Socjologia sportu 115 Zadaniem sędziego jest ocena zaistniałego stanu rzeczy i wydanie sprawiedliwego werdyktu, tylko tyle i aż tyle. Sędziowanie i sędziowie w piłce nożnej Artykuł ukazuje ważną, odpowiedzialną i trudną rolę, jaką w sporcie, a w szczególności w piłce nożnej, pełnią sędziowie. Uczestniczą w grze, a od ich osądu zdarzeń i sytuacji zależy werdykt. Decyzja sędziego, jeśli błędna, krzywdzi jedną z drużyn i jej zwolenników, a jeśli rozstrzyga o przegranej, pociąga za sobą również konsekwencje finansowe. Autor podejmuje kwestię elektroniczno-technicznego wspomagania sędziów. Miałoby ono przyczynić się do podniesienia obiektywności ich decyzji. Opór w tym względzie stawiają międzynarodowe władze piłkarskie. SŁOWA KLUCZOWE: sport etyka sędzia sportowy piłka nożna. Wstęp Zadanie sędziego sportowego jest bardzo podobne do roli, jaką w nauce ma do odegrania filozof. Obaj mają trafnie zdiagnozować rzeczywistość, dokonać Z Zakładu Filozofii i Socjologii AWF w Poznaniu. właściwej oceny istniejącego stanu rzeczy, wydać sprawiedliwy i zgodny z prawdą werdykt. Tyle i tylko tyle, a może aż tyle. Wydaje się to proste, ale jest bardzo trudne do zrealizowania w praktyce. Łacińskie przysłowie errare humanum est (mylenie się jest rzeczą ludzką) idealnie pasuje do sędziów sportowych. Sport Wyczynowy 2007, nr 7-9/511-513
116 Prosta logika podpowiada: sędziowie są ludźmi, a zatem są omylni. Tylko, że oni pełnią newralgiczną rolę w zawodach sportowych. To od ich subiektywnej oceny zależy wynik spotkania, los pojedynczych zawodników i całych drużyn, latami przygotowujących się do najważniejszych wydarzeń, jak np. mistrzostwa Europy i świata w piłce nożnej. Nawet tej rangi imprezy nie były pozbawione błędów, niesprawiedliwych ocen i werdyktów sędziów. Takie incydenty niweczą pracę sportowców, ich trenerów, działaczy; zawodzą kibiców. Mają również wymiar finansowy. Nawet na najbardziej prestiżowych zawodach nie ma gwarancji bezbłędności sędziowania, ich efekty zależą jednak od stopnia nasycenia błędami sędziowskimi. Najsłabszym ogniwem Mundialu 2006 w Niemczech okazało się sędziowanie staroświeckie ręczne jak je określono (mnogość kartek podczas niektórych spotkań, trzy żółte kartki dla jednego zawodnika, dowolne dyktowanie (lub nie) rzutów karnych, bezkarne wybieganie zawodnika poza boisko po strzelonej bramce, niezakończenie meczu, zgubienie czerwonej a bardzo potrzebnej kartki przez sędziego głównego itp.). W sierpniu 2007 roku po spotkaniu Liverpoolu z Chelsea władze Premier League zawiesiły sędziego Roba Stylesa za bardzo poważne błędy, które popełnił. Błędy sędziego skrytykował nawet Graham Poll, który podczas Mundialu w Niemczech sam był winien podobnych. Miesiąc później, podczas międzynarodowego meczu Portugalia- Serbia, ewidentny błąd niemieckiego sędziego Markusa Merka spowodował nie tylko awanturę pomiędzy zawodnikami, ale również to, że zdenerwowany trener Portugalczyków Luiz Felipe Scolari uderzył pięścią w twarz serbskiego obrońcę. Fizjologiczne ograniczenia aparatu wzroku i stereotypy Winą za błędy obarczani są, i słusznie, sędziowie, ale przyczyny powstawania błędów są rozmaite. Jedną z nich jest ograniczoność ludzkiej percepcji, zdolność i sposób postrzegania i odczytywania sygnałów pozawerbalnych. Z fizjologicznego punktu widzenia oko ludzkie nie zawsze jest w stanie prawidłowo ocenić sytuacje zachodzące na murawie stadionu, zwłaszcza, gdy weźmie się pod uwagę szybkość piłki, dynamikę gry, liczebność i ruchliwość zawodników w akcjach podbramkowych. Do tego dochodzą złudzenia optyczne i skróty perspektywiczne. Utrudnia to podjęcie właściwej decyzji w przypadku spalonego oraz osąd, czy piłka przeszła całym obwodem przez linię bramki (szczególnie wtedy, gdy bramkarz leży na piłce całym ciałem). Pisał o tym Francisco Belda Maruenda. 1 Inna przyczyna to stereotypy i uprzedzenia. Mark G. Frank i Thomas Gilovich 2 z Cornell University analizując 1 Maruenda F. B.: Can the Human Eye Detect an Offside Position During a Football Match? British Medical Journal 2004, vol. 329, ss. 1470-1472. 2 Frank M. G., Gilovitch T.: The dark side of self and social perception: Black uniforms and aggression in professional sports, Journal of Personality and Social Psychology 1988, vol. 54, nr 1, ss. 74-85.
Sędziowanie i sędziowie w piłce nożnej 117 gry ligowe zauważyli, że zawodnicy w czarnych strojach byli częściej karani przez sędziów, niż występujący w innych kolorach. Obserwacje te zrodziły pytanie, czy efekt ten był wynikiem rzeczywistego wzrostu agresji u zawodników noszących czarne stroje, czy raczej stereotypów percepcji ze strony sędziów. Aby rozstrzygnąć tę kwestię, nakręcono filmy, w których zawodnik wykonywał te same ruchy, ale za każdym razem nosił strój innego koloru, a następnie wyświetlano owe filmy badanym pełniącym rolę sędziów. Sędziowie istotnie częściej dopatrywali się przewinień u graczy w czerni, mimo braku rzeczywistych różnic w zachowaniu gracza. 3 Wpadali w znaną psychologom społecznym pułapkę oceniania. 4 Czarny kolor odegrał również istotną rolę w ocenianiu przez sędziów zawodników koszykówki ligi NBA. W tym wypadku kryterium oceny był kolor skóry. Dwaj naukowcy Justin Wolfers z Uniwersytetu Pensylwania i Joseph Price z Cornell University zbadali wiele meczów, które odbyły się w latach 1991-2004. Dostrzegli pewną prawidłowość: im więcej było białych w zespole sędziowskim, tym liczniejsze były przewinienia odgwizdywane na niekorzyść 3 Knapp M. L., Hal J. A.: Komunikacja niewerbalna w interakcjach międzyludzkich. Wrocław 2000, Wydawnictwo Astrum, s. 178. 4 Tyszka T.: Psychologiczne pułapki oceniania i podejmowania decyzji, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 1999, ss. 17-20. Zobacz również: Bartczak G., Tyszka T.: Ocenianie i sędziowanie w sporcie [w:] Psychologia i sport, red. nauk. T. Tyszki. Warszawa 1991, AWF, ss. 183-199. czarnoskórych sportowców. Gdy wszyscy sędziowie byli murzynami, a większość zawodników czarna liczba odnotowanych fauli była mniejsza. Zaniepokojone raportem władze NBA zleciły analogiczne ekspertyzy niezależnej firmie konsultingowej. Analitycy tej firmy zbadali decyzje sędziów w około 3,5 tys. meczów rozegranych w ostatnich trzech latach. Podejrzenie, jakoby rasizm był podłożem decyzji sędziowskich, zostało odrzucone. Ale to zamieszanie wokół sędziów wywołało jednak dyskusję czy, podobnie jak afro-amerykańscy policjanci patrolujący ulice w dzielnicach miast zamieszkałych przez czarnoskórą większość, także sędziowie w NBA powinni być murzynami? Ale czy ich decyzje byłyby sprawiedliwe w sytuacji, gdy biali zawodnicy stanowiliby mniejszość? Wspomaganie techniczne sędziów i opór FIFA Ze względu na szczególną naturę procesu oceniania i wydawania decyzji w wielu dyscyplinach i konkurencjach sportowych wprowadzono wspomaganie elektroniczne sędziów. Przykładem jest choćby boks, a ostatnio taekwondo i tenis. Taka pomoc przydałaby się szczególnie sędziom w piłce nożnej, władze FIFA i UEFA są jednak wyjątkowo oporne. Postęp w piłkarskim sędziowaniu jest mikroskopijny. Niewielkie zmiany nastąpiły dopiero w ostatnich kilku latach. W trakcie Euro 2004 asystenci używali chorągiewek z przyciskami, naciśnięcie których powodowało, że sędziowie główni odbierali sygnały dźwiękowe i wibracyjne na opasce no-
118 szonej na ręku. Podczas Mundialu 2006 mogliśmy zobaczyć sędziów z miniaturowymi mikrofonami i słuchawkami byli ze sobą w stałym kontakcie. Dzięki temu można było ukarać żółtą kartką Luisa Figo za uderzenie głową Marca van Bommela, czego arbiter główny nie widział, a doniósł mu o tym jego asystent. Za podobne przewinienie czerwoną kartkę otrzymał Zinedine Zidane, nokautując Marco Materazziego w mundialowym meczu finałowym. Jeśli władze piłkarskie zezwalają na wykorzystywanie zapisów wideo, to jedynie w celu wychwycenia przypadków tzw. niesportowych zachowań podczas meczów i nałożenia na winnych zawodników dyscyplinarnych sankcji. Wielokrotnie bowiem umykało uwadze arbitrów: celowe uszkodzenia ciała (np. kopnięcie bramkarza), zachowania rasistowskie lub poniżające przeciwnika bądź kibiców, co wyraźnie było widać na zbliżeniach w czasie transmisji telewizyjnych. Ujawnienie takich faktów nie ma jednak żadnego wpływu na wynik spotkania. Decyzje sędziów nawet te ewidentnie błędne pozostają nienaruszalne. Podobnie z telebimami, które są, coraz częściej instalowane na stadionach piłkarskich. Można by na nich zobaczyć w dużym przybliżeniu i w zwolnionym tempie przebieg szczególnie ciekawych i kontrowersyjnych akcji. FIFA nie zezwala jednak na takie zabiegi. Powtarzane mogą być poprawnie strzelone bramki i tylko przez kilka sekund. Biada sędziemu, który jak Franz-Xaver Wack uwzględni obraz widziany na ekranie i wyda werdykt: zostanie surowo upomniany. Zwróćmy uwagę na paradoksalność sytuacji: sędzia po wnikliwej analizie zaistniałej sytuacji podjął właściwą, zgodną z prawdą i sprawiedliwą zarazem, decyzję, a mimo to został ukarany przez władze piłkarskie. Tego rodzaju zdarzenia miały też miejsce podczas Mistrzostw Świata w 2006 roku w meczu finałowym pomiędzy Francją i Włochami, dając przegranej drużynie francuskiej pewną nadzieję na powtórzenie meczu. Dywagowano wówczas, czy sędzia techniczny podpowiadając sędziemu głównemu widział piłkę wpadającą do bramki na żywo, czy też na ekranie monitora. Argumentem przeciwko używaniu elektronicznych wspomagaczy jest to, że nie są one powszechne i nie stanowią standardowego wyposażenia każdego stadionu. W związku z tym zachodziłyby różnice w sposobach oceny poszczególnych meczów. Jednakże analogicznie do podgrzewanej murawy na stadionach ekstraklasy tego typu ulepszenia staną się wkrótce standardem. Współczesna technika zmienia oblicze sportu i piłka nożna będzie musiała do tego się dostosować. Silną niechęć i duży opór władz FIFA przed większym zaangażowaniem wspomagających pracę sędziów piłki nożnej urządzeń technicznych 5 manifestacyjnie krytykują media. Pretekstem jest każda kontrowersyjna, a często błędna i tendencyjna, decyzja sędziego. Podczas Mundialu w 2006 roku, w czasie me- 5 Zobacz Sahaj T.: Wpływ techniki na rozwój sportu. Sport Wyczynowy 2005, nr 5-6, ss. 16-23.
Sędziowanie i sędziowie w piłce nożnej 6 Stec R.: Gol, którego nie było. Gazeta Wyborcza 7-8 maja 2005, s. 40. 119 czu Chorwacja Australia, sędzia pokazał jednemu zawodnikowi 3 żółte kartki i dopiero po trzeciej sięgnął po czerwoną. Pomyłki arbitra głównego nie zauważyli jego asystenci. Po dramatycznym meczu w Lidze Mistrzów pomiędzy Liverpoolem a Chelsea, stacja telewizyjna SkySport zastosowała wojskowy system rakietowy do sprawdzenia, czy był gol, czy go nie było. By poznać prawdę, użyła oprogramowania opartego na izraelskiej technologii rakietowej stosowanej do wyznaczania trajektorii lotu pocisku. Eksperci poddali obróbce kadr, na którym Gallas wybija piłkę, by wyodrębnić rzucany przez nią cień w normalnej telewizyjnej transmisji niewidoczny dla ludzkiego oka. Następnie wprowadzili obraz do komputerowego programu Virtual Reality, który opierając się także na parametrach stadionu tworzy wirtualne boisko i umożliwia symulację dowolnego zarejestrowanego incydentu z nieskończonej liczby punktów widzenia. To tak, jakby mecz filmowała nieskończona liczba kamer rozmieszczonych wszędzie od czubków butów piłkarskich po każde źdźbło trawy. Margines błędu? Nie ma. 6 Analiza wykazała, że piłka nie przekroczyła linii bramkowej nawet o milimetr. W rzeczywistym, a nie wirtualnym świecie, bramka jednak została przez sędziego uznana. Czasem we właściwej ocenie sytuacji nie pomaga nawet obraz z kilkunastu kamer. Takie i tym podobne sytuacje wołają wręcz o jakąś pomoc sędziom. Odpowiednie testy były już przeprowadzane podczas MŚ do lat 17 w Peru. Zgodę na nie wyraziła organizacja odpowiedzialna za zmiany w przepisach piłkarskich i raczej nieprzychylna nowinkom technicznym International Board. Firma Adidas i Niemiecki Instytut Fraunhofera, za wiedzą i przy poparciu FIFA, stworzyli inteligentną piłkę. Wewnątrz piłki zamontowane zostały elektroniczne chipy, które po przekroczeniu linii boiska wysyłają sygnał do odbiornika na nadgarstku sędziego głównego. System ten miał wejść do użytku na Mundialu w Niemczech, ale tak się nie stało. Poszczególne federacje piłkarskie eksperymentują we własnym zakresie. W 2006 r. Włosi testowali system kamer sprzężonych komputerowo w celu zdobycia pewności, czy piłka przekroczyła linię bramkową. Ten pomysł FIFA zaakceptowała, ale na wskazywanie za pośrednictwem tego systemu, czy zawodnik był na spalonym, zgody już nie udzieliła. Nawet, jeśli sędzia główny nie musiałby osobiście sprawdzać tego na monitorze, a jedynie dostawałby sygnał od sędziego technicznego. A może właśnie dlatego, bo wydłużałoby to czas spotkania i angażowało dodatkowe osoby. Można się spodziewać, że presja bogatych lig piłkarskich lub/i poszczególnych wpływowych klubów spowoduje jednak przyśpieszenie zmian w przepisach sędziowania. W grę wchodzą zbyt duże pieniądze, by na ryzyko ich utraty, z powodu ułomności, błędu czy tendencyjności jednego człowieka, pozwalali właściciele najbogatszych klubów. Być może stanie się tak, jak to ma dziś miejsce w tenisie ziemnym, gdzie pojawił się
120 system dozorujący Hawk-Eye (Sokole Oko). Choć technicznie nie zapewnia on absolutnej pewności, jest wzorcowym rozwiązaniem, także z etycznego punktu widzenia. System 6-8 kamer śledzi kort tenisowy. Całość pokazywana jest na telebimie tak, by akcje mogli oglądać wszyscy: zawodnik, sędzia, kibice. Podczas spornych sytuacji podgląd dostępny jest w przeciągu kilku sekund. Zawodnik ma prawo do sprawdzania decyzji sędziego dwa razy podczas jednego seta i dodatkowo podczas tie-breaka. Pula sprawdzeń nie zmniejsza się, jeśli pomylił się sędzia. Odpowiednio przystosowane korty (na razie pojedyncze dla najlepszych graczy) używane są podczas turniejów Australian Open i US Open. Na Wimbledonie system ten wykorzystuje się do relacji telewizyjnych. Precyzja w określeniu położenia piłki kilka milimetrów. Koszt instalacji systemu 100 tysięcy dolarów za jeden kort. 7 Efektywne zastosowanie systemu Hawk-Eye podważa argument, który do niedawna wydawał mi się przekonywujący: ocena jeśli ma być sprawiedliwa musi być miarką w jednakowy sposób przykładaną do wszystkich klubów uczestniczących w rozgrywkach. A jeśli z jakichś powodów tak być nie może, nie powinna być stosowana do żadnego z nich. Argument ten pada jednak pod naporem 7 Władze tenisowe wsparte ogromnym kapitałem skłonne są do takich eksperymentów. Kwota 1,2 mln euro była niezbędna do przeprowadzenia meczu na hybrydowej nawierzchni kortu (mączki z jednej strony, a trawy z drugiej), na którym mecz w maju 2007 r. rozegrał Roger Federer z Rafaelem Nadalem. twardych faktów. Jeśli jest to możliwe w tenisie, to dlaczego nie mogłoby być zastosowane w międzynarodowych rozgrywkach piłki nożnej, takich jak mundial? Jeśli z supermarketu nie można wynieść najdrobniejszej rzeczy, bo za sprawą małego paska metalu dyskretnie doń przytwierdzonego, jest to natychmiast wychwycone przez elektroniczną bramkę, to dlaczego nie jest to możliwe w przypadku meczów piłki nożnej, gdzie w grę wchodzą miliony euro? I właśnie o te miliony zapewne chodzi, a dokładnie mówiąc o kwestię ich redystrybucji. W tym miejscu jedna rzecz powinna zostać wyraźnie napisana: zadaniem jakichkolwiek urządzeń technicznych nie ma być eliminacja sędziów lub ograniczenie ich kompetencji, ale wspomaganie ich pracy i ułatwienie podjęcia właściwej decyzji. Drugi sędzia główny w piłce nożnej Powierzchnia boiska do piłki nożnej wydaje się być stanowczo za duża dla jednego sędziego. W innych dyscyplinach sportu, w których gra/walka toczy się na znacznie mniejszych powierzchniach: w boksie, koszykówce czy hokeju na lodzie sędziów jest więcej. Rozsądnym rozwiązaniem byłoby wprowadzenie do piłki nożnej drugiego sędziego głównego. Nazwijmy jednego z nich ofensywnym, drugiego zaś defensywnym. Analogicznie do sędziów liniowych, każdy z nich odpowiadałby za jedną połowę boiska i nie przekraczałby linii środkowej. Jeden byłby zaangażowany bezpośrednio w akcje, drugi uważnie śledziłby jej obrzeża (na których wiele
Sędziowanie i sędziowie w piłce nożnej 121 się dzieje). Kompetencje obu sędziów byłyby identyczne, każdy z nich jednak odpowiadałby za swoją przestrzeń. Pomysł dwóch sędziów głównych nie znalazł jednak uznania międzynarodowych władz futbolu. Wraz ze wzrostem nasycenia elektroniką obiektów sportowych liczba sędziów przynajmniej technicznych nie zmaleje, jak można by się spodziewać, ale odwrotnie zdecydowanie wzrośnie. Sędziowie zawodowi Inną, w miarę świeżą ideą, którą Ekstraklasa rozważa, jest wprowadzenie do ligowego obiegu sędziów zawodowych. W założeniach mieliby to być świetnie opłacani (odpowiednio do polskich warunków) profesjonaliści, zawodowo zajmujący się piłką nożną. Pod względem autorytetu moralnego, sprawności fizycznej i wiedzy byliby najlepszymi z najlepszych, zobowiązanymi do prowadzenia określonej liczby meczów w miesiącu, a w tygodniu szkolącymi młodych sędziów. Sędziowanie byłoby ich jedynym źródłem zarobku. Takie rozwiązanie ma znamiona zdrowych praw wolnorynkowych. Poszczególne ligi piłkarskie (np. Ekstraklasa ) mogłyby podpisywać kontrakty terminowe z wybranymi arbitrami, jako specjalistami w swojej dziedzinie analogicznie do trenerów, zawodników, lekarzy czy menedżerów. Dobry sędzia nie musiałby martwić się o pracę o jego wartości decydowałby kompetencje i rynek usług. Tym bardziej, że sędziowie mają swoich superarbitrów w postaci obserwatorów zasiadających na trybunach stadionu podczas meczów. Rola obserwatorów oceniających pracę sędziów jest, moim zdaniem, zdecydowanie przeszacowana. Powinno się zrezygnować z ich osobistego dozoru, sprowadzając do roli konsultantów i jak to się ostatnio proponuje mentorów. Subiektywne oceny kwalifikatora wzbogacałyby badania kolegialne obiektywnego zapisu meczów pochodzącego z kamer. Choć jak powiedział słynny niegdyś francuski arbiter Richard Vautrot: Błąd sędziego jest tylko wtedy, gdy widać go z trybun. Zwolennikiem zawodowych sędziów piłkarskich jest Sepp Blatter, który uznaje, że do ich europejskiego standardu winny w swoim szeroko pojętym interesie dostosować się inne kraje. Sędziowie zawodowi i półzawodowi funkcjonują we wszystkich piłkarskich ligach zachodnich, jak również na Ukrainie i w Rosji. W Polsce sędziowie zaczynają zakładać własne stowarzyszenia lobbujące na rzecz zawodowstwa. Tacy arbitrzy bardziej poczuwaliby się do tego, że rola, jaką pełnią, jest społecznie wyróżniona, podkreślana czarnym kolorem stroju. Z drugiej strony, w związku z kierunkiem zmian następujących w sporcie, można się tylko cieszyć, że sędziowskie uniformy są wolne od reklam. A były już takie pomysły. Można sobie wyobrazić, jaką bezinteresownością i obiektywnością odznaczałyby się werdykty arbitra, na którego koszulce widniałoby logo koncernu sponsorującego drużynę, która akurat rozgrywa mecz. Sędziowskie afery Sędziowie uwikłani są w liczne afery. W Niemczech na początku 2005 roku ukarano surowymi grzywnami (rzędu 50
122 8 Zamierzona gra słów: night of the watches to noc czuwania, ale i noc zegarków ; F. Foer, Jak futbol wyjaśnia świat, czyli nieprawdopodobna teoria globalizacji. A. Czarnecka, Warszawa 2006, Wydawnictwo Red Horse, s. 184-185. 9 Ibidem, s. 182. tys. euro) kilku sędziów piłkarskich, którzy obstawiali w zakładach bukmacherskich wyniki meczów z ich udziałem. Amerykański dziennikarz Franklin Foer donosi, że w 1999 r. dziennik sportowy Gazzetta dello Sport opublikował raport o tym, że (...) klub AS Roma sprezentował każdemu z najlepszych włoskich sędziów Rolexa o wartości trzynastu i pół tysiąca dolarów wydarzenie ochrzczono «nocą czuwania». Żaden z obdarowanych (...) nie zwrócił prezentu. 8 Włochy są szczególne, jeśli chodzi o adorowanie sędziów piłki nożnej i mają w tym względzie swoiste tradycje. Może dlatego, że piłkarska branża jest skupiona w rękach kilku zamożnych rodzin? Za przykład niech posłuży choćby Juventus Turyn, będący przez dziesięciolecia maskotką familii Agnellich, od wielu pokoleń właścicieli koncernu Fiat. Podobnie jest dziś z Milanem, który kupił magnat prasowy, były premier Włoch Silvio Berlusconi. Może to za jego sprawą sędziowie piłkarscy robią karierę w polityce i w telewizji. Sędziowie osiągnęli taki status, gdyż media włoskie przywiązują ogromną wagę do każdej żółtej kartki i każdego zignorowanego faula. Gazety używają systemu gwiazdek do oceny ich pracy, tak jak to się robi z restauracjami czy filmami. Regularnie publikują analizy statystyczne z dokładnością do dwóch miejsc po przecinku próbują odkryć prawdziwe sympatie i antypatie sędziów. 9 Zamiast łańcucha z insygniami państwa sędziowie mają naszywkę PZPN, UEFA lub FIFA, w majestacie których występują. Dyskutowanie z sędzią sportowym jest bezcelowe i ryzykowne, choć zawodnicy sądzą, że ryzyko to im się opłaca. W niektórych dyscyplinach, np. w sportach walki, w ogóle nie jest przyjęte bezpośrednie zwracanie się do sędziego. W judo sama próba uczynienia tego może skończyć się dla zawodnika karą. Ciekawy sposób odpowiedzialności przyjęto w rugby, grze silnie kontaktowej, gdzie faule są częste i trudne do wychwycenia, np. w młynie. Tam zawodnicy decydują się na samosąd i korzystając z okazji wymierzają sprawiedliwość po swojemu lub czynią to za nich ich koledzy. Niemniej jednak, gdy zawodnik drużyny przeciwnej skarży się na brutalne traktowanie, uszkodzenia są dotkliwe, a sprawcę trudno jest wskazać, sędzia prosi o to kapitana drużyny. Gdy ten ukrywa prawdę, otrzymuje stosowną kartkę w ramach odpowiedzialności kolektywnej. Kobiety sędziami sportowymi Wraz z rozwojem sportu kobiet, wrasta zapotrzebowanie na organizację imprez z ich udziałem oraz profesjonalnego sędziowania. Wiele krajów na wszystkich kontynentach ma swoje narodowe reprezentacje kobiet w piłce nożnej, które odnoszą coraz bardziej liczące się sukcesy. W 1991 roku pod wpływem dużego nacisku ze strony organizacji
Sędziowanie i sędziowie w piłce nożnej 123 feministycznych odbyły się w Chinach, pod auspicjami FIFA, pierwsze futbolowe Mistrzostwa Świata Kobiet. Mecz finałowy pomiędzy reprezentacją USA i Norwegią cieszył się dużym zainteresowaniem, na żywo oglądało go ponad sześćdziesiąt pięć tysięcy widzów. Wielkim powodzeniem cieszą się mecze rozgrywane w ramach Mistrzostw Afryki Kobiet. W 2003 roku odbył się pierwszy mecz o Puchar UEFA sędziowany przez kobietę Szwajcarkę Nicole Petignat. Międzynarodowy Komitet Olimpijski stara się od pewnego czasu zachowywać zgodnie z polityczną poprawnością i przy kwalifikacji nowych sportów olimpijskich bierze pod uwagę ich dostępność dla kobiet. Międzynarodowa Federacja Piłkarska (FIFA) jedną dziesiątą swoich wpływów przeznacza na piłkę nożną kobiet. FIFA po raz pierwszy w swojej historii dopuściła kobietę Francuzkę Nelly Viennot do sędziowania meczów piłkarskich, które odbywały się podczas Mistrzostw Świata w Niemczech w 2006 r. Pani sędzia, która wcześniej prowadziła już mecze Ligii Mistrzów, miała być asystentem sędziego głównego. Ostatecznie w mundialowych meczach jednak nie wystąpiła. Mimo to wydaje się, że rację miał ówczesny sekretarz generalny FIFA Joseph Blatter, wypowiadając w 1995 roku prorocze słowa: Przyszłość jest kobietą. 10 Zakończenie Sędziowanie w każdej dziedzinie sportu nosi cechy specyficzne, odpowiadając na wymagania, warunki, tradycje itp. danego sportu. Piłka nożna podobnie stwarza swoiste trudności sędziom. To nie oznacza, że doświadczenia zdobyte w jednej dziedzinie nie mogą być wykorzystane w innej. Jeśli w tenisie sprawdził się system dozorujący Hawk- Eye, to dlaczego podobny system nie mógłby sprawdzić się również w piłce nożnej? Pieniądze na ten cel, choć, trzeba przyznać, niemałe, muszą się znaleźć, chodzi bowiem o dobro piłki nożnej, jej przyszłość. Werdykt sędziego byłby zobiektywizowany, a wynik meczu sprawiedliwy. Czy można oczekiwać czegoś więcej? 10 Williams J.: The Fastest Growing Sport? Women s Football in England. Soccer and Society 2003, vol. 4, nr 2-3, s. 112.