Dofinansowano ze środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej Ekspertyza dendrologiczna wybranych drzew metodą VTA rosnących na terenie Gminy Morzeszczyn Autor: dr inż. arch. krajobrazu Marzena Suchocka Warszawa, wrzesień 2014 1
Spis treści 1. Wprowadzenie... 3 2. Opis opracowywanych drzew... 5 Wykaz załączników: Tabele wizualnej oceny statyki drzew Visual Tree Assessment (VTA) Dendrogramy 2
1. Wprowadzenie Praca obejmuje ekspertyzę dendrologiczną metodą Visual Tree Assessment (VTA) 9 drzew zlokalizowanych na terenie gminy Morzeszczyn. Ekspertyza wykonania została dla Fundacji EkoRozwoju. Ekspertyza sporządzona została na bazie oceny wizualnej stanu zdrowotnego drzew, wad strukturalnych oraz symptomów rozkładu drewna wewnątrz pnia. W ekspertyzie uwzględniono ocenę patogenów i ich wpływu na kondycję oraz statykę drzew oraz wyznaczono klasy tendencji do upadku. Dla weryfikacji oceny wizualnej zastosowano badanie rezystografem. Wyniki analizy wraz z ich interpretacją posłużyły do określenia stopnia zagrożenia powodowanego przez badane drzewa. Symptomy i objawy uszkodzeń i chorób oraz wyniki przeprowadzonych badań przedstawione zostały w załączonych arkuszach VTA, gdzie intensywność objawów pokazana jest w skali od 1(objawy niewielkie) do 4 (maksymalna intensywność). Dodatkowe badanie rezystografem udokumentowane zostało w postaci wydruków (dendrogramów), które posłużyły do określenia współczynników bezpieczeństwa. Na podstawie analizy wszystkich danych wyznaczona została klasa tendencji do upadku. Jak wspomniano powyżej, analiza drzewa przeprowadzona została z użyciem metody VTA (Visual Tree Assessment), której głównym celem jest określenie dla każdego z poszczególnych drzew klasy ryzyka upadku. Metoda ta jest powszechnie używana do badań fitostatycznych w środowisku miejskim w UE i na świecie. W celu określenia klasy ryzyka użyta została klasyfikacja FRC (Faillure Risk Classification) opracowana przez ISA-SIA. Drzewo kwalifikowane jest do jednej z 5 klas tendencji do upadku; A ryzyko nieznaczne, B niskie, C umiarkowane, CD wysokie, D stan drzewa nieodwracalny-wycięcie drzewa. Kwalifikacja przeprowadzana jest po starannej analizie stanu zdrowotnego i kształtu drzewa. Baza na której zbudowana jest metoda, to tzw. aksjomat stałego napięcia (Mattheck, Breloer 1998) głoszący, iż każda struktura organiczna ma zagwarantowane optymalne warunki stateczności, gdy poddawana jest równomiernemu naciskowi, tj. gdy naprężenie jest równomiernie rozłożone na jej powierzchni. W przypadku wystąpienia odchyleń od optymalnego poziomu obciążeń, np. w wyniku powstania uszkodzeń typu mechanicznego czy wypróchnień, równowaga ta zostaje zakłócona co może prowadzić do wyłamań lub wykrotów drzew lub obłamania gałęzi. Należy tu zaznaczyć, że drzewo ma tendencję do powrotu do stanu idealnego, przez produkcję drewna w miejscu ubytków: typowym tego przykładem są opuchlizny oraz wypukłości w pobliżu oraz w sąsiedztwie wypróchniałych fragmentów drzewa. Metoda V.T.A. jest jedną z najczęściej stosowanych na świecie i w krajach europejskich metod monitorowania drzew. Od 1993 r. jest prawnie uznawaną metodą w Niemczech, wykorzystywaną do oceny zagrożenia, jakie związane jest ze stanem danego drzewa oraz do definiowania działań niezbędnych do przywrócenia bezpieczeństwa. Metoda ta używana jest również do rozstrzygania roszczeń sądowych. 3
Mocną stroną metody VTA jest rozpatrywanie aspektów zarówno biologicznych, jak i mechanicznych przy ocenie stanu statyki drzew. Do oceny tych drugich niezbędne są wyniki mechanicznych badań przeprowadzonych przy użyciu odpowiednich urządzeń przewidzianych w II fazie oceny. Urządzeniem najczęściej wykorzystywanym do tych celów jest Resistograph, którego podstawowym elementem są wiertła o różnej długości i średnicy 1,5 mm, wyposażone w sondę, która wwierca się w pień ze stałą siłą, wyregulowaną pod względem gęstości badanego drewna. Zużycie energii potrzebnej do wykonania perforacji jest przedstawiane w formie graficznej za pomocą dendrogramu drukowanego w miarę wykonywania pomiaru i stanowi miarę odporności mechanicznej drewna. Wystąpienie próchnicy, powodującej mniejszy opór, jest odpowiednio zapisywane przez urządzenie jako niższa wartość na wydruku dendrogramu. Jednymi z wad o największym znaczeniu dla statyki drzew są zgnilizny (termin ten oznacza degradację drewna w wyniku działania grzybów), które mogą prowadzić do powstawania ubytków. Analizy ilościowe pokazują, iż ubytek obejmujący 60% średnicy pnia zwiększa nacisk na pozostałą część pnia. Potwierdzają to również oględziny wywróconych drzew, u których prawie zawsze widoczna jest, zależność t/r<0,3 (gdzie t to grubość pozostałej warstwy drewna a R to wartość promienia ubytku). Dane z dendrogramu pozwalają, m.in. na wyznaczenie współczynnika t/r. 4
2. Opis opracowywanych drzew Klon jawor (Acer pseudoplatanus ) nr 1 Drzewo rośnie w sąsiedztwie budynku gminy. Jest bardzo żywotne, klase żywotności Rollofa określoni na 1. Klon ma pełną, lekko pochyloną koronę (fot. 1). Fot. 1 Pokrój drzewa od strony parkingu 5
Fot. 2 Odziomek klonu Fot. 3 Dwa konkurencyjne przewodniki z zakorkiem u nasady 6
Fot. 4 Nasada korony z widocznymi ranami po cięciach, mających za zadanie podkrzesanie drzewa. Po oględzinach dla badanego drzewa klasa prawdopodobieństwa do upadku określona została jako niska (B). Drzewo jest w dobrej kondycji, nie stwierdzono obecności oznak wskazujących na ryzyko złamania się klonu lub jego części. W związku z obecnością słabego wiązania w zakorku konieczne jest wiązanie przewodników wiązaniem elastycznym typu cobra lub boa. Należy dbać o żywotność drzewa i minimalizować czynniki stresowe na siedlisku, w którym żyje. W przypadku przeprowadzenia prac remontowych lub budowlanych w systemie korzeniowym drzewa niezbędna jest ochrona korzeni oraz gleby przed zagęszczeniem. W celu poprawy warunków siedliskowych należy zaszczepić szczepionkę mikoryzową w system korzeniowy drzewa. Zabieg spowoduje wzmocnienie żywotności drzewa. Mikoryza odżywi drzewo co będzie stymulować budowę tkanki przyrannej i tworzenie barier kompartymentacyjnych. Należy tu zastosować mikoryzę drzew liściastych (borowik, podgrzybek złotawy, muchomor). Są to ektomikoryzowe grzyby symbiotyczne. Grzybnia ektomikoryzowa wrasta w korzenie włośnikowe i przez produkcję fitohormonów oraz zasilenie ich w wodę z solami mineralnymi stymuluje ich rozwój. Korzyści z mikoryzowania: strzępki grzybni powiększają wielokrotnie powierzchnię chłonną i zasięg korzeni włośnikowych, zasięg grzybni w symbiozie z korzeniami drzew może sięgać nawet 300 m grzybnia chroni korzenie drzew przed wieloma patogenami, które prawdopodobnie mają problemy z rozbudową własnej grzybni w zdominowanym przez grzyby środowisku niektóre grzyby przyspieszają wzrost korzeni drzew przez wytwarzanie auksyn za pomocą strzępek grzybni drzewa pobierają sprawniej wodę i minerały. 7
Jesion wyniosły (Fraxinus excelsior ) nr 2 Drzewo rośnie w sąsiedztwie ulicy 22 lipca, ma budowę kłody i słabe wiązanie w zakorku z rozległym pęknięciem. Jesion ma osłabiona kondycję, widoczne są liczne suchoczuby. Fazę Rollofa określono na 2. Fot. 5 Pokrój drzewa Fot. 6 Pień i nasada korony z widocznym pęknięciem od odziomka do nasady korony w zakorku. 8
Fot. 7 Pęknięcie z wielokrotnie zaleczanymi bliznami w zakorku słabego wiązania pomiędzy przewodnikami drzewa. Fot. 8 Korona drzewa z widocznymi suchoczubami. 9
Fot. 9 Wygoniony konar od strony budynku. Fot. 10 Ozdiomek drzewa z widocznym początkiem pęknięcia. 10
Fot. 11 Pęknięcia na pniu drzewa. Po oględzinach dla badanego drzewa klasa prawdopodobieństwa do upadku określona została jako wysoka (CD). Najsłabszym miejscem, jeżeli chodzi o statykę, jest w tym przypadku nasada konkurencyjnych przewodników, gdzie w tej chwili obecne jest rozległe pęknięcie, zarośnięte tkanką przyranną. Konieczne jest wiązanie konkurencyjnych przewodników wiązaniem elastycznym typu Boa lub Cobra. Należy również dążyć do utrzymania zwartej korony poprzez niewielkie cięcia. W pierwszej kolejności należy usunąć posusz oraz skrócić wygoniony konar. Należy również wszczepić mikoryzę w system w sposób analogiczny jak w przypadku poprzedniego drzewa. Klon jawor (Acer pseudoplatanus ) nr 3 Drzewo rośnie przy ulicy 22 Lipca. Ma osłabioną żywotność, widoczne są duże suchoczuby. Fazę żywotności oceniono na 2. Osłabiona żywotność związana jest prawdopodobnie z niesprzyjającymi warunkami siedliskowymi. Prawdopodobnie uszkodzone zostały korzenie drzewa lub/i zagęszczona została gleba. Na dendrogramie będącym efektem badania nie stwierdzono rozkładu (dendrogram nr 1). 11
Fot. 12 Pokrój drzewa od strony drogi Fot. 13 Odziomek drzewa bez widocznych uszkodzeń 12
Fot. 14 Odrosty w odziomku oraz oznaki wewnętrznego rozkładu Fot. 15 Nasada korony drzewa 13
Fot. 16 Korona drzewa z widocznymi suchoczubami Fot. 17 Wycieki na pniu drzewa 14
Fot. 19 Badanie drzewa z użyciem rezystografu Fot. 20 Niewielka dziupla z rozkładem w odziomku drzewa Po oględzinach dla badanego drzewa klasa prawdopodobieństwa upadku określona została jako niska (B). Należy również dążyć do utrzymania niskiej, zwartej korony poprzez niewielkie cięcia polegające na usunięciu suchoczubów oraz posuszu z korony. Nie podkrzesywać korony drzewa. Należy poprawić warunki siedliskowe a przez to żywotność drzew. Podobnie jak w przypadku poprzednich drzew należy wszczepić mikoryzę w system korzeniowy drzewa. 15
Jesion wyniosły (Fraxinus excelsior ) nr 4 Drzewo rośnie przy drodze, ma żywotną, asymetrycznie rozbudowana koronę. Korona jest lekko pochylona i ma wygonione gałęzie. Na pniu drzewa stwierdzono obecność chronionych porostów odnóżycy jesionowej (Ramalina fraxinea (L.) Ach.) (fot. 22, 23). Jesion posiada długie podłużne pęknięcie mrozowe pnia od strony poddawanej obciążeniom rozciągającym (fot. 26). Fot. 21 Pokrój drzewa 16
Fot.2 2 Chronione porosty na pniu drzewa, plecha odnóżycy jesionowej (Ramalina fraxinea (L.) Ach.) Fot. 23 Chronione porosty na pniu drzewa, j.w. 17
Fot. 24 Pękniecie na pniu od odziomka do nasady korony Fot. 25 Asymetryczna korona drzewa 18
Po oględzinach dla badanego drzewa klasa prawdopodobieństwa do upadku określona została jako umiarkowana (C). Obciążenia związane z asymetrią korony spowodowały pękniecie na całej długości pnia drzewa. Należy dążyć do utrzymania zwartej korony i korekty jej asymetrii poprzez niewielkie ciecia. Ciecia powinny być wykonywane na gałęziach o średnicy do 10 cm. Tylko rany do takiej średnicy zostaną zalane przez żywotne drzewo tkanką przyranną wystarczająco szybko, żeby nie rozwinął się w nim rozkład. Należy obniżać koronę drzewa, niedopuszczalne jest jej podkrzesywanie. Lipa drobnolistna (Tilia cordata ) nr 5 Drzewo rośnie przy drodze wojewódzkiej, ma budowę kłody z trzema konkurencyjnymi przewodnikami. Pomiędzy jednym z przewodników w zakorku widoczne jest rozległe pękniecie (fot.27). Odłamujący się konar ma mocno osłabiona żywotność, widoczny jest rozległy posusz. Badanie z użyciem rezystografu wykazało obecność 20 cm zdrowego drewna w pniu po stronie osłabionej korony. Oznacza to, ze współczynnik t/r wynosi w tym przypadku 0,36. Fot. 26 Pokrój lipy 19
przewodników. Fot. 27 Pień lipy z widocznymi odrostami u nasady oraz pęknięciem od zakorka u nasady dwóch konkurencyjnych Fot. 28 Korona drzewa z widocznymi suchoczubami 20
Fot. 29 Nasada korony lipy z widocznym pęknięciem Po oględzinach dla badanego drzewa klasa prawdopodobieństwa do upadku określona została jako umiarkowana (C). Konieczne jest zdjęcie posuszu oraz wiązanie przewodników drzewa. Należy również dążyć do utrzymania zwartej korony poprzez niewielkie cięcia gałęzi o średnicy do 10 cm. Korona powinna być obniżana przez zastosowanie tych cięć w celu skracania długości dźwigni oraz wielkości żagla korony. drzewo zagrażające po zabiegach zmniejszających ryzyko nieprawidłowe zabiegizwiększają ryzyko Rys.1 Zasada minimalizowania zagrożeń w przypadku drzew stwarzających zagrożenie 21
Jednocześnie należy wyraźnie podkreślić, że podkrzesania korony, są nieprawidłowym zabiegiem (rys. 1) i nie może być zastosowany w celu redukcji korony świerków. Powoduje on podniesienie korony, wydłużenie dźwigni pnia, wydłużenie dróg przewodzenia asymilatów i wody z solami mineralnymi oraz powstawanie ran, przez które będą wnikać grzyby pasożytnicze powodujące rozkład drewna. Zabiegi niefachowe prowadzić będą do stopniowego pogarszania jego kondycji oraz w odległej perspektywie czasu do zwiększania ryzyka związanego z drzewem. Kasztanowiec biały (Aesculus hippocastanum ) nr 6 Drzewo rośnie w sąsiedztwie budynku mieszkalnego (fot. 30). Kasztanowiec ma mocno asymetryczną koronę, po obłamaniu jednego z konkurencyjnych przewodników (fot. 33). Drzewo rośnie na wzgórzu, ma mocne skręcenie pnia oraz stwierdzono oznaki żerowania szrotówka kasztonowiaczka na liściach kasztanowca. Na pniu widoczne są ślady po iniekcjach. Kasztanowiec jest bardzo żywotny, fazę Rollofa określono na 0. Fot. 30 Pokrój kasztanowca 22
Fot. 31 Korzenie drzewa na wzniesieniu, na którym rośnie Fot. 32 Skręcony pień kasztanowca 23
Fot. 33 Asymetria korony drzewa Fot. 34 Liście z widocznymi śladami żerowania szkodników Po oględzinach dla badanego drzewa klasa prawdopodobieństwa do upadku określona została jako umiarkowana (C). W celu minimalizowania ryzyka konieczna jest korekta korony drzewa, która zmniejszy jej asymetrię. Zabieg ten zminimalizuje ryzyko obłamania się wygonionego konaru (jednego z dwóch przewodników drzewa (fot. 33). 24
Lipa drobnolistna (Tilia cordata ) nr 7 Lipa zlokalizowana jest na terenie parku, w którym jej korona jest osłonięta od wiatru. Drzewo jest duże i bardzo cenne. W koronie stwierdzono obecność posuszu oraz rozległe rany z rozkładem na pniu drzewa. Największa rana zlokalizowana jest wzdłuż jednego z pni, stwierdzono również obecność dziupli u nasady dwóch konkurencyjnych przewodników. Pomimo licznych ran badanie z użyciem rezystografu wykazało obecność 24 cm zdrowego drewna na pniu drzewa. Oznacza to, że współczynnik t/r wynosi w tym przypadku 0,34. Fot. 35 Pokrój drzewa z jemiołą w koronie 25
Fot. 36 Pień drzewa z jego nasadą korony Fot. 37 Skręcenie pnia lipy wraz z rozległą raną, prawdopodobnie oparzeliną powstałą po wyłamaniu się sąsiedniego drzewa 26
Fot. 38 Nasada korony lipy z widoczną dziuplą Fot. 39 Wycieki i drobne pęknięcia na pniu drzewa 27
Fot. 40 Badanie pnia lipy z zastosowaniem rezystografu Po oględzinach dla badanego drzewa klasa prawdopodobieństwa do upadku określona została jako niska (B). Należy jednak w tym przypadku szczególnie dbać o żywotność drzewa. Drzewo jest w fazie starzenia się co oznacza, że ma mniejsze zdolności regeneracyjne związane z ograniczonymi możliwościami gromadzenia energii. Rys. 2 Hipotetyczny przebieg rozwoju drzewa. 28
Każda sytuacja stresowa, a szczególnie wszystko co jest związane ze zmianami w siedlisku drzewa (zagęszczenie gleby, zmiana poziomu wody gruntowej, obcięcie części systemu korzeniowego, uszkodzenie mechaniczne pnia lub nadmierne ciecia) będzie wyczerpywać zapasy energetyczne drzewa oraz przyspieszać jego obumarcie. Przykładowo po zagęszczeniu, nawet jednostronnym gleby, lipa może obumrzeć natychmiast lub w perspektywie kliku lat (prawdopodobnie 5-9 lat). Konieczne jest minimalizowanie czynników stresowych i zapobieganie ich powstawaniu. Na terenie parku planowane są prace budowlane związane z potrzebą jego rewaloryzacji. Prace te mogą zniszczyć stary i cenny drzewostan na tym terenie. W związku z powyższym poniżej zamieszczone zostały wytyczne do projektu i wykonania prac w sąsiedztwie drzew. Fot. 41 Widok na park, w którym znajduje się cenny drzewostan. SZCZEGÓŁOWE ZABIEGI KONIECZNE DO OCHRONY DRZEW W PARKU W PRZYPADKU PROWADZENIA PRAC BUDOWLANYCH NA JEGO TERENIE Prace przygotowawcze przed rozpoczęciem budowy Zagospodarowanie terenu budowy wykonuje się przed rozpoczęciem robót budowlanych, co najmniej w zakresie: a) ogrodzenia terenu i wyznaczenia stref chronionych w sąsiedztwie drzew, b) wykonania dróg, wyjść i przejść dla pieszych, e) urządzenia pomieszczeń higieniczno-sanitarnych i socjalnych, i) urządzenia składowisk materiałów i wyrobów poza zasięgiem systemów korzeniowych drzew. Zachowanie istniejącego zadrzewienia wymaga podjęcia działań wymienionych poniżej: 29
W związku z koniecznością ochrony gleby przed zanieczyszczeniem i zagęszczeniem konieczne jest zabezpieczenie ogrodzeniem ze sklejki nie tylko pni ale powierzchni strefy ochronnej. Korzenie sięgają 2-3 razy dalej niż okap korony, nie jest możliwa ochrona całego systemu korzeniowego, należy jednak ochronić tak dużą powierzchnię jak to możliwe. Cała odgrodzona powierzchnia powinna być oczyszczona, przegrabiona, zabronione jest spulchnianie jej przez przekopanie szpadlem albo glebogryzarką. Ogrodzenie drzewa, lub lepiej jeżeli ogrodzona jest grupa drzew, powinno być wykonane za pomocą ogrodzenia kotwionego punktowo. Średnica pnia drzewa Drzewa normalnie rosnące Drzewa osłabione Młodsze drzewa (20 40cm ) 2-4m 3-6m Drzewa w średnim wieku (25-50cm) 3-6m 5-10m Dojrzale i starsze drzewa (35-75cm) 4-8m 6-12 Rys. 3 Wielkość optymalnego ogrodzenia placu budowy według norm brytyjskich, 1994 Ogrodzenie ochronne systemu korzeniowego powinno być widoczne, wysokie i trwałe (rysunek 4). Ogrodzenie nie będzie barierą mechaniczną dla wielu sprzętów, natomiast będzie znakiem dla wszystkich uczestników procesu budowlanego, że chroniony jest cenny element terenu na którym odbywają się prace budowlane, którym w tym przypadku są korzenie drzewa. 30
Rysunek 4. Budowa ogrodzenia ochronnego według BS 5837:2012 Skuteczna ochrona drzew na terenie budowy wymaga klarownej informacji dotyczącej jej zakresu, która dostępna jest dla wszystkich uczestników procesu budowlanego. Formą edukacji jest oznaczanie stref ochronnych tablicami informacyjnymi na temat tego co jest chronione i jednocześnie zabronione w tej strefie (rysunek 5). Inną formą mogą być plansze informacyjne o największych zagrożeniach dla drzew, przykładowo zabraniające ruchu maszyn w strefach systemów korzeniowych, informujące, że składowanie materiałów budowlanych w tej strefie jest zabronione, itp., wywieszone w miejscach, gdzie spotykają się osoby przebywające na placu budowy. Strefa Ochronna Drzewa Nie wchodzić Nie przesuwać ogrodzenia Nie składować materiałów Rysunek 5. Przykład tablicy informacyjnej mówiącej o tym co Obcięcie połamanych konarów i gałęzi, może być wykonywane jedynie w takim zakresie jak to jest niezbędne. Oznacza to, że jeżeli to możliwe uszkodzona gałąź musi być skrócona a nie powinna być obcięta. Pozostałe części gałęzi powinny pozostać ze swoimi rezerwami energetycznymi, które mogą być wykorzystane przez drzewo będące w sytuacji stresowej. Wtedy rezerwy energetyczne 31
wykorzystywane są przez drzewo na regenerację utraconych tkanek, zalewanie ran tkanką przyranną, tworzenie barier ochronnych w drewnie po uszkodzeniach mechanicznych oraz na rozwój. Ponadto małe rany będą ograniczały wnikanie patogenów, gdyż jak wskazują badania, te większe niż 10 cm u gatunków szybko zalewających rany i 5 cm u gatunków o małych zdolnościach regeneracyjnych, są infekowane przez grzyby pasożytnicze na skutek czego powstaje rozkład drewna. Musi być zachowana własciwa proporcja żyjącej korony drzewa. Proporcja żyjącej korony oceniana jest w stosunku do wysokości drzewa. Drzewo o wysokości 10 m i wysokości korony 6 m oznacza współczynnik żyjącej korony 60% (cx100/h). Rysunek 6. Wskazówki dotyczące określania współczynnika żyjącej korony Drzewa o zbyt małej koronie, zlokalizowanej w górnej partii (korona podkrzesana) lub niewłaściwej proporcji żyjącej korony, nie produkują wystarczającej ilości asymilatów aby odżywić korzenie. Osłabione drzewo, ze zbyt małą ilością zapasów energetycznych słabiej buduje bariery ochronne przed rozwojem grzybów i co za tym idzie szybciej będzie narażone na wywrócenie lub złamanie. W związku z powyższym współczynnik żyjącej korony jest cechą, która pomaga określić rokowania życia drzewa. Optymalnie korona powinna stanowić 60% wysokości drzewa (Rys. 7). Proporcje żyjącej korony są szczególnie istotne w przypadku drzew starzejących się, które są mniej tolerancyjne na stres i mają mniejsze zdolności przystosowawcze i regeneracyjne. W razie obniżenia poziomu wody gruntowej w parku konieczne jest podlewanie drzew w okresach suszy (jesienią może ono nie być potrzebne). 32
W związku z tym, że proces budowy jest bardzo dynamiczny, konieczny jest cotygodniowy monitoring drzew. Przerwa w monitoringu może być dopuszczalna w okresie połowa grudnia koniec marca. Wszystkie drzewa narażone na wpływ robót budowlanych powinny mieć zaszczepioną mikoryzę. Zabieg powinien być wykonany przed rozpoczęciem prac budowlanych i spowoduje wzmocnienie żywotności drzewa. Mikoryza odżywi drzewa co będzie stymulować budowę tkanki przyrannej i tworzenie barier kompartymentacyjnych w przypadku zranień, powstawania ran po cieciach. Odżywienie drzewa spowoduje również większą odporność na ewentualne kolejne czynniki stresowe związane i nie związane z pracami budowlanymi. Należy tu zastosować mikoryzę drzew liściastych (borowik, podgrzybek złotawy, muchomor). Są to ektomikoryzowe grzyby symbiotyczne. Grzybnia ektomikoryzowa wrasta w korzenie włośnikowe i przez produkcję fitohormonów oraz zasilenie ich w wodę z solami mineralnymi stymuluje ich rozwój. W trakcie wykonywania prac korzenie, których obcięcia nie można uniknąć muszą być czysto przycięte i zabezpieczane przed wysychaniem przez dosypanie ziemi w szczelinę pomiędzy szalunkiem a ścianę wykopu lub w przypadku rowów otwartych przez założenie ekranu korzeniowego. Należy zastosować przewierty sterowane w przypadku ułożenia instalacji na terenie parku. Rysunek 8. Schemat wyjaśniający układanie instalacji metodą przecisków sterowanych. Drogi tymczasowe w zasięgu systemu korzeniowego drzew powinny być prowadzone w sposób, który zabezpiecza korzenie. Może to być ułożenie warstwy naturalnego gruboziarnistego żwiru lub wiórów drzewnych i przykrycie ich płytą ze sklejki lub drewnianym rusztem. W przypadku konieczności przeprowadzenia maszyn przez nabiegi korzeniowe należy rozłożyć belki drewniane i na nich płytę, po której przemieszczał będzie się sprzęt budowlany. Szerokość ciągu pieszego jednokierunkowego powinna wynosić co najmniej 0,75 m, a dwukierunkowego 1,20 m. Dla pojazdów używanych w trakcie wykonywania robót budowlanych należy wyznaczyć miejsca postojowe na terenie budowy. 33
Rysunek 7. Ochrona gleby i korzeni w zasięgu stref ochrony systemu korzeniowego z zastosowaniem dróg tymczasowych w przypadku konieczności zapewnienia przejazdu na placu budowy, wg. Fite, Smiley 2008 Jeśli jest to możliwe, na terenie inwestycji należy wyeliminować wszelką komunikację (nawet pieszą) ze strefy sytemu korzeniowego drzewa. Konieczne dla realizacji inwestycji, tymczasowe szlaki komunikacyjne, mogą zostać zaprojektowane i wykonane z warstwy 15 30 cm kory lub 10 15 cm gruboziarnistego naturalnego żwiru (rysunek 8). Warstwa kory może przykładowo zostać przykryta sklejką o grubości 2 cm, drewnianą konstrukcją lub płytami drogowymi. Innym rozwiązaniem jest rozłożenie ciężaru punktowo przez zastosowanie belek pomiędzy nabiegami korzeniowymi i głównymi korzeniami, na których wspierane są płyty. Rysunek 8. Ochrona gleby i korzeni w zasięgu stref ochrony systemu korzeniowego. 34
Rysunek 9. Ochrona gleby i korzeni w zasięgu stref ochrony systemu korzeniowego: droga tymczasowa wykonana z wykorzystaniem systemu CORE rootprotector przykład możliwego rozwiązania,(źródło: www.coregravel.co.uk/products/corerootprotector/). rootprotector Rysunek 10. Ochrona gleby i korzeni w zasięgu stref ochrony systemu korzeniowego z zastosowaniem CORE 35
Klon pospolity ( Acer platanoides ) nr 8 Drzewo rośnie na skraju zadrzewienia w sąsiedztwie urzędu Gminy. Ma silnie asymetryczną koronę spowodowaną tym, że jeden z konkurencyjnych przewodników wyłamał się (fot. 42). W koronie stwierdzono obecność posuszu. Na pniu widoczna jest rozległa rana po obłamanym przewodniku bez oznak rozkładu drewna (fot. 43). Stwierdzono obecność odchodów wepy marmurkowej (Protaetia marmorata). próchnojada, który spełnia ważną rolę w utrzymaniu równowagi biologicznej i statyki drzewa. Drzewo jest bardzo żywotne, fazę żywotności wg. Rollofa określono na ). Fot. 42 Asymetryczny pokrój klonu 36
Fot. 43 Uszkodzenie pnia po obłamanym przewodniku Fot. 44 Nasada korony z rozległa rana po obłamanym jednym z konkurencyjnych przewodników 37
Fot. 45 Rana po oparzelinie na jednym z przewodników drzewa Fot. 46 Słabe wiązania w koronie drzewa 38
Fot. 47 Posusz w koronie drzewa świadczący o częściowych problemach z przewodzeniem po uszkodzeniu spowodowanym obłamaniem jednego z przewodników Po oględzinach dla badanego drzewa klasa prawdopodobieństwa do upadku określona została jako niska (B). W przyszłości najsłabszym miejscem, jeżeli chodzi o statykę, będzie nasada konkurencyjnych przewodników, dlatego też należy obniżyć przewodnik drzewa. Nie wolno podkrzesywać drzewa. Należy wszczepić mikoryzę w system korzeniowy klonu. Lipa (Tilia sp. ) nr 9 Drzewo rośnie w parku w sąsiedztwie Urzędu Gminy. Ma lekko osłabiona żywotność oraz podkrzesaną koronę. Stwierdzono też próbę odbudowy korony drzewa w dolnych jej partiach. Korona lipy jest wąska, podkrzesana oraz widoczne są liczne obcięte gałęzie. W górnych partiach korony stwierdzono obecność posuszu i nielicznej jemioły oraz obecność małych liści. Zaobserwowane suchoczuby i inne oznaki świadczą o problemie z przewodzeniem w systemie korzeniowym lub pniu drzewa. W tym przypadku mogą być one związane z wykonaniem prac w systemie korzeniowym drzewa (wykopy, zagęszczenie gleby lub obniżenie poziomu wody gruntowej). Wokół pnia drzewa stwierdzono obecność nasadzeń roślin ozdobnych. Rośliny te nie przetrwają rejon wokół pnia jest strefą suchą i zacienioną, naturalnie duża ilość wody znajduje się dopiero w rejonie okapu korony, gdzie skapują krople z liści drzewa. 39
Fot. 48 Pokrój drzewa Fot. 49 Nasada pnia drzewa z widocznymi nasadzeniami roślin ozdobnych. Nasadzenia te nie maja szans rozwoju. 40
Fot. 50 Odrosty w dolnej partii korony drzewa Fot. 51 Rany po świeżo wyciętych odrostach od pnia drzewa Po oględzinach dla badanego drzewa klasa prawdopodobieństwa do upadku określona została jako niska (B). Należy dbać o żywotność drzewa, nie można prowadzić żadnych prac budowlanych powodujących uszkodzenie systemu korzeniowego ani zagęszczać gleby. Nie można również przekopywać gleby w systemie korzeniowym drzewa. W celu poprawy żywotności drzewa należy zaszczepić mikoryzę w jego system korzeniowy. 41
Lipa (Tilia sp. ) nr 10 Drzewo rośnie w sąsiedztwie drzewa nr 9, ma wąską koronę z konkurencyjnymi przewodnikami z zakorkiem w ich wiązaniu. Stwierdzono również w tym przypadku obecność suchoczubów i innych oznak świadczących o problemach z przewodzeniem pomiędzy systemem korzeniowym a koroną. Podobnie jak w poprzednim przypadku spowodowane to jest prawdopodobnie uszkodzeniem systemu korzeniowego. Drzewo próbuje odtwarzać koronę w dolnych jej partiach, dlatego nie wolno obcinać odrostów. Ich obecność poprawia żywotność drzewa i pozwala na jego regeneracje. Odcinanie jest bardzo dużym czynnikiem stresowym. Drzewa zainwestowały zapasy energii w poradzenie sobie z sytuacją stresową, odcinanie odrostów pogłębia stres i wyczerpuje zapasy energetyczne drzewa. Podobnie jak lipa o nr 9, drzewo będące przedmiotem opracowania ma obsadzony pień roślinami ozdobnymi. Również w tym przypadku nie maja one szans prawidłowego rozwoju. Fot. 52 Pokrój drzewa 42
Fot. 53 Nasada pnia drzewa z widocznymi nasadzeniami roślin ozdobnych. Nasadzenia te nie maja szans rozwoju. Fot. 54 Odrosty od pnia drzewa w dolnej części korony. Próba regeneracji. Po oględzinach dla badanego drzewa klasa prawdopodobieństwa do upadku określona została jako niska (B). Należy usunąć suchoczuby oraz zaszczepić mikoryzę w system korzeniowy drzewa. Nie wolno zmieniać warunków siedliskowych w obrębie systemu korzeniowego. Opis tych warunków został podany w zaleceniach dla drzewa nr 9. 43