Wiśniowa - pomnikowe dęby w centrum wielkiej polany pomiędzy alejami, fot. A. Zachariasz

fmigjjl jgjjjajflryganm ^ajfl^fiijjg jagfl^ njjjjjrin. ^jgjjjjmjpi J^aJjfljjf 701 PI w MjmrlaflL Tarn nwiskn Wiśniowa - polana pomiędzy alejami grabowymi, w tle ściana wysokiej zieleni porastającej skarpę od zachodu, w centrum widoczny na niewielkim wyniesieniu karpa po wielkim soliterze, fot. A. Zachariasz Wiśniowa - pomnikowe dęby w centrum wielkiej polany pomiędzy alejami, fot. A. Zachariasz 124

fmigjjl jgjjjajflryganm ^ajfl^fiijjg jagfl^ njjjjjrin. ^jgjjjjmjpi J^aJjfljjf 701 PI w MjmrlaflL Tarn nwiskn Wiśniowa - modrzewie w centralnej części parku, fot. A. Zachariasz Wiśniowa - brzozy w nie najlepszej kondycji, w centralnej części parku, fot. A. Zachariasz 125

fmigjjl jgjjjajflryganm ^ajfl^fiijjg rjajagflj^ najjjjjjjjprin.^ ^jgjjjjmjpi J^aJjfljjf 701 PI wa.hmjmrilafll Tarn nwiskn Wiśniowa - na pierwszym planie klon jesionolistny (grupa) o ładnym pokroju. W głębi stara aleja, z lewej widoczne tulipanowce, w tle elewacja ogrodowa pałacu, fot. J. Szar Dąb na krawędzi skarpy, w głębi pałac, fot. J. Szar Dąb na tle ściany drzew, fot. J. Szar 126

fmigjjl jgjjjajflryganm ^ajfl^fiijjg jagfl^ njjjjjrin. ^jgjjjjmjpi J^aJjfljjf 701 PI w MjmrlaflL Tarn nwiskn Wiśniowa pozostałości altany grabowej, fot. A. Zachariasz Wiśniowa - nagrobki psów panien Mycielskich, fot. A. Zachariasz 127

fmigjjl jgjjjajflryganm ^ajfl^fiijjg jagfl^ njjjjjrin. ^jgjjjjmjpi J^aJjfljjf 701 PI w MjmrlaflL Tarn nwiskn Wiśniowa, fragmenty stołu kamiennego z altany grabowej przechowywanego obecnie w pałacu. Trzon podstawy na rzucie elipsy z dwunastoma zamkniętymi półkoliście żłobkami dookoła, fot. A. Zachariasz Wiśniowa, stół kamienny w altanie grabowej, 1975. Za: J. Piórecki, Zabytkowe ogrody i parki województwa rzeszowskiego, Bolestraszyce 1996 Wiśniowa, fragmenty stołu kamiennego z altany grabowej przechowywanego obecnie w pałacu, fot. A. Zachariasz 128

fmigjjl jgjjjajflryganm ^ajfl^fiijjg jagfl^ njjjjjrin. ^jgjjjjmjpi J^aJjfljjf 701 PI w MjmrlaflL Tarn nwiskn Wiśniowa - kaplica grobowa Mycielskich, fot. J. Szar Wiśniowa - kaplica grobowa Mycielskich. Widok z alejki ziemnej poprzez nową grabową, fot. J. Szar 129

fmigjjl jgjjjajflryganm ^ajfl^fiijjg jagfl^ njjjjjrin. ^jgjjjjmjpi J^aJjfljjf 701 PI w MjmrlaflL Tarn nwiskn Wiśniowa - fragment muru z furtką prowadząca w kierunku zabudowań gospodarczych, fot. J. Szar Wiśniowa - fragment muru, fot. J. Szar 130

fmigjjl jgjjjajflryganm ^ajfl^fiijjg jagfl^ njjjjjrin. ^jgjjjjmjpi J^aJjfljjf 701 PI w MjmrlaflL Tarn nwiskn Wiśniowa - piwnice - ziemianki kryte darnią usytuowane w zachodniej części parku, poniżej skarpy. Z lewej zabudowania gospodarcze przy blokach dawnego PGR, fot. J. Szar Wiśniowa - kurnik na skarpie od zachodu, element destrukcyjny w pobliżu pałacu, fot. J. Szar 131

Projekt rewaloryzacji zatożenia pałacowo-parkowego w Wiśniowej, Kraków 2010, wyk, firma: Hydroplant, Targowisko 5. Ocena użytkowania - ocena obecnej funkcji parku Każde zabytkowe założenie, jeśli jest użytkowane podlega przekształceniom. Widoczne to jest wyraźnie w przypadku założenia w Wiśniowej. Wynika to z potrzeb zmieniającej się funkcji samego obiektu, jak i jego otoczenia, to pokazują kolejne fazy przekształceń, szczególnie okres powojenny. Obecnie obiekt czeka na nową funkcję, która da mu nową szansą na funkcjonowanie. Założenie pałacowo-parkowe w Wiśniowej przejęte zostało przez państwo po reformie rolnej. Zmieniono wówczas funkcję rezydencjonalną na użytkową (m.in. lokalne urzędy). Podzielone zostało pomiędzy różnych użytkowników, wielokrotnie zmienianych, co pokazuje historia. Obecnie są to: powiat, przedszkole samorządowe, parafia, dzierżawca jednego z obiektów gospodarczych wykorzystywanych jako budynek mieszkalny. Na szczęście różni użytkownicy nie przyczynili się do drastycznych zmian w kompozycji zabytkowego zespołu. Obecnie pałac jest nie użytkowany i choć z zabezpieczonym dachem, ale wymaga remontu. W bardzo złym stanie są zabudowania gospodarcze, obserwuje się postępującą destrukcję obiektów. W oficynie wyremontowanej i przystosowanej do nowej funkcji mieści się przedszkole samorządowe. Integralną częścią kompozycji założenia jest kaplica grobowa Mycielskich, obecnie w dobrym stanie, dobrze utrzymana, ogrodzona, stanowiąca własność parafii Jest także niebezpieczeństwo dla spójności kompozycji w postaci dzierżawionego budynku dawnej serowni (obecnie budynek mieszkalny nr 192 a). Budynek ten wraz z wydzielonym siatką ogrodem stanowi obce ciało", zagrażające układowi kompozycji zabytkowego obiektu. W żaden sposób nie powinien być odłączony od założenia, należy go włączyć w kompozycję zespołu i zagospodarować razem z całością układu. Należy też przeciwdziałać inwestycjom deprecjonującym obiekt, takim jak np. kurnik na skarpie od zachodu, w sąsiedztwie pałacu. W planach jest użytkowanie założenia jako Centrum Kultury Transgranicznej z rozbudowaną funkcją kulturalną. To pozwoli kontynuować tradycje Barbizonu. 132

Projekt rewaloryzacji zatożenia pałacowo-parkowego w Wiśniowej, Kraków 2010, wyk, firma: Hydroplant, Targowisko 6. Analiza istniejącej kompozycji 6.1. Analiza wnętrz architektoniczno - krajobrazowych W celu określenia zachowanych wartości historycznych, kompozycyjnych i funkcjonalnych oraz wyznaczenia prawidłowego kierunku działań konserwatorskich posłużono się metodą wnętrz architektoniczno-krajobrazowych 1, która pozwala na porównanie wnętrz o różnych cechach wartości przy równoczesnym wskazaniu najbardziej wartościowych elementów oraz tych, które mogą ulec przekształceniom 6.2. Waloryzacja wnętrz uwzględniająca wartość przyrodniczą i kulturową oraz przydatność do projektu Park ozdobny ma pow. ok. 8 ha. Kompozycja parku oparta jest w głównej mierze na układzie roślinnym. Prawie całkowicie zatarty jest układ komunikacyjny we wnętrzach od północy. Swój przebieg zachowała jedynie alejka prowadząca w kierunku kaplicy i oczywiście wnętrza długie, jakimi są aleje grabowe. Czytelna jest też ścieżka wzdłuż wschodniej granicy parku (obecnie przyległa do kościoła usytuowanego w miejscu dawnego ogrodu użytkowego), przypominająca układ alejowy. Kompozycja części centralnej za starą aleją oraz zboczy i terenu poniżej skarpy od zachodu, tam gdzie niegdyś był staw jest zatarta i niezbyt czytelna i niejednolita o porowatej strukturze wnętrz. W układzie całości daje się zauważyć wielofazowość przekształceń, braki w drzewostanie, (aleje i altana grabowe), brak form soliterowych, poza pojedynczymi egzemplarzami, m.in. tulipanowce, lipy. Są drzewa charakterystyczne dominujące np. dęby. Część wnętrz czytelna, brak jest piętra pośredniego i barwnych akcentów. W tabeli poniżej przedstawiono rodzaj wnętrza, jego nazwę lub funkcję historyczną charakterystykę lub funkcję współczesną oraz waloryzację wnętrz z we względu na wartości przyrodnicze i kulturowe. Wprowadzono też dla konkretnych wnętrz zalecenia do projektu rewaloryzacji z uwzględnieniem historycznego charakteru wnętrz. Nr wnętrza/ Rodzaj Nazwa/ Funkcja historyczna Funkcja współczesna/ Charakterystyka Waloryzacja wnętrz uwzględniająca wartość przyrodniczą i kulturową/ Zalecenia do projektu rewaloryzacji I główne Wjazd na teren założenia od strony drogi na Stryżów Wjazd na teren zespołu w kierunku pałacu i zabudowań gospodarczych, Wysoka wartość wnętrza, widok na pałac i oficynę Wymaga korekt - Wprowadzenia linii energetycznej kablowej w miejsce napowietrznej; Zmiany nawierzchni (obecnie jest trylinka) II główne Wnętrze pomiędzy oficyną i stajnią przecięte drogą wjazdową Wjazd na teren zespołu Wartość wnętrza dobra, niekorzystna lokalizacja altany śmietnikowej Wymaga korekt - przeniesienia śmietnika lub przesłonięcia go grupami krzewów; Zmiany nawierzchni (obecnie jest trylinka) ' J. Bogdanowski, Metoda jednostek i wnętrz architektoniczno-krajbrazowych (JARK-WAK), w studiach i projektowaniu, Kraków 1989; J. Bogdanowski, Kompozycja i planowanie w architekturze krajobrazu, Ossolineum, Wrocław, Kraków 1976. 133

Projekt rewaloryzacji zatożenia pałacowo-parkowego w Wiśniowej, Kraków 2010, wyk, firma: Hydroplant, Targowisko lila podporządkowane III b główne podporządkowane IV główne IV a podporządkowane Dziedziniec części gospodarczej Dawniej plac maneżowy Dziedziniec części gospodarczej ^odjazd z kwietnikiem Miewielkie wnętrze orzyległe do zachodniej fasady oałacu Otoczenie pałacu Użytkowanie niezgodne z charakterem miejsca, wtórne zagospodarowanie przez ogródek wydzielony siatką Dziedziniec z grupą drzew 3 odjazd z miejscami parkingowymi, :rawnik, na którym dawniej znajdował się kwietnik i rabaty Wąskie taras stanowiący arzedpole pałacu od zachodu ogrodowej Ograniczone skarpą Wnętrze obecnie o średniej wartości, zachowane zabudowania folwarczne wymagają pilnego remontu, układ wymaga scalenia; Konieczna likwidacja wtórnego ogrodzenia; Zalecane przywrócenie funkcji zbliżonej do pierwotnej, np. łąki lub placu maneżowego, to zależy od nowej funkcji Wartość wysoka, starodrzew - -jesiony, grab i lipa Zabudowania folwarczne (ściany wnętrza) wymagają pilnego remontu; Zalecana zmiana nawierzchni drogi (obecnie jest trylinka) Wartości wysoka Wymagana rekonstrukcja podjazdu z nawierzchnią utwardzoną z uwagi na nową funkcję, także rekonstrukcja kwietnika, rabat, krzewów ramujących układ; Wprowadzenie linii energetycznej kablowej w miejsce napowietrznej, Z Zmiana nawierzchni (obecnie jest trylinka) Wartość wysoka, obiekt zachowany, brak figury Matki Boskiej, która znajdowała się we wnęce w elewacji; Zalecana zmiana nawierzchni V główne Va podporządkowane Vb podporządkowane VI wnętrze główne VII D olana wnętrze główne Główna polana za oałacem, Salon ogrodowy 3 olana od strony wschodniej z pozostałością altany grabowej D olana, ścieżka ziemna, teren zaniedbany 3 olna zaniedbany teren =ragment polany z ^olana, ścieżka tulipanowcami Aneks ziemna, teren wnętrza głównego zaniedbany aleja grabowa wnętrze długie, zakomponowane osiowo Mej a grabowa o nawierzchni trawiasto ziemnej D olana, ścieżka ziemna, teren zaniedbany Wartość średnia, zachowane ściany wnętrza, pałac, pierwsza aleja grabowa, okazałe drzewa pomnik przyrody dąb i so lite rowy jesion. Teren wymaga korekty otoczenia pałacu. Płaska elewacja nie ma odpowiedniej oprawy, warto powrócić do projektów regularnych parterów z 1914 i 1915 - by nadać pałacowi odpowiedniej oprawy, Zaleca się wprowadzenie ścieżek Wartość wysoka, we wnętrzu również okazały dąb i szczątki altany grabowej Wymaga rekonstrukcji altany grabowej i odtworzenia elementów małej architektury, czyli kamiennego stołu i ławek. Zaleca się: wprowadzenia akcentów barwnych oraz ścieżek o nawierzchni żwirowej. Wartość wysoka, Ściana wnętrza, jaką tworzy stara aleja grabowa wymaga uzupełnienia, sątu także soliterowe okazy tulipanowców. Brak jest dęba solitera, wymaga odtworzenia. Zaleca się wprowadzenie ścieżek o nawierzchni żwirowej Z punktu widzenia historii bardzo wysoka wartość elementu Obecnie kompozycyjnie wartość wnętrza średnia - wymaga korekt, uzupełnienia ubytków, cześć drzew ma zdeformowane korony. Wnętrze o wysokiej wartości, ścianę tworzy starodrzew starej alei grabowej, od północy to ściana grupy drzew tworzących świątynię dumań" oraz starodrzew od strony wschodniej. Akcentem jest tu zachowana grupa derenia jadalnego. Skład gatunkowy można uzupełnić o grupy barwnych krzewów, Zaleca się odtworzenie ścieżek o nawierzchni żwirowej. 134

Projekt rewaloryzacji zatożenia pałacowo-parkowego w Wiśniowej, Kraków 2010, wyk, firma: Hydroplant, Targowisko VIII 3 olana ^olana, teren wnętrze główne zaniedbany IXa podporządkowane IXb podporządkowane X główne XI główne XII wnętrze o charakterze labiryntowym Wnętrze labiryntowe Zadrzewienie, ścieżka ziemna, wąska polana, teren zaniedbany Wnętrze labiryntowe Zadrzewienia, ścieżka ziemna, teren zaniedbany ^olana, nagrobki psów, grupa modrzewi 3 olana Pozostałość dawnej świątyni dumań XIII Mej a grabowa wnętrze główne wnętrze długie, zakomponowane osiowo XIV wnętrze główne XV 3 olana poniżej wnętrze główne skarpy Dawne przedpole stawu 3 olana, ścieżka ziemna Wartość wnętrza wysoka, ściany tworzą grupy zadrzewień oraz stara aleja grabowa, Zaleca się odtworzenie ścieżek o nawierzchni żwirowej Akcentem jest tu klon jesionolistny. Przyrodnicza wartość wysoka, kompozycyjna średnia, wymaga korekty, uczytelnienia, uzupełnienia o roślinne akcenty i barwne plamy. Zaleca się wprowadzenie ścieżek o nawierzchni żwirowej Wartość wysoka, wymaga korekty, przesłonięcia nowej inwestycji (kościoła), uzupełnienia o barwne plamy roślin. Zaleca się wprowadzenie ścieżek o nawierzchni żwirowej Wartość wnętrza wysoka, ścianę wnętrza tworzy fragment drugiej alei grabowej oraz grupy drzew. Nagrobki psów wymagają uczytelnienia np. za pomacą,.melancholijnej" grupy roślin i udostępnienia ze ścieżki głównej 3 olana Wartość wnętrza bardzo wysoka, z dobrze zachowanymi ścianami, które tworzy druga aleja grabowa oraz starodrzew, cenne egzemplarze dendrologiczne - grupa lip oraz pomnik przyrody - dęby, brak solitera, zaleca się jego rekonstrukcję, oraz wprowadzenie barwnych akcentów roślinnych. Zaleca się wprowadzenie ścieżek o nawierzchni żwirowej. Zadrzewienie z icznymi samosiewami, zaniedbane, pozbawione -oślinności runa Mej a grabowa o nawierzchni ziemnożwirowej <aplica z otoczeniem Teren użytkowany zgodnie z przeznaczeniem, <aplica grobowa w dobrym stanie toczona nawierzchnią z mamienia naturalnego Wartość wysoka ze względu na obecność starodrzewia budowanego przez klony, jawory, graby i dęby. Zaleca się wprowadzenie barwnych akcentów roślinnych, Zaleca się wprowadzenie ścieżek o nawierzchni żwirowej, można odtworzyć świątynię dumań np. w postaci placyku. Wartość wnętrza bardzo wysoka, dobrze zachowana aleja, oś widokowa. Zaleca się wprowadzenie ławek. Zaleca się w ciągu kilku lat przywrócenie dawnej strzyżonej formy alei. Wnętrze o bardzo wysokiej wartości, którego ściany tworzą nasadzenia liniowe z roślin wiecznie zielonych oraz ściana drugiej alei grabowej, bardzo dobrze zachowana kaplica grobowa, widok na obiekt z parku i z obiektu na park. Użytkowanie Średnia wartość wnętrza, widok na bloki zmienione przez mieszkalne i garaże. nową funkcję, dojazd Zaleca się przesłonięcie niekorzystnych do bloków widoków. mieszkalnych, pudynki gospodarcze, teren zaniedbany XVI D olana poniżej wnętrze główne skarpy łąka, teren zaniedbany Wartość wnętrza średnia, ściany tworzą: skarpa oraz grupy drzew, współczesny budynek gospodarczy (kurnik) Widok na budynek techniczny wodociągów - zalecane przesłonięcie. Należy usunąć kurnik element destrukcyjny. Zaleca się korekty samosiewów 135

Projekt rewaloryzacji zatożenia pałacowo-parkowego w Wiśniowej, Kraków 2010, wyk, firma: Hydroplant, Targowisko XVII wnętrze labiryntowe Układ wnętrz o charakterze abiryntowym z granicą w postaci ścieżki schodzącej ao zboczu Starodrzew, ciągi Wartość kompozycyjna średnia, widokowe, ścieżki Wysoka ze względu na obecność starodrzewu ziemne, teren i pomnika przyrody (dąb), widok na Pogórze zaniedbany liczne Strzyżowskie samosiewy i Wymaga korekty, uczytelnienia, przecinki niepożądane gatunki Zaleca się wprowadzanie ścieżki o <rzewów nawierzchni żwirowej. Widok na budynek techniczny wodociągów - zalecane przesłonięcie. 136

Projekt rewaloryzacji zatożenia pałacowo-parkowego w Wiśniowej, Kraków 2010, wyk, firma: Hydroplant, Targowisko 7. Wytyczne projektowe - konserwatorskie, kompozycyjne, programowe, komunikacyjne Wytyczne konserwatorskie do rewitalizacji parku w Wiśniowej otrzymane z Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków, Delegatura w Rzeszowie, opracowane przez mgr Barbarę Łyżkę: Odsłonięcie osi widokowych z dworu na Pogórze Strzyżowskie, poprzez usunięcie drzew powojennych rosnących przy drodze Strzyżów-Frysztak, Odsłonięcie i odtworzenie miejsca widokowego w płn.-zach. narożniku parku z małą architekturą, skąd rysowała się panorama pobliskich wzgórz poprzez dolinę dawnych nieistniejących stawów, Uzupełnienie drzewostanu w pierwszej alei grabowej wraz z odtworzeniem kamiennych siedzisk (pozostałości ich istniały w latach 80- tych XX w.), usytuowanych na początku alei, od zachodu, Odtworzenie altany grabowej wraz z kamiennymi ławkami i stołem, usytuowanej na wschód od dworu, na skrzyżowaniu drogi dojazdowej do dworu, na skrzyżowaniu drogi dojazdowej do dworu z drogą idącą w kierunku parku. Lokalizacja altany grabowej w tym miejscu podyktowana była widokiem na maneż dla koni cugowych, znajdujący się w bezpośrednim sąsiedztwie, Uczytelnienie i uzupełnienie drzewami dawnych wnętrz parkowych na ich obrzeżach, m.in. dawną świątynię dumań w centralnej części parku, od zachodu, Na polanie w środkowej części parku od zachodu, wprowadzić ponownie (w miejscu karpy) drzewo o charakterze soliterowym, Przeprowadzenie prac pielęgnacyjnych starodrzewia, ze szczególnym zwróceniem uwagi na dęby o charakterze pomnikowym (konserwowane w latach 80-tych XX wieku przy zachodniej granicy (usuwanie posuszu, wiązania elastyczne, korekta korony), Wprowadzenie linii energetycznej kablowej w miejsce napowietrznej, Wykonywanie nawierzchni ścieżek spacerowych z materiałów stosowanych w zabytkowych parkach ze zwróceniem uwagi na naturalną kolorystykę, Zwrócenie uwagi na odpowiedni dobór gatunków, drzew i krzewów nawiązujących do pierwotnych, Dostosowanie planowanej małej architektury do zabytkowego charakteru parku. Przy opracowaniu projektu rewitalizacji zabytkowego parku należy przyjąć, że w kompozycji ogrodu wiśniowieckiego dominowała potrzeba wyeksponowania walorów krajobrazu otaczającego zespól dworski, poprzez celowo stworzone punkty widokowe. Z tych powodów Wiśniowa, w latach międzywojennych była miejscem nieoficjalnych plenerów malarskich. Dodatkowe zalecenia konserwatorskie Park w Wiśniowej jest cenny w skali regionu i ważny dla tożsamości miejsca. Stanowi cenny przykład zespołu różnorodnych elementów naturalnych i kulturowych łączących się w harmonijny układ. Ochronie i eksponowaniu winny tu podlegać: historyczny układ przestrzenny - układ zieleni, dróg, zachowane obiekty i związek obiektu z krajobrazem. Obecny park nie spełnia standardów odpowiednich dla tej rangi obiektu - jest zaniedbany, nie urządzony (w parku nie ma żadnego wyposażenia typu ławki, zarosły ścieżki), a nie pielęgnowane rośliny i samosiewy obniżają jego walory 137

Projekt rewaloryzacji zatożenia pałacowo-parkowego w Wiśniowej, Kraków 2010, wyk, firma: Hydroplant, Targowisko kompozycyjne. Park w Wiśniowej zasługuje na ochronę, opiekę i przywrócenie mu dawnych wartości. Główny problem w rewaloryzacji obiektu to scalenie i uczytelnienie wnętrz oraz podkreślenie i odtworzenie historycznego układu kompozycyjnego charakterystycznego dla okresu, kiedy założenie należało do Mycielskich (fazy III i IV). Ciągła pielęgnacja ogrodów historycznych jest ogromnie ważna. Z uwagi materiał roślinny, podstawowe tworzywo, wymagany jest długoterminowy program pielęgnacji, odnowy i interwencji w nagłych wypadkach (np. wypadanie drzew). Odmiany roślin: drzew, krzewów i kwiatów, które mają być odnawiane, muszą być selekcjonowane, należy zachować ciągłość gatunków. Kompozycja parku w Wiśniowej oparta była w głównej mierze na układzie roślinnym, jako, że w parku, poza kaplicą oraz kamiennymi stołami i ławkami, lodownią nagrobkami psów panien Mycielskich oraz elementem wodnym w świątyni dumań oraz kaplicą brak było obiektów architektonicznych. Charakterystyczne są dla założenia aleje grabowe, roślinne ściany wnętrz oraz formy soliterowe. Niezbędne jest w zakresie zieleni uporządkowanie i uczytelnienie kompozycji poprzez oczyszczenie terenu z samosiewów drzew i krzewów w ramach projektu gospodarki zielenią. W ramach rewaloryzacji istotne jest wykonanie szczegółowego projektu wykonawczego. Później ważne jest zapewnienie stałej opieki i pielęgnacji historycznego drzewostanu parkowego. Prezentowana tu koncepcja rewaloryzacji dotyczy zabytkowego parku. Prowadzone na terenie obiektu prace, dalsze projekty wykonawcze powinny odbywać się pod nadzorem konserwatora. W przypadku podejmowania prac ziemnych, zaleca się je poprzedzić badaniami archeologicznymi. W Wiśniowej należy rozważać użytkowanie pałacu i zabudowań gospodarczych w taki sposób by nie zagrażać zabytkowej materii i nie powodować drastycznych przekształceń. Proponowane Centrum Kultury Transgranicznej wydaje się te wymogi spełniać. Należy równocześnie zaznaczyć, że zarówno komfort użytkowy jak i opieka nad zabytkowym założeniem pałacowo-parkowym wymaga stałych nakładów. Prace pielęgnacyjne powinny być wykonywane systematyczne. 138

fmipjjljbmatomsinm DSi^LiMOrWiŚDitMSL Kl^KÓW D wu]^ ^JwJmrjlfljjL TarnnwlsWn 8. Gospodarka zielenią W związku ze zmianami, których wprowadzenie związane jest projektem rewaloryzacji, na terenie parku proponuje się wykonanie wycinki niektórych drzew. Zalecenia dotyczą przede wszystkim drzew najmłodszych o najmniejszej wartości historycznej. Najczęściej są to samosiewy, zaburzające historyczny układ kompozycyjny, głównie w części dotyczącej ciągów komunikacyjnych lub rosnące w zbyt dużym zwarciu. Zalecenia wycinki dotyczą również części starodrzewu, którego żywotność jest osłabiona lub jego ogólna kondycja i stan fito-sanitarny może stanowić zagrożenie. Poniższa tabela zawiera wykaz drzew przeznaczonych do usunięcia. Tab. 8.1. Wykaz drzew proponowanych do usunięcia Nr Nazwa polska Nazwa łacińska Obwód Pow. Wiek Uwagi inw pnia [cm] krzewów 1 3w ierk pospolity 2 3w ierk pospolity i D icea abies 112 do 70 do usunięcia - odsłonięcie linii w idokow ei D icea abies 90 do 70 do usunięcia- odsłonięcie linii w idokow ej 3 Jpa drobnolistna Tilia cordata 55 do 70 do usunięcia- odsłonięcie linii w idokow ej 4 Jesion wyniosły ~raxinus 29 do 70 do usunięcia - odsłonięcie linii w idokow ej 5 3rab pospolity Zarpinus betulus 44 do 70 do usunięcia- odsłonięcie linii w idokow ei 6 Jpa drobnolistna Tilia cordata 25 do 70 do usunięcia- odsłonięcie linii w idokow ei 7 3rab pospolity Zarpinus betulus 47 do 70 do usunięcia- odsłonięcie linii w idokow ej " 8 3rab pospolity Zarpinus betulus 34 do 70 do usunięcia- odsłonięcie linii w idokow ej i - 9 Jesion wyniosły ~raxinus 36 do 70 do usunięcia - odsłonięcie linii w idokow ej 10 3ez cza my 50%, rab 50% 11 iambucus ni gra, Zardnus betulus 12 do 70 do usunięcia Jesion wyniosły ~raxinus 26 do 70 do usunięcia - odsłonięcie linii w idokow ej 12 Jesion wyniosły FraxTnus ixcelsior 28 do 70 do usunięcia- odsłonięcie linii w idokow ej 13 3rab pospolity Zarpinus betulus 31 do 70 do usunięcia- odsłonięcie linii w idokow ej 14 " 3rab pospolity Zarpinus betulus 34 do 70 do usunięcia- odsłonięcie linii w idokow ei 15 u Zarpinus betulus 28 do 70 do usunięcia- odsłonięcie linii w idokow ei 3rab pospolity 16 3rab pospolity Zarpinus betulus 29 do 70 do usunięcia- odsłonięcie linii w idokow ei 17 3rab pospolity Zarpinus betulus 26 do 70 do usunięcia- odsłonięcie linii w idokow ej " 18 3rab pospolity Zarpinus betulus 30 do 70 do usunięcia- odsłonięcie linii w idokow ej 1 i Zarpinus betulus 48 do 70 do usunięcia- odsłonięcie linii w idokow ej 19 3rab pospolity 20 3rab pospolity Zarpinus betulus 49 do 70 do usunięcia - odsłonięcie linii w idokow ej 21 3rab pospolity Zarpinus betulus 35 do 70 do usunięcia - odsłonięcie linii w idokow ej 22 3rab pospolity Zarpinus betulus 53 do 70 do usunięcia- odsłonięcie linii w idokow ei 23 " 3rab pospolity Zarpinus betulus 53 do 70 do usunięcia- odsłonięcie linii w idokow ej 139

fmipjjljbmatomsinm DSi^LiMOrWiŚDitMSL Kl^KÓW wu]^ ^JwJmrjlfljjL TarnnwlsWn Nr Nazwa polska Nazwa łacińska Obwód Pow. Wiek Uwagi inw pnia [cm] krzewów 24 3rab pospolity Oarpinus betulus 47 do 70 do usunięcia - odsłonięcie linii w idokow ej 25 3rab pospolity Oarpinus betulus 37 do 70 do usunięcia- odsłonięcie linii w idokow ej 26 Jesion wyniosły -raxinus lynelsinr 26 do 70 do usunięcia - odsłonięcie linii w idokow ej 27 3rab DOSDOIIIY Oarpinus b etulus 37 do 70 do usunięcia - odsłonięcie linii widokowej 2S 3rab pospolity Oarpinus betulus 43 do 70 do usunięcia- odsłonięcie linii widokowej 29 3rab DOSDOIIIY Oarpinus b etulus 44 do 70 do usunięcia- odsłonięcie linii widokowej 35 3raB pospottty Oarpinus betulus 90 do 70 do usunięcia- odsłonięcie linii w idokow ej 31 3liw a dorrow a rirahplka Prunus cerasifers 15 do 70 do usunięcia- odsłonięcie linii w idokow ej 34 Bez czarny Sambucus nigra 12 do 70 do usunięcia- ze względów sanitarnych 36 Jatow iec pospolity luniperus ~nmm/ inię 15 do 70 do usunięcia - zarrierający 37 Róża dzika Rosa canina 4 do 70 do usunięcia- ze względów sanitarnych 47.eszczyna "łnsnnlita Oorylus avellana 55 do 70 do usunięcia 48 Mśnfa pospolita Prunus cerasus 29 do 70 do usunięcia - drzew o przypadków e 65 Jesion wyniosły 70 kasztanowiec mc:nnlit\/ 76 77 Jesion wyniosły Jesion wyniosły -raxinus lynelsinr Ąesculus ii nnnnaztani im -raxinus lynelsinr -raxinus =xcelsior 61 do 70 do usunięcia - drzew o przypadków e 158 70-95 do usunięcia- ze względów sanitarnych 39 do 70 to usunięciair7\/nłuc;7nnp drzew o przypadków e, 45 do 70 to usunięcia - drzew o przypadków e, )rzvałuszone 78 Sosna w ejmutka Pinus strobus 264 95-140 do usunięcia - ze względów sanitarnych 92 kasztanowiec iosnolitv Ąesculus linrmcastanum 120 70-95 do usunięcia- ze względów sanitarnych 96 3rab pospolity Oarpinus betulus 84 do 70 to usunięcia - )rzvałuszone 100 Jesion wyniosły -raxinus zyrafginr drzew o przypadków e, 235 95-140 do usunięcia- zagrożenie 103 3rab pospolity Oarpinus betulus 118 70-95 do usunięcia - drzew o przygłuszone 105 3rab pospolity Oarpinus betulus 148 95-140 to usunięcia- ze względów sanitarnych, 'anrnżpnip 115F 3rab pospolity Oarpinus betulus 66 do usunięcia- posusz 132 <lon jawor <\cer -).<: ei jtinnlafani JS 180 70-95 do usunięcia- zagrożenie 149 3rab pospolity Oarpinus betulus 182 95-140 to usunięcia - zewzględów sanitarnych, ' an rożpnip 156 3rab pospolity Oarpinus betulus 107 70-95 do usunięcia- drzew o przygłuszone 158 3rab pospolity Oarpinus betulus 159 95-140 to usunięcia- niekorzystny w pływ na Jrzewo 157 165 3rab pospolity Oarpinus betulus 115 70-95 do usunięcia- zewzględów sanitarnych 177 Czereśnia ptasia Prunus avium 124 do 70 to usunięcia- zewzględów sanitarnych, ir7p\a/ n nr7\/narlknw p 140

fmipjjljbmatomsinm DSi^LiMOrWiŚDitMSL Kl^KÓW D wu]^ ^JwJmrjlfljjL TarnnwlsWn Nr Nazwa polska Nazwa łacińska Obwód Pow. Wiek Uwagi inw pnia [cm] krzewów xtv 181 <lon pospolity Acer platanoides 35 do 70 to usunięcia - drzew o przypadków e, irzvałuszone 182 3ez czarny 50%, don pospolity 30%, dzika róża >n% Sambucus nigra, Acer platanoides, Rosa canina 205 Robinia akacjow a lob i ni a jseudoacacia 207 3obinia akacjow a Rob i ni a iseudoacacia 208 Robinia akacjow a Rob i ni a ->seudnacacia 210 Robinia akacjow a Rob i ni a oseudoacacia 20 do 70 do usunięcia - drzewa i krzewy Drzypadkow e 108 do 70 do usunięcia - ze względów sanitarnych 156 70-95 to usunięcia - ze względów sanitarnych, 'aarożenie 131 70-95 to usunięcia- ze względów saniłarnych, ' an mżenie 156 70-95 to usunięcia - ze względów sanitarnych, aarożenie 222 Grab pospolity Oarpinus betulus 139 70-95 do usunięcia 228 Jesion wyniosły -raxinus wcelsinr 234 ~3rzoza srodaw kow ata 270 95-140 to usunięcia- ze względów saniłarnych, ' an mżenie Betula pendula 184 70-95 to usunięcia- ze względów sanitarnych, :aarożenie 238 3rab pospolity Oarpinus betulus 73 do 70 do usunięcia- ze względów sanitarnych 239 3rab pospolity Oarpinus betulus 107 70-95 do usunięcia- ze względów sanitarnych 240 3raB pospoitty Oarpinus betulus 103 70-95 do usunięcia- ze względów sanitarnych 242 jrab pospolity Oarpinus betulus 89 do 70 to usunięcia - ir7\/nłuc;7nnp drzew o przypadków e, 247 Jpa drobnolistna Tilia cordata 96 do 70 do usunięcia- ze względów sanitarnych 259 3rab pospolity Oarpinus betulus 48 do 70 do usunięcia- drzew o przygłuszone 2S4 "3olbinia afcacjow a lob i ni a -is&iirlnanania 265 Robinia akacjow a Rob i ni a ->seudnacacia 2B5 "<Tori Jawor Acer oseudodatanus 267 <lon jawor 'Acer ->seudnr>lafanus 2BB KTon Jawor Acer oseudodatanus 61 do 70 do usunięcia- drzew o przypadków e 50 do 70 do usunięcia- drzew o przypadków e 90 do 70 do usunięcia - drzew o przypadków e 68 do 70 do usunięcia- drzew o przypadków e 64 do 70 do usunięcia - drzew o przypadków e 270 Dlsza czarna Alnus glutinosa 103 do 70 do usunięcia- drzew o przypadków e 271 Dlsza czarna Alnus plutinosa 56 do 70 do usunięcia- drzew o przypadków e 235 JesTon wyniosły -raxinus?xcelsior 37 do 70 do usunięcia- drzew o przypadków e 311 3rab pospolity Oarpinus betulus 229 95-140 do usunięcia- bardzo słaba żyw otność 312 3rab pospolity Oarpinus betulus 133 95-140 do usunięcia- bardzo słaba żyw otność 3T3 "JTodrzew surodeiski 334 Jesion wyniosły -raxinus zyrafginr Larix decidua 164 70-95 do usunięcia- bardzo słaba żyw otność 144 70-95 do usunięcia- ze względów sanitarnych 337 KTon polny Acer campestre 230 95-140 do usunięcia- ze względów sanitarnych 338 Jesion wyniosły -raxinus lynelsinr 133 70-95 do usunięcia - odsłonięcie osi w idokow ej 339 <lon polny Acer campestre 169 95-140 do usunięcia- odsłonięcie osi widokowej 141

fmipjjljbmatomsinm DSi^LiMOrWiŚDitMSL Kl^KÓW wu]^ ^JwJmrjlfljjL TarnnwlsWn Nr inw Nazwa polska Nazwa łacińska Obwód pnia [cm] Pow. krzewów Wiek Uwagi 343 klon polny Acer campestre 129 70-95 do usunięcia - drzewo silnie przygłuszone 351 kasztanów iec in^nnlih/ Aesculus linnnnasfam im 316 140-22C to usunięcia - zewzględów sanitarnych, 'anrn7pnip 357 Topola szara opuius X 179 do 70 do usunięcia - drzewo przypadkowe, ratunpk nipno7fldanv 358 Topola szara opu!us X lanescens 359 Robinia akacjow a Riob i ni a ->seudnacacia 360 Robinia akacjow a Rob i ni a irinar.ania 365 Jesion wyniosły -raxinus wcelsinr 367 Topola kanadyjska Populus X zanadensis 371 Topola kanadyjska opulus X -:anadensjs 253 do 70 to usunięcia - drzewo przypadkowe, ratunek niepożadanv 74 do 70 do usunięcia - drzew o przypadków e 72 do 70 do usunięcia - drzew o przypadków e 115 70-95 do usunięcia - drzewo przygłuszone 172 do 70 to usunięcia - za względów sanitarnych, Jrzewo przypadkowe, gatunek iipnn7adan\/ 223 do 70 do usunięcia - drzew o przypadków e, ratunpk nipno7fldanv 407 3raB pospolity Oarpinus b etulus 49 do 70 do usunięcia - drzewo przygłuszone 408 3rab pospolity Oarpinus betulus 88 do 70 do usunięcia - drzewo przygłuszone 410 3rab pospolity Oaminus betulus 44 do 70 do usunięcia - drzewo przy duszone 413 3rab pospolity Oarpinus betulus 89 do 70 do usunięcia - drzewo przygłuszone 414 3rab pospolity Oarpinus betulus 75 do 70 do usunięcia - drzewo przygłuszone 422 3rab pospolity Oarpinus betulus 80 do 70 do usunięcia - drzewo przygłuszone 423 3rab pospolity Oarpinus betulus 86 do 70 do usunięcia - drzewo przygłuszone 450 3rab pospolity Oarpinus betulus 88 do 70 do usunięcia - drzewo przygłuszone 455 Jesion wyniosły -raxinus lyr.elsinr 470 471 Jesion wyniosły jpa drobnolistna -raxinus avro/c/nr Tilia cordata 49 do 70 to usunięcia - drzewo przypadkowe, ld^łnnipnip n^i \A/ idnknw pi 75 139 do 70 70-95 do usunięcia - odsłonięcie osi w idokow ej do usunięcia - odsłonięcie osi w idokow ei 472 Jpa drobnolistna Tilia cordata 140 70-95 do usunięcia - odsłonięcie osi w idokow ej 473 I^erertcha 'wvc.7a ipa Prunus padus 102 do 70 do usunięcia - odsłonięcie osi w idokow ej 474 Merzba iw a Salix caprea 59 do 70 do usunięcia - odsłonięcie osi w idokow ej >ererrcha Prunus padus 53 do 70 do usunięcia - odsłonięcie osi w idokow ej 475 476 I^ererrcha :wvczaina Prunus padus 45 do 70 do usunięcia - odsłonięcie osi w idokow ej 480 >ererrcha Prunus padus 115 do 70 do usunięcia-ze względów sanitarnych 481 Dzererrcha wvr:7aipa Prunus padus 142 do 70 do usunięcia-ze względów sanitarnych 507 Dlsza czarna Ąlnus glutinosa 54 do 70 do usunięcia - drzew o przypadków e 513 Dlsza czarna Alnus glutinosa 65 do 70 do usunięcia - drzew o przypadków e 514 Dlsza czarna Alnus glutinosa 80 do 70 do usunięcia - drzew o przypadków e 528 Klon jawor Acer -).<: ei jdnnlafani js 67 do 70 do usunięcia-ze względów sanitarnych 565 Dąb szypułkowy Quercus robur 27 do 70 do usunięcia - drzew o przypadków e 566 Jpa drobnolistna Tilia cordata 5 do 71 do usunięcia - samosiewv 567 3rab pospolity Oarpinus betulus 27 do usunięcia - samosiewy 142

fmipjjljbmatomsinm DSi^LiMOrWiŚDitMSL Kl^KÓW D wu]^ ^JwJmrjlfljjL TarnnwlsWn Nr Nazwa polska Nazwa łacińska Obwód Pow. Wiek Uwagi nw pnia [cm] krzewów 568 Lipa drobnolistna Tilia cordata 8 do usunięcia - pniak z odroślami 569 II "570 II 3ez czarny Sambucus nigra 3490 do usunięcia - oczyszczenie skarpy z ^akrzaczeń i samosiew ów 3ez czarny Sambucus nigra 1908 do usunięcia - częściow e oczyszczenie 7. 7akr7an7,pń i samnsipw ńw 571 3ez czarny Sambucus nigra 140 do usunięcia - częściow e oczyszczenie i zakrzaczeń i samosiew ów 573 A/iśnia runus sp. 63 do 70 do usunięcia - ze w zględów (nmnn? vrvinvrh 574 ;; Jabłoń Vlalus sp 36 do 70 do usunięcia - ze w zględów erimririy \/n\/in\/nh 575 A/iśnia 3 runus sp. 70+50 do 70 do usunięcia - ze w zględów <omno7 vcvinvr:h A 576 Śliwa 'runus sp. 5 do 70 do usunięcia - ze w zględów fnmnn7unwinunh 577 Jabłoń Malus sp 6 do 70 do usunięcia - ze w zględów <ormozvcvinvch 578 II "579 Cyprysik,!vw otnik II 580 Czereśnia Ohamaecyparis, Thuia 15 do 70 do usunięcia - ze w zględów <ompozvcvinvch Jabłoń Malus sp 6 do usunięcia - ze w zględów fnmnn7wrvinvnh D runus sp. 22 do 70 do usunięcia - ze w zględów <ompozvcvinvch "581 Drzech włoski Juglans regia 3 do 70 do usunięcia - ze w zględów (nmnn7 vrvinvrh II 582 Drzech włoski fuglans regia 3 do 70 do usunięcia - ze w zględów erimririy \/n\/in\/nh 583 lesion w yniosły, <lon jawor, A/iśnia, krzew y iw nnnw p 584 Klon jaw or \cer ->seiidar>latanus 166 do 70 do usunięcia - ze w zględów <ompozycyjnych 30 do 70 do usunięcia - ze w zględów <omno7 vcvinvr:h 585.eszczyna Oorylus avellana 2 do 70 do usunięcia - ze w zględów II insnolita <omno7 vcvinvr:h 586.eszczyna Oorylus avellana 4 do 70 do usunięcia - ze w zględów incnniita fnmnn7unwinunh "587 Srzoskwinia P,runus sp. 3 do 70 do usunięcia - ze w zględów fnmnn7unwinunh 588 3rzoskw inia D runus sp. 6 do 70 do usunięcia - ze w zględów II <ompozvcvinvch "589 Cyprysik Ohamaecyparis 1 do 70 do usunięcia - ze w zględów fnmnn7wrvinvnh 590 3ez czarny Sambucus nigra do 70 do usunięcia 591 3ez czarny Sambucus nigra do 70 do usunięcia 522 Klon pospolity \cer platanoides do 70 do usunięcia li.593 Klon pospolity \cer platanoides do 70 do usunięcia,,594 3ez czarny Sambucus nigra do 70 do usunięcia 525 Klon jesionolistny \cer negundo do 70 do usunięcia 596 Klon pospolity \cer platanoides do 70 do usunięcia 603 3rab pospolity Oarpinus betulus 72 oosusz - do usunięcia 613 3rab pospolity Oarpinus betulus 68 95-140 do usunięcia 659 3rab pospolity Oarpinus betulus 53 95-140 do usunięcia "SS5 Irab pospolity Oarpinus betulus 56 oosusz - do usunięcia 830 3rab pospolity Oarpinus betulus 56 95-140 do usunięcia 886 3rab pospolity Oarpinus betulus 47 oosusz - do usunięcia 143