SAKRAMENT MAŁŻEŃSTWA WG MĘŻCZYZNĄ I NIEWIASTĄ STWORZYŁ ICH JANA PAWŁA II Paweł Bortkiewicz TChr, UAM www.bortkiewicz.org bortkiewicz@gmail.com
Małżeństwo kontrakt przymierze związek uczuciowy wspólnota osób oparta na darze
zagrożenia rodziny nauczanie Jana Pawła II katechezy środowe: 5 IX 1979 2 IV 1980; 11 XI 1981 9 II 1983; 23 V 28 XI 1984
Mężczyzną i niewiastą stworzył ich. Odkupienie ciała a sakramentalność małżeństwa = II część katechez środowych Podstawą - fragment Listu do Efezjan (5, 21 33), nawiązuje do biblijnego "początku Rdz 2, 24: opuści człowiek ojca i matkę, a połączy się z żoną swoją, i będą dwoje jednym ciałem
EF 5, 21-37 Bądźcie sobie wzajemnie poddani w bojaźni Chrystusowej! Żony niechaj będą poddane swym mężom, jak Panu, bo mąż jest głową żony, jak i Chrystus - Głową Kościoła: On - Zbawca Ciała. Lecz jak Kościół poddany jest Chrystusowi, tak i żony mężom - we wszystkim. Mężowie miłujcie żony, bo i Chrystus umiłował Kościół i wydał za niego samego siebie, aby go uświęcić, oczyściwszy obmyciem wodą, któremu towarzyszy słowo, aby osobiście stawić przed sobą Kościół jako chwalebny, nie mający skazy czy zmarszczki, czy czegoś podobnego, lecz aby był święty i nieskalany. Mężowie powinni miłować swoje żony, tak jak własne ciało. Kto miłuje swoją żonę, siebie samego miłuje. Przecież nigdy nikt nie odnosił się z nienawiścią do własnego ciała, lecz [każdy] je żywi i pielęgnuje, jak i Chrystus - Kościół, bo jesteśmy członkami Jego Ciała. Dlatego opuści człowiek ojca i matkę, a połączy się z żoną swoją, i będą dwoje jednym ciałem. Tajemnica to wielka, a ja mówię: w odniesieniu do Chrystusa i do Kościoła. W końcu więc niechaj także każdy z was tak miłuje swą żonę jak siebie samego! A żona niechaj się odnosi ze czcią do swojego męża!
tekst Ef pomostem między pierwszą a drugą częścią katechez środowych. tekst Ef 5, 21 33: Czy tekst ten mówi wprost o sakramentalności małżeństwa? lex orandi wypływa zawsze z lex credendi w liturgii tekst ten zawsze w związku z sakramentem małżeństwa Ef nie mówi wprost i w ścisłym znaczeniu o sakramencie małżeństwa Ef 5, 21 33 mówi o podstawach sakramentalności całego życia chrześcijańskiego, a w szczególności o podstawach sakramentalności małżeństwa
I= MÓWI O SAKRAMENTALNOŚCI MAŁŻEŃSTWA W SPOSÓB POŚREDNI, ALE RÓWNOCZEŚNIE ZASADNICZY św. Paweł - "ciało" w odniesieniu do dwóch rzeczywistości: Kościół jako Ciało Chrystusa ciało ludzkie fundament jedności małżeńskiej, w swojej specyfice kobiecości i męskości
sakrament znakiem widzialnym rzeczywistości niewidzialnej, duchowej, Bożej, jako znak widzialny dotyczy ciała ludzkiego, odwołuje do "teologii ciała"
Ef: szczegółowe wskazania dla wspólnoty chrześcijańskiej, a w jej obrębie dla wspólnoty domowej, dla rodziny obowiązki moralnych społeczności rodzinnej ściśle wzięty tekst Ef 5, 21 33 koncentruje się wyłącznie na małżonkach i małżeństwie
1. WZAJEMNE PODDANIE W CHRYSTUSIE punkt wyjścia dla relacji między mężem a żoną = zalecenie św. Pawła, aby małżonkowie byli sobie wzajemnie poddani w bojaźni Chrystusowej (Ef 5, 21). kryterium odniesienia = zawsze Chrystus, Jego Boska nauka poddanie - ma być wzajemne kobiety wobec mężczyzny, mężczyzny wobec kobiety.
1. WZAJEMNE PODDANIE W CHRYSTUSIE ŻONY NIECH BĘDĄ PODDANE SWYM MĘŻOM, JAK PANU (...) (EF 5, 22) Jan Paweł II: Autor nie chce przez to powiedzieć, że mąż jest "panem" żony, że właściwy dla małżeństwa układ międzyosobowy jest układem panowania męża nad żoną. Wyraża natomiast inną myśl: żona w swym odniesieniu do Chrystusa, który jest dla obojga małżonków jedynym Panem, może i powinna znajdować pokrycie dla takiego odniesienia do męża, które wynika z samej istoty małżeństwa i rodziny. Odniesienie to nie jest jednakże poddaniem jednostronnym. Małżeństwo wedle nauki Ef 5, 21 33 wyklucza układ, który ciążył i nieraz jeszcze ciąży nad tą instytucją. Mąż i żona bowiem są sobie "wzajemnie poddani", wzajemnie podporządkowani, źródłem tego wzajemnego poddania jest chrześcijańska "pietas", a wyrazem miłość (MN 345).
żona w swym odniesieniu do Chrystusa, który jest dla obojga małżonków jedynym Panem, może i powinna znajdować pokrycie dla takiego odniesienia do męża, które wynika z samej istoty małżeństwa i rodziny. Odniesienie to nie jest jednakże poddaniem jednostronnym poddane mężowi, jak Panu odniesienie mężowi - nie instytucjonalne, poddańcze, niewolnicze człowiek nie jest TAK poddany Bogu odniesienie nie jest jednostronne
1. WZAJEMNE PODDANIE W CHRYSTUSIE chrześcijańska miłość wyklucza wyłączną dominację jednej osoby nad drugą żona - poddana mężowi - nie w sensie służącej czy niewolnicy równocześnie mąż ma być poddany żonie. źródłem i wzorem tego poddania/wzajemnego oddania = Chrystus nadaje ostateczny sens jedności męża i żony, sprawia, że ich więź staje się communio personarum
2. ANALOGIA CHRYSTUS/KOŚCIÓŁ MĄŻ/ŻONA św. Paweł posługuje się językiem analogii: wzajemne relacje między małżonkami, mężem i żoną, ujmowane na podobieństwo relacji między Chrystusem a Kościołem miłość łączącą męża i żonę - obrazem miłości Chrystusa i Kościoła prawda o małżeństwie:
2. ANALOGIA CHRYSTUS/KOŚCIÓŁ MĄŻ/ŻONA Małżeństwo wówczas tylko odpowiada powołaniu chrześcijan, jeżeli odzwierciedla się w nim owa miłość, jaką Chrystus-Oblubieniec obdarza Kościół-Oblubienicę, i jaką Kościół (na podobieństwo żony "poddanej", a więc w pełni oddanej) stara się odwzajemniać Chrystusowi. Jest to miłość zbawcza, odkupieńcza ta miłość, którą człowiek został odwiecznie umiłowany przez Boga w Chrystusie" (MN 348).
2. ANALOGIA CHRYSTUS/KOŚCIÓŁ MĄŻ/ŻONA Analogia mąż/żona Chrystus/Kościół ma charakter zwrotny, działa w obu kierunkach istotne związki Chrystusa z Kościołem pozwala lepiej zrozumieć sens małżeństwa, jako więzi między mężczyzną a kobietą dodatkowy aspekt omawianej analogii - relacja głowa-ciało: mąż jest głową żony, jak i Chrystus głową Kościoła: On Zbawca Ciała (Ef 5, 23).
2. ANALOGIA CHRYSTUS/KOŚCIÓŁ MĄŻ/ŻONA Jan Paweł II: także to zdanie należy interpretować nie w sensie dominacji mężczyzny nad kobietą, lecz wzajemnego poddania w bojaźni Chrystusowej (por. Ef 5, 21) analogia głowa-ciało myśl o organicznej jedności [por. jedność m. Chrystusem a Kościołem] organiczna jedność małżonków nie niszczy ich odrębności = ["dwupodmiotowości ] Por. : Mężowie, miłujcie żony, bo i Chrystus umiłował Kościół i wydał za niego siebie samego (...). Mężowie powinni miłować swoje żony, tak jak własne ciało (Ef 5, 25.28).
2. ANALOGIA CHRYSTUS/KOŚCIÓŁ MĄŻ/ŻONA zwrot kochać swą żonę jak własne ciało. Miłość każe oblubieńcowi - małżonkowi troszczyć się o wszelkie dobro oblubienicymałżonki, każe mu pragnąć jej piękności, zarazem odczuwać tę piękność i troszczyć się o nią. Chodzi tu również o piękność widzialną, piękność ciała (MN 356) zwrot Pawłowy zawiera też ideę dobra: owo dobro, jakie stwarza miłujący przez swoją miłość w tym, kogo miłuje, jest jakby sprawdzianem samej miłości, jest jakby miarą tej miłości (MN 356)
2. ANALOGIA CHRYSTUS/KOŚCIÓŁ MĄŻ/ŻONA organiczna jedność między małżonkami ma charakter moralny, a nie ontyczny = jedność, która rodzi się z miłości i wyraża się także poprzez ciało
2. ANALOGIA CHRYSTUS/KOŚCIÓŁ MĄŻ/ŻONA Dlaczego Autor Listu do Efezjan wzywa tylko mężczyznę, by kochał swoją żonę? nie tylko ale - przede wszystkim. struktura obrazu Pawłowego: Chociaż małżonkowie mają być 'sobie wzajemnie poddani w bojaźni Chrystusowej', to jednak w dalszym ciągu mąż jest przede wszystkim tym, który miłuje żona zaś tą, która doznaje miłości. Można by nawet zaryzykować opinię, że 'poddanie' żony mężowi rozumiane w kontekście całego fragmentu Ef 5,21 33 oznacza nade wszystko 'doznawanie miłości' (...). Doznając miłości oblubieńczej małżonka, żona jego staje się 'jednym ciałem' z nim: poniekąd 'własnym' jego ciałem. Nic więc dziwnego, że mąż w imię miłości ogarnia wszechstronną troską swą żonę: tak jak własne ciało. Otacza kobietę opieką, jako żonę i matkę wspólnych dzieci.
to jednak w dalszym ciągu mąż jest przede wszystkim tym, który miłuje żona zaś tą, która doznaje miłości
to, co męskie i kobiece binarność: czynne bierne w filozofii Platona, Arystotelesa: mężczyzna forma czynna/kobieta forma bierna charakter niestety wartościujący Wojtyła: chroni się przed ww uproszczeniem pewna wymienność czynności/bierności wymienność pogłębiona w katechezach teologicznych
wymiana daru Wedle Rdz 2, 25 mężczyzna i kobieta nie odczuwają nawzajem wstydu, co pozwala nam wnioskować, że owa wymiana daru, w której uczestniczy całe ich człowieczeństwo, dusza i ciało, kobiecość i męskość, urzeczywistnia się z zachowaniem wewnętrznej prawidłowości (czyli właśnie: niewinności) dawania siebie i odbierania drugiego jako daru. Obie te funkcje wzajemnej wymiany są głęboko spójne i w całym procesie wymiany daru z siebie dawanie i odbieranie daru niejako przechodzą w siebie tak, że samo dawanie staje się zarazem przyjmowaniem daru, a przyjmowanie znów obdarowywaniem. [...]
obserwacja chroniąca przed uproszczeniem czynne - bierne dla Arystotelesa: czynne bierne = doskonałe niedoskonałe Wojtyła: ta kategoria zawodzi w relacji doświadczenia modlitwy/spotkania z Bogiem bierność najwyższą formą aktywności = przyjmowanie łaski Bożej największa aktywność
2. ANALOGIA CHRYSTUS/KOŚCIÓŁ MĄŻ/ŻONA Autor Ef przytacza na potwierdzenie swojej nauki słowa Księgi Rodzaju: Dlatego opuści człowiek ojca i matkę, a połączy się z żoną swoją, i będą dwoje jednym ciałem (2, 24) Jan Paweł II: te słowa = zwornik całego komentowanego tekstu, niejako jego streszczenie
2. ANALOGIA CHRYSTUS/KOŚCIÓŁ MĄŻ/ŻONA do tych słów Apostoł dołącza słynne zdanie: Tajemnica to wielka, a ja mówię: w odniesieniu do Chrystusa i Kościoła (Ef 5, 32) wielka tajemnica - pośrednio o podstawach sakramentu małżeństwa. Chrystus, który aktem miłości odkupieńczej umiłował Kościół i wydał za niego samego siebie, tym samym aktem zjednoczył się z Kościołem na sposób oblubieńczy, podobnie jak jednoczą się z sobą mąż i żona w ustanowionym przez Stwórcę małżeństwie (MN 362 363)
2. ANALOGIA CHRYSTUS/KOŚCIÓŁ MĄŻ/ŻONA Św. Paweł wzywa małżonków chrześcijańskich do tego, aby przyjmując wiarą Objawienie Boże, kształtowali swe życie w duchu poznanej prawdy tekst Ef - paranezą, czyli pouczeniem o moralnych aspektach powołania chrześcijan
2. ANALOGIA CHRYSTUS/KOŚCIÓŁ MĄŻ/ŻONA 4 Nie lękaj się, bo już się nie zawstydzisz, [ ] Raczej zapomnisz o wstydzie twej młodości. I nie wspomnisz już hańby twego wdowieństwa. 5 Bo małżonkiem twoim jest twój Stworzyciel, [ ] nazywają Go Bogiem całej ziemi. 6 Zaiste, jak niewiastę porzuconą i zgnębioną na duchu, wezwał cię Pan. I jakby do porzuconej żony młodości mówi twój Bóg: 7 Na krótką chwilę porzuciłem ciebie, ale z ogromną miłością cię przygarnę. 10 Bo góry mogą ustąpić i pagórki się zachwiać, ale miłość moja nie odstąpi od ciebie i nie zachwieje się moje przymierze pokoju, mówi Pan, który ma litość nad tobą. )Iy 54, 4-7.10) Mężowie powinni miłować swoje żony, tak jak własne ciało. Kto miłuje swoją żonę, siebie samego miłuje. 29 Przecież nigdy nikt nie odnosił się z nienawiścią do własnego ciała, lecz [każdy] je żywi i pielęgnuje, jak i Chrystus - Kościół, 30 bo jesteśmy członkami Jego Ciała. 31 Dlatego opuści człowiek ojca i matkę, a połączy się z żoną swoją, i będą dwoje jednym ciałem 6. 32 Tajemnica to wielka, a ja mówię: w odniesieniu do Chrystusa i do Kościoła 7. 33 W końcu więc niechaj także każdy z was tak miłuje swą żonę jak siebie samego! A żona niechaj się odnosi ze czcią do swojego męża! (Ef 5, 28-33)
analogia miłości oblubieńczej i małżeństwa. miłość Boga - Jahwe do Izraela-Ludu Wybranego wyraża się jako miłość mężczyznyoblubieńca do wybranej kobiety, która stanie się jego żoną przez przymierze małżeńskie.
2. ANALOGIA CHRYSTUS/KOŚCIÓŁ MĄŻ/ŻONA różnica między Izajaszem a Ef tajemnica miłości i wybrania ludzi przez Boga, jest głównie tajemnicą miłości ojcowskiej i wyprzedza analogię miłości oblubieńczej i małżeństwa ta druga pojawia się wtedy, gdy Bóg ukazuje się jako Odkupiciel w swoim Synu Jednorodzonym Perspektywa teologiczna prorockiego tekstu zostaje w Liście do Efezjan zachowana i równocześnie pogłębiona i przetworzona. Wchodzą w nią nowe momenty objawione: moment trynitarny, chrystologiczny, i wreszcie eklezjologiczny (MN 370).
3. SAKRAMENT STWORZENIA I ODKUPIENIA Trzy pojęcia w odniesieniu do sakramentu małżeństwa sakrament najpierwotniejszy - stanowi integralną część i centralny punkt Bożego planu stworzenia pierwszych ludzi, sakrament stworzenia - Boży plan stworzenia pierwszych ludzi sakrament odkupienia ponowne obdarowanie człowieka już po grzechu przez Chrystusa, który umiłował swój Kościół [tu analogia Chrystus/Kościół mąż/żona]
3. SAKRAMENT STWORZENIA I ODKUPIENIA małżeństwo jest "figurą" i sakramentem Nowego Przymierza Chrystus w swej rozmowie z faryzeuszami (Mt 19, 3 9) nie tylko potwierdza istnienie małżeństwa ustanowionego przez Stwórcę "od początku", ale także czyni je częścią integralną tej nowej ekonomii sakramentalnej, nowego porządku zbawczych "znaków", który bierze początek w "sakramencie odkupienia (...) (MN 383).
4. NIEROZERWALNOŚĆ MAŁŻEŃSTWA Chrystus akcentuje nierozerwalność małżeństwa (Mt 19, 3 9), odwołując się do początku : Co więc Bóg złączył, niech człowiek nie rozdziela (Mt 19, 6)- charakter imperatywny Jan Paweł II: to pouczenie Chrystusowe ma charakter uniwersalny; dotyczy wszystkich czasów i miejsc, właśnie dlatego, że sięga do początków ludzkości porządek stworzenia - wzmocniony i uświęcony porządkiem odkupienia
4. NIEROZERWALNOŚĆ MAŁŻEŃSTWA Chrystus: nierozerwalny charakter małżeństwa w planach Stwórcy konsekwencje etyczne: Kto oddala żonę swoją, a bierze inną, popełnia cudzołóstwo względem niej. I jeśli żona opuści swego męża, a wyjdzie za innego, popełnia cudzołóstwo (Mk 10, 11 12; por. Mt 19, 9) sakrament małżeństwa jest dany mężczyźnie i kobiecie jako łaska i znak Przymierza z Bogiem, a zadany jako etos (MN 391 394).
4. NIEROZERWALNOŚĆ MAŁŻEŃSTWA przezwyciężanie pożądliwości Chrystus wzywa do jego wypełnienia w Kazaniu na górze (Mt 5, 27 28). Słyszeliście, że powiedziano: Nie cudzołóż! A Ja wam powiadam: Każdy, kto pożądliwie patrzy na kobietę, już się w swoim sercu dopuścił z nią cudzołóstwa Owocem takiego zwycięstwa jest jedność i nierozerwalność małżeństwa, jest nim ponadto pogłębione poczucie godności kobiety w sercu mężczyzny, jak również godności mężczyzny w sercu kobiety (MN 393).
Ze względu jednak na niebezpieczeństwo rozpusty niech każdy ma swoją żonę, a każda swojego męża. Mąż niech oddaje powinność żonie, podobnie też żona mężowi. Żona nie rozporządza własnym ciałem, lecz jej mąż; podobnie też i mąż nie rozporządza własnym ciałem, ale żona. (1 Kor 7, 2-4)
4. NIEROZERWALNOŚĆ MAŁŻEŃSTWA echo słów Chrystusowych - św. Paweł zaleca małżeństwo ze względu na niebezpieczeństwo rozpusty, a małżonkom zaleca wzajemne oddawanie powinności małżeńskiej (por. 1 Kor 7, 2 3). Jan Paweł II interpretacje nie jakoby małżeństwo = swoiste remedium concupiscentiae raczej ład w perspektywie daru i łaski
4. NIEROZERWALNOŚĆ MAŁŻEŃSTWA sakrament małżeństwa jest Bożym wezwaniem do życia wedle Ducha (por. Rz 8, 4 5; Ga 5, 25) prawda o odkupieniu [także ciała], wnosi w życie małżonków nadzieję dnia powszedniego, nadzieję doczesności ciało - dla nich tworzywem trwałej i nierozerwalnej komunii osób
4. NIEROZERWALNOŚĆ MAŁŻEŃSTWA Małżeństwo jako sakrament stanowi podstawę nadziei dla człowieka: dla mężczyzny i kobiety, dla rodziców i dzieci, dla ludzkich pokoleń (MN 396).
CO BÓG ZŁĄCZYŁ, CZŁOWIEK NIECH NIE ROZDZIELA = fundamenty pod sakramentalność małżeństwa małżeństwo - z ustanowienia Bożego żaden człowiek nie ma władzy rozdzielać co Bób złączył małżonkowie, którzy się rozwodzą, albo żyją w separacji, nadal są małżonkami i nie maja prawa zawierać ślub z inną osobą
"POWTÓRNE MAŁŻEŃSTWO" (DIGAMOI) Kard. Walter Kasper w pierwotnym Kościele istniała praktyka zawierania powtórnego małżeństwa za życia pierwszego małżonka. por. ks. Giovanni Cereti interpretacja Kan. 8 Soboru Nicejskiego I (325) : "W sprawie tych, którzy nazywają samych siebie katharoi sobór postanowił (...) że jeśli chcą powrócić do powszechnego i apostolskiego Kościoła (...) konieczne jest, aby przyobiecali na piśmie (...), że pozostaną we wspólnocie z tymi, którzy dwa razy zawarli małżeństwo oraz z tymi, którzy upadli w czasie prześladowań".
"POWTÓRNE MAŁŻEŃSTWO" (DIGAMOI) kard. Carlo Caffarra Rozwiedzeni «poślubieni drugi raz» Crouzel - tam, gdzie mowa o powtórnym małżeństwie, chodzi o małżeństwo zawarte po śmierci współmałżonka
EWANGELIA (?) RODZINY Deklaracja Konferencji Episkopatu Niemiec przyjęta przez Radę Stałą 24 czerwca 2014 Teologicznie odpowiedzialne i pastoralnie stosowne sposoby towarzyszenia rozwiedzionym, którzy zawarli ponowny związek. Refleksje Konferencji Episkopatu Niemiec w ramach przygotowania Synodu Biskupów, a opublikowana 24 listopada 2014 r.
EWANGELIA RODZINY tekst w przypisach do wystąpienia kard. Kaspera w odniesieniu do aktualnego Magisterium i praktyki duszpasterskiej: Zapewnienie, iż cywilnie rozwiedzeni, którzy zawarli ponowny związek nadal należą do Kościoła (FC 84; SC 29) stoi w sprzeczności z niedopuszczaniem ich do sakramentów, które to niedopuszczanie zainteresowani odbierają jako wykluczenie i podstawowy wyraz braku pojednania. Sprzeczność ta osiąga swój szczyt w wezwaniu tych osób do uczestnictwa w Eucharystii, przy jednoczesnej dozgonnej odmowie udzielania im Komunii Świętej
EWANGELIA (?) RODZINY "Już wytyczona droga w dokumentach, w wystąpieniach kard. Baldisseri, sekretarza generalnego Synodu oraz abpa Vincenzo Paglia, przewodniczącego Papieskiej Rady ds. Rodziny synod ma być czasem wspólnotowego rozeznawania? o już wytyczonej drodze mówi wprowadzenie do nowej ankiety zamieszczonej w Lineamenta 2015 komunikat dla prasy z ostatnich obrad Konferencji Episkopatu Niemiec
"W OPARCIU O SOBÓR WATYKAŃSKI II I MAGISTERIUM PAPIEŻA FRANCISZKA" wystąpienie kard. Kaspera na konsystorzu Instrumentum laboris 2014, Instrumentum laboris 2015 praktycznie zupełnym milczeniem pomijane jest nauczanie o małżeństwie i rodzinie Jana Pawła II
"W OPARCIU O SOBÓR WATYKAŃSKI II I MAGISTERIUM PAPIEŻA FRANCISZKA" komunikat z obrad biskupów niemieckich, p. 7 - odwołując się do wprowadzenia do nowej ankiety zamieszczonej w Lineamenta 2015: "Odpowiadając na kwestionariusz, ważne jest, aby "kierować się optyką duszpasterską, jaką Nadzwyczajny Synod zapoczątkował w oparciu o Sobór Watykański II i Magisterium Papieża Franciszek". Jan Paweł II??? Enchirydion Familae red. prof. Augusto Sarmiento: nauczanie Jana Pawła II ~ połowę wszystkich dokumentów
4. NIEROZERWALNOŚĆ MAŁŻEŃSTWA Małżeństwo jako sakrament stanowi podstawę nadziei dla człowieka: dla mężczyzny i kobiety, dla rodziców i dzieci, dla ludzkich pokoleń (MN 396).