Trybunał Konstytucyjny w składzie: Adam Jamróz, 219/2/B/2012 POSTANOWIENIE z dnia 27 marca 2012 r. Sygn. akt Ts 132/11 po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej Małgorzaty i Krzysztofa S. w sprawie zgodności: 1) art. 964 1 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.) z art. 32 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, 2) art. 984 2 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.) z art. 45, art. 7 i art. 2 Konstytucji, 3) art. 96 ust. 1 pkt 2 w związku z art. 2 ust. 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. z 2010 r. Nr 90, poz. 594, ze zm.) w związku z art. 771 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.) z art. 45, art. 7 i art. 2 Konstytucji, p o s t a n a w i a: odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej. UZASADNIENIE W skardze konstytucyjnej z 26 kwietnia 2011 r. (data nadania) Małgorzata oraz Krzysztof S. (dalej: skarżący) zarzucili po pierwsze, że art. 964 1 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.; dalej: k.p.c.) w zakresie, w jakim różnicuje sytuację osób dochodzących roszczeń alimentacyjnych w postępowaniu egzekucyjnym, w zależności od tego, czy przysługuje im ujawnione w opisie i oszacowaniu prawo w zakresie zwolnienia z obowiązku uiszczania rękojmi, jest niezgodny z art. 32 ust. 1 Konstytucji; po drugie, że art. 984 2 k.p.c. w zakresie, w jakim nakłada na wierzycieli alimentacyjnych obowiązek uiszczenia rękojmi, jest niezgodny z art. 45, art. 7 i art. 2 Konstytucji; po trzecie, że art. 96 ust. 1 pkt 2 (nieprecyzyjnie określony przez skarżącego jako art. 96 ust. 1) w związku z art. 2 ust. 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. z 2010 r. Nr 90, poz. 594, ze zm.; dalej: ustawa o kosztach sądowych w sprawach cywilnych) w związku z art. 771 k.p.c., w zakresie, w jakim nie obejmuje swoją dyspozycją rękojmi wnoszonej przez wierzycieli alimentacyjnych przez co jako przepis niejasny i nieprecyzyjny narusza art. 45, art. 7 i art. 2 Konstytucji. Złożona w Trybunale skarga konstytucyjna nie została podpisana przez podmiot określony w art. 48 ust. 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK). Wbrew art. 47 ust. 2 ustawy o TK do skargi konstytucyjnej skarżący nie dołączyli również żadnego orzeczenia.
Skarga konstytucyjna została wniesiona w związku z następującą sprawą. Postanowieniem z 13 sierpnia 2010 r. Sąd Rejonowy w Pabianicach w sprawie z wniosku skarżących (wierzycieli) przeciwko dłużnikowi, o egzekucję z nieruchomości, rozpatrując zażalenie skarżących od zarządzenia z 2 lipca 2010 r. oraz wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych w postaci rękojmi, odrzucił zażalenie oraz odrzucił wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych w postaci rękojmi. Postanowieniem z 1 grudnia 2010 r. (sygn. akt III Cz 1783/10) Sąd Okręgowy w Łodzi III Wydział Cywilny Odwoławczy oddalił zażalenie w zakresie odrzucenia zażalenia, jak również odrzucił zażalenie w zakresie odrzucenia wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych w postaci rękojmi. Wskazane wyżej postanowienie określone w skardze jako ostateczne w rozumieniu art. 79 ust. 1 Konstytucji zostało doręczone pełnomocnikowi skarżących 26 stycznia 2011 r. Zarządzeniem sędziego Trybunału Konstytucyjnego z 25 maja 2011 r. (doręczonym 14 czerwca 2011 r.) skarżący zostali wezwani do uzupełnienia braków skargi przez: nadesłanie 5 egzemplarzy skargi konstytucyjnej złożonej w Trybunale 26 kwietnia 2011 r., podpisanych przez podmiot określony w art. 48 ust. 1 ustawy o TK; doręczenie pełnomocnictwa szczególnego do sporządzenia skargi konstytucyjnej i reprezentowania skarżących w postępowaniu przed Trybunałem Konstytucyjnym; doręczenie 5 odpisów postanowienia Sądu Okręgowego w Łodzi z 1 grudnia 2010 r. (sygn. akt III Cz 1783/10) określonego w skardze konstytucyjnej jako ostateczne orzeczenie w rozumieniu art. 79 ust. 1 Konstytucji; wskazanie, jakie konstytucyjne wolności lub prawa przysługujące skarżącym, wynikające z art. 2, art. 7 oraz art. 32 ust. 1 Konstytucji, zostały naruszone przepisami będącymi zdaniem skarżących podstawą ostatecznego rozstrzygnięcia w sprawie oraz dokładne wyjaśnienie, w jaki sposób zakwestionowane przepisy prowadzą do naruszenia konstytucyjnych wolności lub praw skarżących wskazanych jako podstawa skargi konstytucyjnej. W piśmie procesowym z 21 czerwca 2011 r. (data nadania) skarżący odnieśli się do stwierdzonych braków skargi konstytucyjnej. W uzasadnieniu skargi konstytucyjnej skarżący, podważając ustalenia przyjęte przez sąd okręgowy w zakresie rękojmi, zarzucili, że nieprecyzyjnie sformułowany art. 984 2 k.p.c. nie pozwala jednoznacznie stwierdzić czy wierzyciele dochodzący roszczeń alimentacyjnych (ustawowo zwolnieni od ponoszenia kosztów sądowych) są podmiotowo zwolnieni także z obowiązku uiszczania rękojmi. Zdaniem skarżących, ograniczenie ustawowego zwolnienia od kosztów takich osób w zakresie uiszczania rękojmi nie tylko ogranicza ale wręcz uniemożliwia takim osobom jedyną możliwość uzyskania zaspokojenia roszczeń alimentacyjnych. W piśmie procesowym, stanowiącym odpowiedź skarżących na zarządzenie sędziego Trybunału, zarzucili natomiast, że art. 964 1 k.p.c. narusza w stosunku do osób egzekwujących roszczenia alimentacyjne zasadę równości wobec prawa wyrażoną w art. 32 ust. 1 Konstytucji [gdyż] aby nie uiszczać rękojmi osoby te musiałyby legitymować się określonymi prawami, które winny być zgłoszone w opisie i oszacowaniu. Zakwestionowane w skardze konstytucyjnej art. 984 2 k.p.c. oraz art. 96 ust. 1 w związku z art. 2 ust. 1 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych w związku z art. 771 k.p.c. naruszają natomiast zasadę państwa prawnego urzeczywistniającego zasadę sprawiedliwości społecznej. Jak zarzucili skarżący, niekonstytucyjność przepisów przejawia się w obowiązku uiszczenia rękojmi przez strony ustawowo zwolnione tak jak skarżący z ponoszenia opłat. W ocenie skarżących, zastosowanie tych niejasnych i nieprecyzyjnych przepisów narusza art. 7 Konstytucji. Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje: 2
Skarga konstytucyjna jest sformalizowanym środkiem ochrony konstytucyjnych wolności i praw. Aby umożliwić jej merytoryczne rozpoznanie niezbędne jest spełnienie przez skarżącego przesłanek wynikających zarówno z art. 79 ust. 1 Konstytucji, jak i art. 46-47 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK). Zgodnie z art. 79 ust. 1 Konstytucji, przedmiotem skargi konstytucyjnej może być ustawa lub inny akt normatywny, na podstawie którego sąd lub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o jego wolnościach lub prawach albo o jego obowiązkach określonych w Konstytucji. Znaczy to, że przesłanką rozpoznania skargi konstytucyjnej może być wskazanie tylko takiego przepisu ustawy lub innego aktu normatywnego, który w konkretnej sprawie był podstawą orzeczenia w rozumieniu art. 79 ust. 1 Konstytucji (zob. postanowienie z 6 lipca 2005 r., SK 25/03, OTK ZU nr 7/A/2005, poz. 83). Przedmiotem wniesionej do Trybunału skargi konstytucyjnej są: art. 964 1 k.p.c., art. 984 2 jak również art. 96 ust. 1 pkt 2 w związku z art. 2 ust. 1 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych w związku z art. 771 k.p.c. w następującym brzmieniu: Nie składa rękojmi osoba, której przysługuje ujawnione w opisie i oszacowaniu prawo, jeżeli jego wartość nie jest niższa od wysokości rękojmi i jeżeli do tej wysokości znajduje ono pokrycie w cenie wywołania wraz z prawami stwierdzonymi w opisie i oszacowaniu, korzystającymi z pierwszeństwa przed jej prawem (art. 964 1 k.p.c.); Wniosek o przejęcie nieruchomości wierzyciel powinien złożyć sądowi w ciągu tygodnia po licytacji, składając jednocześnie rękojmię, chyba że ustawa go od niej zwalnia (art. 984 2 k.p.c.); Nie mają obowiązku uiszczenia kosztów sądowych ( ) strona dochodząca roszczeń alimentacyjnych oraz strona pozwana w sprawie o obniżenie alimentów (art. 96 ust. 1 pkt 2 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych); Koszty sądowe obejmują opłaty i wydatki (art. 2 ustawy o kosztach sadowych w sprawach cywilnych); Zwolnienie od kosztów sądowych, przyznane stronie przez sąd w postępowaniu rozpoznawczym lub z którego strona korzysta z mocy ustawy, rozciąga się także na postępowanie egzekucyjne (art. 771 k.p.c.). Wstępna kontrola złożonej skargi konstytucyjnej prowadzi do wniosku, że nie może być jej nadany dalszy bieg, ponieważ zakwestionowane przez skarżących przepisy nie były podstawą postanowienia Sądu Okręgowego w Łodzi III Wydział Cywilny Odwoławczy (sygn. akt III Cz 1783/10) z 1 grudnia 2010 r., wskazanego przez skarżących jako ostateczne orzeczenie w rozumieniu art. 79 ust. 1 Konstytucji. Trybunał zwraca uwagę, że powyższym orzeczeniem sąd okręgowy, po pierwsze, oddalił jako bezzasadne zażalenie na postanowienie w zakresie odrzucenia zażalenia na zarządzenie wzywające skarżących do wpłacenia rękojmi od wniosku o przejęcie nieruchomości. Sąd stwierdził, że takie zarządzenie jest niezaskarżalne. Badał zatem jedynie prawidłowość odrzucenia środka odwoławczego, nie zaś wezwania skarżących do uiszczenia rękojmi. Jak wskazał w uzasadnieniu: Kontroli instancyjnej podlegała prawidłowość odrzucenia zażalenia, a nie zasadność zarządzenia o wezwaniu do uiszczenia rękojmi. Ta ostatnia kwestia może zostać zbadana merytorycznie, jeśli zostanie wydane zarządzenie o zwrocie wniosku o przejęcie nieruchomości wobec nieuiszczenia rękojmi. Po drugie, sąd odrzucił jako niedopuszczalne zażalenie w zakresie postanowienia o odrzuceniu wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych w postaci rękojmi. Stwierdził zatem jedynie czego skarżący nie kwestionują że w tym zakresie brak było możliwości zaskarżenia. Jak podniósł w uzasadnieniu: Sąd Rejonowy odrzucił wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych w postaci rękojmi, słusznie uznając, że wniosek taki nie jest znany ustawie. 3
Reasumując, podstawą orzeczenia, w którym zdaniem skarżących rozstrzygnięto ostatecznie o konstytucyjnych prawach, wolnościach lub obowiązkach, nie były zakwestionowane w skardze przepisy, lecz ogólnie mówiąc normy k.p.c. odnoszące się do środków odwoławczych. Niespełnienie przesłanki określonej w art. 79 ust. 1 Konstytucji stanowi podstawę odmowy nadania skardze dalszego biegu (por. postanowienia TK z: 13 listopada 2007 r., SK 40/06, OTK ZU nr 10/A/2007, poz. 137; 18 kwietnia 2005 r., Ts 176/04, OTK ZU nr 3/B/2005, poz. 134; 5 stycznia 2001 r., Ts 83/00, OTK ZU nr 4/2001, poz. 91). Niezależnie od powyższej okoliczności, Trybunał Konstytucyjny stwierdza, że skarga nie spełnia również innych ustawowych wymogów. Odnosząc się w pierwszej kolejności do zarzucanej niezgodności zakwestionowanych przepisów z art. 2 i art. 32 ust. 1 Konstytucji, Trybunał przypomina, że stanowisko dotyczące zasadniczej niemożności samodzielnego powoływania się na te postanowienia Konstytucji jako wzorce kontroli w sprawach skargowych zostało przyjęte w postanowieniach pełnego składu Trybunału z 23 stycznia 2002 r. (Ts 105/00, OTK ZU nr 1/B/2002, poz. 60) oraz z 24 października 2001 r. (SK 10/01, OTK ZU nr 7/2001, poz. 225). Zdaniem Trybunału, normy wywodzone z art. 2 Konstytucji wyznaczają jedynie standard kreowania przez ustawodawcę wolności i praw, nie wprowadzając jednocześnie konkretnej wolności czy konkretnego prawa. W związku z tym, art. 2 Konstytucji może stanowić wzorzec kontroli tylko wówczas, gdy zasady z niego płynące zostaną odniesione do przepisów Konstytucji, które prawa i wolności wyrażają. Natomiast norma określona w art. 32 Konstytucji tworzy jak orzekł Trybunał w sprawie SK 10/01 prawo o szczególnym charakterze: jego naruszenie może być rozpatrywane jedynie w zakresie innego konstytucyjnego prawa lub wolności (metaprawo). Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego, ani w skardze konstytucyjnej, ani w piśmie procesowym nadesłanym w celu uzupełnienia braków skargi, wymagane doprecyzowanie nie nastąpiło. Skarżący nie wskazali żadnej konkretnej wolności lub prawa konstytucyjnego o charakterze podmiotowym, w zakresie których doszło do naruszenia zasad: państwa prawa i równości, co uniemożliwia tym samym przyjęcie, iż zostały spełnione przesłanki skargi konstytucyjnej. Podobnie należy ocenić zarzut naruszenia art. 7 Konstytucji. Trybunał przypomina, że powołany wzorzec statuuje jedynie ustrojową zasadę legalizmu, lecz nie tworzy po stronie obywateli praw czy wolności (zob. wyrok TK z 13 stycznia 2004 r., SK 10/03, OTK ZU nr 1/A/2004, poz. 2). Odnosząc się natomiast do sformułowanego w petitum skargi konstytucyjnej zarzutu naruszenia prawa do sądu, Trybunał Konstytucyjny stwierdził, iż skarżący pomimo wezwania ich zarządzeniem (pkt 5) nie przedstawili w tym zakresie żadnego uzasadnienia. Inicjujący postępowanie przed Trybunałem krytycznie natomiast ocenili stanowisko sądu okręgowego w kwestii interpretacji przepisów dotyczących rękojmi i zwolnienia od kosztów sądowych in concreto. Zdecydowana większość wywodów skargi odnosi się zatem do okoliczności sprawy i wskazuje, że przyjęcie przez sąd orzekający w sprawie stanowiska niekorzystnego dla skarżących doprowadziło do ograniczenia ich konstytucyjnych praw i wolności. Tak określony przedmiot skargi konstytucyjnej z oczywistych względów wykracza poza zakres uprawnień Trybunału Konstytucyjnego wynikających z art. 79 ust. 1 Konstytucji. W tym stanie rzeczy należy stwierdzić, że wniesionej skardze konstytucyjnej nie można nadać dalszego biegu również ze względu na niespełnienie przesłanki wynikającej z art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o TK, tj.: niewskazanie, w jaki sposób zakwestionowane przepisy naruszyły prawa i wolności skarżących. Za odmową nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej przemawia również nieprawidłowe wykonanie przez skarżących zarządzenia sędziego Trybunału z 25 maja 2011 r. Nadesłane w ramach wykonania zarządzenia pełnomocnictwa do reprezentowania [skarżących] przed Trybunałem Konstytucyjnym oraz do sporządzenia skargi, nie 4
odpowiadają bowiem wymaganiom pełnomocnictwa szczególnego, koniecznego do zainicjowania postępowania skargowego, gdyż nie określają sprawy objętej umocowaniem. Mając zatem na względzie sformalizowany charakter skargi, należy także uznać, że skarżący nie wykonali prawidłowo zarządzenia sędziego Trybunału, co w myśl bezwzględnie obowiązującego art. 36 ust. 3 ustawy o TK stanowi kolejną przesłankę odmowy nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej. W tym stanie rzeczy, Trybunał Konstytucyjny orzekł jak w sentencji. 5