Kwatera Główna DruŜyn Strzeleckich Strzelec Materiał szkoleniowy nr 01/2005 BROŃ I AMUNICJA Klasyfikacja i budowa broni i amunicji strzeleckiej 1
I. Pojęcie broni strzeleckiej Broń strzelecka to kaŝda lufowa broń palna kalibru mniejszego niŝ 20 mm, a takŝe indywidualne środki wyspecjalizowane (np.: granatniki przeciwpancerne, strzelby, pistolety sygnałowe), które mimo większego kalibru nie są, ze względów taktycznych i organizacyjnych zaliczane do broni artyleryjskiej. Broń strzelecka to obecnie najpopularniejszy rodzaj broni na świecie. Jest ona podstawowym środkiem walki kaŝdego strzelca. II. Klasyfikacja 1) wg obsługi; Według liczby obsługi broń dzieli się na indywidualną, obsługiwaną zwykle przez jednego strzelca (np. pistolety, rewolwery, karabiny i karabinki, niektóre RKM-y oraz granatniki), oraz na zespołową, tj. obsługiwaną przez zespół strzelców w składzie od dwóch do kilku ludzi, obejmującą karabiny maszynowe, UKM-y, granatniki oraz kaŝdą inną broń strzelecką, do uŝycia której potrzebnych jest co najmniej dwóch strzelców. 2) wg przeznaczenia: Według przeznaczenia broń palna dzieli się na broń podstawową (obejmującą wszelkiego rodzaju etatową broń strzelecką, np. pistolety, rewolwery, karabinki, karabiny, karabiny maszynowe), broń wyspecjalizowaną (obejmującą środki ogniowe specjalnego przeznaczenia, takie jak karabiny wyborowe, strzelby, granatniki, granatniki przeciwpancerne, pistolety sygnałowe, itd.), oraz na broń niebojową, czyli wszelkiego rodzaju prototypy, egzemplarze badawcze, itd. 3) wg cech taktyczno - konstrukcyjnych: RóŜne rodzaje broni posiadają pewien zespół cech taktyczno - konstrukcyjnych pozwalających na wyodrębnienie spośród rodzajów broni pewnych grup o podobnych cechach, oraz klasyfikację kaŝdego rodzaju broni a) pistolety broń przeznaczona do samoobrony i zwalczania siły Ŝywej na bliskim dystansie (do ok. 50 m). Pistolety strzelają przewaŝnie amunicją pistoletową, wyjątkowo amunicją rewolwerową (np. IMI Desert Eagle) lub pośrednią (np. AMT Automag III). Większość pistoletów działa na zasadzie krótkiego odrzutu lufy, rzadziej odrzutu zamka lub odprowadzania gazów. Obecnie pistolety to broń samopowtarzalna. Pistolety obecnie zasilane są przede wszystkim z dostawnych magazynków pudełkowych o pojemności od 6 do nawet 20 nabojów. Sporadycznie stosowane są w oddziałach specjalnych pistolety nieautomatyczne, jednostrzałowe lub wielolufowe (np. specjalne pistolety szpiegowskie lub płetwonurków). Pistolet to broń uzupełniająca, trzymana przy strzale jedną lub dwiema rękami, cechująca się poręcznością i niewielkimi wymiarami. 9 mm pistolet Beretta 92 F (M-9) 2
b) rewolwery słuŝą do tego samego celu co pistolety. RóŜnica polega na budowie rewolwer zamiast magazynka posiada bęben umieszczony w linii osi lufy o pojemności od 5 do 8 nabojów. Rewolwer strzela amunicją rewolwerową, lub sporadycznie pistoletową. Cechą konstrukcyjną rewolwerów jest brak bezpieczników nastawnych, skutkiem czego broń jest stale gotowa do natychmiastowego oddania strzału. Rewolwer jest juŝ rzadkością w uzbrojeniu armii, występuje jako broń oddziałów tyłowych, policyjnych, oraz specjalnych. Jest to broń nieautomatyczna powtarzalna o mechanizmie spustowym pojedynczego (rzadko) lub podwójnego działania. 9 mm (.38 Spec.) rewolwer S&W Mod. 10 Military & Police c) pistolety maszynowe (PM) słuŝą do zwalczania siły Ŝywej na dystansie do 200 m. Jest to broń automatyczna samoczynna, rzadziej samopowtarzalna, strzelająca amunicją pistoletową. Z pistoletu maszynowego strzela się uŝywając jednej lub obu rąk. Broń zwykle wyposaŝona jest w kolbę (przewaŝnie składaną) i łoŝe lub chwyt przedni celem umoŝliwienia lepszego złoŝenia się do strzału i łatwiejsze panowanie nad bronią przy ogniu ciągłym. Pistolet maszynowy zwykle posiada przełącznik rodzaju ognia, umoŝliwiający prowadzenie ostrzału ogniem ciągłym (seriami) lub pojedynczym. Broń tą cechują niewielkie rozmiary, mała masa własna oraz poręczność. Pistolety maszynowe działają przewaŝnie zasadzie wykorzystania odrzutu zamka swobodnego, sporadycznie krótki odrzut lufy. Pistolety maszynowe (w skrócie PM) pozostają w wyposaŝeniu sił specjalnych, oddziałów tyłowych oraz policyjnych, jako tzw. broń ochrony osobistej (PDW) są przydzielane załogom pojazdów oraz lotnikom. 3
11,43 mm pistolet maszynowy M-3 Grease Gun d) karabinki (Kbk) słuŝą do zwalczania siły Ŝywej na dystansie do 600 metrów. Karabinki to broń samoczynna lub samopowtarzalna strzelająca amunicją pośrednią. Broń tą cechują niewielkie rozmiary i masa, oraz umiarkowany odrzut, co predysponuje ją do etatowego uzbrojenia strzelców. Spotyka się równieŝ karabinki zbudowane w układzie bez kolby właściwej, (tzw. bull-pup) dzięki czemu przy stosunkowo długiej lufie udaje się zachować niewielkie rozmiary broni i jej zwartą konstrukcję. Ze względu na przeznaczenie taktyczne oraz budowę dzielimy karabinki na: - wersje skrócone (tzw. subkarabinki), posiadające skróconą lufę o dł. PoniŜej 350 mm i wyposaŝone w składaną kolbę, o wymiarach pistoletów maszynowych, na wyposaŝeniu jednostek specjalnych oraz strzelców którzy z racji swej funkcji nie posiadają standardowej broni, np. dowódców, radiotelegrafistów lub załóg pojazdów. - karabinki standardowe, z lufą dł. 350 mm i więcej. Etatowe uzbrojenie strzelców piechoty - karabinki maszynowe, z szybkowymienną lufą o powiększonej objętości cieplnej, długości powyŝej 350 mm, przystosowane do zasilania z magazynków o większej pojemności lub zasilania taśmowego, wyposaŝone w dwójnóg lub nawet trójnóg, o powiększonym zasięgu celnego ognia, przystosowane do strzelania z większą intensywnością. Stanowią wyposaŝenie sekcji wsparcia ogniowego druŝyny piechoty. - karabinki wyborowe przewaŝnie przebudowane wyselekcjonowane egzemplarze zwykłych karabinków, wyposaŝane później w precyzyjne lufy, szyny do montaŝu celowników optycznych, regulowane urządzenia spustowe oraz specjalne, ergonomiczne kolby i łoŝa. SłuŜą do zwalczania siły Ŝywej na dystansach do ok. 1000 m, i przewaŝnie są pozbawione moŝliwości strzelania seriami. Stanowią wyposaŝenie strzelców wyborowych. Karabinki posiadają zwykle przełącznik rodzaju ognia, umoŝliwiający strzelanie seriami lub ogniem pojedynczym. Większość karabinków zasilana jest z magazynka dostawnego, niektóre tylko są zasilane z łódki (SKS i pochodne). KbK działają 4
na zasadzie odprowadzania gazów prochowych (przewaŝnie). e) karabiny (Kb) słuŝą do zwalczania przeciwnika na dystansie do 1000 metrów, są podobnie jak karabinki podstawową bronią piechoty. Strzelają amunicją karabinową, wykorzystując zasadę odprowadzania gazów prochowych z lufy, bądź odrzut zamka. Broń ta strzela silnym nabojem, cechuje ją większy niŝ u karabinków odrzut i większa masa. Z racji silniejszego naboju karabiny są jednak celniejsze i skuteczniejsze od karabinków, lecz trudności z opanowaniem broni zwłaszcza przy ogniu ciągłym powodują, Ŝe większość armii jako uzbrojenie swej piechoty wybrała karabinki. Karabiny moŝna podzielić podobnie jak karabinki budowane są wersje skrócone, standardowe, wyborowe oraz maszynowe, często w ramach tzw. systemów broni. Karabin w stosunku do karabinka posiada większą masę i rozmiary. 7,62 mm karabin M-14 f) karabiny maszynowe (KM) strzelają amunicją karabinową i są bronią automatyczną samoczynną. Działają na zasadzie odprowadzania gazów lub odrzutu zamka. Sporadycznie stosowany jest odrzut lufy. KM-y są etatowym środkiem wsparcia ogniowego na szczeblu plutonu. Karabiny maszynowe moŝna podzielić pod względem taktyczno technicznym na: - ręczne karabiny maszynowe (RKM), będące zazwyczaj zwykłymi Kb, wyposaŝonymi w dwójnóg, cięŝszą lufę oraz pojemniejszy magazynek, 7,62 mm ręczny karabin maszynowy BAR wz. 1918 - uniwersalne karabiny maszynowe (UKM), występujące na dwójnogu jako lekki karabin maszynowy (LKM), natomiast po zastosowaniu postawy trójnoŝnej jako cięŝki karabin maszynowy (CKM). UKM-y są zazwyczaj przystosowane do zasilania z taśmy i przystosowane do prowadzenia intensywnego ognia seriami na dystans do ok. 1500 m. 5
7,62 mm uniwersalny karabin maszynowy M-60 - wielkokalibrowe karabiny maszynowe (WKM) będące bronią wsparcia montowaną przewaŝnie na pojazdach lub statkach powietrznych, lub występujące jako broń druŝyn wsparcia ogniowego na poziomie kompanii lub batalionu. WKM-y cechują znaczne wymiary oraz masa, oraz uŝycie nabojów wielkokalibrowych (powyŝej 10mm). WKM-y są przystosowane do prowadzenia ognia na dystans do 2000 m, z racji uŝytego naboju nadają się do zwalczania siły Ŝywej, lekko opancerzonych pojazdów, śmigłowców i wolno latających samolotów oraz lekkich fortyfikacji polowych. WKM zazwyczaj występuje na podstawie trójnoŝnej (M-2, FN-MILO, DSzK), lub podstawie kołowej (lawecie) jak np. KPW, oraz jako broń pokładowa czołgów, BWP, oraz śmigłowców g) karabiny snajperskie to broń przystosowana do zwalczania siły Ŝywej i lekko opancerzonych pojazdów na dystansie do 2000 metrów. Jest to broń powtarzalna, nieautomatyczna, lub samopowtarzalna, automatyczna, strzelająca róŝnego rodzaju nabojami, od małokalibrowych po wielkokalibrowe. Karabiny tego typu stanowią wyposaŝenie strzelców wyborowych działających w ugrupowaniach piechoty, bądź snajperów. Karabiny tego typu posiadają cięŝką, precyzyjną lufę, precyzyjne urządzenie spustowe, optyczne przyrządy celownicze, regulowaną kolbę i czasem dwójnóg lub trójnóg. Często broń snajperska jest pozbawiona mechanicznych przyrządów celowniczych. Broń snajperska strzela ogniem pojedynczym, zasilana jest z magazynków wymiennych o róŝnej pojemności, lub z wewnętrznego magazynka ładowanego pojedynczymi nabojami. Niektóra broń snajperska jest jednostrzałowa, tj. nie posiada magazynka (np. Serbu BFG-50). 6
12,7 mm karabin snajperski (dalekiego zasięgu) Barrett M-107 h) granatniki są przeznaczone do zwalczania celów na dystansie nawet 2000 m. Strzelają specjalnymi nabojami zawierającymi granat, lub nabojami z ładunkiem wybuchowym o kalibrze 20-40 mm. Ze względu na stopień automatyzacji wyróŝnia się granatniki nieautomatyczne (jednostrzałowe i powtarzalne) jak i automatyczne (zasilane z magazynków lub taśmy) strzelające ogniem ciągłym. Granatniki automatyczne są bronią kompanii wsparcia lub uzbrojeniem pokładowym pojazdów i śmigłowców, natomiast nieautomatyczne granatniki są w uzbrojeniu piechoty. Mogą występować jako osobna broń (np. M-79) lub być podwieszane pod lufą karabinu (np. M-203, Pallad-D). Broń ta umoŝliwia wystrzeliwanie granatów na znaczne odległości oraz strzelanie do wyŝej połoŝonych okien, przestrzeliwanie ponad ścianami i gzymsami, itd. 40 mm granatnik M-79 i) granatniki przeciwpancerne broń indywidualna lub zespołowa jedno lub wielorazowego uŝytku słuŝąca do zwalczania pojazdów pancernych i fortyfikacji na dystansie do 500 m. W zaleŝności od zastosowanego układu miotającego wyróŝnia się granatniki bezodrzutowe, rakietowe, oraz bezodrzutowo rakietowe. W granatnikach stosuje się pociski zwykłe, podkalibrowe i nadkalibrowe wyposaŝone w głowice przeciwpancerne, burzące, zapalające, termobaryczne, napalmowe, itd. 7
73 mm granatnik przeciwpancerny M-72 LAW j) strzelby to broń wsparcia jedno lub kilkulufowa, z lufami o przewodzie gładkim, ładowana do lufy (z lufami łamanymi), powtarzalna (np. pump action lub lever action), samopowtarzalna, lub nawet samoczynna, przystosowana do zwalczania siły Ŝywej na dystansie do 50 m. Naboje do strzelb przewaŝnie zawierają ładunek śrutowy (tzw. loftka) lub pocisk kulowy (tzw. breneka). Strzelba nadaje się równieŝ ( z racji silnego naboju) do forsowania przeszkód, rozbijania barykad i niszczenia drzwi i innych lekkich przeszkód. k) pistolety sygnałowe błędnie nazywany równieŝ rakietnicą słuŝy do miotania ładunków oświetlających i sygnałowych. Ma jedną lub kilka luf o kalibrze zwykle 26 mm. Jest to broń ładowana bezpośrednio do lufy (po jej złamaniu i odchyleniu tak jak broń myśliwska). 4) Według kalibru moŝna podzielić broń na trzy podgrupy: a) broń małokalibrową strzelającą nabojem o kalibrze do 7 mm, b) broń pełnokalibrową strzelającą nabojem o kalibrze od 7 do 10 mm, c) broń wielkokalibrową strzelającą nabojem o kalibrze od 10 do 20 mm 5) Ze względu na uŝytkowników moŝna podzielić broń na wojskową, policyjną, myśliwską i sportową. 6) Ze względu na automatykę moŝna podzielić broń na: a) Nieautomatyczną w której wszystkie czynności związane z przeładowaniem i oddaniem strzału są wykonywane przez strzelca ręcznie przy wykorzystaniu energii spręŝyn. Broń nieautomatyczna dzieli się na: - powtarzalną (czyli posiadającą magazynek) - jednostrzałową (nie posiadająca magazynka; nabój musi zostać ręcznie wprowadzony do komory nabojowej) b) Półautomatyczną w której część czynności związanych z przeładowaniem jest wykonywana ręcznie, pozostała zaś część przy wykorzystaniu mechaniki broni. Obecnie nie stosuje się w armii broni półautomatycznej. Przykładem półautomatu był rosyjski karabin przeciwpancerny PTRS wz. 1941 c) Automatyczną czyli taką, w której wszelkie czynności związane z przeładowaniem i oddaniem strzału wykonywane są (poza załadowaniem pierwszego naboju z magazynka i naciskaniem na spust) samoczynnie przez mechanizmy broni bez fizycznego udziału strzelca. Z grupy broni automatycznej wyróŝniamy następujące podgrupy: - broń gazodynamiczna która wykorzystuje energię gazów prochowych powstałych w wyniku spalania prochu, - broń napędowa wykorzystuje energię elektryczną, hydrauliczną lub pneumatyczną do uruchomienia automatyki broni. Rozwiązanie to stosuje się w przypadku broni pokładowej, wtedy, gdy istnieje moŝliwość uŝycia 8
pokładowych źródeł energii, np. w śmigłowcu lub na pojeździe. Typowym przykładem jest sześciolufowy karabin maszynowy M-134 Minigun, wykorzystujący energię elektryczną. - broń wykorzystująca energię odrzutu części ruchomych broni, tj. odrzutu zamka lub lufy przeładowania i oddania strzału (przewaŝnie w pistoletach, pistoletach maszynowych i karabinach maszynowych), Broń automatyczna ze względu na rodzaj ognia dzieli się na: - samopowtarzalną (urządzenie spustowe pozwala tylko na prowadzenie ognia pojedynczego), - samoczynną (maszynową) strzela tylko ogniem ciągłym, - samoczynno samopowtarzalną umoŝliwiającą prowadzenie ognia zarówno seriami, jak i pojedynczego. Broń tego typu posiada najczęściej dwupołoŝeniowy przełącznik rodzaju ognia, (choć czasem posiada tez mozliwość oddawania serii trzystrzałowych) bądź posiada spust tzw. dwuoporowy. Archaicznym rozwiązaniem był podwójny język spustowy stosowany m.in. w PM Beretta M-35 i Mors wz. 39. d) Broń automatyczno-nieautomatyczną posiadającą wbudowany przełącznik rodzaju pracy. Zasada stosowana w niektórych strzelbach bojowych, gdzie moŝna zastosować ręczne ładowanie typu pump action przy wystrzeliwaniu specjalnych pocisków, lub strzelać z duŝą intensywnością zwykłymi nabojami. Przykładem takiej broni jest strzelba Franchi SPAS 12. III. Budowa broni strzeleckiej Zasadniczo kaŝda broń strzelecka składa się z siedmiu podstawowych części. Są to: - lufa, nadająca pociskowi tor lotu i prędkość, a takŝe w wypadku broni gwintowanej ruch obrotowy. Lufa moŝe mieć przewód gładki, moŝe być teŝ gwintowana. Gwint składa się z pól i bruzd, jego zadaniem jest wprawienie pocisku w ruch obrotowy względem osi, co nadaje mu pewniejszy i stabilniejszy lot, a przez co większą celność. Lufy wykonuje się z odpornej mechanicznie stali, wnętrza luf przewaŝnie chromuje się. Średnica przewodu lufy to kaliber broni. Lufa od strony zamka zakończona jest komorą nabojową, w której następuje oddanie strzału. Kształt komory nabojowej ściśle odpowiada kształtowi łuski. Zasadą jest, Ŝe im cięŝsza i dłuŝsza lufa, tym strzał celniejszy. - urządzenia celownicze, umoŝliwiają nakierowanie broni na cel i oddanie strzału. Przyrządy mogą być typu otwartego, bądź optyczne (dioptryjne). Przyrządy otwarte (mechaniczne) składają się ze szczerbinki i muszki bądź przeziernika i muszki. Ponadto w niektórych strzelbach w ogóle zrezygnowano z uŝycia przyrządów celowniczych, natomiast celowanie odbywa się przy pomocy tzw. szyny celowniczej. Zarówno szczerbinka, jak i przeziernik posiadają moŝliwość regulacji kąta podniesienia, rzadko kiedy istnieje moŝliwość regulacji poziomej. Zmiana kąta podniesienia celownika umoŝliwia strzelanie na dalszy dystans. Regulacja w poziomie umoŝliwia wprowadzenie poprawki na wiatr. Przeziernik to tzw. celownik przerzutowy, co oznacza, Ŝe posiada tylko dwie stałe nastawy. Zaletą przeziernika jest szybsze składanie się do strzału. Pistolety wojskowe i PM-y posiadają zwykle stałe przyrządy celownicze, bez moŝliwości nastawy. Szczerbinka składa się przewaŝnie z podstawy, ramienia szczerbinki z naniesioną skalą, oraz suwaka, umoŝliwiającego zmianę kąta podniesienia. Muszka składa się z podstawy, muszki właściwej (słupkowej) oraz osłony muszki. Przyrządy dioptryjne to 9
wszelkiego rodzaju celowniki optyczne, kolimatorowe, oraz róŝnego rodzaju urządzenia pomocnicze, jak np. laserowe wskaźniki celu. - łoŝe i chwyt umoŝliwiają uchwycenie broni i poprawne złoŝenie się do strzału. ŁoŜe składa się zazwyczaj z łoŝyska, znajdującego się pod lufą, kolby i ewentualnie chwytu pistoletowego. ŁoŜe morze być wykonane z drewna, metalu lub tworzywa sztucznego. W niektórych typach broni zamiast łoŝyska stosuje się chwyt pistoletowy. Kolba składa się z szyjki, kolby właściwej, stopki i poduszki policzkowej (baki). W karabinach wyborowych kolba jest często regulowana. ŁoŜe łączy wszystkie części broni, a takŝe ochrania zespoły ruchome i lufę. ŁoŜe do broni łączy się śrubami, przetyczkami lub bączkami. - komora zamkowa razem z lufą tworzą szkielet konstrukcji broni. Komora zamkowa osłania zamek, który porusza się wewnątrz niej. Komora łączy równieŝ lufę z urządzeniem spustowym. Wewnątrz komory zamkowej znajdują się wodzidła zamka, umoŝliwiające mu ruch wzdłuŝny. W komorze zamkowej znajduje się przewaŝnie otwór wyrzutowy łusek, na niej teŝ znajdują się dźwignie dosyłaczy, bezpieczników itd. - zamek słuŝy wprowadzeniu naboju do lufy, zamyka i zaryglowuje komorę nabojową, powoduje wystrzał i wyciąga łuskę na zewnątrz. Typowy zamek czterotaktowy (np. Mosina) składa się spręŝyny iglicznej, bijnika, iglicy, kurka oraz trzonu zamkowego. Z zamkiem połączony jest teŝ pazur wyciągu (ekstraktor) słuŝący do usuwania łuski po wystrzale. - mechanizm spustowy składa się z zaczepu kurkowego, spustu, osi głównej i języka spustowego. Zadaniem tego mechanizmu jest utrzymywanie napiętej spręŝyny iglicznej i zwolnienie jej, gdy strzelec naciśnie na spust. Przed przypadkowym strzałem spust jest zabezpieczany blokadą nastawną, od zaczepiania o róŝne rzeczy chroni go kabłąk spustowy. Spust w nowoczesnych karabinach posiada moŝliwość regulacji, by odpowiednio wybrać siłę spustu. Spust w pistoletach wyposaŝony jest teŝ w przerywacz, uniemoŝliwiający strzelanie seriami. Mechanizm spustowy w większości etatowej broni wojskowej umoŝliwia strzelanie seriami lub ogniem pojedynczym. - magazynek jest regułą w broni wojskowej. MoŜe być stały (wewnętrzny) lub wymienny. Jego zadaniem jest przechowywanie w obrębie broni zapasu amunicji a takŝe dosyłanie amunicji do komory zamkowej. W rewolwerze rolę magazynka pełni bębenek. Magazynki mieszczą od 3 do ok. 100 nabojów (zaleŝnie od broni i wielkości magazynka). IV. Amunicja (klasyfikacja i budowa) a) klasyfikacja Pod względem budowy i cech taktycznych amunicję moŝna podzielić na: 10
- amunicję pistoletową, (stosowana gł. w pistoletach i pistoletach maszynowych), naboje krótkołuskowe, kaliber pocisku w nb. pistoletowym jest duŝy w stosunku do długości łuski, energia typowych pocisków pistoletowych wynosi ok. 500 J, w specjalnych elaboracjach dla pistoletów maszynowych nawet 1000 J. Naboje pistoletowe posiadają kryzę ze wtokiem, niektóre naboje posiadają kryzę częściowo wystającą. - amunicję rewolwerową, uŝywana przewaŝnie w rewolwerach, cechuje się większą niŝ a. pistoletowa nawaŝką prochu i dłuŝszą łuską, a co za tym idzie większą energią wylotową (800-1800 J). Nabojów rewolwerowych nie stosuje się w pistoletach maszynowych. Łuski nabojów rewolwerowych posiadają wystającą kryzę. - amunicję pośrednią o budowie podobnej jak amunicji karabinowej, jednakŝe z krótszą łuską i przewaŝnie mniejszym kalibrem od ok. 5,4 mm do 5,6 mm (wyjątek: radziecki nabój 7,62 mm x 39 wz. 43, amerykański 7,62 mm x 33 M1 lub niemiecki 7,92 mm x 33 Kruz Patrone). Nb. pośrednie stosowane są w karabinkach, ich łuski mają kryzę ze wtokiem. Energia wylotowa pocisków z nabojów pośrednich waha się w granicach od ok. 1300 do 2000 J - amunicję karabinową stosowaną w karabinach, o kalibrze przewaŝnie 6,5 mm - 8 mm, i energii wylotowej od 2000 do nawet 4000 J, z kryzą ze wtokiem lub wystającą. Specjalne pociski przeciwpancerne lub snajperskie mają większą energię - amunicję wielkokalibrową choć standardowo przyjmuje się, Ŝe kaŝdy nabój o kalibrze większym niŝ 10 mm jest uwaŝany za wielkokalibrowy (a więc naboje pistoletowe 11,43 mm ACP i 12,7 mm AE mogłyby być teŝ uznane za wielkokalibrowe) to jednak ze względu na budowę i przeznaczenie zaliczają się one do amunicji pistoletowej, a właściwe naboje wielkokalibrowe znajdują zastosowanie przewaŝnie w WKM. Nabój taki wygląda jak znacznie powiększony nabój karabinowy, z łuską o duŝej długości, wyposaŝoną w cięŝki pocisk. Naboje tego typu mają energię początkową rzędu 15 000 do nawet 30 000 J, i z racji swej energii i donośności stosowane są teŝ w karabinach snajperskich dalekiego zasięgu. Łuski tych nabojów mają kryzę ze wtokiem - amunicję bezłuskową specjalny rodzaj amunicji nie posiadający łuski, w którym pocisk umieszczony jest wewnątrz specjalnej osłony, będącej jednocześnie ładunkiem miotającym (np. nabój 4,7 mm Dynamit Nobel, 5,56 mm Hughes, albo 5, 56 mm AIP). Naboje tego typu nie są obecnie uŝywane w Ŝadnej etatowej broni wojskowej, są one wciąŝ przedmiotem badań - amunicję specjalną grupa ta obejmuje wszelkiego rodzaju amunicję, która nie pasuje do Ŝadnej z powyŝszych podgrup. Obejmuje ona naboje do strzelb, granatników, pistoletów sygnałowych oraz pociski granatników przeciwpancernych. - amunicję ślepą czyli róŝnego rodzaju amunicję, w której usunięto pocisk, słuŝącą do ćwiczeń i pozoracji. b) budowa amunicji strzeleckiej KaŜdy nabój składa się z dwóch podstawowych części: (z wyjątkiem nabojów bezłuskowych i niektórych specjalnych) pocisku i łuski. Pocisk ma za zadanie raŝenie celu poprzez 11
oddziaływanie na cel własną energią, przebijanie i rozrywanie Ŝywotnych organów ciała, powodowanie gwałtownych zmian wewnątrzustrojowych, itd. Łuska umoŝliwia bezpieczne spalanie ładunku miotającego, ochrania ładunek prochowy przed dostępem czynników zewnętrznych (zamoczenie, zapiaszczenie), a takŝe uszczelnia lufę od tyłu podczas oddawania strzału. Pocisk składa się zazwyczaj z rdzenia i płaszcza. Rdzeń, wykonywany z cięŝkiego metalu (ołów, wolfram) ma na celu nadanie masy pociskowi. Płaszcz, wykonywany zazwyczaj z metalu nierdzewnego, np. z mosiądzu, stanowi zewnętrzną osłonę rdzenia, redukuje tarcie powietrza oraz wpływa na lot pocisku. W niektórych pociskach specjalnych (np. w pociskach do granatnika) pocisk wypełniony jest ładunkiem wybuchowym owiniętym często taśmą odłamkową. Pocisk jest wtedy zazwyczaj zaopatrzony w zapalnik uderzeniowy bądź czasowy. W strzelbach gładkolufowych pociskiem moŝe być równieŝ ładunek śrutu czy kulek gumowych lub z tworzywa, a takŝe róŝnego rodzaju ładunki siatkowe, itd. Łuska ma zazwyczaj kształt walca lub małej butelki zamkniętej w części dennej. Patrząc od dna łuska składa się z kryzy, mającej ułatwić dosyłanie i usuwanie łuski, łuski właściwej mieszczącej wewnątrz ładunek miotający, oraz (w nabojach wielkokalibrowych, karabinowych, pośrednich i niektórych pistoletowych) z przewęŝenia zwanego szyjką. W części dennej łuska posiada spłonkę, której zadaniem jest inicjowanie spalania ładunku miotającego. Do celów wojskowych stosuje się naboje ze spłonką umieszczoną centralnie, czyli tzw. centralnego zapłonu, natomiast do celów sportowych i szkolnych stosuje się naboje bocznego zapłonu (ang. Rimfire), gdzie masa zapalająca jest wprasowana w kryzę łuski (np. nabój kbks.22 LR). Spłonka składa się z miseczki spłonki, masy zapalającej oraz kanalików ogniowych. Jako ładunek miotający współczesnej amunicji stosuje się proch bezdymny mający postać ziarnistą, cylindryczną lub wielokątną. W nabojach proch strzelecki czasem zabezpieczany jest owijką papierową. Łuski wykonywane są z nierdzewnego, pozbawionego porów metalu, lub z wytrzymałego stopu róŝnych metali. Łuski amunicji do strzelb gładkolufowych i pistoletów sygnałowych wykonywane są z tworzywa lub impregnowanego papieru. Kryza łuski moŝe być wystająca, półwystająca lub z wtokiem. Istnieją równieŝ róŝnego rodzaju pociski wyspecjalizowane stosowane do określonych celów. Do zwalczania pojazdów opancerzonych, lekkich umocnień polowych i przebijania osłon balistycznych stosuje się pociski przeciwpancerne, wyposaŝone w rdzeń z twardszego metalu, pociski przeciwpancerno zapalające, mające na celu przebicie pancerza i zapalenie pojazdów od wewnątrz, pociski smugowe, ułatwiające prowadzenie ognia seriami, oraz pociski przeciwpancerno-zapalająco-smugowe, będące połączeniem tych trzech typów. Celem odróŝnienia rodzajów amunicji stosuje się barwne oznaczenia na pociskach. Rodzaj naboju Oznaczenie polskie Oznaczenie NATO Skrót (NATO) zwykły Bez oznaczenia Bez oznaczenia BAAL przeciwpancerny Czarny wierzchołek Czarny wierzchołek AP Przeciwpancernozapalający Czarny wierzchołek i czerwony pasek Srebrny wierzchołek API Przeciwpancernozapalającosmugowy Fioletowy wierzchołek Czerwony wierzchołek i srebrny pasek 12
Budowa typowego naboju: Budowa naboju (5,56 x 45 SS 109) A- płaszcz B- rdzeń C- ładunek prochowy D- spłonka E- kryza łuski (ze wtokiem) F- łuska właściwa G- szyjka łuski H- pocisk 13
Oznaczenia literowe pocisków w NATO: Skrót NATO Rozwinęcie skrótu Tłumaczenie polskie FMJ Full Metal Jacket Pocisk pełnopłaszczowy (zwykły) TFMJ Tracer Full Metal Jacket Pocisk pełnopłaszczowy smugowy AP Armor Piercer Pocisk Przeciwpancerny AP-T Armor Piercer Tracer Pocisk przeciwpancerny smugowy API Armor Piercer Incendiary Pocisk przeciwpancerny zapalajacy API-T Armor Piercer Incendiary Tracer Pocisk przeciwpancerno-zapalającosmugowy HP Hollow Point Pocisk z wgłębieniem wierzchołkowym WC Wad-Cutter Pocisk walcowy (rewolwerowy) JSP Jacketed Soft Point Pocisk półpłaszczowy LHP Lead Hollow Point Pocisk bezpłaszczowy z wgłębieniem wierzchołkowym Blank Nabój ślepy Dummy Nabój szkolny c) nazewnictwo amunicji strzeleckiej Przy opisywaniu amunicji strzeleckiej podaje się dwie wartości, mianowicie kaliber pocisku i długość łuski. Obie wartości podaje się w milimetrach. Zapisuje się to w postaci poprzez umieszczenie pomiędzy wartościami kalibru i dł. łuski znaku x i czyta się jako kaliber na dł. łuski, np. 9 x 19 czyta się dziewięć na dziewiętnaście. Bardzo często po wartościach kalibru i długości łuski podaje się równieŝ oznaczenie rodzaju łuski. Łuska z kryzą zwykłą (czyli z tzw. wtokiem) nie posiada oznaczenia, łuska z kryzą półwystającą posiada oznaczenie SR (ang. semi-rimned), natomiast łuska z kryzą wystającą posiada oznaczenie R (ang. rimned). Bardzo często w nazewnictwie stosuje się równieŝ oficjalną nazwę naboju lub oznaczenie jego typu, wzoru, lub ewentualnie nazwę państwa uŝytkownika lub producenta naboju jak np. 9 x 19 Parabellum, 7,62 x 39 wz. 43, czy 7,62 x 51 NATO. W krajach anglosaskich (USA, Wlk. Brytania, Kanada) nie stosuje się przy opisywaniu amunicji systemu milimetrowego, lecz kaliber amunicji jest podawany w calach (1 cal = 2,54 mm), przy czym długość łuski zwyczajowo pomija się. System calowy stosowany jest w nazewnictwie amunicji prod. amerykańskiej, brytyjskiej, a takŝe wszystkich nabojów rewolwerowych. W amunicji anglosaskiej regułą jest, Ŝe przy opisywaniu naboju podaje się jego nazwę, np. 38 Special, 303 British, 357 Magnum, itd. Czasami podaje się dodatkowo oznaczenie roku wprowadzenia do słuŝby, np. 30-06 Springfield, gdzie 30 oznacza kaliber w calach, a 06 rok wprowadzenia do słuŝby, czyli 1906. W strzelbach kalibru 12 faktyczny kaliber wynosi ok. 18,2 mm, a oznaczenie to pochodzi od tradycyjnego anglosaskiego sposobu oznaczania amunicji myśliwskiej. 14
PoniŜsze zestawienie zawiera kalibry typowych nabojów anglosaskich, podanych w mierze calowej i milimetrowej. Miara milimetrowa Miara calowa (anglosaska) 5,56.223 Remington 7,62.308 NATO 30-06 Springfield 7,69.303 British 7,65.32 ACP 9.38 Special.357 Magnum 11,43.45 ACP.45 Colt 12,7.50 BMG PoniŜsze zestawienie zawiera podstawowe dane na temat najczęściej uŝywanej amunicji wojskowej Lp. Kaliber (mm) Dł. Łuski (mm) Rodzaj Nazwa Państwo Typ broni 1 9 19 pistoletowy Parabellum NATO Wist, CZ-75, Beretta 92F, H&K USP, Browning HP, Glock-17, MP-5, UZI, PM-98 Glauberyt i inne 2 5,7 28 pistoletowy SS 190 Belgia (NATO) FN P-90, FN Five- Seven 3 4,6 30 pistoletowy Heckler & Koch Niemcy H&K PDW, H&K MP-7, H&K UCP 4 9 18 pistoletowy Makarow b. ZSRR Makarow PM, PM-63 Rak, P-64, P-83, PM- 84 15
5 11,43 23 pistoletowy Colt (ACP) 6 7,62 (7,63) 25 pistoletowy Mauser (TT) USA Niemcy b. ZSRR Colt M-1911, H&K Mk.23 SOCOM, H&K UMP, Ingram M-10 TT wz. 33, Mauser C- 96, PPSz wz. 41, PM wz. 43 7 7,65 17 SR pistoletowy Browning USA Skorpion wz. 61, Walther PP, Beretta 81, MAB model D 8 9 29,3 R rewolwerowy.38 Special USA S&W mod. 60, S&W Military and Police, 9 9 32,77 R rewolwerowy.357 Magnum USA Colt Python, Colt King Cobra, S&W 627, IMI Desert Eagle 10 7,92 33 pośredni Kurz Niemcy MP-43, StG-44 Patrone 11 7,62 39 pośredni wz. 43 ZSRR AKM (kałasznikow i pochodne), RPK, RPD, SKS, wz. 58 12 5,56 45 pośredni M-193 Armalite USA M-16 (wczesne wersje), AR-15, FA- 13 5,56 45 pośredni SS-109 (FN) 14 9 39 Pośredni (specjalny) NATO MAS (wczesne) M-16, FN-FNC, L-86, Beryl, Steyr AUG, FA- Mas, FN Minimi, Tavor, Negev, i inne b. ZSRR A-91, OC-11 Tiss, WSS Wintoriez, AS Wał, MA Wichr 15 5,45 39 pośredni ZSRR AK-74, Tantal, Onyks, AKSU, RPK-74 16 7,92 57 karabinowy Mauser Niemcy Mauser wz. 98, MG- 42, MG-34 17 7,62 54R karabinowy Mosin ZSRR PK, SWD, Mosin wz. 1891 18 7,62 63 karabinowy Springfield (30-06)US USA Garand M-1, BAR 19 7,62 51 karabinowy NATO NATO M-14, H&K G-3, M- 60, FN-MAG, FN- FAL, MG-3, H&K 21E, i inne 20 4,7 21OH Karabinowybezłuskowy Dynamit Nobel Niemcy H&K G-11 16
21 12,7 99 wielkokalibrowy Browning USA (NATO) M-2, Barrett M-82 i M-90, AW-50F, WKW Wilk i inne 22 12,7 107 wielkokalibrowy b. ZSRR DSzK wz.38, NSW, Kord, W-94, Technika Destroyer i inne 23 14,5 114 wielkokalibrowy ZSRR KP, KPWT, PTRS wz. 41, PTRD wz. 41 24 15 115 wielkokalibrowy BRG-15 Belgia FN MILO 25 11,65 90,5 wielkokalibrowy.460 Steyr HSS 26 40 45,8 Specjalny (granatnikowy) Austria NATO Steyr HS-50 M-203, Mk-19 i inne 17