Natalia Małecka-Drozd Instytut Archeologii Uniwersytet Jagielloński nbmalecka@gmail.com
z gr. ἀρχαῖος archaīos dawny, stary i -λογία -logiā mowa, nauka; nauka, której celem jest odtwarzanie społeczno-kulturowej przeszłości człowieka na podstawie znajdujących się w ziemi, na ziemi lub w wodzie źródeł archeologicznych; źródła archeologiczne - materialne pozostałości działań ludzkich; tradycja anglosaska umieszcza archeologię w ramach antropologii, jako formę przeszłą antropologii kulturowej; tradycja europejska wiąże archeologię raczej z naukami historycznymi;
Książe Chaemwase XIII w. p.n.e., syn Ramzesa II, Arcykapłan Ptaha - restaurował wiele zabytków architektury z terenu nekropoli memfickiej, głównie pochodzących z czasów Starego Państwa (III tys.p.n.e.);
Nabonid ostatni król Babilonii (555-539 p.n.e.) liczący 2200 lat kamień fundacyjny świątyni odkryty podczas wykopalisk wystawił wraz z innymi przedmiotami w czymś w rodzaju muzeum.
Tukidydes identyfikował niektóre ludy na podstawie przedmiotów wkładanych do grobów
Rozmaici zbieracze starożytności i twórcy gabinetów osobliwości przez wieki poszukiwali, przechowywali, opisywali oraz studiowali przedmioty dziwne i starożytne o różnym pochodzeniu.
Miłośnicy sztuki klasycznej oraz szeroko pojętych starożytności rozpoczęli dokumentację i studia zachowanych zabytków głównie architektury. Stonehenge w XVIII w. rycina autorstwa Williama Stukeley a.
1710 książe d Elboeuf, Emanuel Maurycy Lotaryński drąży szyby i tunele w Herkulanum. 1748 odkrycie Pompei. 1784 Thomas Jefferson wykonał przekrój przez kopiec grobowy znajdujący się na jego posesji w Wirginii pierwsze naukowe wykopaliska w historii.
Połowa XIX wieku. Geologia naukowa pojęcie stratygrafii oraz stwierdzenie, że przeszłość była pod wieloma względami bardzo podobna do dnia dzisiejszego. 1841 Jacques Boucher de Perthes stwierdził istnienie człowieka na długo przed biblijnym potopem dowodem kości i prymitywne narzędzia z nad Sommy. 1836/1848 Christian Jurgenson Thomsen zaproponował podział zabytków z Muzeum Starożytności Krajowych w Kopenhadze na trzy epoki: kamienia, brązu i żelaza.
Karol Darwin 1859 O powstaniu gatunków drogą doboru naturalnego, czyli o utrzymywaniu się doskonalszych ras w walce o byt. Edwin Tylor (1832-1917) i Lewis Henry Morgan (1818-1881) społeczeństwa rozwijały się od stopnia dzikości (pierwotne łowiectwo), poprzez barbarzyństwo (proste rolnictwo), do stadium cywilizacji (najwyższe formy społeczeństwa).
1798-1800 wyprawa Napoleona do Egiptu. 1822 Jean Francois Champollion odczytuje hieroglifów z Kamienia z Rosetty. Lata 40-te XIX w. Francuzi i Brytyjczycy rywalizują o pozyskiwanie zabytków z Mezopotamii. Lata 50-te XIX w. Henry Rawlison odczytuje pismo klinowe z trójjęzycznej inskrypcji w Behistun.
Augustus Lane-Fox Pitt-Rivers (1827-1900) były żołnierz, wprowadził do swoich badań w południowej Anglii metody wojskowe w tym precyzje pomiaru.
Sir William Flinders Petrie (1853-1942) pedantycznie prowadził wykopaliska, zbierał i dokumentował nie tylko przedmioty o walorach artystycznych. Kładł duży nacisk na szybką publikację wyników swoich badań.
Sir Mortimer Wheeler (1890-1976) były wojskowy, wprowadził w swoich wykopaliskach siatkę kwadratów. Prowadził kursy nowoczesnych metod badań terenowych.
Datowanie względne typologia zabytków, kultury archeologiczne itp.
Datowanie względne typologia zabytków, kultury archeologiczne itp.
Datowanie bezwzględne różne metody precyzyjnego ustalania chronologii. 1949 przełom wprowadzenie metody datowania radiowęglowego (C14) chemik Willard Libby.
Lata 60-te i narodziny tzw. Nowej Archeologii, archeologia procesualna. Nie tylko rekonstrukcja przeszłości, ale wyjaśnienie przeszłych zmian, procesów. Proces kulturowy zmiany zachodzące w systemach gospodarczych i społecznych, wymaga generalizacji. Nie tylko układanie przeszłości z różnych kawałków tworzenie hipotez i teorii. Hipoteza musi być sprawdzona, nie liczy się sama pozycja badacza. Planować badania w określonym celu, nie tylko aby mnożyć informacje. Dane ilościowe pozwalają na opracowania statystyczne.
Wiele nurtów i teorii. Archeologia jako dziedzina interdyscyplinarna. Wkład nauk ścisłych: chemia, biologia, fizyka, matematyka, geodezja, geologia. Skomputeryzowanie badań archeologicznych. Wkład nauk humanistycznych: filologia, etnologia, socjologia, ekonomia, filozofia, psychologia, prawo.
Archeologia prehistoryczna epoka kamienia, dzieje człowieka przed wynalezieniem pisma.
Archeologia historyczna dzieje człowieka po wynalezieniu pisma.
Archeologia podwodna badania obszarów zatopionych, wraków itp.
Archeologia czasów najnowszych, archeologia sądowa.
Colin Renfrew, Paul Bahn (2002) Archeologia. Teoria, metody, praktyka, Warszawa Dorota Ławecka (2003) Wstęp do archeologii, Warszawa Andrzej Abramowicz (1991) Historia archeologii polskiej XIX-XX wiek, Warszawa-Łódź C.W. Ceram (1958) Bogowie, groby i uczeni, Warszawa Z. Kosidowski (1966) Kiedy słońce było bogiem, Warszwa