3.7. Polskie uczelnie czas na jako

3.7. Polskie uczelnie czas na jako Andrzej Jajszczyk Polskie uczelnie wy sze kszta c coraz wi cej studentów. Ju ponad 80% absolwentów szkó rednich kontynuuje nauk, co stawia nas, pod tym wzgl dem, w czo ówce wiatowej 164. Wbrew cz stym utyskiwaniom na powszechno kszta cenia na poziomie wy szym, uwa am sam ten fakt za pozytywny. Jednak problemem jest s abe dopasowanie oferowanego kszta cenia do potrzeb kraju i regionów oraz studiuj cych osób, a tak e niejednokrotnie s aba jego jako. Pocz tek tekstu zostanie po wi cony diagnozie stanu obecnego, a przede wszystkim zidentyfikowaniu obszarów, w których polskie szkolnictwo wy sze nie spe nia oczekiwa interesariuszy, w tym pracodawców i samych studentów. Nast pnie zostan omówione niektóre przyczyny szczegó owe tego stanu, w tym trudno ci reformowania tak skomplikowanego mechanizmu. Kolejna cz artyku u zawiera postulaty dotycz ce zmian prowadz cych do systemu lepiej odpowiadaj cego aktualnym potrzebom, w tym postulat powo ania dwóch niewielkich, elitarnych uczelni badawczych. Na zako czenie zostan wspomniane ogólne mechanizmy projako ciowe, które zdaniem autora nale y wprowadzi w polskim szkolnictwie wy szym. W podsumowaniu zostanie zwrócona uwaga na nieuchronne zró nicowanie uczelni, zarówno co do sposobów ich dzia ania, jak i jako ci, a tak e na potrzeb kszta cenia ustawicznego. 1. Diagnoza Spojrzenie makro Mimo prowadzonych w ostatnich latach reform szkolnictwa wy szego oraz ogromnego powi kszenia jego bazy materialnej, polskie wy sze uczelnie nadal nie spe niaj wszystkich wi zanych z nimi oczekiwa. Dotyczy to w szczególno- ci nast puj cych obszarów: kszta cenie osób kreatywnych, atwo przystosowuj cych si do szybko zmieniaj cego si otoczenia, kszta cenie wiadomych obywateli, uczestników ycia spo ecznego i kulturalnego, w przypadku studiów zawodowych przygotowanie do oczekiwa rynku pracy, kszta cenie elit, 164 Education at a Glance 2012: OECD Indicators, 11 Sept. 2012. 218

kszta cenie cudzoziemców jako ambasadorów Polski i polskiej gospodarki, a tak e ród o przychodów. Braki w wymienionych obszarach maj swoje przyczyny szczegó owe, z których cz zostanie omówiona poni ej. Przyczyny szczegó owe System kszta cenia polskich wy szych uczelni, w którym nadal dominuj c rol odgrywaj wyk ady, a kierunki studiów s bardzo w sko wyprofilowane, niedostatecznie przygotowuje absolwentów do kreatywnego rozwi zywania problemów, innowacyjno ci, pracy w zespo ach, a tak e przystosowywania si do szybko zmieniaj cego si wiata, w tym do koniecznej coraz cz ciej wielokrotnej zmiany zawodu. W ska specjalizacja absolwentów, a tak e ograniczenie wyboru studiowanych przedmiotów do jednego uczelnianego wydzia u, zaw a ich horyzonty i s abo przygotowuje do ycia w spo ecze stwie. Ch prze amania barier i rozszerzenia zakresu kszta cenia powoduje tak e cz sto patologiczne (w sensie jako ci i kosztów) studiowanie na wielu kierunkach studiów. ród o niedostatecznego opanowania tzw. umiej tno ci mi kkich, w tym pracy zespo owej i samodzielnego rozwi zywania problemów le y zreszt w z ym funkcjonowania szkolnictwa ni szych szczebli i rola uczelni wy szych w korygowaniu tych s abo ci jest ograniczona 165. Swojej roli nie spe niaj na ogó tak e uczelnie zawodowe, w których z kolei kszta cenie jest nadmiernie akademickie, a programy studiów s abo skorelowane z potrzebami gospodarki i instytucji publicznych w regionach, w których funkcjonuj. Zaj cia cz sto prowadz w nich drugoetatowcy z uczelni typu uniwersyteckiego, powielaj c zorientowane na teori wyk ady, zamiast praktyków z du ym uprzednim do wiadczeniem zawodowym, czy po prostu nauczycieli zawodu. S abo ci uczelni zawodowych jest w du ej mierze to, e próbuj one kopiowa i udawa uczelnie akademickie zamiast skoncentrowa si na swoich w a ciwych zadaniach. Podobnie jest z wieloma uczelniami, formalnie akademickimi, których s aba naukowo kadra i studenci o na ogó praktycznych oczekiwaniach zawodowych predestynuj je do zmiany profilu na lepiej dopasowany do potrzeb otoczenia. Jeszcze gorzej jest z uczelniami maj cymi w za o eniu kszta ci elity intelektualne, profesjonalne i polityczne kraju. Jakkolwiek szko y wy sze z najbardziej rozpoznawalnymi markami, takie jak Uniwersytet Jagiello ski czy Uniwersytet Warszawski, maj w ród swojej kadry znakomitych naukowców i dydaktyków, wielko tych uczelni i obci enie osobami przeci tnymi zarówno w ród pracowników jak i studentów powoduje, e nie stanowi one dostatecznego magnesu dla najlepszych absolwentów szkó rednich. Powoduje to ich exodus do renomowanych uczelni zagranicznych i w wi kszo ci przypadków bezpowrotn utrat dla Polski. Uczelnie te nie przyci gaj te wybitnych m odych ludzi z zagranicy, 165 A. Jajszczyk, Polska w obliczu globalizacji szkolnictwa wy szego, Kultura i Polityka, nr 5, 2009. (http://jajszczyk.pl/wp-content/uploads/a_jajszczyk_kultura_i_polityka_09_2009.pdf). 219

którzy cz sto przy wyborze miejsca studiowania kieruj si mi dzynarodowymi rankingami, w których nasze uczelnie wypadaj nadzwyczaj s abo. Postulowane niekiedy mechaniczne czenie du ych uczelni w jeszcze wi ksze, aby w ten sposób polepszy wska niki bibliometryczne wp ywaj ce na pozycje w rankingach, mo e moim zdaniem wynikow jako kszta cenia tylko pogorszy. Jakkolwiek bliski jest mi system bolo ski wymuszaj cy podzia toku studiów na dwa stopnie, poniewa umo liwia kompatybilno z rozwini tym wiatem, u atwiaj c tak wa n mobilno studentów i mi dzynarodow uznawalno dyplomów, jego realizacja w Polsce nie jest, moim zdaniem, udana. Przyczyna tkwi przede wszystkim w przesadnej masowo ci studiów magisterskich, a tak e dominuj cym modelu kontynuowania studiów II stopnia na tym samym kierunku i wydziale co studia licencjackie b d in ynierskie. Wynika to cz ciowo z mechanicznego podzia u studiów pi cioletnich, a tak e utrwalone przekonanie, e same studia I stopnia nie s odpowiednio atrakcyjne dla pracodawców oraz s abe wizerunkowo. Wyra ne obni enie poziomu prac magisterskich sk ania niektórych do postulowania znacznego rozszerzenia naboru na studia doktoranckie jako remedium na brak specjalistów o najwy szych kwalifikacjach. Moim zdaniem, to droga donik d, ju prowadz ca do deprecjacji doktoratów i ucieczki najzdolniejszych poza granice kraju. Trudno ci wprowadzania zmian Wielki, zarówno w sensie liczebno ci kadry jak i studiuj cych, system szkolnictwa wy szego nie jest atwy do reformowania. Ogromn rol odgrywaj tu tradycja, si a istniej cych struktur, a nawet uk adów towarzyskich, a tak e socjalny charakter finansowania 166. Nie do ko ca przewidywalna i wiadoma swych rzeczywistych interesów jest te wielka rzesza studentów. Du a bezw adno ca ego systemu powoduje, e pe ne skutki reform Minister Barbary Kudryckiej b d w pe ni widoczne dopiero za kilka lat. Powstanie i pierwszy okres funkcjonowania Narodowego Centrum Bada i Rozwoju oraz Narodowego Centrum Nauki daj nadziej na dalsze sprawne dzia anie grantowego finansowania nauki, która na najwi ksz skal jest uprawiana w a nie w uczelniach wy szych. Niektóre zmiany ustawowe, jak na przyk ad mo liwo wy aniania w adz uczelni publicznych w drodze konkursów mened erskich, nie zosta y co prawda skonsumowane w praktyce, ale stanowi nadal potencjaln mo liwo dla tych szkó wy szych, które odwa nie chcia yby zmieni swój system zarz dzania. Dzia ania MNiSW pragn ce wymusi wi ksz specjalizacj uczelni mog sta si zaczynem tak potrzebnych zmian w tym obszarze. Jednocze nie rosn wyzwania stoj ce przed uczelniami, wynikaj ce m.in. ze zmniejszania si liczebno ci kolejnych roczników maturzystów, rozczarowaniem 166 A. Jajszczyk, Polskie uczelnie w obj ciach sarmatyzmu, Gazeta Wyborcza, 24 wrze nia 2010, s. 22 23 (http://wyborcza.pl/1,76842,8417907,polskie_uczelnie_w_objeciach_sarmatyzmu.html). 220

wielu absolwentów napotykaj cych na znaczne problemy ze znalezieniem satysfakcjonuj cej pracy, a tak e pracodawców nieznajduj cych w ród tych absolwentów osób o odpowiednich kwalifikacjach i umiej tno ciach. Do tego dochodzi wspomniana ju rosn ca mi dzynarodowa konkurencja w ubieganiu si zarówno o najlepszych absolwentów szkó rednich jak i kandydatów na studia doktoranckie. Nie bez znaczenia b d te w niektórych uczelniach, które nadmiernie zainwestowa y w now infrastruktur, trudno ci w jej nale ytym utrzymaniu. Wymienione wy ej czynniki sk aniaj do ostro nego, roz o onego na wiele lat, ale konsekwentnego podej cia do dalszego przystosowywania naszego systemu szkolnictwa wy szego do potrzeb zmieniaj cego si wiata. 2. Postulowany kszta t systemu szkolnictwa wy szego Wy sze szko y zawodowe i kolegia akademickie Studia pierwszego stopnia powinny stanowi podstawowy element kszta cenia na poziomie wy szym. W zasadzie tylko do nich (nie licz c kursów podyplomowych i innych elementów kszta cenia ustawicznego) powinny ogranicza si uczelnie zawodowe. Przy czym kszta cenie w tego typu uczelniach powinno by wyra nie ukierunkowane na potrzeby jednostek gospodarczych i innych instytucji regionu. Niektóre z oferowanych programów mog trwa tylko dwa lata i oferowa dyplom technika. Zaj cia tego typu powinni prowadzi nauczyciele zawodu, w tym osoby po latach praktyki w przemy le, firmach us ugowych b d urz dach. Trzyletnie b d trzy i pó letnie studia licencjackie lub in ynierskie powinny umo liwia podj cie pracy zawodowej, a w przypadku osób szczególnie uzdolnionych i motywowanych, umo liwia kontynuowanie nauki na studiach II stopnia. Poza uczelniami zawodowymi, studia takie mog yby oferowa równie uniwersytety i politechniki. Uzupe nieniem studiów pierwszego stopnia przygotowuj cych do konkretnego zawodu powinny by nieznane w obecnym systemie kolegia akademickie, wzorowane na ameryka skich uczelniach typu college, oferuj ce multidyscyplinarne studia licencjackie. Kolegia takie mog by wydzielon cz ci wi kszego uniwersytetu b d stanowi odr bn uczelni nieprowadz c bada naukowych, a koncentruj c si na dydaktyce. Wa ne kulturotwórcze znaczenie takich kolegiów opisano w raporcie 167. Uniwersytety Jedn z cech charakterystycznych istniej cego w Polsce systemy szkolnictwa wy szego jest du a specjalizacja uczelni oprócz uniwersytetów i politechnik s uniwersytety przymiotnikowe, a tak e akademie i inne szko y wy sze. W tych 167 Strategia rozwoju szkolnictwa wy szego w Polsce do 2020 roku. Ernst & Young Business Advisory, Instytut Bada nad Gospodark Rynkow, luty 2010. (http://resources.rybinski.eu/resources/viewresource:9eb3d302-1109-11df-a2ac-001b24eff4d8). 221

dwóch ostatnich kategoriach siln pozycj liczbow zajmuj uczelnie niepubliczne. Nawet uczelnie zwane po prostu uniwersytetami s mocno wyspecjalizowane, z nielicznymi wyj tkami koncentruj c si na naukach humanistycznych i spo ecznych. Taka w ska specjalizacja jest zaprzeczeniem oryginalnej idei uniwersytetu. Dlatego te cieszy rozszerzanie zakresu tematycznego uczelni wy szych zarówno przez ich czenie, jak i oferowanie na przyk ad kierunków humanistycznych i spo ecznych na uczelniach technicznych. Zwi ksza to po dan konkurencj mi dzy uczelniami. Jednak e równolegle do procesu tworzenia prawdziwych uniwersytetów powinien post powa proces ich specjalizacji badawczej, a tak e w pewnym stopniu kszta ceniowej. To znaczy, co prawda uniwersytet b dzie móg mie w swoim zakresie zainteresowa zarówno nauki humanistyczne, spo eczne, o sztuce, o yciu (w tym medyczne), cis e oraz techniczne, ale w ka dym z tych obszarów b dzie stara si specjalizowa w tematyce, w której b dzie posiada najlepszych naukowców, laboratoria, a tak e zainteresowanie potencjalnych odbiorców absolwentów i wyników bada naukowych. Jest to zgodne z modn ostatnio w Europie inteligentn specjalizacj (smart specialisation), oznaczaj ce zaw enie, zarówno w skali pa stw jak i uczelni b d jednostek badawczych realizowanej w nich tematyki bada. Koncepcja ta uwzgl dnia po prostu dosy oczywisty fakt, e nie da si by dobrym we wszystkich obszarach i potrzebna jest koncentracja rodków. Procesy przekszta cania si wy szych uczelni i dopasowywania ich do rzeczywistych potrzeb otoczenia spo ecznego powinny by wspomagane przez pa stwo przez zwi kszanie roli konkursowego, grantowego finansowania bada naukowych kosztem finansowania statutowego, a tak e konkursowego zamawiania programów kszta cenia potrzebnych w kraju. B dzie to wymaga o gruntownego przemy lenia systemu finansowania szkolnictwa wy szego, z mo liwo ci rozszerzenia odp atno ci studentów za studia, a tak e przeorganizowania systemów stypendialnych. Znaczna cz uczelni maj cych obecnie ambicje uniwersyteckie zdecyduje si zapewne na przekszta cenie w uczelnie zawodowe i skorzystanie z finansowego wsparcia samorz dów i lokalnej gospodarki. Cech charakterystyczn uczelni o charakterze akademickim powinno by prowadzenie studiów I, II i III stopnia. Ale i w tej grupie nast pi oby naturalne zró nicowanie niektóre z nich koncentrowa yby si na dwóch pierwszych stopniach, a inne o charakterze badawczym na stopniach II i III. Na studiach magisterskich (II stopnia) studiowa by znacznie mniejszy odsetek m odzie y ni jest to obecnie, ale wymagania by yby tu znacznie wy sze. W tym przypadku kszta cenie by oby bardziej specjalistyczne, a praca magisterska mia aby charakter pracy naukowej. W uczelniach akademickich powinna nast pi likwidacja tradycyjnych, w skich kierunków studiów i zast pienie ich przez programy dyplomowe, które w przeciwie stwie do definiowanych przez ministerstwo kierunków, maj by autorskimi propozycjami uczelni poddanymi konkurencyjnemu os dowi rynku. Programy dyplomowe oferowa yby elastyczn cie k kszta cenia, kszta towan w du ej mierze przez samych studentów. 222

Elitarne uniwersytety badawcze Polska potrzebuje co najmniej jednego uniwersytetu badawczego wiatowej klasy, zdolnego kszta ci elity intelektualne niezb dne do sprawnego funkcjonowania naszego pa stwa, a tak e promieniuj cego jako ci poza jego granicami. Niezale nie od ambicji i dobrej woli kadr najlepszych obecnie polskich wy szych uczelni, wydaje si, e proces przekszta cania niektórych z nich w takie jednostki, nawet gdyby by mo liwy, trwa by zbyt d ugo w stosunku do pal cych potrzeb. Co prawda mo na, wzorem Chin sprzed kilkunastu lat, kszta ci najlepszych za granic, ale w warunkach demokratycznego pa stwa z jego swobod przemieszczania si i przy ograniczonych zasobach najzdolniejszych absolwentów szkó rednich, to rozwi zanie nie wydaje si by realne. Pozostaje wi c utworzenie takiej lub takich uczelni od podstaw. Przyk adami, e utworzenie instytucji dzia aj cych zgodnie z najlepszymi wiatowymi standardami jest mo liwe s powsta e w latach dziewi dziesi tych XX wieku w Poznaniu Polsko-Francuska Szko a Nowych Technik Informatyczno-Komunikacyjnych (ju nieistniej ca) czy Mi dzynarodowy Instytut Biologii Molekularnej i Komórkowej w Warszawie. Istniej tak e przyk ady zagraniczne podobnych przedsi wzi, jak Okinawa International University w Japonii. Moim zdaniem nale a oby utworzy dwie uczelnie, spe niaj ce m.in. nast puj ce warunki: kszta cenie, przynajmniej w pierwszych latach dzia ania, co najwy ej po kilkuset studentów na wszystkich latach studiów cznie; prowadzenie wy cznie studiów II i III stopnia; w pó niejszym okresie tak e kursów w ramach kszta cenia ustawicznego; posiadanie charakteru uniwersyteckiego w sensie kszta cenia i bada prowadzonych w trzech obszarach nauk (nauki humanistyczne, spo eczne i o sztuce; nauki cis e i techniczne; nauki o yciu), przy jednoczesnej specjalizacji tematyki wewn trz tych obszarów; charakter badawczy uczelni, przek adaj cy si na ma e obci enia dydaktyczne profesorów i pochodzenie znacz cej cz ci przychodów z grantów badawczych; zaj cia ze studentami prowadzone w j zykach polskim i angielskim, z mo liwo ci wyboru cie ki wy cznie angielskoj zycznej; mened erski system zarz dzania uczelniami, w tym istnienie starannie dobranych rad patronackich; stanowiska w uczelniach obsadzane w drodze mi dzynarodowych konkursów, na podstawie aktualnego dorobku naukowego, z wymaganiem wy cznie stopnia doktora; przynajmniej po owa stanowisk profesorskich zagwarantowana dla osób spoza Polski; w pierwszych latach dzia ania zatrudnianie wy cznie osób do czterdziestego roku ycia; w stosunku do pracowników proponowanego uniwersytetu zakaz pracy w innych uczelniach; 223

zakaz zatrudniania doktorów wypromowanych we w asnej uczelni; stanowiska profesorskie odnawialne po mi dzynarodowej ocenie uzyskiwanych wyników; konkursowe egzaminy dla kandydatów na studia (w tym szczegó owe rozmowy kwalifikacyjne); docelowo przynajmniej po owa studentów powinna pochodzi spoza Polski (pocz tkowo ten warunek móg by by z agodzony); finansowanie z bud etu pa stwa, przy stopniowym zwi kszaniu finansowania zewn trznego; zagwarantowanie stabilnego finansowania na wiele lat, w tym rozwa enie utworzenia funduszy typu endowment ; cis e ograniczenie liczby etatów profesorskich finansowanych ze rodków publicznych; funkcjonowanie na mocy odr bnej ustawy; lokalizacja: Kraków i Warszawa. Oczywi cie nasuwaj si pytania: dlaczego dwie uczelnie i dlaczego takie ich lokalizacje. Uzasadnieniem powo ania dwóch uczelni najwy szej klasy s nast puj ce argumenty: powstanie zdrowej konkurencji, mo liwo nieco innego wyprofilowania tematycznego, zmniejszenie ryzyka niepowodzenia ca- ego przedsi wzi cia (wi ksza szansa, e przynajmniej jedna z uczelni osi gnie zak adany sukces). Wybór Krakowa i Warszawy wynika z uznania si y tych o rodków akademickich. Powo anie nowej niewielkiej uczelni nie grozi wydrenowaniem kadr i studentów z istniej cych w ka dym z tych miast wielkich uniwersytetów i innych jednostek kszta c cych na poziomie wy szym. Nie bez znaczenia, szczególnie w pozyskiwaniu najlepszej kadry i studentów za granic, jest atrakcyjno obu miast, istniej ce zasoby mieszkaniowe, a tak e dogodne po czenia lotnicze ze wiatem. To ostatnie u atwi te uczestniczenie w mi dzynarodowym yciu naukowym. Koszt powstania ka dej z uczelni, cznie z wybudowaniem i wyposa eniem niewielkich kampusów, nie przekroczy zapewne kosztu budowy nowoczesnego stadionu pi karskiego. Mechanizmy projako ciowe Niezale nie od typu uczelni warto, moim zdaniem, dokona kilku wa nych projako ciowych zmian w zasadach ich funkcjonowania. Mi dzy innymi nale- y zlikwidowa zarówno habilitacj, jak i tytu profesora. Ten ostatni móg by ewentualnie pozosta, ale ze znaczeniem wy cznie honorowym. Oczywi cie nie oznacza to znikni cia stanowiska profesora, na które uczelnie zatrudnia yby wed ug swojego uznania, bior c przede wszystkim pod uwag aktualny dorobek naukowy i przydatno w procesie badawczym i dydaktycznym. Zniesienie habilitacji umo liwi wprowadzenie bardzo u ytecznego modelu kariery akademickiej, znanego z krajów anglosaskich, w których o stanowiska profesora mog ubiega si osoby ze stopniem doktora i wieloletnim sta em zawodowym np. w bankach, kancelariach prawnych, przedsi biorstwach produkcyjnych czy jednostkach ba- 224

dawczych zwi zanych z gospodark. atwo sobie wyobrazi, jak nieocenione us ugi uczelni i jej studentom mo e odda taki do wiadczony praktyk 168. W polskich uczelniach publicznych role charakterystyczne dla w a ciciela, nadzoru, zarz du i reprezentacji pracowników i studentów s pomieszane. Organy kolegialne s zbyt liczne, co utrudnia realizacj zada i zmniejsza indywidualn odpowiedzialno ich cz onków. W adze uczelni publicznych praktycznie nie s rozliczane z dzia alno ci, brakuje bowiem niezale nego od rektora ogniwa po redniego pomi dzy w a cicielem, czyli pa stwem, a w adzami uczelni 169. St d postulat utworzenia dobrze zdefiniowanych rad patronackich i konkursowego wy- aniania w adz uczelni. 3. Podsumowanie Proces przekszta cania wy szych uczelni maj cy na celu lepsze ich dostosowanie do potrzeb kraju i regionów, w których dzia aj nie b dzie szybki i atwy. Istnieje te niebezpiecze stwo, e cz uczelni b dzie kszta ci a na bardzo niskim poziomie i wydawa a dyplomy o znikomej warto ci na rynku pracy. St d wielka rola jak powinien pe ni skuteczny i rzetelny system informacji dla maturzystów, studentów i pracodawców, korzystaj cy z profesjonalnie przygotowywanych analiz i rankingów uczelni. Nale y tak e wzmocni rol Polskiej Komisji Akredytacyjnej oraz akredytacji bran owych, w tym mi dzynarodowych. Post puj ce zmniejszanie stabilizacji zatrudnienia nauczycieli akademickich powinno czy si ze znacznym zwi kszeniem finansowej atrakcyjno ci tego zawodu, by unikn selekcji negatywnej. Szybko nast puj ce w wiecie zmiany, znikanie niektórych zawodów i powstawanie innych, post p techniczny, a tak e wyd u anie aktywnego ycia zawodowego powoduj rosn c rol kszta cenia ustawicznego (lifelong learning). To zarówno wielkie wyzwanie, jak i szansa dla polskich wy szych uczelni. Taka forma kszta cenia b dzie odgrywa a rosn c rol w obowi zkach pracowników i bud etach uniwersytetów, kolegiów akademickich, uczelni technicznych i zawodowych. B dzie wymaga a te odpowiedniego przekszta cenia ich struktur i sposobów dzia ania. Nie ulega w tpliwo ci, e nasz poziom i jako ycia, a tak e po dana przez nas pozycja Polski w wiecie b d zale a y w wielkim stopniu od jako ci naszego systemu kszta cenia, obejmuj cego tak e wy sze uczelnie. Nie ma cudownej recepty na jego funkcjonowanie, ani idealnego sposobu jego realizacji. Powinni my dba o to, by system ten by zdolny do samoistnego ulepszania si, eliminowa- 168 A. Jajszczyk, Siedem grzechów g ównych szkolnictwa wy szego w Polsce, INFOS, Biuro Analiz Sejmowych, nr 9(33), 8 maja 2008, s. 1 4 (http://orka.sejm.gov.pl/wydbas.nsf/0/92de- A66762A976E8C1257435002D8DD5/$file/infos_033.pdf). 169 A. Jajszczyk, Siedem grzechów g ównych szkolnictwa wy szego w Polsce, INFOS, Biuro Analiz Sejmowych, nr 9(33), 8 maja 2008, s. 1 4 (http://orka.sejm.gov.pl/wydbas.nsf/0/92de- A66762A976E8C1257435002D8DD5/$file/infos_033.pdf). 225

nia uczelni najs abszych i nieodpowiadaj cych potrzebom otoczenia, a tak e by przynajmniej niektóre z uczelni mog y konkurowa z najlepszymi w wiecie. Poza samoreguluj c r k rynku niezb dna jest te ograniczona, rozumna ingerencja pa stwa. Bibliografia Education at a Glance 2012: OECD Indicators, 11 Sept. 2012. A. Jajszczyk, Polska w obliczu globalizacji szkolnictwa wy szego, Kultura i Polityka, nr 5, 2009. (http://jajszczyk.pl/wp-content/uploads/a_jajszczyk_kultura_i_polityka_09_2009.pdf). A. Jajszczyk, Polskie uczelnie w obj ciach sarmatyzmu, Gazeta Wyborcza, 24 wrze nia 2010, s. 22-23 (http://wyborcza.pl/1,76842,8417907,polskie_uczelnie_w_objeciach_ sarmatyzmu.html). Strategia rozwoju szkolnictwa wy szego w Polsce do 2020 roku. Ernst & Young Business Advisory, Instytut Bada nad Gospodark Rynkow, luty 2010. (http://resources.rybinski.eu/resources/viewresource:9eb3d302-1109-11df-a2ac-001b24eff4d8). A. Jajszczyk, Siedem grzechów g ównych szkolnictwa wy szego w Polsce, INFOS, Biuro Analiz Sejmowych, nr 9(33), 8 maja 2008, s. 1-4 (http://orka.sejm.gov.pl/wydbas. nsf/0/92dea66762a976e8c1257435002d8dd5/$file/infos_033.pdf). Prof. dr hab. Andrzej Jajszczyk Profesor zwyczajny na Wydziale Informatyki, Elektroniki i Telekomunikacji Akademii Górniczo-Hutniczej im. Stanis awa Staszica w Krakowie, Dyrektor Narodowego Centrum Nauki. 226

INSTYTUT SPO ECZE STWA WIEDZY FUNDACJA REKTORÓW POLSKICH Misja i s u ebno uniwersytetu w XXI wieku praca zbiorowa pod redakcj Jerzego Wo nickiego Warszawa 2013

Recenzent Józef Lubacz Opracowanie redakcyjne Maria Pacuska Opracowanie graficzne Andrzej Kowalczyk Instytut Spo ecze stwa Wiedzy Fundacja Rektorów Polskich ul. Górno l ska 14 00-432 Warszawa Polska email: frpfund@mbox.pw.edu.pl tel.: +22 621 09 72 faks: +22 621 09 73 Ksi ka stanowi efekt dzia alno ci pro publico bono dla uczelni i jest dystrybuowana nieodp atnie. Utwór w ca o ci ani we fragmentach nie mo e by powielany, ani rozpowszechniany za pomoc urz dze elektronicznych, mechanicznych, kopiuj cych, nagrywaj cych i innych, bez pisemnej zgody posiadaczy praw autorskich. Copyright by Instytut Spo ecze stwa Wiedzy, Warszawa 2013 Copyright by Fundacja Rektorów Polskich, Warszawa 2013 ISBN 978-83-7814-124-2 Druk i oprawa: Oficyna Wydawnicza Politechniki Warszawskiej, ul. Polna 50, 00-644 Warszawa tel.: 22 234 75 03, Wydanie I, Nak ad: 500 egz.

Spis tre ci S owo wst pne Jerzy Wo nicki...7 Cz I. Misja uczelni odniesienia historyczne i modelowe 1.1. Uniwersytet i edukacja XXI wieku Tadeusz Szulc...15 1.2. Misja i pos annictwo polskich szkó wy szych na progu XXI wieku Jerzy B a ejowski...21 1.3. Jaka powinna by misja uniwersytetu w warunkach prze omu cywilizacyjnego? Jerzy Wilkin...25 1.4. Kulturowa odpowiedzialno uniwersytetu Ewa Solska...31 1.5. Uczelnia i kultura. Skazani na wspólnot (je eli chc prze y ) Lech liwonik...38 1.6. Kilka uwag o dziejowym pos annictwie uniwersytetu i jego zadaniach na nowy wiek Kazimierz Z. Sowa...47 1.7. Ewolucja idei uniwersytetu i jego misji Aleksander Koj...58 1.8. Misja uczelni archetyp dobrych praktyk Józef Kuczmaszewski...61 1.9. S u ebno uniwersytetu wobec kogo (czego)? Maria Wójcicka...68 1.10. Identyfikacja spo ecznej misji uczelni Marcin Geryk...74 1.11. Odpowiedzialno uczelni kilka uwag Ewa Chmielecka...82 1.12. Refleksja o znaczeniu misji w kulturze instytucjonalnej uniwersytetu Jerzy Wo nicki...87 Cz II. Misje uczelni na tle rysuj cych si trendów 2.1. Wyzwanie Edukacyjne ukasz A. Turski...95 2.2. Czy potrzebna jest nowa misja szkolnictwa wy szego w XXI wieku? W odzimierz Kurnik...99 2.3. Autonomia uczelni a ich s u ebna rola wobec spo ecze stw Andrzej Eliasz...104 2.4. Humanistyczny wymiar misji spo ecznej uczelni Maria Mendel...110 2.5. Kszta cenie przez ca e ycie brakuj cy drogowskaz Stanis aw Chwirot...121 2.6. Nowa misja uniwersytetów: zdolno konkurowania W odzimierz Siwi ski...127 2.7. Ewolucja czy ju rewolucja w misji i funkcjonowaniu szkolnictwa wy szego? Jan Sadlak...133 2.8. Nauka dla nauki, czy nauka dla innowacyjno ci? Wojciech Cellary...140 2.9. Synergia efektów kszta cenia w zakresie technologii, nauczania i komunikacji we wspó czesnej przestrzeni edukacyjnej Tomasz Krzy y ski...147 2.10. Zapomniany wymiar misji wy szych uczelni Roman Z. Morawski...155 2.11. UniverCity budowanie kreatywno ci miast i regionów Wies aw Bany...159 5

Cz III. Kontekst i diagnoza stanu szkolnictwa wy szego w Polsce oraz rekomendacje dotycz ce po danych zmian 3.1. Aktualno /nieaktualno tradycyjnych idea ów uniwersyteckich w Polsce anno Domini 2013 Jerzy Axer...169 3.2. Nowa misja polskich uczelni Witold M. Or owski...179 3.3. Po co Polsce uniwersytet? Piotr W gle ski...184 3.4. O potrzebie rozs dnych reform szkolnictwa wy szego w Polsce Andrzej Kajetan Wróblewski...192 3.5. Par refleksji na temat obecnej kondycji i przysz o ci szkolnictwa wy szego w Polsce Bogus aw Smólski...195 3.6. Polskie uczelnie wy sze w XXI wieku musz si zmieni! Janusz Racho...208 3.7. Polskie uczelnie czas na jako Andrzej Jajszczyk...218 3.8. Miejmy wreszcie odwag Tadeusz Pomianek...227 3.9. Misja szko y wy szej w Polsce XXI wieku wyzwania i zadania Ludmi a Dziewi cka-bokun...233 3.10. Humanistyka pod cian Jan Hartman...244 3.11. Uczelnie XXI wieku nie dla ubogich duchem: o jako ci studenckiej partycypacji Waldemar T oki ski...248 3.12. Uwagi nad przysz o ci i misj niepublicznej szko y wy szej Jerzy Malec...251 Cz IV. Wybrane materia y ród owe wcze niej opracowane lub przedrukowane z innych wydawnictw 4.1. Paradygmat Uniwersytetu na XXI wiek Stanis aw Wielgus...257 4.2. Czy uniwersytet mo e dzi kszta towa elit obywatelsk? Andrzej Szostek...267 4.3. Rola i znaczenie uznawania w szkolnictwie wy szym efektów uczenia si nabytych poza edukacj formaln (RPL) Gra yna Prawelska-Skrzypek, Beata Ja ocha...278 4.4. Uczelnie jako generatory wiedzy Krzysztof Leja...289 4.5. Spo eczna odpowiedzialno uczelni Janina Jó wiak...297 4.6. Doskonalenie relacji z interesariuszami jako wyraz spo ecznej odpowiedzialno ci uczelni Krzysztof Leja...303 4.7. Niepewno moralna i problem nauczania etyki Zbigniew Szawarski...312 Instytut Spo ecze stwa Wiedzy, Fundacja Rektorów Polskich...321 6