Kochański Bartosz, Plaskiewicz Anna, Kałużny Krystian, Klimkiewicz Karolina, Smuczyński Wojciech, Zukow Walery. Zastosowanie urządzenia Pressure Bio-Feedback Stabilizer w ocenie aktywności mięśnia poprzecznego brzucha u pacjentów z dolegliwościami bólowymi kręgosłupa w odcinku lędźwiowym = Application of Pressure Bio-Feedback Stabilizer in the evaluation of the transversus abdominis muscle activity in patients with low back pain. Journal of Health Sciences. 2014;4(14):101-108. ISSN 1429-9623 / 2300-665X. http://journal.rsw.edu.pl/index.php/jhs/article/view/2014%3b4%2814%29%3a101-108 https://pbn.nauka.gov.pl/works/511615 DOI: 10.5281/zenodo.13312 http://dx.doi.org/10.5281/zenodo.13312 The journal has had 5 points in Ministry of Science and Higher Education of Poland parametric evaluation. Part B item 1107. (17.12.2013). The Author (s) 2014; This article is published with open access at Licensee Open Journal Systems of Radom University in Radom, Poland Open Access. This article is distributed under the terms of the Creative Commons Attribution Noncommercial License which permits any noncommercial use, distribution, and reproduction in any medium, provided the original author(s) and source are credited. This is an open access article licensed under the terms of the Creative Commons Attribution Non Commercial License (http://creativecommons.org/licenses/by-nc/3.0/) which permits unrestricted, non commercial use, distribution and reproduction in any medium, provided the work is properly cited. This is an open access article licensed under the terms of the Creative Commons Attribution Non Commercial License (http://creativecommons.org/licenses/by-nc/3.0/) which permits unrestricted, non commercial use, distribution and reproduction in any medium, provided the work is properly cited. Conflict of interest: None declared. Received: 15.11.2014. Revised 05.12.2014. Accepted: 10.12.2014. Zastosowanie urządzenia Pressure Bio-Feedback Stabilizer w ocenie aktywności mięśnia poprzecznego brzucha u pacjentów z dolegliwościami bólowymi kręgosłupa w odcinku lędźwiowym Application of Pressure Bio-Feedback Stabilizer in the evaluation of the transversus abdominis muscle activity in patients with low back pain Bartosz Kochański 1, Anna Plaskiewicz 1, Krystian Kałużny 1, Karolina Klimkiewicz 2, Wojciech Smuczyński 2, Walery Zukow 3 1 Katedra i Klinika Rehabilitacji Collegium Medicum UMK, Bydgoszcz 2 Klinika Neurochirurgii, Neurotraumatologii i Neurochirurgii Dziecięcej, Collegium Medicum UMK, Bydgoszcz 3 Uniwersytet Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy Streszczenie. Dolegliwości bólowe kręgosłupa są powszechnym zjawiskiem obserwowanym we współczesnym społeczeństwie. Istnieje wiele doniesień naukowych, które wykazują zależność między bólem kręgosłupa w odcinku lędźwiowym, a aktywnością mięśnia poprzecznego brzucha. Mięsień poprzeczny brzucha (transversus abdominis, TrA) odgrywa kluczową rolę w stabilizacji kompleksu lędźwiowo-miedniczego, dlatego bardzo ważnym aspektem jest jego ocena oraz trening. W pracy zaprezentowano zastosowanie oraz możliwości urządzenia Pressure Bio-Feedback Stabilizer w ocenie aktywności mięśnia poprzecznego brzucha. 101
Summary. Low back pain are common issues encountered in the contemporary world. There are many scientific research that show a relationship between a lumbar spine pain and the activity of a transversus abdominis muscle (TRA). TRA plays crucial role when it comes to the stabilisation of lumbar-pelvic complex. Therefore it is significant to assess and train such muscle properly. The article presents varieties of application and possibilities of Pressure Bio- Feedback Stabilizer as far as the activity of transversus abdominis is concerned. Słowa kluczowe: dolegliwości bólowe kręgosłupa, TrA, Pressure Bio-Feedback Stabilizer Key words: back pain, TrA, Pressure Bio-Feedback Stabilizer Wstęp. Dolegliwości bólowe kręgosłupa są powszechnym zjawiskiem obserwowanym we współczesnym społeczeństwie [1]. Według doniesień naukowych bólu kręgosłupa w odcinku lędźwiowo-krzyżowym doświadczyło 65-85% populacji [2]. Problemy związane z kręgosłupem dotyczą osób w różnym wieku i przekładają się na ograniczenie sprawności oraz obniżenie jakości życia człowieka [3,4]. Dolegliwości bólowe kręgosłupa, a mięsień poprzeczny brzucha (TrA). Według nowoczesnego modelu funkcjonalnego mięśnie w odcinku lędźwiowym kręgosłupa dzieli się na: stabilizatory lokalne, stabilizatory globalne jednostawowe oraz stabilizatory globalne wielostawowe [5,6,7]. Szczególną uwagę należy poświecić stabilizatorom lokalnym, czyli tzw. stabilizatorom głębokim. Do grupy stabilizatorów lokalnych zalicza się mięsień poprzeczny brzucha, włókna głębokie mięśnia wielodzielnego lędźwi, włókna tylne mięśnia lędźwiowego, mięsnie dna miednicy oraz przeponę [8,9]. Głównym zadaniem mięsni lokalnych jest zapewnienie kręgosłupowi stabilności poprzez tzw. 102
napięcie wyprzedzające (feedforward) oraz utrzymanie stabilności, która jednocześnie umożliwi ruchomość na poziomie segmentu i całego odcinka oraz nie spowoduje zaburzeń w czynnościach fizjologicznych organizmu [10,11]. Mięsień poprzeczny brzucha (transversus abdominis, TrA) jest najgłębiej położonym mięśniem powłok brzusznych. Rozpoczyna się na powięzi piersiowo-lędźwiowej pomiędzy grzebieniem kości biodrowej, a XII żebrem. Jego przyczep końcowy ma postać rozcięgna i jest złożony z dwóch blaszek. Dolne włókna mięśnia łączą się z włóknami mięśnia skośnego wewnętrznego brzucha i przyczepiają się wspólnie do grzebienia kości łonowej. Pozostała cześć włókien TrA łączy się z włóknami kresy białej. Tylne części mięśnia poprzecznego brzucha łączą się z kręgami odcinka lędźwiowego [12]. Obustronna aktywność TrA powoduje zmniejszenie jamy brzusznej, co powoduje zwiększenie ciśnienia śródbrzusznego oraz wzrostu napięcia powięzi piersiowo-lędźwiowej. Ze względu na te funkcję TrA jest postrzegany jako mięsień, który odgrywa największą rolę w stabilizacji kompleksu lędźwiowo-miedniczego [13] Dolegliwości bólowe kręgosłupa powodują zaburzenie prawidłowego przepływu oraz przetwarzania bodźców w układzie nerwowym. Zmiany te wiążą się ściśle z powstawaniem nieprawidłowości w kontroli motorycznej [14]. Istnieje wiele doniesień naukowych, które wykazują zależność między bólem kręgosłupa w odcinku lędźwiowym, a aktywnością mięśnia poprzecznego brzucha [15,16,17]. U osób z dolegliwościami bólowymi kręgosłupa obserwuje się przede wszystkim opóźnienie czasu aktywacji (nieprawidłową aktywację) mięśnia poprzecznego brzucha (TrA) [9] Jak już wcześniej wspomniano mięsień poprzeczny brzucha odgrywa kluczową rolę w zapewnieniu stabilizacji kręgosłupa, dlatego ocena jego aktywności może pomóc terapeutom w diagnozowaniu pacjentów oraz programowaniu procesu rehabilitacji. Ocena aktywności mięśnia poprzecznego brzucha z wykorzystaniem Pressure Bio- Feedback Stabilizer. Pressure Bio-Feedback Stabilizer (Ryc.1) złożony jest z trzyczęściowej komory napełnianej powietrzem, pompki powietrza oraz tarczy ciśnieniomierza. Mechanizm działania urządzenia polega na analizie zmian ciśnienia w napompowanych komorach pod wpływem zmian nacisku kręgosłupa. Urządzenia umieszcza się w przestrzeni pomiędzy wybraną 103
częścią ciała, a podłożem - nacisk powoduje wzrost ciśnienia, zmniejszenie nacisku jego zmniejszenie. Dzięki specyficznej budowie i właściwościom Pressure Bio-Feedback Stabilizer umożliwia min. kontrolę pozycji kompleksu lędźwiowo-miedniczego oraz ocenę aktywności mięśnia poprzecznego brzucha. Podstawowym założeniem zastosowania stabilizera jest komora napełniana powietrzem, która dopasowuje się do kształtów pacjenta [17]. Ryc. 1. Pressure Bio-Feedback Stabilizer. Badanie aktywności mięśnia poprzecznego brzucha (TrA) polega na ocenie zdolności wykonania jego skurczu. Kluczowym aspektem jest odpowiednia metodyka badania. W trakcie pomiaru pacjent znajduje się w pozycji leżącej na brzuchu. Kończyny górne ułożone są wzdłuż tułowia. Głowa pacjenta ustawiona jest w linii środkowej ciała. Pressure Bio-Feedback Stabilizer ułożony jest pod brzuchem pacjenta. Środek urządzenia znajduje się pod pępkiem, a jego boki ustawione są na wysokości kolców biodrowych przednich górnych. Komory napełniane są powietrzem do wartości 70 mmhg. Taki poziom ciśnienia pozwoli na skuteczny i dokładny pomiar oraz nie spowoduje ucisku na narządy wewnętrzne. [Ryc. 2]. 104
Ryc. 2. Badanie mięśnia poprzecznego brzucha z wykorzystaniem urządzenia Pressure Bio-Feedback Stabilizer. Przed wykonaniem pomiaru należy poinformować pacjenta o konieczności rozluźnienia brzucha. Następnie prosi się pacjenta o wciągniecie dolnej części brzucha tzn. przemieszczenie brzucha w kierunku do kręgosłupa bez zmiany wzorca oddechowego oraz bez poruszania kręgosłupem oraz miednicą przez 10 sekund. Podczas opisywanego ruchu dojdzie do obustronnego napięcia i skrócenia mięsnie poprzecznego brzucha w jego wewnętrznym zakresie pracy. Efektem aktywacji mięśnia poprzecznego brzucha będzie tzw. akcja gorsetu mięśniowego, która objawi się min. wciągnięciem dolnej części brzucha oraz zmniejszeniem obwodu talii. Aby dokonać obiektywnej oceny powinno wykonać się trzy pomiary. W trakcie wykonywania pomiaru ocenia się zmiany ciśnienia oraz występowanie ruchów miednicy i kręgosłupa. Podczas pomiaru należy zróżnicować ruchy oddechowe pacjenta od rzeczywistego napięcia mięśnia poprzecznego brzucha [17]. Interpretację wyników pomiaru mięśnia poprzecznego brzucha z wykorzystaniem urządzenia Pressure Bio-Feedback Stabilizer zaprezentowano w Tab. I. 105
Tab. I. Interpretacja wyników pomiaru mięśnia poprzecznego brzucha z wykorzystaniem urządzenia Pressure Bio-Feedback Stabilizer [17]. Wynik pomiaru - zmniejszenie ciśnienia o 4-10 mmhg, - ruch kręgosłupa brak, - ruch miednicy brak. - zmniejszenie ciśnienia o 0-4 mmhg, - ruch kręgosłupa brak, - uwypuklenie brzucha brak. Interpretacja - pacjent jest w stanie napiąć mięsień poprzeczny brzucha (TrA) niezależnie od pozostałych mięsni brzucha. - pacjent jest w stanie napiąć mięsień poprzeczny brzucha (TrA), ale bez jego odpowiedniego skrócenia. - wzrost ciśnienia. - nieprawidłowa aktywacja mięśnia poprzecznego brzucha (TrA). - zmniejszenie ciśnienia, - ruch kręgosłupa obecny, - ruch miednicy obecny, - uwypuklenie brzucha obecne. - fałszywie pozytywny wynik. Podsumowanie. Istotnym elementem leczenia zespołów bólowych kręgosłupa jest likwidacja problemów związanych z systemem mięsni lokalnych kręgosłupa. Mięsień poprzeczny brzucha pełni kluczową rolę w pracy tych mięśni oraz stabilizacji kręgosłupa, dlatego bardzo ważnym aspektem jest jego ocena oraz trening. Urządzenie Pressure Bio-Feedback Stabilizer umożliwia ocenę aktywności mięśnia poprzecznego brzucha oraz jego zdolności do skurczu. Pozwala również na ewaluację skuteczności procesu terapeutycznego. Oprócz walorów diagnostycznych Stabilizer znajduje zastosowanie w ćwiczeniach stabilizacyjnych u pacjentów z dolegliwościami bólowymi kręgosłupa. Umożliwia pacjentowi trening z wykorzystaniem odpowiedzi zwrotnej biofeedback. Urządzenie jest stosunkowo tanie i proste w użyciu, jednak o skuteczności pomiaru i terapii decyduje wiedza i doświadczenie terapeuty. Warto jednak zaznaczyć, że w pracy ze Stabilizerem mogą wystąpić pewne ograniczenia. U osób otyłych, osób z nasilonymi chorobami oddechowymi oraz u kobiet w końcowym okresie ciąży badanie może okazać się 106
nieprzydatne. Reasumując Pressure Bio-Feedback Stabilizer jest urządzeniem, które może pomóc w diagnozowaniu oraz leczeniu zespołów bólowych kręgosłupa. Piśmiennictwo. 1. Ihlebæk C., Lærum E. Troubling most and costing the most. Musculoskeletal disorders in Norway. Report nr. 1. Oslo: The Norwegian Back Pain Network. 2004. 2. Manchikanti L., Singh V., Datta S., Cohen SP., Hirsh JA.: Comprehensive review of epidemiology, scope, and impast of spinal pain. Pain Phys 2009, 12, E35-70. 3. Dziak A.: Bóle i dysfunkcje kręgosłupa. Medicina Sportiva, Kraków 2007 4. B. Kochański, K. Kałużny, M. Hagner-Derengowska, A. Plaskiewicz, M. Jaworska, W. Hagner. The influence of the McKenzie method on the quality of life of patients with lumbosacral spine ailments. Źródło: Med. Biol. Sci. 2014 T. 28 nr 2 s. 41-45. 5. Comerford M., Mottram S. Movement Dysfunction Focus and Dynamic stability and Muscle Balance: Kinetic Control Movement Dysfunction Cource. Kinetic Control, Southampton 2000. 6. Hadała M. Funkcjonalny trening stabilizacji w dysfunkcjach ruchu. Zasady i strategie dynamicznej kontroli ruchu według nowoczesnego modelu Kinetic Control. Praktyczna Fizjoterapia i Rehabilitacja 2011; 6, s. 52 62. 7. Gniewek T., Hadała M.: Koncepcja Kinetic Control jako integralna część terapii funkcjonalnej w procesie leczenia dysfunkcji narzadu ruchu na przykładzie patologii kręgosłupa lędźwiowego. Praktyczna Fizjoterapia i Rehabilitacja, 2012; 6-7, 4-12. 8. Comerford M., Mottram S. Functional stability re-training: principles and strategies for managing mechanical dysfunction. Manual Therapy 2001; 6 (1), s. 3 14. 107
9. Gniewek T., Gryckiewicz Sz., Hadała M.: Rola mięśnia poprzecznego brzucha w treningu stabilizacji na podstawie aktualnej ewidencji naukowej. Priorytet czy uzupełnienie terapii w oparciu o koncepcję Kinetic Control? Praktyczna Fizjoterapia i Rehabilitacja 2013, 3, 4-12. 10. Comerford M., Mottram S. Movement and stability dysfunction contemporary developments. Manual Therapy 2001; 6 (1), s. 15 26. 11. Comerford M., Mottram S. Kinetic Control: The Management of Uncontrolled Movement. Elsevier 2012. 12. Richardson C., Hodges P.W., Hides J.: Therapeutic Exercises for Lumbopelvic Stailization. Wrocław, 2009, Elsevier Urban & Partner. 13. Urquhart D. M., Hodges P.W.: Diferential activity of regions of transverses abdomonis in trunk rotation. European Spine Journal. 2002. 14. Biały M., Hadała M.: Reedukacja nerwowo-mięśniowa pacjenta z zaburzeniami kontroli ruchu zgięcia odcinka lędźwiowego kręgosłupa.praktyczna Fizjjoterapia I Rehabilitacja, 2012, 6, 30-36. 15. Hodges P., Gandevia S. Activation of the human diaphragm during a repetitive postural task. Journal of Physiology 2000; 522, s. 165 75. 16. Hodges P., Richardson C. Inefficient muscular stabilization of the lumbar spine associated with low back pain: a motor control evaluation of transversus abdominis. Spine 1996; 21 (22), s. 2640 50. 17. Hides J., Jull G., Richardson C. Long-Term Effects of Specific Stabilizing Exercises for First-Episode Low Back Pain. Spine 2001; 26 (11), s. 243 8. 108