MAŁOPOLSKA Agroturystyka Na łonie natury, fot. arch. Sądecka Organizacja Turystyczna W zieleni pól i łąk, otulone zapachami siana i kwitnących sadów, z dala od zgiełku miast, pośpiechu ruchliwych szos i spragnionych wrażeń tłumów, gdzie ciszę zakłóca najwyżej pianie koguta, czekają na gości małopolskie gospodarstwa agroturystyczne. Dzięki połączeniu tradycji i nowoczesności można tam wypoczywać w komfortowych warunkach, jednocześnie poznając istniejące od wielu pokoleń obyczaje i metody gospodarowania w zgodzie z naturą. W dbałości o wysoki standard oferowanych noclegów i jakość usług gospodarstwa agroturystyczne w Małopolsce poddano certyfikacji zgodnie z zasadami określonymi przez Polską Federację Turystyki Wiejskiej GG. Obiektom nadano kategorie od standard po 3 słoneczka. W Małopolsce skategoryzowano ponad 150 gospodarstw. Najwięcej obiektów jest w Beskidach. Panują tu doskonałe warunki nie tylko do wypoczynku w sielskich okolicach góralskich wsi, ale też do aktywności pośród malowniczych górskich krajobrazów. Kolejne regiony to okolice Krakowa (Wyżyny Miechowskiej i Pogórza Wielickiego) oraz okolice Tarnowa. Bardzo wiele gospodarstw agroturystycznych powstało pod Tatrami: na Podhalu, Orawach i Polskim Spiszu, szczególnie w Pieninach i w okolicy Jeziora Czorsztyńskiego. Kultura ludowa tego regionu jest nadzwyczaj barwna i wciąż żywa w wielu wsiach, a wspaniała górska przyroda nie ma sobie równych. Wiele gospodarstw zaprasza szczególnie grzybiarzy, inne oferują doskonałe warunki wędkarzom czy miłośnikom koni. W górach nie trudno o znalezienie noclegów w pobliżu terenów narciarskich, zaś w całym regionie działają gospodarstwa, w okolicy których można wybrać się na ciekawe wycieczki rowerowe. Niezwykle popularne są gospodarstwa agroturystyczne na Szlaku Małopolskiej Wsi Pachnącej Ziołami oraz te specjalizujące się w ofercie dla dzieci. Gospodarstwa agroturystyczne w Małopolsce: szczegółowe informacje oraz lista gospodarstw na stronie / www.agroturystyka.wrotamalopolski.pl. 1
Ogród warzywno-ziołowy, fot. arch. Sądecka Organizacja Turystyczna Małopolska Wieś Pachnąca Ziołami Orzeźwiający zapach mięty, aromaty tymianku i oregano oraz kojącą woń melisy poczujemy na Szlaku Małopolskiej Wsi Pachnącej Ziołami. Szlak ten objął 22 gospodarstwa agroturystyczne, w których uprawia się zioła tradycyjnymi, ekologicznymi metodami. Wszyscy gospodarze posiadają rozległą wiedzę o roślinach, a w ich ogrodach ziołowych rosną m.in. melisa, kolendra, lubczyk, mięta, oregano, rozmaryn, tymianek, szałwia, lawenda, mniszek lekarski (popularny mlecz). Dzięki temu w gospodarstwach agroturystycznych można skosztować potraw przygotowywanych z dodatkiem świeżych ziół oraz wielu innych przysmaków wyrabianych tradycyjnymi metodami, takich jak likiery, herbaty, nalewki, konfitury i miody, a nawet lecznicze syropy przeciwkaszlowe. Każde z gospodarstw ma swój własny specjał kulinarny, np. pstrągi w ziołowej koszulce, ziołowe ciasteczka antydepresyjne czy zupa czarownicy z siedmiu ziół. Chętni skorzystają też z oryginalnych zabiegów odnowy Zioła, fot. A. Nawrot biologicznej. Lecznicze kąpiele ziołowe czy aromaterapia w gospodarstwach położonych w malowniczych okolicach, blisko lasów czy dzikich terenów górskich, dają wspaniałe efekty. Obiekty na Szlaku Małopolskiej Wsi Pachnącej Ziołami znajdują się w miejscach, do których łatwo trafić i łatwo dojechać samochodem. Mimo to ich usytuowanie na skraju miejscowości, blisko lasów, gwarantuje spokój i ciszę, a także wiele możliwości wypoczynku na łonie przyrody. Gospodarstwa ziołowe znajdziemy przede wszystkim w Pieninach i Beskidach, pozostałe znajdują się w południowo-wschodniej części województwa małopolskiego. Z pobytu w wonnym zielarskim domu warto zabrać ze sobą tradycyjne przetwory przyprawione ziołami oraz piękne, a zarazem aromatyczne bukiety, układane przez gospodarzy! Małopolska Wieś Pachnąca Ziołami: szczegółowe informacje oraz lista gospodarstw na Szlaku na stronie / www.agroturystyka.wrotamalopolski.pl. 2 3
W zagrodzie, fot. arch. Sądecka Organizacja Turystyczna fot. arch. Sądecka Organizacja Turystyczna Małopolska Wieś dla Dzieci W Województwie Małopolskim powstał nowy szlak agroturystyczny pod nazwą Małopolska Wieś dla Dzieci. Znalazło się na nim 16 gospodarstw agroturystycznych, dysponujących infrastrukturą umożliwiającą aktywne, urozmaicone, a przede wszystkim bezpieczne spędzanie czasu dzieciom w różnym wieku, jak również ich rodzicom. Właściciele wszystkich obiektów agroturystycznych, które znalazły się na szlaku Małopolska Wieś dla Dzieci, przygotowali specjalne atrakcje, umożliwiające przyjęcie dzieci w każdym wieku. Każdy obiekt posiada bezpieczny, ogrodzony teren z placem zabaw, a część gospodarstw ma także dodatkowe atrakcje takie, jak park linowy czy basen. Z oferty gospodarstw agroturystycznych mali goście wraz z rodzicami mogą korzystać przez cały rok i spędzać tam zarówno weekendy, jak i całe wakacje. Dzieci poprzez zabawę poznają m.in. tradycje i obyczaje wiejskie, małopolską przyrodę, a także legendy i opowieści związane z regionem. Właściciele gospodarstw proponują różnorodne warsztaty edukacyjno-artystyczne, konkursy oraz wycieczki. Wszystkie zajęcia dla dzieci mają charakter zorganizowany i prowadzone są przez osoby posiadające wykształcenie i doświadczenie pedagogiczne. Gospodarstwa zlokalizowane są: na Podhalu (Harklowa, Kluszkowce, Orawka), w okolicach Krakowa (Prądnik Korzkiewski, Wielka Wieś, Jurczyce), w Beskidzie Wyspowym (Żegocina, Iwkowa, Zakliczyn, Przyszowa, Owieczka, Świdnik), w Beskidzie Niskim (Łużna) oraz w Beskidzie Sądeckim (Barcice Dolne, Rytro, Tylicz). Małopolska dla dzieci: szczegółowe informacje oraz lista gospodarstw na szlaku na stronie / www.agroturystyka.wrotamalopolski.pl. 4 5
Małopolski Festiwal Smaku na Placu Wolnica w Krakowie, fot. P. Droździk Najlepsze miody spadziowe, fot. P. Droździk Na stoisku produktów tradycyjnych, fot. M. Zaręba Krakowskie obwarzanki, fot. M. Zaręba Małopolski Festiwal Smaku Goszcząc w małopolskich gospodarstwach agroturystycznych, nie sposób pominąć smakołyków regionalnej kuchni. Małopolski stół czeka na gości zastawiony wonnymi pysznościami. Tradycyjna gościnność nakazuje, by podać to, co najlepsze. Wiekowe tradycje, sprawdzone receptury oraz przekazywane z pokolenia na pokolenia sposoby uprawy to tajemnica wybornych małopolskich przysmaków. Smakowanie Małopolski najlepiej zacząć na organizowanym rokrocznie Małopolskim Festiwalu Smaku, podczas którego odbywa się plebiscyt i konkurs Małopolski Smak, wyłaniający najlepszych producentów i ich produkty. Warto spróbować serów: oscypka, który zachwycił smakoszy w całej Europie, czy słonych bryndzy lub bundza, powstających tylko w polskich górach. W stolicy Małopolski, Krakowie, na stołach goszczą smakowite zupy. Barszcz czerwony i żurek po krakowsku swój kwaskowy smak zawdzięczają kiszonym składnikom i odpowiednio dobranym przyprawom. Zarumieniona skórka obwarzanków i precli, oprószona solą, sezamem lub makiem, to efekt kilkuset lat tradycji, dzięki której wypieki te stały się symbolem Krakowa. Mniej znany jest chleb prądnicki, choć piecze się go co najmniej od XV w. Prawdziwy bochenek prądnicki ma metr długości i waży nawet ponad 10 kg! Inne krakowskie wyroby piekarskie to ciasteczka wyśmienite i bajgle z Kazimierza. Nikogo nie trzeba przekonywać o tym, że świeży chleb najlepiej smakuje z miodem, gdy skórka i miękkie wnętrze nasiąkną słodyczą, pochodzącą z górskich pasiek. To tam powstają najlepsze miody spadziowe (małopolskie i sądeckie). Do produktów tradycyjnych zalicza się również: sól wielicką, lody z Nowego Targu czy sławny balsam kapucyński. Z Małopolski pochodzi również kiełbasa lisiecka. Wyrabiana w Liszkach i Czernichowie pod Krakowem, przyrządzana jest z najlepszej wieprzowiny i wędzona aromatycznym dymem ze 6 7
Najlepsze przysmaki z regionu, fot. M. Zaręba specjalnie dobranego drewna owocowego. Inne przysmaki regionalne to tuszki gęsi zatorskich i jagnięcina z Podhala oraz karp zatorski z okolic Zatora, gdzie już od XII w. hoduje się ryby w licznych stawach Doliny Karpia. Spróbować trzeba też owoców i warzyw, takich jak charsznicka kapusta kwaszona, fasola Piękny Jaś z doliny Dunajca, łukowicka śliwka suszona i suska śliwka sechlońska oraz tradycyjne odmiany jabłek: z Raciechowic oraz Łącka. Każdy smakosz zachwyci się jodłownickim kołaczem z serem, chlebem żarnowym z Łomnej i chlebem jurajskim. Produkty regionalne zgłaszane do plebiscytu i konkursu podczas Małopolskiego Festiwalu Smaku oceniane są w czterech kategoriach: Ekologiczne przysmaki to przetwory i potrawy z produktów wytworzonych w gospodarstwach ekologicznych, Tradycyjne specjały muszą powstać z produktów z listy produktów tradycyjnych Małopolski, Smakołyki z legendą wymagają przedstawienia ciekawej historii z nimi związanej, zaś Jak u mamy to potrawy i przetwory regionalne przygotowywane przez koła gospodyń wiejskich, stowarzyszenia, gospodarstwa agroturystyczne i inne. Festiwal Smaku to cykl sześciu półfinałów (w Oświęcimiu, Krakowie, Tarnowie, Nowym Sączu, Wielkanocne przysmaki, fot. M. Flis Nowym Targu i Miechowie) oraz Wielki Finał na placu Wolnica w Krakowie (ostatni weekend sierpnia). Warto również zajrzeć na inne imprezy organizowane w ramach Małopolskiego Festiwalu Smaku. Są to przed wszystkim Wielkanocny Małopolski Smak, czyli kiermasz smakołyków wielkanocnych, organizowany wraz z Targami Wielkanocnymi na krakowskim Rynku Głównym. Można wtedy spróbować wybornych wędlin, kiełbasy do koszyka ze święconką czy tradycyjnej kiełbasy lisieckiej, posilić się żurem na serwatce lub zupą chrzanową, wreszcie na deser delektować się świątecznymi babami i mazurkami. W grudniu podczas Wigilijnego Małopolskiego Smaku każdy może skosztować pysznych produktów i potraw bożonarodzeniowych. To wtedy jest okazja do spróbowania wędzonego karpia zatorskiego i wielu innych świątecznych przysmaków. Smacznego! Małopolski Festiwal Smaku: organizatorem imprezy jest Województwo Małopolskie, szczegółowe informacje zamieszczono na stronach na / www.smak.malopolska.pl oraz / www.visitmalopolska.pl. 8 9
Małopolski Szlak Oscypkowy Tatrzański redyk, fot. J. Gorlach Sławny wędzony owczy ser z Podhala, Pienin i Beskidów, kiedyś rarytas podawany tylko na specjalne okazje, np. góralskie wesela, dziś staje się przysmakiem goszczącym na stołach całej Europy. To drugi po bryndzy, czyli innym podhalańskim owczym serze, polski produkt regionalny, zastrzeżony w Unii Europejskiej. Szlak Oscypkowy, który łączy 31 bacówek, pozwala nie tylko spróbować świeżych wyrobów z mleka owczego (oscypka, bryndzy, bundzu, żentycy i redykołek), ale i poznać metody ich produkcji. Tradycja wyrobu oscypka sięga czasów średniowiecza. W XIV stuleciu wzdłuż łuku Karpat Wschodnich przywędrowali na tatrzańskie i beskidzkie hale Wołosi, wypasający wielkie stada owiec. Ich oryginalny folklor i metody gospodarki pasterskiej stały się podstawą folkloru górali na Podhalu i w Beskidach, podobnie jak umiejętność wyrobu owczych serów. Kiedy nastaje wiosna, najlepiej na św. Wojciecha (23 kwietnia), ze wsi na hale, czyli górskie pastwiska, wyrusza redyk. Uroczyste poświęcenie stad i odpust dla baców tradycyjnie odbywa się w niedzielę najbliższą 23 kwietnia w sanktuarium Gaździny Podhala w Ludźmierzu. Potem bacowie zbierają stada owiec od wszystkich gospodarzy i ruszają w uroczystym pochodzie ku halom. Pozostają tam aż do jesieni, tradycyjnie do św. Michała Archanioła, tj. 29 września. Na halach owce pasą się cały dzień, a wieczorem są dojone przez baców i ich pomocników, juhasów. Wyrób oscypków to długi proces, kiedy ser na przemian parzy się w gorącej wodzie i wyciska, a potem formuje w ozdobnej, wrzecionowatej formie. Na koniec sery moczy się w solance i wędzi w dymie ogniska pod dachem szałasu. Oscypki, fot. arch. UMWM Bacówki na Szlaku Oscypkowym Kuźnice, Kalatówki, Bacówka pod Reglami, Dolina Chochołowska, Dolina Kościeliska, Bustryk, Baligówka, Turbacz, Czorsztyn, Jaworki, Nowy Targ Lotnisko, Dursztyn, Kowaniec, Leśnica, Gliczarów Górny, Biały Dunajec Lubelki, Łapsze Wyżne, Łapsze Niżne, Zarymbek Wyżny, Brzegi, Murzasichle, Polana Rusinowa, Wierchomla, Ratułów, Zubrzyca Górna, Konina, Biała Środkowa. Cechy oscypka Kształt i wygląd: kształt osełki wrzecionowaty, środkowa część walcowata, o średnicy od 6 do 10 cm, zdobiona wypukłymi i wklęsłymi wzorami, 2 części stożkowe gładkie, mogą być na końcach zdobione (cechowane). Skórka: gładka, elastyczna. Dopuszcza się lekką chropowatość nieznaczne nierówności i pęknięcia niesięgające miąższu, nieznaczną dwubarwność skórki lub jej niepełne dobarwienie. Oczkowanie: oczka drobne, nieliczne, międzyziarnowe. Smak i zapach: smak i zapach wędzenia, pikantny, dopuszcza się lekko słony. Konsystencja: miąższ elastyczny, dopuszcza się lekko miękki, lekko twardy. Barwa: lekko kremowa, przy skórce nieco ciemniejsza dopuszcza się białą oraz znaczne ściemnienie przy skórce. Małopolski Szlak Oscypkowy: szczegółowe informacje na temat przebiegu szlaku oraz o szczegółach powstawania oscypka na stronie / www.visitmalopolska.pl. 10 11
Konstrukcja zrębowa - Zalipie, fot. arch. UMWM Kościół w Dębnie, fot. arch. UMWM Szlak Architektury Drewnianej Pełne gracji kościółki z gontowymi dachami i strzelistymi wieżami, baniaste hełmy cerkiewek ukrytych w górskich dolinach, ciche dawne siedziby szlacheckie, małomiasteczkowa zabudowa z malowniczymi podcieniami to sceneria nieodłącznie związana z małopolską agroturystyką. Obiekty te można zobaczyć, podążając Szlakiem Architektury Drewnianej, który ma aż 1500 km długości i łączy niemal 250 różnych budynków. Wśród nich najsławniejsze są drewniane kościółki w Binarowej, Sękowej, Lipnicy Murowanej i Dębnie, wpisane na Listę Światowego Dziedzictwa Kulturowego i Przyrodniczego UNESCO. Szlak podzielony jest na kilka tras: Kraków i okolice, gdzie można zobaczyć ponad 50 obiektów, m.in. skanseny w Wygiełzowie i Dobczycach, zabudowę małomiasteczkową w Lanckoronie, gotyckie kościoły w Krakowie-Mogile, Paczółtowicach, Woli Radziszowskiej czy Osieku, zabudowę uzdrowiskową w Ojcowie, wreszcie dwory szlacheckie w Goszycach, Miechowie lub Woli Zręczyckiej; Tarnów i okolice, gdzie spośród prawie 40 obiektów wyróżniają się m.in. kościółek w Lipnicy Murowanej, malowane chaty w Zalipiu, zabudowa małomiasteczkowa Zakliczyna i Wojnicza czy zachowany z oryginalnym wyposażeniem dwór szlachecki w Dołędze; Okolice Nowego Sącza i Gorlic to najdłuższa trasa, z największą ilością obiektów (ponad 100). Zobaczyć tu można m.in. kościoły w Binarowej i Sękowej, skanseny w Nowym Sączu i Szymbarku, piękne dwory szlacheckie w Laskowej i Świdniku, dziesiątki cerkwi łemkowskich w Beskidzie Niskim i Sądeckim oraz zabudowę uzdrowiskową w Krynicy; Orawa, Podhale, Spisz i Pieniny to trasa licząca prawie 50 obiektów, do których zalicza się m.in. sławny kościół w Dębnie, cenne świątynie w Orawce i Grywałdzie, a także góralskie chaty w Chochołowie, zabudowę uzdrowiskową Szczawnicy czy skanseny w Zubrzycy Górnej, Kluszkowcach i Zawoi-Markowej. Co roku w miesiącach letnich część obiektów, zwykle zamkniętych, otwiera swe podwoje dla zwiedzających. Szlak Architektury Drewnianej: szczegółowe informacje o obiektach znajdujących się na szlaku na stronie / www.drewniana.malopolska.pl. 12 13
Sądecki Park Etnograficzny w Nowym Sączu, fot. M. Zaręba Skansen Wsi Pogórzańskiej w Szymbarku, fot. T. Gębuś Na szczególną uwagę na Szlaku Architektury Drewnianej zasługują skanseny, w których zatrzymano sielankowy obraz starodawnej małopolskiej wsi. Wizyta w muzeum na wolnym powietrzu to wspaniała okazja, aby odpocząć i pospacerować wśród malowniczych wiejskich chałup, drewnianych kościółków i cerkwi, poznając przy tym lokalną kulturę. Jest to również przyjemna lekcja dla najmłodszych, zwłaszcza że w większości małopolskich skansenów organizowane są warsztaty i pokazy dawnych rzemiosł, podczas których dzieci mogą się dowiedzieć wielu rzeczy. Sądecki Park Etnograficzny w Nowym Sączu Największy małopolski skansen (40 ha) prezentuje architekturę i kulturę lokalnych grup etnograficznych, takich jak Lachowie, Pogórzanie, Łemkowie oraz Górale Sądeccy. Podzielono go na odpowiadające im sektory, by jak najwierniej oddać krajobraz dawnych wsi sądeckich. Na terenie skansenu oprócz tradycyjnych chałup można zobaczyć tartak, młyn i folusz oraz dwór szlachecki z pięknym parkiem dworskim. Ciekawy jest sektor prezentujący zabudowę osady kolonistów niemieckich oraz małego osiedla cygańskiego. Obok skansenu powstało również Miasteczko Galicyjskie, tj. rekonstrukcja zabudowy małomiasteczkowej. W chwili obecnej można tam oglądać pięć obiektów: ratusz, remizę strażacką, dwór szlachecki oraz dwa domy mieszczańskie. W budynku ratusza funkcjonuje hotel z zapleczem konferencyjnym. Sądecki Park Etnograficzny oddział Muzeum Okręgowego w Nowym Sączu, ul. Wieniawy-Długoszewskiego 83b, \ +48 18 5331823, / www.muzeum.sacz.pl; V IX wt. nd. 10.00 18.00, X IV pn. pt. 10.00 14.00; 12 zł, ulgowy 7 zł, sb. bezpł. Ośrodek Budownictwa Ludowego w Szymbarku Do Ośrodka Budownictwa Ludowego należy przede wszystkim Skansen Wsi Pogórzańskiej im. prof. Romana Reinfussa. Zgromadzonych tu 17 obiektów to tradycyjne chałupy Pogórzan Gorlickich, budynki gospodarcze, olejarnia oraz kuźnia. Do obiektów Ośrodka Budownictwa Ludowego należy również mieszczański dworek przeniesiony z Gorlic, oraz XVI-wieczny obronny dwór Gładyszów. Skansen Wsi Pogórzańskiej w Szymbarku, oddział Muzeum w Gorlicach, \ +48 18 3513114, / www.gorlice. art.pl; V IX wt. pt. 9.00 17.00, sb. i nd. 9.00 18.00, X IV pn. pt. 9.00 15.00; 4 zł, ulgowy 2 zł, czw. bezpł. 14 15
Orawski Park Etnograficzny w Zubrzycy Górnej, fot. M. Zaręba Orawski Park Etnograficzny w Zubrzycy Górnej Jest ostoją kultury kresowej Małopolski. Na terenie parku znajdują się obiekty budownictwa mieszkalnego, czyli charakterystyczne orawskie chałupy z tzw. wyżką (nadbudowanym pięterkiem), budowle związane z gospodarką rolno-handlową, tak typową dla Orawy, jak również tartak, folusz, kuźnie czy olejarnie. Najcenniejszy obiekt muzeum to dwór Moniaków wraz z zabudową gospodarczą, który obrazuje warunki życia polskiej szlachty. Muzeum Orawski Park Etnograficzny w Zubrzycy Górnej, \ +48 18 2852709, / www.orawa.eu; codz. V IX 8.30 17, X IV 8.30 14.30; stary sektor 11 zł, nowy sektor 11 zł, całość 18 zł, ulgowe 7 zł i 12 zł. Nadwiślański Park Etnograficzny w Wygiełzowie Na terenie ponad 5 ha zgromadzono 25 zabytków budownictwa drewnianego, reprezentujących głównie architekturę Krakowiaków Zachodnich. Przeniesiono tu również zespół obiektów małomiasteczkowych oraz okazały kościół z Ryczowa z 1623 r. Ozdobą skansenu jest modrzewiowy dwór Bzowskich z Drogini z 1730 r. Muzeum Nadwiślański Park Etnograficzny w Wygiełzowie, ul. Podzamcze 1, Wygiełzów, \ +48 32 6228749, / www.mnpe.pl; codz. IV IX 8.00 18.00, X III 8.00 15.00, dwór: IV IX pn. sb. 8.00 14.30, nd. 11.00 17.00, X III pn. pt. 8.00 14.30, sb. i nd. 11.00 15.00; skansen i dwór 8 zł, ulgowy 5 zł. Koronkarstwo na Szlaku Tradycyjnego Rzemisła Małopolski, fot. D. Zaród Święto Zabawki Ludowej w Stryszawie, fot. D. Zaręba Szlak Tradycyjnego Rzemiosła Małopolski Dzięki Szlakowi Tradycyjnego Rzemiosła Małopolski można wędrować śladem dawnych rzemiosł, odwiedzając przy okazji liczne ciekawe miejsca, często oddalone od tradycyjnych tras turystycznych. Spotkania z ciekawymi ludźmi, których prawdziwą pasją są przekazywane od pokoleń tajniki dawnych rzemiosł, to jeden z głównych atutów trasy. Szlak prowadzi do 39 miejscowości, a w nich do warsztatów 80 twórców. Wędrować można wzdłuż czterech utworzonych tras: suskiej, limanowskiej, sądeckiej i gorlickiej. Rzemiosła w dawnej Małopolsce Bednarstwo, bibułkarstwo, dziegciarstwo, garncarstwo, hafciarstwo, kołodziejstwo, koronkarstwo, koszykarstwo, kowalstwo, łyżkarstwo, malarstwo na szkle, młynarstwo, pieczywo tradycyjne, plastyka obrzędowa, pszczelarstwo, rzeźba ludowa, stolarstwo, tkactwo, zabawkarstwo. W wielu miejscach na szlaku organizowane są ciekawe wydarzenia. Warto odwiedzić dwór Zieleniewskich w Trzebini podczas Ogrodowego Festiwalu Kultury Ludowej i Rękodzieła (czerwiec). W Stryszawie, tradycyjnym ośrodku zabawkarstwa, w tym samym okresie organizowane jest Święto Zabawki Ludowej. Na Łemkowskim Jeruzalem w Gorlicach prezentują swą twórczość artyści ludowi związani z Łemkowszczyzną. Najbardziej znanym nie tylko 16 17
Konkurs na najwyższą palmę wielkanocną w Lipnicy Murowanej, fot. D. Zaród Malowana buda dla psa w Zalipiu, fot. arch. UMWM w Małopolsce wydarzeniem jest jednak konkurs Malowana Chata, organizowany co roku na początku czerwca w Zalipiu. Popularnością nie ustępuje mu konkurs na najwyższą palmę wielkanocną, odbywający się w Niedzielę Palmową w Lipnicy Murowanej. W wielu miejscach organizowane są też letnie warsztaty tradycyjnych rzemiosł. W każdy weekend w lipcu, sierpniu i wrześniu można oglądać przejazdy szlakiem maziarskim z Łosi do Szymbarku maziarstwo i dziegciastwo były niegdyś jednym z głównych źródeł dochodu dla łemkowskich mieszkańców Łosi. Trudnili się oni nie tylko wyrobem dziegciu i mazi, ale także ich sprzedażą, jeżdżąc po całej Europie Środkowej na wozach maziarskich. Szlak Rzemiosła Tradycyjnego: szczegółowe informacje o szlaku, twórcach, rzemiosłach i miejscowościach oraz wydarzeniach na stronie / www.szlakrzemiosla.pl (www.handmade.pl). Wędkowanie w Jeziorze Rożnowskim, fot. P. Dębski Pstrąg, fot. istockphoto.com Wędkarstwo w Małopolsce W Małopolsce wędkarze odnajdą wiele miejsc, do których z pewnością będą chcieli powrócić. Górskie rzeki, potoki o bystrym nurcie czy spokojne wody jezior to nie tylko wspaniałe łowiska, ale też miejsca, gdzie podziwiać można zapierające dech w piersiach widoki i obcować z dziką przyrodą Małopolski. Najbardziej znane łowiska na wodach górskich znajdują się na rzekach Dunajec, Poprad i Raba. Są to królestwa wędkarstwa muchowego. Łowi się tu pstrągi potokowe i lipienie (także metodą spinningową). Podobny charakter mają łowiska na Popradzie. Dopuszczalne są tu przynęty sztuczne i roślinne, a prócz gatunków górskich występują miętusy i węgorze. W Rabie, która do mostu w Gdowie jest rzeką górską, a niżej nizinną, żyją prócz pstrągów lipienie, klenie, jelce, brzany, bolenie, okonie i trocie. 18 19
Jezioro Czorsztyńskie, fot. M. Grychowski Jezioro Rożnowskie, fot. S. Gacek Popularne wody nizinne to przede wszystkim duże jeziora zaporowe, np. Jezioro Czorsztyńskie. Żyją w nim szczupaki, sandacze, okonie, leszcze, płocie, klenie, ukleje, czasem liny i miętusy. Na najpopularniejszym łowisku, koło mostu Pod Hubą, występuje ponadto świnka, brzana, pstrągi potokowy i tęczowy, troć jeziorowa oraz głowacica. W Jeziorze Rożnowskim żyją przede wszystkim leszcze, są też płocie i okonie, a także wspaniałe sandacze oraz m.in. szczupaki, sumy, karpie, węgorze i liny. Mniejsze jest zaporowe jezioro Klimkówka w Beskidzie Niskim, gdzie prócz sandacza występują także szczupaki, okonie, klenie, karasie i trocie. Do ciekawszych łowisk należą stawy rybne w okolicach Zatoru. To przede wszystkim prawdziwe zagłębie karpia, choć są tu też amury, sumy, szczupaki i karasie srebrzyste. Ważne informacje: należy pamiętać o okresach ochronnych, z zakazem łowienia poszczególnych gatunków ryb; wybierając się na połów, należy najpierw wyrobić kartę wędkarską, wydawaną przez starostwo powiatowe w miejscu zamieszkania. Potem konieczne jest zapłacenie odpowiednich składek u właściciela lub zarządcy łowiska, na które chcemy się wybrać. W strefie ochronnej Pienińskiego Parku Narodowego wędkowanie z brzegu jest zabronione; na Jeziorze Czorsztyńskim nie wolno łowić w strefie ochronnej Pienińskiego Parku Narodowego oraz nocą i z zanętą o wadze powyżej 2 kg; na Jeziorze Rożnowskim nie wolno łowić spinningowo oraz na żywą i martwą rybę w okresie I IV; na Jeziorze Klimkówka można stosować każdą przynętę, ale na sandacze obowiązuje okres ochronny: I V; w okresie I IV nie wolno stosować spinningu, a także łowić na żywą i martwą rybę, natomiast w maju zakazany jest połów nocny. Wędkarstwo w Małopolsce: szczegółowe informacje o łowiskach w okolicach Nowego Sącza (Dunajec, Poprad, Jezioro Czorsztyńskie, Jezioro Rożnowskie): Polski Związek Wędkarski, okręg Nowy Sącz, / www.pzwns.info.pl; łowiska pstrągowe na Rabie koło Myślenic: / www.jot-raba.az.pl; łowisko komercyjne Podlipki Rybackiego Zakładu Doświadczalnego w Zatorze: / www.bielsko.man.pl/fishrzd; łowiska w okolicach Krakowa i Tarnowa: Polski Związek Wędkarski, okręg Kraków i okręg Tarnów, / www.pzw.org.pl. 20 21
Obserwacje ptaków Bocian, fot. arch. Sądecka Organizacja Turystyczna Baczny obserwator, fot. arch. istockphoto.com Różnorodność przyrodnicza i krajobrazowa Małopolski sprawia, że region jest domem dla wielu gatunków ptaków. Wybierając się nawet na zwykłą wycieczkę, warto zaopatrzyć się choć w lornetkę, bo ciekawe i rzadkie gatunki można zobaczyć zupełnie niespodziewanie. Najlepszymi ostojami dla skrzydlatych stworzeń są tereny chronione. W Ojcowskim Parku Narodowym gnieździ się m.in. piękny niebieski zimorodek, ciekawe gatunki dzięciołów białogrzbiety i zielonosiwy, a nad wartkimi potokami pluszcz. W Babiogórskim Parku Narodowym żyją na skałach niezwykle rzadkie pomurniki, poza tym nocą można usłyszeć największą polską sowę: puchacza. Gorczański Park Narodowy jest domem m.in. dla stroniących od ludzi bocianów czarnych oraz głuszców. W Pienińskim Parku Narodowym na skałach gnieździ się pomurnik, niekiedy widywany jest także drapieżny orlik krzykliwy. W polskich Tatrach żyje bardzo rzadki, wspaniały drapieżnik: orzeł przedni, a co jakiś czas przylatuje tu najszybszy ptak na świecie, tj. sokół wędrowny. Magurski Park Narodowy w Beskidzie Niskim to dom m.in. dla orła przedniego i orlika krzykliwego, a także dla najmniejszej polskiej sowy: sóweczki. Sokół, fot. arch. istockphoto Ptaki obserwować można również w dużych kompleksach leśnych, najciekawsza jest Puszcza Niepołomicka. Spotyka się tu m.in. bociany czarne oraz muchołówki białoszyje. Ostojami ptaków są też okolice stawów rybnych, m.in. w dolinie Skawy i Wisły koło Spytkowic. Tu obserwowano liczne gatunki wodne, np. perkozy rdzawoszyje, bąki i bączki, gęś gęgawę, kilka gatunków rybitw i bardzo rzadkiego ślepowrona. Warte uwagi są również duże zaporowe zbiorniki wodne w Dobczycach, Rożnowie, Czorsztynie czy Klimkówce. Najlepiej udać się nad nie w okresie przelotów ptaków (III V i VIII X). Najlepsza pora na obserwację ptaków to wczesna wiosna. Wówczas podglądania nie utrudniają liście na drzewach i krzewach, można również liczyć na zobaczenie ciekawych i rzadkich gatunków wędrownych, niegniazdujących w Małopolsce. Wycieczki ornitologiczne w okresie wiosenno-letnim: Małopolskie Towarzystwo Ornitologiczne (/ www. mto-kr.pl); wycieczki przyrodnicze z obserwacjami ptaków: Biuro Turystyki Przyrodniczej i Aktywnej Bird Service (/ www.bird.pl). Informacje dot. obserwacji ptaków: / www.ptaki.dobczyce.pl (informacje o ptakach Jeziora Dobczyckiego), / www.czaplon.most.org.pl (informacje o czaplach, i innych gatunkach wodno-błotnych Doliny Górnej Wisły), / www.carpatica.org (informacje o wędrówkach ptaków w Karpatach). 22 23
Fot. arch. Sądecka Organizacja Turystyczna Na grzybach, fot. arch. Sądecka Organizacja Turystyczna Prawdziwki, fot. arch. Sądecka Organizacja Turystyczna Małopolskie grzybobranie Pachnące żywicą drzewa, modrzewiowe zagajniki czy złocone jesienią brązowo-czerwone buczyny to idealne miejsca na spacery. Wędrówka po lesie to odpoczynek od miejskiego zgiełku i szansa na regenerację sił na łonie przyrody. Często tym wycieczkom towarzyszy chęć nazbierania grzybów. Takie wyprawy nazywamy grzybobraniem, choć czasem się zdarza, że wracamy z pustym koszykiem. Grzybobranie najlepiej rozpocząć bladym świtem, co zwiększa szansę na udane zbiory. Najlepiej jest zabrać ze sobą wiklinowy koszyk, by zebrane grzyby pozostały w takim stanie, w jakim je zebraliśmy, oraz niewielki nożyk, by odciąć rosnący grzyb tuż przy spodzie, tak by w ściółce pozostała grzybnia, dzięki której na tym miejscu wyrosną nowe leśne skarby. Zebrane grzyby możemy suszyć, by następnie przygotować aromatyczną zupę grzybową. Często też przygotowywany jest z nich farsz, np. do uszek (np. do świątecznego barszczu czerwonego z uszkami), krokietów czy pierogów. Wszystkim będzie też smakował sos grzybowy, np. borowikowy do mięs, lub grzyby marynowane. Jednak najlepsze są grzyby prosto z patelni, choćby jajecznica z pysznymi kurkami. Najbardziej cenione i popularne grzyby jadalne to: borowiki, podgrzybki, koźlarze, maślaki, rydze, pieprzniki, czubajki, gąski, opieńki oraz kurki. Podczas leśnej wędrówki można też znaleźć wspaniałe w smaku i bardzo aromatyczne owoce malin. Na skraju polanek często rosną całe skupiska jeżyn. Patrząc uważnie pod nogi, możemy znaleźć kilka pachnących poziomek oraz całe skupiska niewielkich krzaczków czarnej jagody, często nazywanej borówką. Wszystkie te leśne skarby najlepiej smakują zrywane prosto z krzaczka. 24 25
Punkty Informacji Turystycznej Notatki KraKów InfoKraków, ul. Powiśle 11, 31-101 Kraków \+48 513 099 688, it.krakow@msit.malopolska.pl InfoKraków, ul. Św. Jana 2, 31-018 Kraków \+48 12 421 77 87 InfoKraków Os. Słoneczne 16, 31-958 Kraków \+48 12 643 03 03 InfoKraków, ul. Józefa 7, 31-056 Kraków \+48 12 422 04 71 InfoKraków Sukiennice, Rynek Główny 1/3, 31-042 Kraków \+48 12 433 73 10 InfoKraków Sanktuarium w Łagiewnikach, ul. Siostry Faustyny 3, 30-608 Kraków \+48 12 263 60 64 InfoKraków, ul. Szpitalna 25, 31-024 Kraków \+48 12 432 01 10 InfoKraków Pawilon Wyspiański pl. Wszystkich Świętych 2, 31-004 \+48 12 616 18 86 InfoKraków Międzynarodowy Port Lotniczy w Balicach, 32-083 Balice \+48 12 285 53 41 Myślenice Rynek 27, 32-400 Myślenice \+48 12 272 23 12, it.myslenice@msit.malopolska.pl wiśniowa Wiśniowa 301, 32-412 Wiśniowa \+48 12 271 44 93, it.wisniowa@msit.malopolska.pl Dobczyce ul. Podgórska 1, 32-410 Dobczyce \+48 12 271 01 53, it.dobczyce@msit.malopolska.pl olkusz ul. Floriańska 8, 32-300 Olkusz \+48 32 72 43 282, it.olkusz@msit.malopolska.pl Miechów Plac Kościuszki 1A, 32-200 Miechów \+48 41 383 13 11, it.miechow@msit.malopolska.pl Tarnów Rynek 7, 33-100 Tarnów \+48 14 688 90 90, it.tarnow@msit.malopolska.pl Tuchów ul. Chopina 10, 33-170 Tuchów \+48 14 652 54 36, it.tuchow@msit.malopolska.pl Dąbrowa TarnowsKa ul. Polna 13, 33-200 Dąbrowa Tarnowska \+48 14 657 00 07, it.dabrowatarnowska@msit.malopolska.pl wadowice ul. Kościelna 4, 34-100 Wadowice \+48 33 873 23 65, it.wadowice@msit. malopolska.pl andrychów Rynek 27, 34-120 Andrychów \+48 33 842 99 36, it.andrychow@msit.malopolska.pl sucha beskidzka ul. Zamkowa 1, 34-200 Sucha Beskidzka \+48 33 874 26 05, it.sucha-beskidzka@msit.malopolska.pl oświęcim ul. St. Leszczyńskiej 12, 32-600 Oświęcim \+48 33 843 00 91, it.oswiecim@msit.malopolska.pl chrzanów Aleja Henryka 40, 32-500 Chrzanów \+48 32 623 20 44, it.chrzanow@msit.malopolska.pl Trzebinia ul. Kościuszki 74, 32-540 Trzebinia \+48 32 612 14 97, it.trzebinia@msit.malopolska.pl zakopane ul. Kościeliska 7, 34-500 Zakopane \+48 18 201 20 04, it.zakopane@msit.malopolska.pl poronin ul. Józefa Piłsudskiego 2, 34-520 Poronin \+48 18 207 42 98, it.poronin@msit.malopolska.pl witów Witów 239A, 34-512 Witów \+48 18 207 18 98, it.witow@msit.malopolska.pl biały Dunajec ul. Jana Pawła II 363, 34-425 Biały Dunajec \+48 18 200 16 90, it.bialy-dunajec@msit.malopolska.pl białka TaTrzańsKa ul. Środkowa 16, 34-405 Białka Tatrzańska \+48 18 533 19 59, it.bialka-tatrzanska@msit.malopolska.pl nowy Targ Rynek 1, 34-400 Nowy Targ \+48 18 266 30 36, it.nowy-targ@msit.malopolska.pl rabka-zdrój ul. Parkowa 2, 34-700 Rabka-Zdrój \+48 18 269 15 53, it.rabka-zdroj@msit.malopolska.pl nowy sącz ul. Szwedzka 2, 33-300 Nowy Sącz \+48 18 444 24 22, it.nowy-sacz@msit.malopolska.pl Krynica-zDrój ul. Zdrojowa 4/2, 33-380 Krynica-Zdrój \+48 18 472 55 77, it.krynica-zdroj@msit.malopolska.pl limanowa Rynek, 34-600 Limanowa \+48 18 337 58 00, it.limanowa@msit.malopolska.pl biecz Rynek 1, 38-340 Biecz \+48 13 447 92 47, it.biecz@msit.malopolska.pl sękowa Siary 19, 38-307 Sękowa \+48 18 351 87 70, it.sekowa@msit.malopolska.pl 27
Notatki 28