Epidemiologia raka szyjki W 2004 roku na raka szyjki macicy (kanału łączącego trzon macicy z pochwą) zachorowało blisko 3 500 Polek, a prawie 2 000 zmarło z jego powodu. Wśród wszystkich zachorowań kobiet na nowotwory złośliwe rak szyjki macicy stanowił prawie 6% (6. miejsce) i był przyczyną niemal 5% wszystkich zgonów spowodowanych u kobiet przez nowotwory złośliwe (7. miejsce). W skali światowej Polska naleŝy do krajów o średniej częstotliwości występowania raka szyjki macicy. Jednak w porównaniu z resztą Europy zachorowalność na ten nowotwór w naszym kraju i spowodowana przez niego umieralność naleŝą do najwyŝszych. Szanse przeŝycia ma zaledwie niecałe 50% Polek, które zachorowały na raka szyjki macicy. Czynniki ryzyka raka szyjki macicy Inaczej niŝ w przypadku większości nowotworów złośliwych, ryzyko zachorowania na raka szyjki jest najwyŝsze w stosunkowo młodym wieku, pomiędzy 40. a 59. rokiem Ŝycia. Wśród głównych czynników ryzyka wymienia się: wczesne rozpoczęcie Ŝycia płciowego, duŝą liczbę partnerów seksualnych, duŝą liczbę porodów, występowanie stanów przedrakowych szyjki macicy, palenie tytoniu, zachorowania w rodzinie na raka szyjki macicy. Stosunkowo wysokie ryzyko związane z aktywnością seksualną skłoniło do przypuszczenia, Ŝe w powstawaniu tego nowotworu moŝe odgrywać rolę czynnik przenoszony drogą płciową. Faktycznie, w ostatnich latach
udowodniono, Ŝe znakomita większość przypadków raka szyjki macicy jest związana z zakaŝeniem wirusem brodawczaka ludzkiego (HPV Human Papilloma Virus). Wirus brodawczaka ludzkiego Wirus brodawczaka ludzkiego (ang. Human Papiloma Virus) obejmuje ponad 100 typów HPV, które róŝnią się pomiędzy sobą tylko niektórymi fragmentami DNA. Mogą wywoływać zarówno zmiany nowotworowe, jak i łagodne typu brodawki płciowe (kłykciny kończyste). Wśród wirusów HPV wyróŝniamy wirusy HPV niskiego ryzyka oraz wirusy HPV wysokiego ryzyka. Wirus HPV niskiego ryzyka ma małą zdolność wywoływania zmian nowotworowych lub jest jej pozbawiony. Za typy niskiego ryzyka uwaŝa się m.in. typ 6 i 11, które są związane z powstawaniem 90% przypadków brodawek narządów płciowych (kłykcin kończystych), lecz nie powodują istotnego zwiększenia ryzyka rozwoju raka u osób zakaŝonych. Natomiast przewlekłe zakaŝenie wirusem HPV wysokiego ryzyka (m.in. typem 16, 18, 31, 45) moŝe prowadzić do rozwoju raka (najczęściej szyjki macicy). Typy 16 i 18 są odpowiedzialne za ponad 70% stanów rakowych i przedrakowych szyjki macicy.
Szczepionka przeciwko HPV Rok 2006 moŝemy nazwać przełomowym w walce z rakiem szyjki macicy, bowiem pojawiła się na świecie szczepionka zapobiegająca wystąpieniu zmian przedrukowych związanych zazwyczaj z zakaŝeniem wirusem brodawczaka ludzkiego (HPV) typu 16 i 18. Zaleca się rutynowe podawanie szczepionki przeciw HPV dziewczętom w wieku 11-12 lat. Szczepienia mogą być wykonywane takŝe u młodszych dziewcząt, począwszy od ukończenia przez nie 9 roku Ŝycia oraz u chłopców w wieku 9-15 lat. Zalecane jest równieŝ szczepienie tych dziewcząt i kobiet w wieku 13-26 lat, które nie zostały poddane szczepieniom przeciw HPV uprzednio oraz tych, które nie zakończyły pełnego cyklu szczepień. Najkorzystniejsze jest szczepienie kobiet przed potencjalną ekspozycją na zakaŝenie HPV, a więc przed inicjacją seksualną. Pełny cykl szczepień obejmuje podanie domięśniowe trzech dawek szczepionki, przy czym druga i trzecia dawka powinny być podane odpowiednio po 2 i po 6 miesiącach od dawki pierwszej. Kobiety karmiące piersią mogą być poddawane szczepieniom z uŝyciem szczepionki przeciw HPV. Dopuszcza się szczepienia kobiet powyŝej 26 roku Ŝycia oraz szczepienia męŝczyzn, przewidując wystąpienie w tych grupach efektu profilaktycznego związanego z zastosowaniem szczepionki. Decyzja o podaniu szczepionki pozostaje w tej sytuacji w gestii lekarza prowadzącego, który podejmuje ją po analizie całokształtu indywidualnego stanu klinicznego oraz czynników ryzyka zakaŝenia HPV. Nie zaleca się stosowania szczepień kobiet cięŝarnych z uŝyciem szczepionki przeciw HPV.
Zakończenie pełnego cyklu szczepień (podanie 2 i/lub 3 dawki) u kobiety, która zaszła w ciąŝę po pierwszej lub drugiej dawce szczepionki powinno zostać odroczone do czasu ukończenia ciąŝy. Badania poprzedzające szczepienie Nie są wymagane Ŝadne specjalistyczne badania poprzedzające podanie szczepionki przeciw HPV, w tym takŝe badania cytologiczne, kolposkopowe lub molekularne badania DNA HPV. Wskazane jest, by wizyta związana z podaniem szczepionki powiązana była z oceną stanu ginekologicznego kobiety. Czas trwania odporności NajdłuŜszy okres obserwacji osób poddanych szczepieniom szczepionką przeciw HPV wynosi obecnie 5 lat. W tym okresie wykazano pełną skuteczność ochronną szczepionki. W celu uzyskania długotrwałego efektu ochronnego wskazane jest przyjęcie 3 dawek szczepionki. Wczesne wykrywanie raka szyjki macicy Głównym czynnikiem decydującym o szansach wyleczenia raka szyjki macicy jest jego wczesne rozpoznanie. Szanse wyleczenia wczesnych stadiów tego nowotworu sięgają niemal 100%. Dlatego tak waŝne jest regularne wykonywanie badań cytologicznych. Istotą badania jest ocena komórek nabłonka szyki macicy znajdujących się w rozmazie pobranym przez lekarza ginekologa. U kobiet, które rozpoczęły współŝycie płciowe, prawidłowa cytologia moŝe być równieŝ wskazaniem do wykonania szczepienia przeciwko HPV. Minimalna częstotliwość wykonywania cytologii:
pierwsze badanie nie później niŝ po 3 latach od inicjacji seksualnej lub w 21. roku Ŝycia do ukończenia 30. roku Ŝycia raz w roku po 30. roku Ŝycia raz na 3 lata (pod warunkiem, Ŝe wynik badania jest prawidłowy) Jeśli wyniki ostatnich badań były prawidłowe, wykonywania cytologii moŝna zaprzestać po ukończeniu 70. roku Ŝycia.