Konspekt przygotowany przez animatora Pawła Malewicza - Diakonia Liturgiczna

Konspekt przygotowany przez animatora Pawła Malewicza - Diakonia Liturgiczna 1

1. Co to jest Eucharystia? 1) Słusznie uważa się liturgię za wykonywanie kapłańskiego urzędu Jezusa Chrystusa; w niej przez znaki widzialne wyraża się, i w sposób właściwy poszczególnym znakom urzeczywistnia uświęcenie człowieka, a mistyczne Ciało Jezusa Chrystusa, to jest Głowa ze swymi członkami, wykonuje całkowity kult publiczny. Sobór Watykański II (1962-1965) Jak rozumieć powyższe słowa? Otóż Kapłański urząd Chrystusa - w liście do Hebrajczyków możemy wyczytać, że Chrystus poprzez doskonałe posłuszeństwo Bogu (por. Hbr 10, 5 7) polegające na przyjęciu ludzkiej natury i złożeniu ofiary ciała (Hbr 10, 10) stał się najdoskonalszym pośrednikiem, mostem między Bogiem a ludźmi stał się Kapłanem lepszego przymierza. Jego kapłaństwo trwa na wieki, jest nieprzemijające. Złożył jedną ofiarę ciała za grzechy i zasiadł po prawicy Ojca. Tę ofiarę nieustannie wspominamy w liturgii, równocześnie mocą Ducha Świętego uobecniając to dzieło, co nazywamy wykonywaniem kapłańskiego Urzędu Kościoła. Widzialne znaki wyrażające i urzeczywistniające uświęcenie człowieka - człowiek nie jest w stanie dogłębnie poznać Boga, zrozumieć Go czy nawet zobaczyć. Jednakże w duszy człowieka pozostaje silnie pragnienie zgłębienia tajemnicy Boga. On jednak, zawsze objawiający się człowiekowi, pozostaje w ukryciu. Pan Bóg jest taki wielki i nie chce nas przerażać więc pozostawia nam coś co możemy odkrywać, aby go poznać. Te widzialne znaki mają podczas liturgii nowe znaczenie. Mistyczne Ciało Chrystusa wykonuje całkowity kult publiczny - najprościej mówiąc Jezus Chrystus jest rzeczywiście obecny podczas Liturgii; Kościół (czyli to Mistyczne Ciało Chrystusa, którego Głową jest sam Chrystus) poprzez Eucharystię oddaje cześć Bogu. Kult publiczny dokonuje się tylko w łączności z Kościołem i we wspólnocie Kościoła. 2) Soborowa Konstytucja Sacrosanctum concilium nazwała Liturgię szczytem do którego zmierza działalność Kościoła i jednocześnie źródłem, z którego wypływa cała jego moc (zob. nr 10 SC). Jak rozumieć powyższe słowa? Otóż Liturgia to: Miejsce koncentracji formacji oazowej Szczyt poznania miłości Boga Źródło życia oazowego, codziennego itd. Skarbiec łask 3) Liturgia, zwłaszcza eucharystyczna, jest uprzywilejowanym miejscem spotkania z Chrystusem w Duchu Świętym, znakiem objawiającym i urzeczywistniającym tajemnicę Kościoła wspólnoty oraz źródłem i szczytem jego życia; dlatego chcę zawsze jak najpełniej w niej uczestniczyć, a moim zaszczytem i radością jest służba w zgromadzeniu liturgicznym według wszelkich zaleceń soborowej odnowy liturgii. Drogowskazy Nowego Człowieka 2

2. Rok liturgiczny Źródło: liturgia.wiara.pl Rok Liturgiczny jest czasem, w którym żyją chrześcijanie i organizują w nim celebrację misteriów Chrystusa. Posiada charakter spiralny tzn. nie wspominamy jakichś wydarzeń z przeszłości, tylko Chrystus ciągle jest żywo obecny w Liturgii. W centrum Roku Liturgicznego stoją trzy święte dni paschalne. Triduum Paschalne rozpoczyna Msza Wieczerzy Pańskiej, a kończą Nieszpory Zmartwychwstania Pańskiego. Adwent ma podwójny charakter (przygotowanie do uroczystości Narodzenia Pańskiego i przez wspomnienie pierwszego przyjścia Chrystusa zwrócenie uwagi na oczekiwanie powtórnego przyjścia Pana). Są 4 niedziele Adwentu. III Niedziela Adwentu to Niedziela Gaudete (Niedziela Radości). Od I Niedzieli Adwentu do 17 grudnia wierni przygotowują się zatem na powtórne przyjście Pana, a w czas od 17 do 24 grudnia to bezpośrednie przygotowanie do uroczystości Narodzenia Pańskiego. Okres Bożego Narodzenia zaczyna się od I Nieszporów Narodzenia Pańskiego (tak w rzeczywistości to od Wigilii) i trwa aż do niedzieli po Objawieniu Pańskim (do niedzieli po 6 stycznia włącznie). Uroczystości tej towarzyszy oktawa. W niedzielę po 6 stycznia obchodzi się święto Chrztu Pańskiego. Okres Wielkiego Postu Służy przygotowaniu do obchodów Wielkanocnych. Trwa od Środy Popielcowej 3

do Mszy Wieczerzy Pańskiej. Od początku wielkiego Postu do Wigilii Paschalnej nie mówi się Alleluja. W Środę Popielcową posypuje się głowy popiołem. IV Niedziela Wielkiego Postu to Niedziela Laetare. VI Niedziela Wielkiego Postu to Niedziela Palmowa Męki Pańskiej. W wielki Czwartek rano biskup koncelebruje Mszę Krzyżma. Triduum Paschalne rozpoczyna się Mszą Wieczerzy Pańskiej w Wielki Czwartek, kończy II Nieszporami Niedzieli Wielkanocnej. W sformułowaniu triduum nie chodzi o wyliczenie trzech dni, lecz o kolejne fazy misterium paschalnego: uczta pożegnalna i zarazem prorocza ofiary krzyżowej, śmierć na krzyżu, spoczynek w grobie i zmartwychwstanie. Okres Wielkanocny głównie w tym okresie śpiewa się Alleluja. Okres ten kończy Niedziela Zesłania Ducha Świętego. Osiem początkowych dni tego okresu stanowi Oktawę Wielkanocy. Dni powszednie po Wniebowstąpieniu aż do soboty przed Zesłaniem Ducha Świętego przygotowują na przyjście Ducha Świętego. Okres Zwykły Oprócz okresów mających własny charakter zostaje 34 tygodnie w ciągu cyklu rocznego. Okres ten zaczyna się w poniedziałek, który następuje po niedzieli Chrztu Pańskiego i trwa do wtorku przed wielkim Postem; następnie trwa od poniedziałku po niedzieli Zesłania Ducha Świętego i kończy się przed I Nieszporami I Niedzieli Adwentu. Święta nakazane: Uroczystość Świętej Bożej Rodzicielki Maryi - Nowy Rok (1 stycznia) Uroczystość Objawienia Pańskiego - Trzech Króli (6 stycznia) Wielkanoc Uroczystość Wniebowstąpienia Pańskiego - w VII Niedzielę Wielkanocy Uroczystość Najświętszego Ciała i Krwi Chrystusa - Boże Ciało (czwartek po Uroczystości Trójcy Przenajświętszej) Uroczystość Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny - Matki Boskiej Zielnej (15 sierpnia) Uroczystość Wszystkich Świętych (1 listopada) Uroczystość Bożego Narodzenia (25 grudnia) 3. Księgi liturgiczne 1) Lekcjonarz mszalny - jak sama nazwa wskazuje używany jest podczas Mszy św. Zwiera czytania biblijne, psalmy responsoryjne, aklamacje przed czytaniem Ewangelii i Ewangelie. Tom I Okres Adwentu i Bożego Narodzenia Tom II Okres Wielkiego Postu i Wielkanocny Tom III Okres Zwykły Tygodnie I XI Tom IV Okres Zwykły Tygodnie XII XXIII Tom V Okres Zwykły Tygodnie XXIV XXXIV Tom VI Czytania w mszach o Świętych Tom VII Czytania w mszach obrzędowych, okolicznościowych i wotywnych oraz czytania na mszach za zmarłych 4

2) Mszał księga zawierająca teksty Mszy Świętej: Ogólne wprowadzenie do Mszału Rzymskiego [14] - [74] Kalendarz diecezji polskich [75] - [87] Msze roku liturgicznego 2-281 Obrzędy Mszy Świętej 1*- 393* Msze własne o Świętych konkretne daty (uroczystości, święta i wspomnienia) 2 ' - 262' Msze wspólne, obrzędowe i w różnych potrzebach 2" - 202" Msze za zmarłych 204" - 242" Dodatek (2) - (36) Obrzędy Mszy Świętej po łacinie 3** - 58** W Mszale Rzymskim są odpowiednio umiejscowione, umieszczone na stałe, małe prostokątne uchwyty dla łatwiejszego korzystania z tej księgi, które umownie nazwiemy zakładkami. I szereg zakładek: 1 zakładka - Obrzędy wstępne 2 zakładka - Liturgia Eucharystyczna II szereg zakładek : 1. zakładka - I Modlitwa Eucharystyczna Kanon rzymski 2. zakładka - II Modlitwa Eucharystyczna + Prefacja 3. zakładka - III Modlitwa Eucharystyczna 4. zakładka - IV Modlitwa Eucharystyczna + Prefacja 5. zakładka - V Modlitwa Eucharystyczna + Prefacje: A, B, C, D 6. zakładka - I Modlitwa Eucharystyczna o tajemnicy pojednania + Prefacja 7. zakładka - II Modlitwa Eucharystyczna o tajemnicy pojednania + Prefacja 8. zakładka - Modlitwy eucharystyczne w Mszach z udziałem dzieci 9. zakładka - I Modlitwa Eucharystyczna w Mszy z udziałem dzieci + Prefacja 10. zakładka - II Modlitwa Eucharystyczna w Mszy z udziałem dzieci + Prefacja 11. zakładka - III Modlitwa Eucharystyczna w Mszy z udziałem dzieci + Prefacja 12. zakładka - Obrzędy Komunii (4 zakładka od doku) 13. zakładka - Obrzędy zakończenia (3 zakładka od dołu) 14. zakładka - Msza Święta bez udziału ludu (2 zakładka od dołu) 15. zakładka - Uroczyste błogosławieństwa (1 zakładka od doku) W Mszale używane są także, nazwane przez nas umownie, tasiemki. Jest ich przeważnie 6, lecz nie wszystkie są używane jednocześnie. Przede wszystkim tasiemki służą do zaznaczenia tych tekstów, które są "ruchome" i często mogą być zmieniane. Takim tekstem ruchomym jest formularz Mszy Świętej, zawierający teksty odmawiane przez kapłana, przypisane do tajemnicy dnia. Formularz zawiera przede wszystkim teksty: Kolekty, Modlitwy nad darami, Modlitwy po Komunii. Teksty te są konieczne do sprawowania każdej Mszy Świętej. Formularz Mszy Świętej zawiera jeszcze: Antyfonę na Wejście, Antyfonę na Komunię (używane podczas Mszy św. bez śpiewu), czasem informację o Prefacji, o odmawianiu Chwała i Credo, krótki rys historyczny życia Świętego (Msze o Świętych), krótką historię powstania święta lub uroczystości oraz myśl teologiczną. 5

Źródło: bielawa.archidiecezja.wroc.pl 4. Zadania ceremoniarza (podczas mszy pontyfikalnej) przed procesją wejścia: nałożenie mitry przed Mszą św. (po zasypaniu kadzidła): podanie do lewej ręki pastorału przed ucałowaniem ołtarza: odebranie insygniów na czytania: podanie mitry przed Ewangelią (po zasypaniu kadzidła i błogosławieństwie czytającego): odebranie mitry po słowach Słowa Ewangelii według... : podanie pastorału przed homilią: podanie mitry (gdy biskup nie głosi homilii, oddaje pastorał) po kazaniu: odebranie insygniów jeśli jest procesja z darami, biskup odbiera dary w mitrze przed prefacją: zdjęcie piuski po Komunii i puryfikacji: podanie piuski biskup może również chcieć mitrę na koniec (pożegnanie, życzenia itp.) przed błogosławieństwem: podanie mitry; przed znakiem krzyża podanie pastorału po Eucharystii: odebranie insygniów i przekazanie ich sekretarzowi biskupa 5. Części Mszy Świętej Źródło: ddl.org.pl I Obrzędy wstępne: 1) Procesja wejścia 2) Pozdrowienie ołtarza 3) Znak krzyża i pozdrowienie ludu 4) Wprowadzenie do liturgii dnia 5) Akt pokuty zakończony absolucją Spowiedź powszechna ( Spowiadam się Bogu Wszechmogącemu ) Dialog ( Zmiłuj się nad nami Panie ) Tropy ( Panie, który ) Aspersja (stosowana w niedziele i w Okresie Wielkanocnym) 6) Kyrie Panie, zmiłuj się 7) Gloria Chwała na wysokości Bogu (niedziele poza Adwentem i Wielkim Postem a także uroczystości i święta) 8) Kolekta zakończona konkluzją trynitarną II Liturgia Słowa: 1) I czytanie 2) Psalm 3) II czytanie 4) Sekwencja do Ducha Św. (Wielkanoc, Zesłanie Ducha Św.) opcjonalnie 5) Aklamacja Alleluja lub Chwała Tobie Słowo Boże/Królu wieków 6

(Wielki Post) 6) Ewangelia 7) Homilia/kazanie 8) Credo (niedziele i uroczystości) 9) Modlitwa powszechna obejmująca następujące intencje: W potrzebach Kościoła Za rządzących państwami i o zbawienie całego świata Za ludzi doświadczonych różnymi trudnościami Za miejscową wspólnotę III Liturgia Eucharystyczna: 1) Przygotowanie darów 2) Modlitwa nad darami zakończona konkluzją krótszą 3) Modlitwa eucharystyczna dziękczynienie + uświęcenie a) Dialog przed prefacją b) Prefacja dziękczynienie c) Aklamacja Sanctus złączenie z mocami niebios d) Postsanctus ( Zaprawdę święty jesteś Boże ) ze wspomnieniem tajemnicy dnia e) Epikleza ( Uświęć te dary ) błaganie o zesłanie Ducha św. na dary chleba i wina f) Opowiadanie o ustanowieniu i konsekracja g) Aklamacja po przeistoczeniu Tajemnica Wiary Oto wielka tajemnica wiary Wielka jest tajemnica naszej wiary Uwielbiajmy tajemnicę wiary h) Anamneza (od gr. anamnesis - uobecnienie) sprawowanie pamiątki samego Chrystusa i) Modlitwa ofiarnicza i modlitwy wstawiennicze zjednoczenie z całym Kościołem j) Doksologia końcowa uwielbienie Boga 4) Obrzędy Komunii Świętej: a) Modlitwa Pańska b) Embolizm ( Wybaw nas Panie ) błaganie o uwolnienie od zła c) Znak pokoju d) Łamanie chleba i zmieszanie postaci zjednoczenie Ciała i Krwi w dziele zbawienia e) Komunia Święta f) Modlitwa po Komunii Świętej zakończona konkluzją krótszą IV Obrzędy zakończenia: 1) Ogłoszenia 2) Kapłańskie pozdrowienie i błogosławieństwo 3) Rozesłanie 4) Ucałowanie ołtarza 5) Procesja wyjścia 7

6. Naczynia i szaty liturgiczne Naczynia liturgiczne: a) Ampułki - szklane albo metalowe, w kształcie małych dzbanuszków. Podaje się w nich wino i wodę podczas Eucharystii. b)kielich: (gr. poterion, łac. calix) - najważniejsze naczynie liturgiczne, do którego wlewa się wino. W typowym kielichu wyróżnia się 3 podstawowe części: stopa, tron, czara. Symbolika kielicha: jest to znak Nowego Przymierza oraz gotowości przyjęcia i wypełnienia woli Ojca do końca (Ogrójec); (Łk 22, 42). Bieliznę kielichową stanowią: puryfikaterz, palka i korporał. c)patena (gr. patene- miska, półmisek). Istnieje również inna interpretacja nazwy, która pochodzi od pati, patein- cierpieć. Jest naczyniem na hostię. Patenę i kielich (przede wszystkim te, które zawierają dary eucharystyczne) stawia się na korpolale. Puszki i inne pateny zawierające komunikanty, a nie zostały przyniesione w darach można ustawić obok korporału lub jeśli jest możliwość należy rozłożyć więcej koroporałów. d) Puszka - zwana także cyborium (cibus- pokarm) służy do przechowywania Hostii do Komuni św. chorych i adoracji Najświętszego Sakramentu. e) Monstrancja - służy do uroczystego wystawienia, publicznej adoracji i błogosławieństwa (warto powiedzieć, że po nim powinno wykonać znak krzyża, bo nie wszyscy o tym wiedzą). Monstrancja pojawiła się dopiero w drugim tysiącleciu chrześcijaństwa, a miało to związek z rozwojem kultu Eucharystii. f) Melchizedek - otwierany uchwyt w kształcie księżyca do przetrzymywania Hostii w kustodii i monstrancji. g) Kustodia - naczynie, w którym przechowuję się Hostię przeznaczoną do wystawienia w monstrancji. h) Vasculum - małe naczynie zaopatrzone w przykrywkę, stojące obok tabernakulum, a służące do obmycia rąk kapłana z drobinek Hostii i) Lawaterz - naczynie z wodą służącą do obmycia rąk kapłana podczas Eucharystii. j) Trybularz (kadzielnica) - metalowe naczynie umocowane na łańcuszkach, zamykane perforowaną pokrywką w którym spala się kadzidło. Używane podczas wystawień Najświętszego Sakramentu i uroczystych Mszy Świętych. k) Łódka - naczynie w kształcie łódki, przeznaczone do przechowywania kadzidła. Powinna być w nim również łyżeczka do sypania kadzidła do trybularza. Używana razem z trybularzem. l) Kociołek - naczynie z uchwytem przeznaczone na wodę święconą używaną do poświęceń i aspersji. Razem z kociołkiem używa się kropidła. Szaty liturgiczne: a) Humerał - nawiązuje do chusty, którą zakłada się pod szyję. Nazywano go strażnikiem głosu, ponieważ zakładano go w celu okrycia szyi w zimnych i wilgotnych kościołach. W zimie chroniła ona przed chłodem, w lecie zaś przed potem. Początkowo biskup, kapłan, diakon wkładali go na albę, z czasem pod albę. OWMR 298 mówi o humerale: Jeśli alba nie osłania dokładnie zwykłego stroju koło szyi, przed włożeniem alby należy nałożyć humerał. b) Alba - najstarsza szata liturgiczna. Wywodzi się od rzymskiej tuniki. Dała ona początek sutannie. Albę zwykle przepasuje się paskiem (cingulum), co w symbolice oznacza powściągliwość i czystość. 8

Biorąc pod uwagę symbolikę białej szaty, przypominającą chrzest i czystość duszy, a także fakt, że nosimy ją podczas sprawowania najświętszych tajemnic, należy dbać o to, aby alba była zawsze białą szatą, a nie ciemną od brudu lub pomiętą. Przechowujemy ją w odpowiednim miejscu, starannie składając lub na wieszakach. c)komża- powstała ze skrócenia alby, ponieważ jej wkładanie na grube odzienie było uciążliwe. Obecne prawo liturgiczne mówi, że albę można zastąpić komżą, ale nie wtedy, gdy wkłada się ornat lub dalmatykę lub, gdy zamiast ornatu czy dalmatyki używa się samej stuły. Ma ona podobną symbolikę do alby. d) Ornat (łac. ornare- ozdabiać) - Jest symbolem ciężaru służby Bożej. Obecnie wraca się do ornatu obszernego, bez przesadnych ozdób. Ponieważ ornat wkłada się na wszystkie poprzednio włożone szaty, dlatego w obrzędach święceń uchodził zawsze za symbol miłości pokrywającej grzechy (1 P 4,8). e) Dalmatyka - Wcześniej ubierał ją biskup, dopiero papież Sylwester IV w. przyznał ją diakonom. Nosili oni białe dalmatyki. Podkreślała ona związek z biskupem Rzymu. W XI w. przyznano ją jako powszechną szatę diakońską w Kościele. Dalmatyka jest szatą wasalną diakona, który wkłada ją na albę i stułę; gdy dalmatyki brak lub gdy obrzędy są mniej uroczyste, diakon może jej nie wkładać (OWMR 338). Modlitwa kościelna przedstawia ją jako szatę radości i symbol nadprzyrodzonej sprawiedliwości f) Stuła - jest długą, szeroką wstęgą, lekko rozszerzoną na obu końcach, uszytą z tej samej tkaniny, co ornat. Biskup i kapłan noszą stulę zawieszoną na szyi i zwisającą swobodnie obu końcami z przodu. Diakon natomiast zakłada stułę na sposób szarfy z lewego ramienia ukośnie do prawego boku. W starożytności była oznaką urzędu i godności. W liturgii symbolizuje władzę i godność urzędu kapłańskiego. Elementy stroju biskupa: a) Pastorał - ukazuje biskupa jako pasterza powierzonej mu owczarni b ) Mitra - Nawiązuje do nakrycia głowy arcykapłanów Starego Testamentu. c) Pierścień - znak zaślubin z diecezją, wcześniej służył jako pieczęć. d) Piuska - symboliczne nakrycie głowy. Jest ona zdejmowana na czas Liturgii Eucharystycznej. e) Pektorał - Krzyż noszony na piersiach, wcześniej noszono w nim relikwie. Kolory szat liturgicznych (dni i okresy, kiedy kolorów się używa - OWMR 346). Kolor biały kolor światła, radości i niewinności, a nade wszystko chwały uwielbionego Chrystusa. Można nim zastąpić wszystkie inne kolory. Kolor czerwony kolor ognia i krwi, ale również miłości. Kolor ten oznacza również godność królewską. Kolor zielony Zauważony w Księdze Syracha (40, 22): Wdzięk i piękność pociągają oko, a nad jedno i drugie zieleń zasiewów. Jest to kolor nadziei, zasiewy symbolizują plon. Kolor fioletowy wyraża pokutę, powagę, umartwienie i oczekiwanie przeniknięte nadzieją. Kolor czarny kolor nocy, wyniszczenia, grzechu, śmierci. Kolor różowy jako rozjaśniony fiolet symbolizuje radość w okresie pokuty i oczekiwania. Kolor złoty Kolor, którym można zastąpić inne, gdy zachodzi taka potrzeba. Odmiana koloru białego, bardziej uroczysta. Kolor niebieski nie jest to kolor stricte liturgiczny, ale jest kojarzony z Maryją. Zazwyczaj jest łączony z kolorem białym. 9