do 10 lat Art. 157 Kto powoduje naruszenie czynności narządu ciała lub rozstrój zdrowia, inny niż określony w art. 156 par.1 podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do 5 lat (tu wyróżniono dwa warianty: jeśli naruszenie czynności lub rozstrój zdrowia jest dłuższy, niż 7 dni, karą może być: grzywna, ograniczenie lub pozbawienie wolności do lat 2; jeśli jest krótszy, niż 7 dni, ściganie przestępstwa odbywa się z oskarżenia prywatnego. Art. 190 Kto grozi innej osobie popełnieniem przestępstwa na jej szkodę lub szkodę osoby najbliższej, jeśli groźba wzbudza w zagrożonym uzasadnioną obawę, że będzie spełniona, podlega grzywnie, karze ograniczenia lub pozbawienia wolności do lat dwóch; ściganie na wniosek pokrzywdzonego. Art. 191 Kto stosuje przemoc wobec innej osoby lub groźbę bezprawną w celu zmuszenia innej osoby do określonego działania, zaniechania lub znoszenia, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3. Art. 197 (GWAŁT) 1. Kto przemocą, groźbą bezprawną lub podstępem doprowadza inną osobę do obcowania płciowego, podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10. 3. jeżeli sprawca dopuszcza się zgwałcenia określonego w par 1,2 działając ze szczególnym okrucieństwem lub wspólnie z inną osobą, podlega karze pozbawienia wolności od 5 lat. 1 Stowarzyszenie W stronę Dziewcząt http://wstronedziewczat.home.pl/index.php
Art. 198 Kto, wykorzystując bezradność innej osoby lub wynikający z upośledzenia umysłowego lub choroby psychicznej brak zdolności tej osoby do rozpoznania znaczenia czynu lub pokierowania swoim postępowaniem, doprowadza ją do obcowania płciowego lub do poddania się innej czynności seksualnej, albo do wykonania takiej czynności, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat8. Art.199 Kto, przez nadużycie stosunku zależności lub wykorzystanie krytycznego położenia, doprowadza inną osobę do obcowania płciowego lub do poddania się innej czynności seksualnej albo do wykonania takiej czynności, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3. Art. 200 1. Kto doprowadza małoletniego poniżej lat 15 do obcowania płciowego lub do poddania się innej czynności seksualnej albo do wykonania takiej czynności, podlega karze pozbawienia wolności od roku do 10 lat. 2. Tej samej karze podlega, kto utrwala treści pornograficzne z udziałem takiej osoby. Warto tu zaznaczyć, że prawdziwą szarą strefą są gwałty dokonywane w Polsce na osobach między 15 a 18 rokiem życia. Zgodnie z przepisami, ofiara gwałtu będąca w tym przedziale wiekowym winna znaleźć sobie przedstawiciela prawnego, który wniesie doniesienie o popełnieniu przestępstwa w jej imieniu. Art. 201 Dotyczy kontaktów płciowych z krewnymi, podlegają one karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do 5 lat) Art. 207 ( PRZEMOC W RODZINIE JEST NAJCZĘŚCIEJ KARANA WŁAŚNIE NA PODST. TEGO ARTYKUŁU) 1. kto znęca się fizycznie lub psychicznie nad inną osobą najbliższą lub inną osobą pozostającą w stałym lub przemijającym związku zależności od sprawcy lub nad małoletnim lub osobą nieporadną ze względu na jej stan fizyczny lub psychiczny, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5. 2. Od roku do 10 lat, jeśli czyn popełniony jest ze szczególnym okrucieństwem 3. Jeśli następstwem czynu określonego w par. 1 lub 2 jest targnięcie się pokrzywdzonego na własne życie, sprawca podlega karze pozbawienia wolności od lat 2 do 12. Art. 209 1. kto uporczywie uchyla się od wykonania ciążącego na nim z mocy ustawy lub orzeczenia sądowego obowiązku opieki przez niełożenie na utrzymanie osoby najbliższej lub innej osoby i przez to naraża ją na niemożność zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2. wyroku 2. ściganie następuje na wniosek pokrzywdzonego, organu opieki społecznej lub właściwej instytucji. 3. Jeśli pokrzywdzonemu przyznano świadczenie z funduszu alimentacyjnego, ściganie odbywa się z urzędu. 2 Stowarzyszenie W stronę Dziewcząt http://wstronedziewczat.home.pl/index.php
Art. 210 (określa kary w przypadku porzucenia osoby poniżej 15 roku życia lub osoby nieporadnej). Art. 212 1. kto pomawia inną osobę (...) o takie postępowanie lub właściwości, które mogą poniżyć ją w opinii publicznej lub narazić na utratę zaufania potrzebnego dla danego stanowiska, zawodu lub rodzaju działalności, podlega grzywnie, karze ograniczenia albo pozbawienia wolności do roku. Art. 216 (znieważenie) Art. 217 1. kto uderza człowieka lub w inny sposób narusza jego nietykalność cielesną, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku. U S T A W A z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie Jak czytamy w artykule 1, Ustawa określa: zadania w zakresie przeciwdziałania przemocy w rodzinie; zasady postępowania wobec osób dotkniętych przemocą w rodzinie; zasady postępowania wobec osób stosujących przemoc w rodzinie. Art. 2 Przemoc w rodzinie zostaje określona w jako : jednorazowe albo powtarzające się umyślne działanie lub zaniechanie naruszające prawa lub dobra osobiste osób wymienionych w pkt 1 (najbliższych; wspólnie mieszkających lub gospodarujących), w szczególności narażające te osoby na niebezpieczeństwo utraty życia, zdrowia, naruszające ich godność, nietykalność cielesną, wolność w tym seksualną, powodujące szkody na ich zdrowiu fizycznym lub psychicznym, a także wywołujące cierpienia i krzywdy moralne u osób dotkniętych przemocą. Art. 3. Osobie dotkniętej przemocą w rodzinie udziela się pomocy, w szczególności w formie: 1) poradnictwa medycznego, psychologicznego, prawnego i socjalnego; 2) interwencji kryzysowej i wsparcia; 3) ochrony przed dalszym krzywdzeniem, poprzez uniemożliwienie osobom stosującym przemoc korzystania ze wspólnie zajmowanego z innymi członkami rodziny mieszkania oraz zakazanie kontaktowania się z osobą pokrzywdzoną; 4) zapewnienia na żądanie osoby dotkniętej przemocą, bezpiecznego schronienia w specjalistycznym ośrodku wsparcia dla ofiar przemocy w rodzinie. Art. 13 umożliwia sądowi orzeczenie zakazu zbliżania się skazanego do pokrzywdzonego w określonych okolicznościach. Jest to najbardziej przełomowy element całej ustawy. Organizacje kobiece i kobiety, które doświadczyły przemocy w rodzinie i relacjach intymnych, a także przedstawiciele KGP, z którymi rozmawialiśmy przygotowując niniejszy Raport twierdzą, że uprawnieniami do ograniczania dostępu sprawcy do ofiary przemocy powinna dysponować również Policja. 3 Stowarzyszenie W stronę Dziewcząt http://wstronedziewczat.home.pl/index.php
Omawiana ustawa wnosi również szereg zmian do Ustawy z dn. 12 czerwca 2004 o pomocy społecznej, zmienia się między innymi: - określenie trybu i charakteru przyznawanej w sytuacjach kryzysowych pomocy ( W ramach interwencji kryzysowej udziela się natychmiastowej specjalistycznej pomocy psychologicznej, a w zależności od potrzeb poradnictwa socjalnego lub prawnego, w sytuacjach uzasadnionych schronienia do 3 miesięcy."; - dodany zostaje art. 87a, na mocy którego pracujący w domu opieki społecznej wychowawca, który zostanie oskarżony o popełnienie przestępstwa z użyciem przemocy zostanie zawieszony w pełnieniu swoich obowiązków zawodowych; natomiast dyrektor takiej placówki zostaje zobowiązany do rozwiązania umowy z wychowawcą prawomocnie skazanym za tego typu przestępstwo. Ustawa weszła w życie 21 listopada 2005 roku, z wyjątkiem art. 6 ust. 4 i 5, które weszły w życie z dniem 1 stycznia 2006 r. Kodeks cywilny Art. 23 Dobra osobiste człowieka, jak w szczególności zdrowie, wolność, cześć, swoboda sumienia, nazwisko lub pseudonim, wizerunek, tajemnica korespondencji, nietykalność mieszkania, twórczość naukowa, artystyczna, wynalazcza i racjonalizatorska, pozostają pod ochroną prawa cywilnego niezależnie od ochrony przewidzianej w innych przepisach. Art. 24 ten, czyje dobro osobiste zostaje zagrożone cudzym działaniem, może żądać zaniechania tego działania. Art. 415 Kto z winy swojej wyrządził drugiemu szkodę, obowiązany jest do jej naprawienia. Kodeks Pracy Choć w Polsce do rzadkości należy wyrażanie wprost przekonania o nieprzydatności kobiet do danego tytułu, stanowiska czy zawodu tylko ze względu na płeć, wiele studentek nadal słyszy wypowiedzi typu kobiety nie powinny w ogóle studiować albo przyszła na uczelnię, żeby złapać męża. Przeświadczenie co do wyłącznie przypadkowej i niezwiązanej z wiedzą i umiejętnościami obecnością kobiet na uniwersytetach ma niestety dość często przełożenie na ocenę prac kobiet i na możliwości ich naukowego awansu. Zjawisko dyskryminacji ze względu na płeć w miejscu pracy jest w Polsce nadal rozpowszechnione, niemniej wskutek intensywnej obecności kobiet na rynku pracy w ciągu ostatnich 60 lat, nabrało raczej charakteru dyskryminacji pośredniej lub molestowania seksualnego. Znowelizowany w 2003 roku Kodeks Pracy został dostosowany do wymogów prawa unijnego, jest tez jedynym polskim przepisem otwarcie zakazującym dyskryminacji ze względu na orientację psychoseksualną. Art. 18. 3a Kodeksu Pracy: 1. Pracownicy powinni być równo traktowani w zakresie nawiązania i rozwiązania stosunku pracy, warunków zatrudnienia, awansowania oraz dostępu do szkolenia w celu podnoszenia kwalifikacji zawodowych, w szczególności bez względu na płeć, wiek, niepełnosprawność, rasę, religię, narodowość, przekonania polityczne, przynależność związkową, pochodzenie etniczne, wyznanie, 4 Stowarzyszenie W stronę Dziewcząt http://wstronedziewczat.home.pl/index.php
orientację seksualną, a także bez względu na zatrudnienie na czas określony lub nieokreślony albo w pełnym lub w niepełnym wymiarze czasu pracy. 2. Równe traktowanie w zatrudnieniu oznacza niedyskryminowanie w jakikolwiek sposób, bezpośrednio lub pośrednio, z przyczyn określonych w 1. Polski Kodeks pracy wyróżnia dyskryminację bezpośrednią i pośrednią. Z dyskryminacją pośrednią mamy do czynienia wtedy, gdy pracownik z jednej lub z kilku przyczyn określonych w 1 był, jest lub mógłby być traktowany w porównywalnej sytuacji mniej korzystnie niż inni pracownicy(art. 18 3a 3). Dyskryminacja pośrednia natomiast ma miejsce, gdy na skutek pozornie neutralnego postanowienia, zastosowanego kryterium lub podjętego działania występują dysproporcje w zakresie warunków zatrudnienia na niekorzyść wszystkich lub znacznej liczby pracowników należących do grupy wyróżnionej ze względu na jedną lub kilka przyczyn określonych w 1, jeżeli dysproporcje te nie mogą być uzasadnione innymi obiektywnymi powodami (Art. 18 3a 4). Jak można się domyślać, praktyka dyskryminacji pośredniej, o wiele trudniejsza do wykrycia i ewentualnego dowiedzenia przed sądem, jest coraz częściej spotykana, w miarę, jak upowszechnia się wiedza o dyskryminacji bezpośredniej i jej akceptacja społeczna słabnie. Za formę dyskryminacji pośredniej coraz częściej uważa się niższe wynagrodzenia w tych sektorach rynku pracy, w których większość zatrudnionych stanowią kobiety (pielęgniarstwo, edukacja podstawowa i średnia, przemysł tekstylny i in.). Wiele teoretyczek pracy twierdzi, że gdyby w tych zawodach było nawet o 30% więcej mężczyzn, pensje całych sektorów zostałyby podniesione. Trudno powiedzieć, czy tak byłoby w istocie, niemniej nawet pracodawcy zwracają uwagę na większą uległość kobiet jeżeli chodzi o akceptowanie gorszych warunków pracy. Zgodnie z ustaleniami Unii Europejskiej, polski Kodeks pracy nakłada na oskarżonego o molestowanie pracodawcę obowiązek dowiedzenia, że dyskryminacja nie miała miejsca. Ta zmiana traktowana jest przez wielu interpretatorów jako milowy krok na drodze do równouprawnienia. Kodeks rodzinny Art. 23 Małżonkowie mają równe prawa i obowiązki w małżeństwie 5 Stowarzyszenie W stronę Dziewcząt http://wstronedziewczat.home.pl/index.php