Wytyczne do realizacji kampanii skierowanej do mężczyzn mających seks z mężczyznami (MSM) 1. Wstęp - opis planowanej kampanii: W Polsce do zakażenia HIV dochodzi głównie poprzez kontakty seksualne, w grupie wiekowej od 18 do 49 lat (najwięcej w grupie 20-29 lat i następnie 30-39 lat; dane uzyskane w punktach konsultacyjno-diagnostycznych - PKD, w których można wykonać bezpłatnie i anonimowo test w kierunku HIV na terenie całego kraju). W przypadku ok. 44% nowych zakażeń wykrytych w 2009 roku w PKD, prawdopodobną drogą zakażenia były ryzykowne kontakty homoseksualne mężczyzn (dodatkowo ok. 6,5% ryzykowne kontakty biseksualne). Dla porównania ryzykowny kontakt heteroseksualny był drogą zakażenia dla ok. 29% nowo zakażonych. Kampania informacyjna z zakresu HIV/AIDS skierowana do mężczyzn mających seks z mężczyznami, planowana do realizacji w 2010 roku, ma na celu uświadomienie odbiorcom, że problem HIV istnieje. W populacji daje się zaobserwować różne niepokojące zjawiska, które wskazują na bagatelizowanie ryzyka zakażenia HIV, a także uznanie HIV/AIDS za chorobę przewlekłą, która nie zmienia znacząco stylu życia (dzięki wprowadzonej terapii antyretrowirusowej ARV). W grupie tej wyjątkowo dużo osób podejmuje ryzykowne zachowania seksualne, także pod wpływem substancji psychoaktywnych. Daje się zaobserwować przyzwolenie na seks bez zabezpieczenia. Przekaz kampanijny musi być bardzo atrakcyjny i dostosowany do specyfiki grupy MSM. Również kanały komunikacji należy wybrać bardzo starannie, uwzględniając media skierowane tylko do MSM oraz kluby, sauny i inne miejsca spotkań MSM, w tym Internet. 2. Tło społeczne powody przeprowadzenia kampanii: Mimo w miarę stabilnej sytuacji epidemiologicznej w Polsce, liczba zakażeń HIV stale wzrasta. W 2009 r. wg danych skumulowanych (od 1985r.) liczba zdiagnozowanych w Polsce zakażeń HIV przekroczyła 12,5 tysiąca. Ze względu na niepełne dane epidemiologiczne Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego Państwowego Zakładu Higieny (w przypadku ok. 80% zgłoszeń nowo wykrytych zakażeń HIV nie podano prawdopodobnej drogi zakażenia), Krajowe Centrum ds. AIDS prowadzi własne analizy danych uzyskanych z punktów konsultacyjnodiagnostycznych, w których można wykonać na terenie całego kraju bezpłatnie i anonimowo test w kierunku HIV. Klienci punktów oraz doradcy prowadzący poradnictwo przed i po teście wypełniają anonimowe ankiety, które następnie są poddawane analizie. Dane uzyskane w PKD pomagają wskazać kierunek działań w zakresie profilaktyki HIV. Ostatnia analiza ankiet z PKD (wypełnionych w 2007 roku) przeprowadzona na zlecenie Centrum przez TNS-OBOP wykazała, że większość osób zgłaszających się do PKD to ludzie młodzi, w wieku 20-29 lat (59%) i 30 39 lat (23%). oznaczenie sprawy KC/AIDS/270-6/2010 Strona 1/6
Prawie połowa spośród wszystkich osób zgłaszających się na test do PKD przyznała, że miała kontakty z partnerem seksualnym innym niż stały (41%), a co trzecia osoba nie podała czy miała kontakty seksualne z partnerem seksualnym innym niż stały (37%), co może oznaczać, że takie kontakty miała, ale nie chce o nich mówić nawet anonimowo. Niemal co trzecia z tych osób nigdy nie stosowała prezerwatyw w kontaktach seksualnych ze stałym partnerem (31%), 38% badanych twierdzi, że czasami używa prezerwatyw podczas kontaktów ze stałymi partnerami. Odpowiedzi klientów PKD pytanych o kontakty seksualne z partnerami innymi niż stali partnerzy, są jeszcze bardziej niepokojące. Co szósta osoba nigdy nie stosowała prezerwatyw w kontaktach seksualnych z partnerami innymi niż stali (16%), a co trzecia osoba używała prezerwatyw w podejmowanych przez siebie kontaktach seksualnych jedynie czasami (32%). Jedynie 23% zawsze stosuje prezerwatywy w kontaktach z partnerami innymi niż stali. Zastanawiający jest brak odpowiedzi na to pytanie ponad 28% badanych. Spośród osób seropozytywnych na pytanie czy używają prezerwatyw z partnerami stałymi, prawie 70% odpowiedziało, że nigdy lub czasami, a prawie 60% nigdy nie używa lub używa czasami prezerwatywy w kontaktach z partnerami innymi niż stali. Sygnały, które na bieżąco docierają do Krajowego Centrum ds. AIDS z punktów konsultacyjno-diagnostycznych wskazują na utrzymywanie się ww. tendencji w 2008 i 2009 roku. Niepokojące są też informacje uzyskiwane od lekarzy, zwłaszcza lekarzy wenerologów, do których trafia coraz więcej pacjentów z kiłą lub innymi chorobami przenoszonymi drogą płciową, często w stadium bardzo zaawansowanym. Należy także zwrócić uwagę na fakt, że w populacji MSM w dalszym ciągu zbyt mało osób decyduje się na wykonanie testu w kierunku HIV. W roku 2009 test anonimowo i bezpłatnie wykonało w PKD ok. 26 tysięcy osób. Odnotowano wzrost zainteresowania w stosunku do lat poprzednich (2008 r.: ok. 21 tys., 2007 r.: ok. 19 tys.), lecz ciągle obserwowany jest brak świadomości, że problem HIV/AIDS może być problemem każdego. Wg szacunków Komisji Europejskiej nawet 70% osób zakażonych w Polsce nie zna swojego statusu serologicznego. Problemem jest także nietestowanie się w kierunku innych chorób przenoszonych drogą płciową. W populacji mężczyzn mających seks z mężczyznami obserwuje się także inne zjawisko: ci mężczyźni, którzy już się testują, zaczynają traktować badanie w kierunku HIV jak formę profilaktyki, nie zmieniając przy tym swoich zachowań na bardziej bezpieczne. 3. Odbiorcy kampanii: Grupa mężczyzn mających seks z mężczyznami jest bardzo zróżnicowana. Można ją podzielić używając różnych kryteriów, np.: życie otwarte lub ukrywanie homo- czy biseksualizmu, styl życia seksualnego przekładający się na liczbę partnerów. Elementem, który łączy wszystkie osoby zaliczane do tej grupy, jest kontakt seksualny z innym mężczyzną. W związku z tym wśród MSM są m.in.: - mężczyźni żyjący w stałych związkach z mężczyznami, - mężczyźni żyjący w stałym związku z mężczyzną i zmieniający partnerów poza nim, - mężczyźni homoseksualni mający wielu tylko przypadkowych partnerów, - mężczyźni mający partnerów nieprzypadkowych, ale zmieniający ich, oznaczenie sprawy KC/AIDS/270-6/2010 Strona 2/6
- mężczyźni ukrywający kontakty z mężczyznami (też biseksualni, żyjący w związkach z kobietami) i korzystający z przypadkowego seksu, czasami prostytucji, - mężczyźni mający epizodyczne kontakty seksualne z innymi mężczyznami, sami nie identyfikują się z populacją mężczyzn mających seks z mężczyznami, - mężczyźni prostytuujący się. Biorąc pod uwagę zróżnicowanie grupy, odbiorcami kampanii mają być mężczyźni: dorośli (ze szczególnym uwzględnieniem mężczyzn w wieku 18-49) aktywni seksualnie mający kontakty seksualne z mężczyznami zmieniający partnerów seksualnych podejmujący ryzykowne zachowania seksualne (seks bez zabezpieczenia, wielu partnerów, partnerzy przypadkowi, też poznani przez Internet i inne media, seks pod wpływem substancji psychoaktywnych etc.) 4. Planowany termin kampanii: lipiec grudzień 2010 (zakończenie z uwzględnieniem obchodów 1 grudnia, Światowego Dnia AIDS) Planując szczegółowy harmonogram kampanii należy uwzględnić: - 17 lipca 2010 r. w Warszawie odbędzie się EuroPride (europejska parada równości), na którą przyjadą uczestnicy z całej Europy (najwięcej osób z Niemiec, Francji, Wielkiej Brytanii): kampania musi być obecna na paradzie oraz imprezach/eventach towarzyszących, które rozpoczną się ok. 9 lipca. - w okresie wakacyjnym w klubach jest mniej klientów (wyj. EuroPride), jednak bardzo aktywni są użytkownicy Internetu, dlatego od lipca do września kampania musi być silnie obecna w sieci - po wakacjach obok obecności w sieci, należy zaangażować do współpracy kluby i inne miejsca spotkań, np. sauny. 5. Główne myśli przekazu: Unikaj ryzykownych zachowań, bo HIV i AIDS może dotyczyć także Ciebie. Używaj prezerwatywy. Prezerwatywa znacznie zmniejsza ryzyko zakażenia HIV. Zrób test na HIV, dowiedz się jaki jest Twój status serologiczny. Namów na test partnera. Ujemny wynik testu nie chroni przed zakażeniem w przyszłości. Zakażenie HIV zmienia życie. Terapia ARV jest trudna i obciążona efektami ubocznymi. Za zakażenie HIV odpowiada każdy, kto podejmuje ryzykowne zachowanie. Nie wolno narażać innych na zakażenie. (Art. 161. KK 1. Kto, wiedząc, że jest zarażony wirusem HIV, naraża bezpośrednio inną osobę na takie zarażenie, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3. 2. Kto, wiedząc, że jest dotknięty chorobą weneryczną lub zakaźną, ciężką chorobą nieuleczalną lub realnie zagrażającą życiu, naraża bezpośrednio inną osobę na zarażenie taką chorobą, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku.) oznaczenie sprawy KC/AIDS/270-6/2010 Strona 3/6
6. Cele i korzyści: Podniesienie poziomu wiedzy, poprzez przekazanie rzetelnych informacji na temat HIV i AIDS, sposobów zmniejszania ryzyka zakażenia (użycie prezerwatywy), konsekwencji zakażenia siebie i innych. Zachęcenie do podejmowania bezpieczniejszych zachowań oraz do podejmowania kontaktów ze świadomością odpowiedzialności za zdrowie własne i partnera. Znajomość własnego statusu serologicznego. Informujemy, jak poznać swój status (wykonanie testu w kierunku HIV). Zmniejszenie ryzyka zakażenia HIV i innymi chorobami przenoszonymi drogą kontaktów seksualnych. 7. Klimat kampanii: kampania zwracająca uwagę, łatwa do zapamiętania, atrakcyjna, nowoczesna, dynamiczna, może być zabawna, ale: ma dawać do myślenia, przesłanie ma być logiczne, niepozostawiające wątpliwości. 8. Warunki i ograniczenia przekazu: kampania nie może straszyć ponad miarę, kampania nie może wzbudzać agresji i/lub nietolerancji, kampania nie może dyskredytować, ośmieszać i piętnować ani mężczyzn mających seks z mężczyznami, ani osób żyjących z HIV, a wręcz powinna nakłaniać do postawy wolnej od uprzedzeń, kampania nie może utrwalać stereotypu mężczyzny homoseksualnego (grupa mężczyzn mających seks z mężczyznami jest heterogeniczna: zarówno pod względem wieku, wyglądu, wykształcenia etc., jak i podejmowanych zachowań seksualnych), kampania nie może utrwalać stereotypu człowieka zakażonego HIV/chorego na AIDS jako człowieka przegranego, straconego dla społeczeństwa, niezdolnego do wchodzenia w związki, kampania jest skierowana do wąskiej grupy odbiorców i nie może być rozpowszechniana do ogółu społeczeństwa. 9. Wizerunek nadawcy: Krajowe Centrum ds. AIDS jest autorytetem, przekaz opiera na faktach, zwraca uwagę na konsekwencje niebezpiecznych zachowań seksualnych, nie poucza, nie ocenia, nie straszy ponad miarę, chce pomóc, proponuje najlepsze rozwiązanie odpowiedzialne decyzje, bezpieczniejszy seks. oznaczenie sprawy KC/AIDS/270-6/2010 Strona 4/6
10. Obowiązkowe napisy: hasło kampanii Telefon Zaufania HIV/AIDS: (22) 692 82 26 lub 801888448 (płatne za pierwszą minutę połączenia) logo Krajowego Centrum ds. AIDS logo Nie daj szansy AIDS! (zmodyfikowane w 2008 r.) www.aids.gov.pl 11. Elementy kampanii: Multimedialna kampania obejmuje kompleks działań reklamowych ATL, BTL oraz ewentualne wydarzenia i rozwiązania z zakresu PR służące promocji idei przyświecającej kampanii. Projekty wymagane w ofercie: Kreacja (grafika i hasło) trzy różne propozycje linii kreacyjnych Kreacja spotu telewizyjnego (storyboard), który będzie emitowany w Internecie i klubach (także bez ścieżki dźwiękowej, np. w darkroomach); w wersji 15 i 30-sekundowej Internet jako główny kanał komunikacji w kampanii (projekt strony kampanii zawierającej informacje nt. HIV/AIDS, ryzykownych zachowań seksualnych, testowania w kierunku HIV preferowane formy atrakcyjne graficznie, interaktywne; na stronie ankieta badająca efektywność kampanii, zachowania seksualne etc.; projekty banneru ich emisja przewidziana w portalach internetowych; należy zwrócić uwagę na najbardziej popularne wśród MSM polskie strony www, o największej liczbie wejść, a także portale społecznościowe, towarzyskie, randkowe, czaty etc.; projekty plakatu wysyłanego na skrzynki użytkowników ww. portali) Prasa drukowana (czasopisma dla MSM) przygotowanie projektu graficznego, który po dopasowaniu formatu będzie umieszczany we wszystkich czasopismach Plakat A3 (do ekspozycji w pubach, klubach, w toaletach etc.) Wlepka / naklejka (do ekspozycji np. w szafkach w saunach etc.) Broszura z informacjami o ryzykownych technikach seksualnych ze względu na ryzyko zakażenia HIV i innymi chorobami przenoszonymi drogą płciową (niewielki format, jednak pozwalający na lekturę przy słabym oświetleniu, ilustrowana, język dostosowany do odbiorcy) Pakiet edukacyjny z prezerwatywą i lubrykantem (całkowity koszt prezerwatyw, lubrykantów i opakowań, zgodnie z projektem zatwierdzonym przez Zamawiającego, pokrywa partner pozyskany przez Wykonawcę) Pozostałe projekty wymagane od Wykonawcy kampanii: W przypadku pozyskania dodatkowych środków i/lub partnerów Zamawiający może wymagać od Wykonawcy projektów innych elementów kampanii. Szczegółowy opis elementów kampanii zawierający wymagania techniczne znajduje się w załączniku nr 5 opis elementów kampanii. Tabele kosztorysu z podanymi sugerowanymi minimalnymi nakładami znajdują się w załączniku nr 6 kosztorys elementów kampanii. oznaczenie sprawy KC/AIDS/270-6/2010 Strona 5/6
12. Inne istotne informacje dot. organizacji kampanii Krajowe Centrum ds. AIDS planuje współpracować m.in. z: siecią organizacji pozarządowych działających na polu profilaktyki HIV/AIDS w populacji MSM (m.in. Pozytywni w Tęczy, Lambda Warszawa, Kampania Przeciw Homofobii, Sieć Plus, SKA Street) mediami, klubami, pubami, saunami etc. kierującymi swą ofertę do MSM (ze szczególnym uwzględnieniem przedsiębiorstw zaangażowanych w projekt Everywhere i Everywhere II) innymi instytucjami i organizacjami, które zechcą się włączyć w realizację kampanii. Partnerom zostaną przekazane nośniki ze spotami oraz wersje elektroniczne projektów graficznych kampanii w takiej formie, aby mogły być wykorzystane w mediach (Internet, prasa). Wykonawca jest zobowiązany, na życzenie Zamawiającego, do dokonania przeróbek (np. dostosowanie formatów reklam; parametrów itp.) tak, aby mogły być wykorzystane w pozyskanych dodatkowo mediach lub innych nośnikach i przekazania ich w odpowiedniej formie (przez pocztę elektroniczną, na CD, przesłanie na FTP etc.). Wszelkie decyzje związane z działaniami w otoczeniu medialnym (np. patronat, informacje udzielane prasie) muszą być konsultowane z Krajowym Centrum ds. AIDS. Wszystkie prace (publikacje, materiały reklamowe) związane z dotychczasową działalnością Centrum dostępne są w siedzibie Centrum i na stronie www.aids.gov.pl. 13. Literatura zalecana Raport prof. dr hab. Zbigniewa Izdebskiego Wiedza Polaków nt. HIV/AIDS oraz zachowania seksualne 2005 rok dostępny na stronie http://www.aids.gov.pl/files/badania/badanie_wiedzy_i_zachowan_2005_v2_final.p df Ryzykowna dekada. Seksualność Polaków w dobie HIV/AIDS. Studium porównawcze 1997-2001-2005 Z.Izdebski, Uniwersytet Zielonogórski, Zielona Góra 2006 r. Raport z badania w grupie mężczyzn mających seks z mężczyznami (MSM) 2004 r. Z. Izdebski dostępny na stronie http://www.aids.gov.pl/?page=badania&act=res&id=9 Zachowania homoseksualne i biseksualne w kontekście HIV/AIDS, w: Wiedza, przekonania o HIV/AIDS w społeczeństwie polskim. Zachowania seksualne. Z. Izdebski Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2000 r. Dotychczas przeprowadzone na świecie kampanie do MSM (stowarzyszenie Lambda Warszawa prowadzi własne archiwum informacji o takich kampaniach i może udostępnić te materiały na warunkach przez siebie określonych) oznaczenie sprawy KC/AIDS/270-6/2010 Strona 6/6