OGÓLNE WPROWADZENIE DO MSZAŁU RZYMSKIEGO MSZA ŚWIĘTA
Ogólne wprowadzenie do Mszału Rzymskiego Dokument zawierający zbiór podstawowych norm regulujących sposoby odprawiania Mszy Świętej w Kościele rzymskokatolickim. Przedstawia zarówno zarys liturgii, jak i zasady dotyczące przygotowywania wnętrza kościoła oraz strojów liturgicznych. Dekretem prymasa Polski z 12 grudnia 2003 roku przekazano do druku przekład polski nowego "Ogólnego wprowadzenia do Mszału Rzymskiego". Przekład ten, przyjęty przez Konferencję Episkopatu Polski, został potwierdzony przez Kongregację Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów Dekretem z dnia 6 listopada 2003 r. Przepisy zawarte w tym Wprowadzeniu w Polsce weszły w życie od Środy Popielcowej 25 lutego 2004 roku.
STRUKTURA MSZY ŚWIĘTEJ ORAZ JEJ ELEMENTY I CZĘŚCI Msza święta składa się z dwóch części: Liturgii Słowa Liturgii Eucharystycznej ściśle ze sobą połączonych, tworzących razem jeden akt kultu. Pozostałe obrzędy rozpoczynają i kończą liturgię Mszy św..
DOKŁADNIEJSZY PODZIAŁ Obrzędy wstępne: Wejście z towarzyszącym śpiewem Pozdrowienie wiernych Słowo wprowadzenia Akt pokutny Kyrie eleison Hymn Chwała na wysokości Bogu Kolekta Liturgia Słowa Bożego: Czytania biblijne Psalm Responsoryjny między czytaniami Śpiew Alleluja Ewangelia Homilia Wyznanie wiary Modlitwa powszechna Liturgia Eucharystyczna: Przygotowanie darów ofiarnych Modlitwa Eucharystyczna Obrzędy komunijne Obrzędy końcowe: Ogłoszenia duszpasterskie Pozdrowienie wiernych i błogosławieństwo Rozesłanie
Obrzędy wstępne Śpiew na wejście - inaczej introit - śpiew rozpoczynający liturgię mszy św. w Kościele katolickim. rozpoczyna liturgię Mszy św. pogłębia jedność zgromadzonych. Liturgię zatem rozpoczyna całe zgromadzenie lub jego przedstawiciele (schola, kantorzy, chór) wprowadza w myśl okresu liturgicznego, lub obchodu dnia. towarzyszy procesji kapłana i asysty W procesji wejścia można nieść kadzidło, krzyż, świece oraz Ewangeliarz. Niosący Ewangeliarz poprzedza celebransa lub koncelebransów (zob. OWMR 120 i 172). Nie niesie się innych ksiąg ani przedmiotów. Jeśli w tabernakulum znajduje się Najświętszy Sakrament, wszyscy po dojściu do ołtarza przyklękają, z wyjątkiem niosących znaki przypominające o obecności Pana. Niosący krzyż, trybularz, łódkę, świece i Ewangeliarz, po dojściu do ołtarza czynią skłon głową, następnie kładą niesione przedmioty na wyznaczonym miejscu i odchodzą na bok.
Obrzędy wstępne Gdy lud się zgromadzi, kapłan i usługujący, ubrani w szaty liturgiczne, udają się do ołtarza w następującym porządku: 1. ministrant z dymiącą kadzielnicą, jeśli się stosuje okadzenia; 2. ministranci niosący zapalone świece, a pomiędzy nimi akolita albo inny ministrant z krzyżem; 3. inni ministranci i lektorzy; 4. lektor, który może nieść nieco uniesiony ku górze Ewangeliarz, nie zaś lekcjonarz; 5. kapłan celebrujący. Jeśli używa się kadzidła, kapłan przed wyruszeniem procesji nakłada kadzidło do kadzielnicy i błogosławi w milczeniu znakiem krzyża.
Obrzędy wstępne Pozdrowienie ołtarza - oddanie czci ołtarzowi, stanowiącemu symbol Chrystusa, przez kapłana, jako reprezentanta ludu. Tak o oddaniu czci ołtarzowi mówi Ogólne Wprowadzenie do Mszału Rzymskiego: "Po przyjściu do prezbiterium kapłan, diakon i usługujący oddają cześć ołtarzowi przez głęboki ukłon. Na znak czci kapłan oraz diakon całują ołtarz; kapłan okadza krzyż i ołtarz."
Obrzędy wstępne Znak krzyża i pozdrowienie ludu - następują, gdy skończy się śpiew na wejście. Wtedy "kapłan i całe zgromadzenie czynią znak krzyża. Następnie kapłan przez pozdrowienie oznajmia wspólnocie obecność Pana. Przez to pozdrowienie i odpowiedź ludu ukazuje się misterium zgromadzonego Kościoła". Kapłan wraz z całym zgromadzeniem, przez wspólny znak krzyża wyznają, że zbawienia oczekują od krzyża Chrystusowego. Tym znakiem wiary rozpoczyna się każdą czynność liturgiczną, lecz na początku Mszy św. ma on specjalną wymowę, bo jest Ofiarą krzyża. Zgodnie ze starym zwyczajem, według którego osoba wyżej postawiona w hierarchii społecznej pozdrawia pierwsza, kapłan pozdrawia wiernych, posługując się jedną z formuł zamieszczonych w tym celu w Mszale Rzymskim.
Obrzędy wstępne Akt pokuty - jest ważną częścią obrzędów wstępnych Mszy świętej. Składa się ona z czterech ważnych elementów wezwania kapłana, chwili ciszy, formuły wyznania grzechów oraz absolucji, a więc prośby kierowanej przez kapłana w imieniu całej zgromadzonej wspólnoty o przebaczenie wyznanych grzechów. W dniu Pańskim, zwłaszcza w Okresie Wielkanocnym, zamiast zwykłego aktu pokuty może się odbyć błogosławieństwo wody i pokropienie nią wiernych na pamiątkę chrztu. niektórych okolicznościach akt pokuty zastępowany jest przez inne obrzędy - np. posypanie głów popiołem w środę popielcową lub procesję (która ma miejsce przed rozpoczęciem liturgii, jak na przykład w czasie Mszy rezurekcyjnej). Akt pokuty pomija się także, gdy na Mszy udzielany jest sakrament chrztu lub małżeństwa.
Obrzędy wstępne Panie, zmiłuj się nad nami - Po akcie pokuty rozpoczyna się zawsze aklamacja Kyrie eleison, chyba że występowała już w akcie pokuty. Ponieważ jest to śpiew, w którym wierni oddają cześć Panu i błagają o Jego miłosierdzie, z zasady wykonują go wszyscy, to znaczy bierze w nim udział lud oraz schola albo kantor. Każde wezwanie powtarza się zwykle dwa razy. Chwała na wysokości - to starochrześcijański i czcigodny hymn, w którym Kościół zgromadzony w Duchu Świętym uwielbia oraz błaga Boga Ojca i Baranka. Hymnu tego nie można zastępować innym tekstem. Rozpoczyna go kapłan albo zależnie od okoliczności kantor lub schola, śpiewają go zaś wszyscy razem albo lud na przemian ze scholą. Jeśli się go nie śpiewa, winni go recytować wszyscy razem. Śpiewa się lub recytuje hymn w niedziele poza okresem Adwentu i Wielkiego Postu, a także w uroczystości i święta oraz podczas szczególnie uroczystych celebracji. Kolekta - Następnie kapłan wzywa lud do modlitwy; wszyscy razem z kapłanem zachowują chwilę milczenia, aby sobie uświadomić, że stoją w obliczu Boga i wyrazić w sercu swoje prośby. Wtedy kapłan wygłasza orację, którą zwykło się nazywać kolektą i w której wyraża się charakter celebracji. Lud, przyłączając się do modlitwy, przez aklamację Amen uznaje modlitwę za swoją.
Liturgia Słowa Liturgię słowa należy sprawować tak, aby sprzyjała medytacji. Dlatego trzeba unikać jakiegokolwiek pośpiechu, który utrudniałby skupienie. Stosowne są w niej także odpowiednie do poziomu zgromadzenia krótkie chwile milczenia, w których wierni pod wpływem Ducha Świętego mogliby przyjąć słowo sercem i przygotować na nie odpowiedź przez modlitwę. Te chwile ciszy można z pożytkiem zachować np. przed samym rozpoczęciem Liturgii słowa, po pierwszym i drugim czytaniu oraz po homilii" (OWMR 56).
Liturgia Słowa Czytania - wykonywanie czytań poprzedzających Ewangelię nie należy do celebransa, lecz do usługujących. Wspólnota powinna przygotowywać do tej funkcji zarówno mężczyzn, jak i kobiety. Psalm responsoryjny, który następuje po pierwszym czytaniu, powinien być śpiewany cały lub przynajmniej jego refren. Psałterzysta, czyli kantor psalmu, stojąc na ambonie wykonuje wersety psalmu, podczas gdy całe zgromadzenie siedzi i słucha oraz uczestniczy w śpiewie poprzez refren. Psalm może wykonywać mężczyzna lub kobieta. Jest to proklamacja słowa Bożego - co czyni jedna osoba, więc nie należy tego śpiewu powierzać scholi ani chórowi. Czytań ani psalmu responsoryjnego, w których zawiera się słowo Boże, nie wolno zastępować innymi tekstami, nie biblijnymi" (OWMR 57). Aklamacja przed Ewangelią stanowi samodzielny obrzęd, przez który zgromadzenie przyjmuje i pozdrawia Pana mającego doń przemawiać oraz śpiewem wyznaje wiarę" (OWMR 62). Nie jest ona głoszeniem słowa Bożego do zgromadzonych wiernych, lecz radosnym śpiewem wspólnoty skierowanym do Chrystusa. Powinna, więc wykonywać ją schola lub organista włączając w śpiew całe zgromadzenie. Jeśli nie śpiewa się Alleluja lub wersetu przed Ewangelią, można je opuścić" (OWMR 63 c). Po odśpiewaniu aklamacji uczestnicy zwracają się w stronę ambony, okazując szczególną cześć dla Ewangelii Chrystusa" (OWMR 133). Gdy kapłan czyni znak krzyża na czole, ustach i piersiach mówiąc: Słowa Ewangelii według świętego N., wszyscy zgromadzeni czynią podobnie. Wykonują potrójny znak krzyża wyraża ongotowość do rozumienia, głoszenia i realizowania w życiu Słowa Bożego, a następnie wypowiadają aklamację: Chwała Tobie, Panie (OWMR 134).
Liturgia Słowa W czasie Alleluja kapłan nakłada kadzidło i błogosławi, jeśli się stosuje okadzenia. Po czym pochylony przed ołtarzem i mając ręce złożone, mówi cicho: Wszechmogący Boże, oczyść serce. Potem bierze Ewangeliarz, jeśli jest złożony na ołtarzu, i poprzedzany przez świeckich ministrantów, którzy mogą nieść kadzidło i świece, udaje się na ambonę, niosąc Ewangeliarz nieco uniesiony ku górze. Uczestnicy zwracają się w stronę ambony, okazując szczególną cześć dla Ewangelii Chrystusa.
Liturgia Słowa Ewangelia - proklamacja Ewangelii stanowi szczyt liturgii słowa. Sama liturgia poucza nas, że należy je otaczać najwyższym szacunkiem, wyróżnia bowiem Ewangelię spośród innych czytań specjalnymi oznakami czci. Szafarz upoważniony do jej głoszenia przygotowuje się do tej czynności przez błogosławieństwo lub modlitwę. Wierni przez aklamacje wyznają wiarę, że Chrystus jest w słowach Ewangelii obecny i przemawia, oraz słuchają czytania w postawie stojącej; Ewangeliarz jest też przedmiotem szczególnych oznak czci.
Liturgia Słowa Homilia, będąca częścią liturgii, jest bardzo zalecana : stanowi bowiem pokarm konieczny dla podtrzymania chrześcijańskiego życia. Winna być wyjaśnieniem jakiegoś aspektu czytań Pisma świętego albo innego tekstu spośród stałych lub zmiennych części Mszy danego dnia, z uwzględnieniem zarówno obchodzonego misterium, jak i szczególnych potrzeb słuchaczy. Wyznanie wiary, zmierza do tego, aby cały lud zgromadzony dał odpowiedź na słowo Boże zwiastowane w czytaniach Pisma świętego i wyjaśnione w homilii oraz przez wypowiedzenie reguły wiary według formuły zatwierdzonej do użytku liturgicznego przypomniał sobie i uczcił wielkie misteria wiary przed rozpoczęciem ich celebracji w Eucharystii. Modlitwa powszechna, czyli modlitwa wiernych - lud w pewien sposób odpowiada na słowo Boże przyjęte z wiarą i wykonując swą wynikającą z chrztu funkcję kapłańską, zanosi do Boga błagania za zbawienie wszystkich. Wypada, aby ta modlitwa była zanoszona z zasady we Mszach świętych sprawowanych z udziałem ludu, by zanoszono błagania za święty Kościół, za tych, którzy sprawują nad nami rządy, za ludzi znajdujących się w różnych potrzebach, a także za wszystkich ludzi i o zbawienie całego świata. Modlitwa powszechna obejmuje zazwyczaj następujące intencje: a) w potrzebach Kościoła, b) za rządzących państwami i o zbawienie całego świata, c) za ludzi doświadczonych różnymi trudnościami, d) za miejscową wspólnotę.
Liturgia Eucharystyczna Przygotowanie darów Po zakończeniu modlitwy powszechnej wszyscy siadają i rozpoczyna się śpiew na przygotowanie darów. Akolita albo inny świecki ministrant umieszcza na ołtarzu korporał, puryfikaterz, kielich, palkę i mszał" (OWMR 139). Po przygotowaniu ołtarza przynoszone są dary chleba i wina. Zaleca się, aby te owoce ziemi i pracy człowieka, wyrażające ludzką ofiarę składaną Bogu, były przynoszone w sposób uroczysty, w procesji. Można także przynosić dary na potrzeby ubogich lub kościoła. W czasie całego obrzędu przygotowania darów wierni pozostają w pozycji siedzącej. Następnie, jeżeli stosuje się okadzenia, kapłan nakłada i w milczeniu błogosławi kadzidło, po czym okadza dary ofiarne, krzyż i ołtarz. Ministrant, stojąc z boku ołtarza, okadza kapłana (WSZYSCY WSTAJĄ!), a następnie lud.
Liturgia Eucharystyczna Modlitwa nad darami. Jest to prośba i modlitwa aby Bóg wysłuchał próśb Kościoła. Odmawiana jest przez katolików podczas Mszy świętej zaraz po Lavabo. Wpierw kapłan mówi: "Módlcie się, aby moją i Waszą ofiarę przyjął Bóg, Ojciec Wszechmogący". Odpowiedź zgromadzenia jest formą błogosławieństwa, które wierni wypowiadają nad kapłanem: Niech Pan przyjmie Ofiarę z rąk twoich na cześć i chwałę Swojego Imienia, a także na pożytek nasz i całego Kościoła świętego. Następnie kapłan odmawia modlitwę (różniącą się w zależności od okresu liturgicznego), która pokazuje duchowy sens przygotowania darów. Jest ona podsumowaniem i zarazem pomostem do modlitwy eucharystycznej. Modlitwa eucharystyczna jest centralnym elementem Mszy św.; stanowiąc część liturgii eucharystycznej. Następuje po przygotowaniu darów ofiarnych, a poprzedza obrzędy komunijne. Podczas modlitwy eucharystycznej przygotowane dary ofiarne są konsekrowane i składane w ofierze. Elementy modlitwy eucharystycznej Prefacja Dialog przed prefacją Prefacja Sanctus Konsekracja Postsanctus Wspomnienie tajemnicy dnia Epikleza Konsekracja Aklamacja po przeistoczeniu Anamneza Doksologia Modlitwa ofiarnicza Epikleza komunijna Modlitwy wstawiennicze za Kościół, za żyjących i zmarłych Doksologia końcowa
Porządek Obrzędów Komunii: Wprowadzenie do Modlitwy Pańskiej Modlitwa Pańska Ojcze Nasz - mówi się lub śpiewa Embolizm - wezwanie do Boga o pokój i zbawienie, mówione lub śpiewane Obrzęd pokoju - modlitwa kapłana o pokój i zjednoczenie Kościoła, również mówiona lub śpiewana. Po niej następuje wzajemne przekazanie pokoju Obrzęd łamania Chleba (zmieszania Postaci) - kapłan łamie konsekrowaną Hostię na pół. Z jednej z części odłamuje mały kawałek, który następnie umieszcza w kielichu. Obu tym czynnościom towarzyszą odpowiednie modlitwy. Podczas łamania chleba śpiewane jest Baranku Boży. Ukazanie Ciała Chrystusa - kapłan ukazuje klęczącym wiernym Ciało Pańskie, następnie spożywa je razem z Krwią Pańską Komunia św. - gdy kapłan spożyje Ciało i Krew, wtedy komunię przyjmują wszyscy obecni w prezbiterium, następnie pozostała służba liturgiczna, później wierni Puryfikacja - po rozdaniu Komunii wiernym, kapłan lub diakon zanosi pozostały Najświętszy Sakrament do tabernakulum. W tym samym czasie na ołtarzu oczyszcza się wszystkie naczynia i odnosi na kredens. Uwielbienie po Komunii - kapłan razem z wiernymi modlą się przez pewien czas po zakończeniu rozdawania Komunii Modlitwa po Komunii - krótkie wezwanie dziękczynne za otrzymane Ciało Pańskie. Liturgia Eucharystyczna Obrzędy komunijne to część mszy św. będąca częścią Liturgii Eucharystycznej.
Obrzędy końcowe Po modlitwie po Komunii można podać ludowi krótkie ogłoszenia, jeśli są przewidziane. Następnie kapłan rozkłada ręce i pozdrawia lud słowami: Pan z wami, lud zaś odpowida: I z duchem twoim. Kapłan ponownie składa ręce, a następnie lewą rękę kładzie na piersiach, prawą zaś unosi ku górze i dodaje: Niech was błogosławi Bóg wszechmogący i czyniąc nad ludem znak krzyża, wypowiada słowa: Ojciec i Syn, i Duch Święty. Wszyscy odpowiada-ją: Amen. W niektóre dni i w pewnych okolicznościach tę formułę błogosławieństwa zgodnie z przepisami poprzedza modlitwa nad ludem lub inna formuła bardziej uroczysta. Biskup błogosławi lud odpowiednią formułą, czyniąc trzykrotnie znak krzyża nad ludem. Bezpośrednio po błogosławieństwie kapłan, mając ręce złożone, dodaje: Idźcie w pokoju Chrystusa; wszyscy odpowiadają: Bogu niech będą dzięki. Wtedy kapłan na znak czci całuje ołtarz. Potem razem z usługującymi świeckimi składa głęboki ukłon i wraz z nimi odchodzi.