ISSN 0080-3480 PISMO REGIONU KARKONOSZY XLIV 2012
Towarzystwo Przyjaciół Jeleniej Góry ROCZNIK JELENIOGÓRSKI PISMO REGIONU KARKONOSZY tom XLIV 2012 Ad maximam Urbis gloriam Jelenia Góra 2012
Zespół Redakcyjny Stanisław Firszt, Ivo Łaborewicz (redaktor), Janusz Milewski, Janusz Nagórny, Marek Obrębalski, Romuald Witczak RECENZENCI prof. dr hab. Zbigniew Domosławski, prof. dr hab. Henryk Gradkowski, dr hab. Grzegorz Hryciuk, dr hab. Jacek Potocki Tłumaczenia streszczeń Jiří Dvořák (j. czeski), Maurycy Kisielnicki (j. angielski), Marianna Kurowska (j. niemiecki) Wydawca Towarzystwo Przyjaciół Jeleniej Góry 2010 WSPÓŁPRACA Archiwum Państwowe we Wrocławiu Oddział w Jeleniej Górze Karkonoskie Towarzystwo Naukowe Adres Redakcji: ul. Bohaterów Getta 2, 58-500 Jelenia Góra bądź ul. Płk. W. Kazimierskiego 3, 58-508 Jelenia Góra, e-mail: jgora@ap.wroc.pl; tpjg@op.pl Skład komputerowy Ad Rem, 58-500 Jelenia Góra, ul. Okrzei 12, tel. 75 752 22 15 Druk Zakład Poligraficzny PRINT Jelenia Góra 58-500 Jelenia Góra, ul. 1 Maja 43, tel. 75 764 72 12 NAKŁAD 500 egz. ISSN 0080-3480 Na okładce: 1 str.: Budynek Zespołu Szkół Rzemiosł Artystycznych w Jeleniej Górze Cieplicach, uroczyście oddany do użytku 7 listopada 1902 r., jako Kunstgewerbliche Fachschule Holzschitzschule von Bruce-Stiftung (fot. A. Nowak-Odelga); 4. str.: Piękna Madonna Cieplicka rzeźba kameralna w drewnie Cirilla dell Antonio (fot. M. Wojtczuk)
Spis treœci Spis treœci... 3 Contens... 5 Obsah... 7 Inhaltsverzeichnis... 9 Marek Obrębalski, Demograficzne aspekty rozwoju Jeleniej Góry uwarunkowania, kierunki zmian, problemy... 13 Roman Stelmach, Dokumenty klasztoru cystersów w Krzeszowie problematyka i stan zachowania... 21 Przemysław Wiater, Pisarska Poręba nad Szklarskim Potokiem. O początkach Szklarskiej Poręby... 33 Paweł Duma, Honorata Rutka, Daniel Wojtucki, Odkrycie pozostałości szubienicy w Jeleniej Górze... 49 Adam Wincenty Pol, Urządzenia odwadniania kunsztowego kopalni w Gierczynie koło Mirska z XVIII/XIX w.... 67 Romuald Witczak, Carsko-królewskie wywczasy u Karkonoszy... 83 Piotr Pregiel, Dorożki jako forma transportu osobowego w Cieplicach w latach 1866-1914... 103 Takehiko Hirose, Historia słynnego architekta niemieckiego w Japonii, urodzonego w Hirschberg z okazji 100. rocznicy jego śmierci w 2014 r.... 119 Jacek Urbańczyk, Plany przeniesienia jeleniogórskiego lotniska do Jeżowa Sudeckiego... 127 Maciej Łokaj, Spór o przyczyny likwidacji Grupy Operacyjnej KERM i MP na Śląsk Dolny... 133 Tomasz Rzeczycki, Schronisko Wierchy na grzbiecie Karkonoszy... 155 Stanisław Firszt, Muzeum Przyrodnicze w Jeleniej Górze, cz. 2... 161 Marek Szajda, Powojenne tablice pamiątkowe w Jeleniej Górze. Charakterystyka zbioru... 183 Aleksandra Kinga Mikicka, Międzynarodowa współpraca miasta Kowary historia, dokumenty, perspektywa... 189 Małgorzata Żochowska, Rozwój turystyki polsko-czeskiej w Karkonoszach poprzez regionalną kartę rabatową gościa Karkonosze Regioncard... 213 WSPOMNIENIA I MATERIAŁY ŹRÓDŁOWE Michał Christian, Wspomnienia sieroty... 221 Ivo Łaborewicz, Akt darowizny Luizy księżnej Niderlandzkiej, na rzecz ewangelików w Wojanowie (1858 r.)... 243 3
SPIS TREŚCI Varia Barbara Grzybek, Powiatowe Archiwum Państwowe w Zgorzelcu (1951-1952) i jego następcy do 1961 r.... 249 Robert Rzeszowski, Szklane obrazy w zbiorach Muzeum Karkonoskiego w Jeleniej Górze... 255 Eugeniusz Gronostaj, Parnas na Siodle. Helikon siedziba muz... 261 Marta Ciesielska, Kraina Westernu pod Śnieżką... 271 Anna Czaplinka, Dorota Woźniak, Cieplicka szkoła z wielkimi tradycjami... 277 IN MEMORIAM Anna Gniadzik (Bożena Danielska, Stanisław Firszt)... 284 Marian Leńko (Grażyna Tęcza)... 287 Janusz Maciej Łokaj (Grzegorz Lustyk)... 289 Kazimierz Pawelski (Stanisław Firszt)... 292 Ingeborg von Pfeil (Andrzej Jawor)... 293 Adam Wincenty Pol (Stanisław Firszt)... 296 Marian Świeży (Stanisław Firszt)... 297 RECENZJE I NOTY WYDAWNICZE Recenzje HISTORIA MIASTA KOWARY (piotr Pregiel)... 299 Podziemne trasy turystyczne Polski. Cz. 1 Kopalnie, Cz. 2 (Ivo Łaborewicz)... 303 Noty wydawnicze (Romuald Witczak) Orle nad Kamionkiem... 305 Nasza puszcza... 306 Książka o Piechowicach... 307 Jak to było z Miedzianką... 308 O dziewczynce, która się nie zgadza na zło... 309 Ludzie i wilki w Szklarskiej Porębie... 310 Jeleniogórski kryminał... 311 Polscy sportowcy na ziemi jeleniogórskiej... 311 Co wiemy o Świątyni Wang... 312 SPRAWOZDANIA Sprawozdanie z działalności Karkonoskiego Towarzystwa Naukowego... 314 Towarzystwo Miłośników Lwowa i Kresów Południowo-Wschodnich... 317 Towarzystwo Przyjaciół Jeleniej Góry w 2011 r.... 319 Sprawozdanie z działalności Stowarzyszenia Miłośnicy Cieplic... 323 KRONIKA Czesław Margas, Kronika Jeleniogórska 2011... 328 4
CONTENS Spis treœci... 3 Contens... 5 Obsah... 7 Inhaltsverzeichnis... 9 Marek Obrębalski, Demographic Aspects of the Development of Jelenia Gora conditions, directions of changes, issues... 13 Roman Stelmach, The Documents of Cistercian Order in Krzeszów problems and the state of preservation... 21 Przemysław Wiater, Writers Poręba (Forestry Clearing) on Szklarski Potok (Glassmakers Brook). About the Beginning of Szklarska Poręba... 33 Paweł Duma, Honorata Rutka, Daniel Wojtucki, The Discovery of Remnants of Gallows in Jelenia Góra... 49 Adam Wincenty Pol, 18 th /19 th Century Treadmill Water Draining Machinery in the Mine in Gierczyn near Mirsk... 67 Romuald Witczak, Imperial and Royal Holidays in the Karkonosze Mountains... 83 Piotr Pregiel, Hackney Carriages as a Form of Individual Transport in Cieplice Spa in the Years 1866-1914... 103 Takehiko Hirose, The History of a Famous German Architect born in Hirschberg on the 100 th anniversary of his death in 2014... 119 Jacek Urbańczyk, Plans Regarding the Move Jelenia Góra Airfield to Jeżów Sudecki... 127 Maciej Łokaj, The Dispute Regarding the Reasons for the Liquidation of KERM & MP Operational Groups for Lower Silesia... 133 Tomasz Rzeczycki, Mountain Lodge Wierchy on the Ridge of the Karkonosze Mts.... 155 Stanisław Firszt, The Museum of Natural History (Muzeum Przyrodnicze) in Jelenia Góra, part 2.... 161 Marek Szajda, Post-war Memorial plaques in Jelenia Góra. The Character of the Collection... 183 Aleksandra Kinga Mikicka, The International Cooperation of the Town of Kowary the history, documents, perspectives... 189 Małgorzata Żochowska, The Development of the Polish and Czech Tourism in the Karkonosze Mountains since the Introduction the Visitor s Discount Card Karkonosze Regioncard... 213 MEMOIRES AND SOURCE MATERIALS Michał Christian, Memoirs of an Orphan Memoirs of an Orphan... 221 Ivo Łaborewicz, The Deed of Gift by Luisa the Princes of the Netherlands in favour of the Evangelics of Wojanów (1858)... 243 5
CONTENS Varia Barbara Grzybek, County State Archives in Zgorzelec (1951-1952) and its successors until 1961... 249 Robert Rzeszowski, Glass Pictures in the Collection of Museum Karkonoskie in Jelenia Góra... 255 Eugeniusz Gronostaj, Parnassus in the Saddle. Helicon The Muses Abode... 261 Marta Ciesielska, Westren land under the Śnieżka... 271 Anna Czaplinka, Dorota Woźniak, The school in Cieplice with great traditions... 277 IN MEMORIAM Anna Gniadzik (Bożena Danielska, Stanisław Firszt)... 284 Marian Leńko (Grażyna Tęcza)... 287 Janusz Maciej Łokaj (Grzegorz Lustyk)... 289 Kazimierz Pawelski (Stanisław Firszt)... 292 Ingeborg von Pfeil (Andrzej Jawor)... 293 Adam Wincenty Pol (Stanisław Firszt)... 296 Marian Świeży (Stanisław Firszt)... 297 REVIEWS Reviews HISTORIA MIASTA KOWARY (piotr Pregiel)... 299 Podziemne trasy turystyczne Polski. Cz. 1 Kopalnie, Cz. 2 (Ivo Łaborewicz)... 303 Release notes (Romuald Witczak) Orle nad Kamionkiem... 305 Nasza puszcza... 306 Książka o Piechowicach... 307 Jak to było z Miedzianką... 308 O dziewczynce, która się nie zgadza na zło... 309 Ludzie i wilki w Szklarskiej Porębie... 310 Jeleniogórski kryminał... 311 Polscy sportowcy na ziemi jeleniogórskiej... 311 Co wiemy o Świątyni Wang... 312 REPORTS Sprawozdanie z działalności Karkonoskiego Towarzystwa Naukowego... 314 Towarzystwo Miłośników Lwowa i Kresów Południowo-Wschodnich... 317 Towarzystwo Przyjaciół Jeleniej Góry w 2011 r.... 319 Sprawozdanie z działalności Stowarzyszenia Miłośnicy Cieplic... 323 CHRONICLE Czesław Margas, Chronicle of the year 2011... 328 6
OBSAH Spis treœci... 3 Contens... 5 Obsah... 7 Inhaltsverzeichnis... 9 Marek Obrębalski, Demografické aspekty rozvoje Jelení Hory podmínky, směry změn, problémy... 13 Roman Stelmach, Dokumenty cisterciáckého kláštera v Křešově tématika a stav fondu... 21 Przemysław Wiater, Písařská Poruba nad Sklářským potokem. O počátcích města Sklářské Poruby... 33 Paweł Duma, Honorata Rutka, Daniel Wojtucki, Nález pozůstatků šibenice v Jelení Hoře... 49 Adam Wincenty Pol, Zařízení na odvodnění dolu v Gierczyně u Mirska z přelomu 18. a 19. století... 67 Romuald Witczak, Carsko-královské letní pobyty pod Krkonošemi... 83 Piotr Pregiel, Drožky jako forma osobní dopravy ve Slezských Teplicích v letech 1866-1914... 103 Takehiko Hirose, Historie japonského pobytu slavného německého architekta narozeného v Jelení Hoře publikováno při příležitosti stého výročí jeho úmrtí (2014)... 119 Jacek Urbańczyk, Plán na přemístění jelenohorského letiště do lokality Jeżow Sudecki... 127 Maciej Łokaj, Dohady o příčinách likvidace Operační skupiny KERM i MP na Dolním Slezsku... 133 Tomasz Rzeczycki, Horská bouda Wierchy na hřebenech Krkonoš... 155 Stanisław Firszt, Přírodovědecké muzeum (Muzeum Przyrodnicze) v Jelení Hoře, část 2... 161 Marek Szajda, Poválečné pamětní desky v Jelení Hoře. Charakteristika kolekce... 183 Aleksandra Kinga Mikicka, Mezinárodní spolupráce města Kowary historie, dokumenty, perspektiva... 189 Małgorzata Żochowska, Rozvoj polsko-české turistiky v Krkonoších prostřednictvím oblastní slevové karty Krkonoše Regioncard... 213 Vzpomínky a prameny Michał Christian, Vzpomínky sirotka... 221 Ivo Łaborewicz, Darovací listina kněžny Luisy Nizozemské ve prospěch evangelíků ve Wojanowě (1858)... 243 7
obsah Varia Barbara Grzybek, Okresní státní archiv ve Zhořelci (1951 1952) a jeho nástupci do roku 1961... 249 Robert Rzeszowski, Skleněné obrazy ve sbírkách Krkonošského muzea v Jelení Hoře... 255 Eugeniusz Gronostaj, Parnas na Sedle. Helikon sídlo múz... 261 Marta Ciesielska, Western pod Sněžkou... 271 Anna Czaplinka, Dorota Woźniak, Cieplicka škola s velkými tradicemi...277 IN MEMORIAM Anna Gniadzik (Bożena Danielska, Stanisław Firszt)... 284 Marian Leńko (Grażyna Tęcza)... 287 Janusz Maciej Łokaj (Grzegorz Lustyk)... 289 Kazimierz Pawelski (Stanisław Firszt)... 292 Ingeborg von Pfeil (Andrzej Jawor)... 293 Adam Wincenty Pol (Stanisław Firszt)... 296 Marian Świeży (Stanisław Firszt)... 297 RECENZE A POZNÁMKÍ Recenze HISTORIA MIASTA KOWARY (piotr Pregiel)... 299 Podziemne trasy turystyczne Polski. Cz. 1 Kopalnie, Cz. 2 (Ivo Łaborewicz)... 303 Poznámkí (Romuald Witczak) Orle nad Kamionkiem... 305 Nasza puszcza... 306 Książka o Piechowicach... 307 Jak to było z Miedzianką... 308 O dziewczynce, która się nie zgadza na zło... 309 Ludzie i wilki w Szklarskiej Porębie... 310 Jeleniogórski kryminał... 311 Polscy sportowcy na ziemi jeleniogórskiej... 311 Co wiemy o Świątyni Wang... 312 Zprávy Sprawozdanie z działalności Karkonoskiego Towarzystwa Naukowego... 314 Towarzystwo Miłośników Lwowa i Kresów Południowo-Wschodnich... 317 Towarzystwo Przyjaciół Jeleniej Góry w 2011 r.... 319 Sprawozdanie z działalności Stowarzyszenia Miłośnicy Cieplic... 323 KRONIKA Czesław Margas, Kronika roce 2011... 328 8
Inhaltsverzeichnis Spis treœci... 3 Contens... 5 Obsah... 7 Inhaltsverzeichnis... 9 Marek Obrębalski, Die demografischen Aspekte der Entwicklung von Jelenia Góra Bedingungen, Tendenzen der Veränderungen, Probleme... 13 Roman Stelmach, Urkunden des Grüssauer Zisterzienserklosters Problematik und Erhaltungszustand... 21 Przemysław Wiater, Die kaiserlich-königlichen Sommerfrischen im Riesengebirge... 33 Paweł Duma, Honorata Rutka, Daniel Wojtucki, Die Entdeckung der Galgenreste in Hirschberg/Jelenia Góra... 49 Adam Wincenty Pol, Die Anlage zur kunstvollen Entsümpfung der Grube in Giehren aus dem 18./19. Jh.... 67 Romuald Witczak, Carsko-královské letní pobyty pod Krkonošemi... 83 Piotr Pregiel, Die Droschken als Form der Personenbeförderung in Bad Warmbrunn in den Jahren 1866-1914... 103 Takehiko Hirose, Der Aufenthalt eines berühmten deutschen in Hirschberg geborenen Architekten in Japan Zu seinem auf 2014 entfallenden 100. Todestag... 119 Jacek Urbańczyk, Die Pläne zur Verlegung des Hirschberger Flugplatzes nach Grunau (Jeżów Sudecki)... 127 Maciej Łokaj, Der Streit um die Ursachen zur Auflösung der Operationsgruppe... 133 Tomasz Rzeczycki, Die Baude Wierchy auf dem Riesengebirgskamm. 155 Stanisław Firszt, Das Naturkundliche Museum in Jelenia Góra (Hirschberg), Teil II... 161 Marek Szajda, Die nach 1945 in Jelenia Góra entstandenen Gedenktafeln. Beschreibung des Bestandes... 183 Aleksandra Kinga Mikicka, Internationale Zusammenarbeit der Stadt Kowary (Schmiedeberg) Geschichte, Dokumente und Perspektiven... 189 Małgorzata Żochowska, Die Entwicklung des polnisch-tschechischen Tourismus durch die Einführung der regionalen Gäste-Rabattkarte Karkonosze Regioncard... 213 DIE ERINNERUNGEN UND DIE AUSGANGSSTOFFE Michał Christian, Erinnerungen einer Waise... 221 Ivo Łaborewicz, Die Schenkungsurkunde von Luise Prinzessin der Niederlande für die Schildauer Protestanten (1858)... 243 9
INHALTSVERZEICHNIS Varia Barbara Grzybek, Das staatliche Kreisarchiv in Zgorzelec (Görlitz, 1951-1952) und seine Nachfolger bis 1961... 249 Robert Rzeszowski, Die gläsernen Bilder in den Sammlungen des Riesengebirgsmuseums in Hirschberg... 255 Eugeniusz Gronostaj, Der Parnass im Sattler. Der Helikon Sitz der Musen... 261 Marta Ciesielska, Westrenland unter dem Schneekoppe... 271 Anna Czaplinka, Dorota Woźniak, Eine Warmbrunner Schule mit einer großen Vergangenheit... 277 IN MEMORIAM Anna Gniadzik (Bożena Danielska, Stanisław Firszt)... 284 Marian Leńko (Grażyna Tęcza)... 287 Janusz Maciej Łokaj (Grzegorz Lustyk)... 289 Kazimierz Pawelski (Stanisław Firszt)... 292 Ingeborg von Pfeil (Andrzej Jawor)... 293 Adam Wincenty Pol (Stanisław Firszt)... 296 Marian Świeży (Stanisław Firszt)... 297 BESPRECHUNGEN UND VERLAGSBERICHTE Besprechungen HISTORIA MIASTA KOWARY (piotr Pregiel)... 299 Podziemne trasy turystyczne Polski. Cz. 1 Kopalnie, Cz. 2 (Ivo Łaborewicz)... 303 Verlagsberichte (Romuald Witczak) Orle nad Kamionkiem... 305 Nasza puszcza... 306 Książka o Piechowicach... 307 Jak to było z Miedzianką... 308 O dziewczynce, która się nie zgadza na zło... 309 Ludzie i wilki w Szklarskiej Porębie... 310 Jeleniogórski kryminał... 311 Polscy sportowcy na ziemi jeleniogórskiej... 311 Co wiemy o Świątyni Wang... 312 BERICHTE Sprawozdanie z działalności Karkonoskiego Towarzystwa Naukowego... 314 Towarzystwo Miłośników Lwowa i Kresów Południowo-Wschodnich... 317 Towarzystwo Przyjaciół Jeleniej Góry w 2011 r.... 319 Sprawozdanie z działalności Stowarzyszenia Miłośnicy Cieplic... 323 CHRONIK Czesław Margas, Chronik für das Jahr 2011... 328 10