Spis treci Zofia akowska Przedmowa... 11 Bronisław Zyska 1. Biologia drobnoustrojów... 15 1.1. Rola drobnoustrojów w gospodarce człowieka... 15 1.2. Charakterystyka procesów zachodzcych midzy drobnoustrojami a materiałami 16 1.3. Biologia bakterii... 21 1.3.1. Dane ogólne... 21 1.3.2. Biologia bakterii właciwych... 23 1.3.3. Sinice... 31 1.3.4. Promieniowce... 32 1.4. Biologia glonów... 33 1.5. Biologia grzybów... 34 1.5.1. Dane ogólne... 34 1.5.2. Zygomycota sprzniaki... 35 1.5.3. Ascomycota workowce... 37 1.5.4. Basidiomycota podstawczaki... 40 1.5.5. Grzyby anamorficzne (dawne okrelenia Deuteromycotina, Deuteromycetes, Fungi Imperfecti)... 40 1.5.6. Acremonium... 41 1.5.7. Aspergillus... 42 1.5.8. Cladosporium... 44 1.5.9. Fusarium... 47 1.5.10. Paecilomyces... 47 1.5.11. Penicillium... 50 1.5.12. Stachybotrys... 53 1.5.13. Trichoderma... 54 1.5.14. Drode i grzyby drodopodobne... 55 1.5.15. Wymagania pokarmowe i ekologia grzybów... 58 1.5.16. Mikotoksyny... 61 1.6. Błony biologiczne (biofilmy)... 65 1.6.1. Dane ogólne... 65 1.6.2. Badanie bakterii in situ... 66 1.6.3. Definicja błony biologicznej i jej tworzenie si... 70 1.6.4. Rola błon biologicznych w rónych materiałach, układach i systemach. 74 1.7. Ekologia drobnoustrojów w biodeterioracji... 78 Literatura... 79 Jadwiga Szostak-Kot 2. Włókna i tkaniny... 89 2.1. Dane ogólne... 89 2.2. Włókna celulozowe... 90 2.2.1. Struktura celulozy... 90 2.2.2. Mechanizm enzymatycznego rozkładu celulozy... 91 2.2.3. Mikroorganizmy rozkładajce celuloz... 94 2.2.4. Bawełna... 96 3
2.2.5. Włókna łykowe... 99 2.2.6. Włókna sztuczne... 102 2.2.7. Czynniki wpływajce na biodeterioracj włókien celulozowych... 103 2.3. Wełna... 107 2.4. Jedwab... 112 2.5. Włókna syntetyczne... 114 2.5.1. Dane ogólne... 114 2.5.2. Poliamidy... 115 2.5.3. Poliuretany... 115 2.5.4. Poliestry... 117 2.5.5. Poliakrylonitryl... 118 2.6. Inne wyroby włókiennicze... 119 2.6.1. Włókniny... 119 2.6.2. Tkaniny laminowane... 119 2.6.3. Dywany... 120 2.6.4. Geotekstylia... 121 2.7. Zabezpieczenie tkanin... 122 2.7.1. Wykoczenia przeciwgnilne... 122 2.7.2. Wykoczenia higieniczne... 125 2.7.3. Włókna modyfikowane biocydami... 127 Literatura... 128 Helena Stobiska, Bronisław Zyska 3. Papier - produkcja, wytwory papiernicze, materiały w zbiorach bibliotecznych. 137 3.1. Dane ogólne... 137 3.2. Drobnoustroje w produkcji papieru i tektury... 138 3.2.1. Zanieczyszczenia mikrobiologiczne w procesie produkcji papieru i tektury... 138 3.2.2. Układy wodne papierni ródłem zanieczyszczenia mikrobiologicznego... 147 3.2.3. Zasady utrzymania czystoci mikrobiologicznej w cigu produkcyjnym papierni... 148 3.2.4. Likwidacja drobnoustrojów w produkcji papieru i tektury... 150 3.3. Drobnoustroje wytworów papierniczych... 153 3.3.1. Dane ogólne... 153 3.3.2. Drobnoustroje degradujce papier... 156 3.3.3. Drobnoustroje zasiedlajce tapety... 157 3.3.4. Drobnoustroje zasiedlajce płyty gipsowo-kartonowe... 159 3.3.5. Drobnoustroje zasiedlajce papy dachowe... 160 3.4. Mikrobiologiczny rozkład materiałów w zbiorach bibliotecznych... 160 3.4.1. Dane ogólne... 160 3.4.2. Mikroflora powietrza bibliotek... 3.4.3. Bakterie niszczce materiały biblioteczne... 162 165 3.4.4. Grzyby niszczce materiały biblioteczne... 169 3.4.5. Profilaktyka w bibliotekach zabezpieczajca zbiory przed drobnoustrojami... 172 3.4.6. Chemiczne metody zwalczania drobnoustrojów w bibliotekach... 176 Literatura... 180 4
Michalina Falkiewicz-Dulik 4. Skóra, wyroby skórzane i pergamin... 187 4.1. Dane ogólne... 187 4.2. Skóra surowa... 188 4.3. Skóra wyprawiona... 194 4.3.1. Dane ogólne... 194 4.3.2. Mikrobiologiczny rozkład skóry wyprawionej... 195 4.4. Skaenie materiałów obuwniczych bakteriami i grzybami chorobotwórczymi... 198 4.4.1. Dane ogólne... 198 4.4.2. Mikrobiologia obuwia... 199 4.5. Skóra i pergamin w materiałach bibliotecznych... 204 4.5.1. Dane ogólne... 204 4.5.2. Skóra w twardych oprawach... 205 4.5.3. Pergamin... 207 4.6. Zabezpieczenie skóry przed drobnoustrojami... 209 4.6.1. Dane ogólne... 209 4.6.2. Konserwacja skóry surowej... 209 4.6.3. Ochrona skóry przed drobnoustrojami w procesach wyprawy... 214 4.6.4. Zwalczanie drobnoustrojów w materiałach obuwniczych i w obuwiu. 222 4.6.5. Ochrona przed drobnoustrojami skórzanych opraw ksiek i pergaminów... 223 Literatura... 226 Bronisław Zyska 5. Kauczuk i guma... 231 5.1. Dane ogólne... 231 5.2. Drobnoustroje w kauczuku naturalnym... 234 5.2.1. Drobnoustroje lateksu kauczuku naturalnego... 234 5.2.2. Mikrobiologiczny rozkład kauczuku naturalnego... 237 5.3. Mikrobiologiczna odporno kauczuków syntetycznych... 239 5.4. Mikrobiologiczna odporno składników mieszanek gumowych... 241 5.5. Mikrobiologiczny rozkład wulkanizatów kauczuku naturalnego i kauczuków syntetycznych... 245 5.5.1. Dane ogólne... 245 5.5.2. Wpływ niektórych składników mieszanek gumowych na odporno mikrobiologiczn wulkanizatów... 248 5.6. Mikrobiologiczny rozkład wybranych wyrobów gumowych... 249 5.6.1. Dane ogólne... 249 5.6.2. Uszczelki gumowe w rurocigach wodnych i ciekowych... 250 5.6.3. Powłoki gumowe przewodów elektrycznych... 252 5.7. Wyroby gumowe a zdrowie człowieka... 255 5.7.1. Zasiedlanie wyrobów gumowych przez grzyby keratynofilne... 255 5.7.2. Błony biologiczne na powierzchniach implantów jako ródło zaka- e w organizmie człowieka... 256 5.7.3. Alergia spowodowana obecnoci białek w wyrobach gumowych... 258 5.8. Zabezpieczanie kauczuku i wyrobów gumowych przed drobnoustrojami... 258 5.8.1. Zabezpieczanie lateksu plantacyjnego przed drobnoustrojami... 258 5.8.2. Mikrobiocydy dla wyrobów gumowych... 259 5
5.9. Uwaga kocowa... 262 Literatura... 262 Jadwiga Szostak-Kot 6. Tworzywa sztuczne... 269 6.1. Dane ogólne... 269 6.2. Degradacja polimerów... 270 6.3. Czynniki rodowiskowej degradacji polimerów... 271 6.3.1. Czynniki fizyczne i chemiczne... 271 6.3.2. Czynniki biologiczne... 274 6.4. Mikrobiologiczny rozkład tworzyw sztucznych... 277 6.4.1. Dane ogólne... 277 6.4.2. Polietylen... 277 6.4.3. Polipropylen... 282 6.4.4. Polistyren... 283 6.4.5. Polichlorek winylu... 285 6.4.6. rodki pomocnicze w polimerach... 290 6.5. Polimery rozkładalne w rodowisku naturalnym... 292 6.5.1. Tworzywa fotodegradowalne... 293 6.5.2. Polimery zawierajce skrobi... 295 6.5.2.1. Tworzywa sztuczne modyfikowane skrobi... 296 6.5.2.2. Tworzywa sztuczne na bazie skrobi... 299 6.5.3. Biopolimery estrowe... 299 Literatura... 302 Bronisław Zyska, Danuta Kwiatkowska 7. Materiały i powłoki malarskie... 309 7.1. Dane ogólne... 309 7.2. Mikrobiologiczny rozkład materiałów malarskich... 311 7.2.1. Dane ogólne... 311 7.2.2. Mikrobiologiczna odporno niektórych surowców i rodków pomocniczych... 311 7.2.3. Mikrobiologiczny rozkład emulsji polimerów w wybranych fabrykach... 314 7.2.4. Mikrobiologiczny rozkład farb emulsyjnych w czasie ich produkcji.. 318 7.3. Mikrobiologiczny rozkład powłok malarskich w budownictwie... 322 7.3.1. Dane ogólne... 322 7.3.2. Powłoki w budynkach mieszkalnych... 322 7.3.3. Powłoki w budynkach uytecznoci publicznej... 324 7.4. Mikrobiologiczny rozkład powłok malarskich w przemyle spoywczym... 325 7.4.1. Dane ogólne... 325 7.4.2. Drobnoustroje na powłokach malarskich zakładów przemysłu spo- ywczego... 325 7.5. Mikrobiologiczny rozkład powłok malarskich na drewnie... 329 7.5.1. Dane ogólne... 329 7.5.2. Drobnoustroje zasiedlajce powłoki malarskie na drewnie... 330 7.6. Mikrobiologiczny rozkład powłok malarskich na murach... 332 7.6.1. Dane ogólne... 332 7.6.2. Drobnoustroje na powłokach malarskich na zewntrznych powierzchniach murowanych budynków... 332 6
7.6.3. Wpływ polioctanu winylu na plenienie zapraw murarskich... 336 7.7. Porastanie powłok malarskich na zewntrznych powierzchniach okrtów i statków... 338 7.7.1. Dane ogólne... 338 7.7.2. Biologia porastania kadłubów... 339 7.8. Zabezpieczenie materiałów malarskich przed drobnoustrojami... 340 7.8.1. Zapobieganie rozwojowi drobnoustrojów w produkcji emulsji polimerów... 340 7.8.2. Mikrobiocydy dla emulsji polimerów... 342 7.8.3. Mikrobiocydy dla farb emulsyjnych... 343 7.8.4. Awarie mikrobiologiczne w emulsjach polimerów i w farbach emulsyjnych w obecnoci biocydów... 344 7.9. Zwalczanie grzybów strzpkowych w budynkach... 346 7.9.1. Dane ogólne... 346 7.9.2. Metody zapobiegania poraenia pomieszcze budynków przez grzyby strzpkowe... 346 7.9.3. Analiza stopnia poraenia pomieszcze budynków przez grzyby strzpkowe... 347 7.9.4. Zwalczanie grzybów strzpkowych w budynkach mieszkalnych i gmachach uytecznoci publicznej... 355 7.9.5. Preparaty do odkaania powierzchni przegród budowlanych... 356 7.10. Zabezpieczanie powłok malarskich przed drobnoustrojami... 359 7.10.1. Dane ogólne... 359 7.10.2. Przygotowanie nieorganicznych podłoy do malowania... 361 7.10.3. Skuteczno przeciwgrzybowa powłok malarskich na drewnie... 361 7.10.4. Mikrobiocydy dla powłok malarskich w budynkach mieszkalnych i w przemyle spoywczym... 363 7.11. Zastosowanie analizy instrumentalnej w badaniu mikrobiologii powłok malarskich... 364 7.12. Zwalczanie drobnoustrojów w zbiornikach magazynowych paliw... 365 7.13. Ochrona przeciwporostowa kadłubów statków stalowych... 367 Literatura... 368 Beata Cwalina, Bronisław Zyska 8. Mineralne materiały budowlane kamie, beton, cegła, zaprawy budowlane, szkło 377 8.1. Dane ogólne... 377 8.2. Kamienie budowlane... 379 8.2.1. Dane ogólne... 8.2.2. Podatno kamieni budowlanych na działanie czynników biologiczych... 379 381 8.2.3. Ekologia drobnoustrojów na kamieniach budowlanych... 383 8.2.4. Biogeochemiczne mechanizmy deterioracji kamieni budowlanych... 387 8.2.5. Biogeofizyczne mechanizmy deterioracji kamieni budowlanych... 389 8.3. Betony... 390 8.3.1. Dane ogólne... 390 8.3.2. Korozja kwasowa betonu... 392 8.3.3. Korozja betonu wzbudzona przez drobnoustroje... 393 8.3.4. Korozja elbetu wzbudzona przez drobnoustroje... 397 7
8.3.5. Badania procesów korozji betonu wzbudzonej przez drobnoustroje... 398 8.4. Cegła i zaprawy murarskie... 400 8.5. Szkło... 402 Literatura... 406 Beata Cwalina 9. Metale i stopy... 413 9.1. Wstp... 413 9.2. Objawy korozji metali wzbudzonej przez drobnoustroje... 416 9.3. Czynniki fizyczne i chemiczne sprzyjajce korozji metali wzbudzonej przez drobnoustroje... 417 9.4. Mikroorganizmy uczestniczce w procesach korozji metali i ich stopów... 420 9.5. Przebieg korozji metali wzbudzonej przez drobnoustroje... 424 9.5.1. Podstawy procesu korozji metali... 425 9.5.2. Korozja w warunkach tlenowych... 428 9.5.3. Korozja w warunkach beztlenowych... 432 9.6. Korozja wybranych metali wzbudzona przez drobnoustroje... 432 9.6.1. elazo i jego stopy... 432 9.6.2. Glin i jego stopy... 436 9.6.3. Mied i jej stopy... 437 9.6.4. Inne metale i stopy... 438 Literatura... 440 Katarzyna Janda 10. Produkty naftowe... 447 10.1. Dane ogólne... 447 10.2. Drobnoustroje w paliwach... 448 10.2.1. Drobnoustroje w benzynach lotniczych i paliwach do samolotów odrzutowych... 450 10.2.2. Drobnoustroje w samochodowych olejach napdowych... 453 10.2.3. Drobnoustroje w okrtowych olejach napdowych... 455 10.2.4. Drobnoustroje w benzynach silnikowych... 456 10.2.5. Drobnoustroje w olejach opałowych... 457 10.3. Drobnoustroje w rodkach smarowych... 459 10.4. Drobnoustroje w olejach hydraulicznych... 463 10.5. Drobnoustroje w olejach turbinowych... 464 10.6. Drobnoustroje w olejach transformatorowych... 464 10.7. Drobnoustroje w emulsjach olejowych... 465 10.8. Drobnoustroje w emulsjach olejowo-wodnych stosowanych w układach hydraulicznych w kopalniach wgla kamiennego... 474 10.9. Drobnoustroje w asfaltach i materiałach izolacyjnych... 478 10.10. Biocydy w ochronie produktów naftowych... 479 Literatura... 486 Bronisław Zyska 11. Materiały elektroizolacyjne... 493 11.1. Dane ogólne... 493 11.2. Grzyby strzpkowe w niszczeniu sprztu wojskowego... 494 11.3. Rozwój bada nad odpornoci klimatyczn sprztu elektronicznego w Polsce... 496 8
11.4. Katastrofy mikrobiologiczne kesonów... 498 11.5. Podstawy tropikalizacji sprztu... 500 11.5.1. Dane ogólne... 500 11.5.2. Elektrotechniczna klasyfikacja klimatów... 500 11.6. Grzyby zasiedlajce materiały elektroizolacyjne... 504 11.6.1. Dane ogólne... 504 11.6.2. Grzyby izolowane z materiałów elektroizolacyjnych przechowywane w kolekcji szczepów w International Mycological Institute w Wielkiej Brytanii... 505 11.6.3. Grzyby izolowane z materiałów elektroizolacyjnych w Azji południowo wschodniej i w Rosji... 508 11.6.4. Grzyby izolowane z materiałów elektroizolacyjnych urzdze elektrycznych zainstalowanych w kopalniach głbinowych... 510 11.7. Wpływ grzybów na właciwoci materiałów elektroizolacyjnych... 511 11.8. Prognoza mikrobiologicznego stresu w materiałach elektroizolacyjnych.. 515 11.9. Technologia tropikalizacji urzdze elektrycznych... 516 11.10. Uwagi kocowe... 516 11.11. Uzupełnienie z koca 2004 r.... 519 Literatura... 520 Wanda Parnowska 12. Leki i kosmetyki... 523 12.1.Dane ogólne... 523 12.2. Mikrobiologiczna biodeterioracja leków i kosmetyków... 524 12.2.1. Rozkład i transformacja... 524 12.2.2. Zmiany fizykochemiczne... 527 12.3. Zagroenia dla zdrowia... 530 12.3.1. Zakaenia szpitalne... 530 12.3.2. Zakaenia odlekowe i pochodzce od skaonych kosmetyków... 535 12.4. Czysto mikrobiologiczna leków i kosmetyków (badania sondaowe)... 539 12.4.1. Stan czystoci i przyczyny skae... 539 12.4.2. Wymagania czystoci mikrobiologicznej dla leków i kosmetyków... 545 12.5. Zasady dobrej produkcji leków i kosmetyków... 550 12.5.1. Higiena produkcji... 550 12.5.2. Wyjaławianie... 553 12.5.3. Dezynfekcja i antyseptyka... 555 12.5.4. Walidacja produkcji... 556 12.5.5. Kontrola produktu finalnego... 559 12.6. Problemy konserwacji leków i kosmetyków... 560 12.6.1. Wtórne skaenia mikrobiologiczne... 560 12.6.2. Cele i zadania konserwacji... 563 12.7. Czynniki wpływajce na przeywalno drobnoustrojów... 566 12.8. Uwagi kocowe... 569 Literatura... 570 Indeks rzeczowy... 577 Indeks drobnoustrojów... 605 9