Konsultacja merytoryczna Katarzyna Kopystyńska Redakcja i korekta Elżbieta Gorazińska Projekt okładki, redakcja techniczna i skład Barbara Jechalska W projekcie graficznym wykorzystano elementy projektu Studia Kreatywnego Małgorzaty Barskiej Copyright by Ośrodek Rozwoju Edukacji Warszawa 2016 Ośrodek Rozwoju Edukacji 00-479 Warszawa Aleje Ujazdowskie 28 www.ore.edu.pl
Spis treści Wstęp... 4 Cel raportu... 5 Analiza danych... 6 Tabelaryczna ilustracja danych... 9 Spis tabel... 15
Wstęp Raport dotyczy zapotrzebowania na miejsca w poszczególnych szkołach i klasach dla wychowanków młodzieżowych ośrodków wychowawczych (MOW) w roku szkolnym 2016/2017 i uwzględnia uwarunkowania związane z płcią oraz poziomem rozwoju intelektualnego nieletnich. Jak corocznie, został opracowany na podstawie danych pochodzących z systemu teleinformatycznego, tzw. centralnego systemu kierowania nieletnich do placówek resocjalizacyjnych i socjoterapeutycznych. Podobnie jak w roku ubiegłym analiza nie obejmuje sytuacji młodzieżowych ośrodków socjoterapii (MOS), ponieważ już 94% wychowanków tych ośrodków stanowią uczniowie umieszczeni na wniosek rodziców, bez udziału Ośrodka Rozwoju Edukacji oraz centralnego systemu teleinformatycznego 1. W związku z tym ORE nie dysponuje danymi pozwalającymi przeanalizować zapotrzebowanie na miejsca w MOS-ach. Instytucjami kompetentnymi do przybliżonego określenia zapotrzebowania na miejsca dla dzieci zagrożonych niedostosowaniem społecznym będą lokalne poradnie psychologiczno-pedagogiczne wydające orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego. Według danych Systemu Informacji Oświatowej (SIO) z 30 września 2015 r. w Polsce funkcjonuje 97 młodzieżowych ośrodków wychowawczych. Do centralnego systemu kierowania nieletnich w roku szkolnym 2015/2016 zgłoszono 95 MOW-ów z łączną liczbą 5 830 miejsc. W stosunku do roku ubiegłego jeden MOW został zamknięty, dwa ośrodki nie prowadzą naboru w roku szkolnym 2015/2016, jeden MOW uruchomiono w styczniu 2016 r. Do kwietnia 2016 r. do Wydziału Resocjalizacji i Socjoterapii ORE dotarła informacja o planach uruchomienia w roku szkolnym 2016/2017 jednego nowego ośrodka wychowawczego oraz planach zamknięcia jednego ośrodka. Wydział powziął też wiadomości o zamiarach zwiększenia liczby miejsc w już funkcjonujących ośrodkach, jednak do rozpoczęcia nowego roku szkolnego sytuacja ta może się zmienić. 1 W młodzieżowych ośrodkach socjoterapii przebywają wychowankowie umieszczeni na podstawie wniosku rodziców oraz orzeczenia poradni psychologiczno-pedagogicznej o potrzebie kształcenia specjalnego ze względu na zagrożenie niedostosowaniem społecznym (art. 71b ustawy o systemie oświaty), a także nieletni umieszczeni na podstawie postanowienia sądu rodzinnego o zastosowaniu takiego środka wychowawczego (postanowienie wydane przed 1 stycznia 2012 r.). Liczba nieletnich, o których postanowił sąd, w stosunku do liczby wychowanków umieszczonych na wniosek rodziców systematycznie maleje. Obecnie na podstawie postanowienia sądowego nie oczekuje na umieszczenie żaden nieletni, jednocześnie we wszystkich MOS-ach przebywa 91 nieletnich, czyli 3% ogółu wszystkich wychowanków placówek socjoterapeutycznych. W analogicznym okresie roku 2015 wychowankowie umieszczeni na podstawie postanowienia sądowego stanowili 6%, w 2014 19%, w 2013 41%, a w 2012 66%. Tym samym wychowankowie umieszczani w MOS-ach na wniosek rodziców stanowią ponad 95% wszystkich uczniów placówki. Według danych Systemu Informacji Oświatowej (SIO) z 30 września 2015 r. w Polsce funkcjonuje 80 młodzieżowych ośrodków socjoterapii, jednak do centralnego systemu kierowania nieletnich w roku szkolnym 2015/2016 zgłoszono 73 MOS-y mogące przyjąć około 4 400 wychowanków. 4
Cel raportu Raport powstał w związku ze zbliżającym się terminem opracowywania i zatwierdzania arkuszy organizacyjnych szkół funkcjonujących w strukturach placówek resocjalizacyjnych. Przedstawiono w nim wyniki analizy zapotrzebowania na miejsca w poszczególnych szkołach i klasach z odniesieniem do stanu faktycznego w roku szkolnym 2015/2016. Wychowankowie są przyjmowani do młodzieżowych ośrodków wychowawczych na podstawie postanowienia sądu rodzinnego o zastosowaniu środka wychowawczego w postaci umieszczenia w MOW-ie. Procedura umieszczenia w placówce odbywa się z wykorzystaniem systemu teleinformatycznego. Wniosek o znalezienie miejsca w ośrodku składa starosta właściwy dla miejsca zamieszkania nieletniego, a w przypadku braku miejsca zamieszkania starosta właściwy ze względu na miejsce pobytu nieletniego. Następnie Ośrodek Rozwoju Edukacji wskazuje nieletniemu odpowiednie miejsce w placówce resocjalizacyjnej, uwzględniając m.in. płeć, poziom rozwoju intelektualnego, etap edukacji, miejsce zamieszkania nieletniego. Jak już wspomniano, poniższa analiza opiera się na danych z teleinformatycznego systemu kierowania nieletnich do placówek resocjalizacyjnych resortu edukacji (dane z 5 kwietnia 2016 r.). Prezentowane informacje dotyczą wyłącznie nieletnich, wobec których sądy rodzinne postanowiły zastosować środek wychowawczy w postaci umieszczenia w placówce typu MOW i którzy w związku z tym zostali zgłoszeni do centralnego systemu kierowania nieletnich. W tekście raportu zamieszczono tabele przedstawiające: zgłoszoną do systemu organizację roku szkolnego 2015/2016 w młodzieżowych ośrodkach wychowawczych (Tabela 1.), aktualną liczbę nieletnich umieszczonych w MOW-ach, w tym osoby z wytypowanym ośrodkiem oraz przebywające w nich (Tabela 2.), liczbę nieletnich oczekujących na umieszczenie w MOW-ach (Tabela 3.), zapotrzebowanie na miejsca dla nieletnich w MOW-ach (Tabela 4.), zapotrzebowanie na dodatkowe miejsca dla nieletnich w MOW-ach (Tabela 5.), zestawienie wskazań wydanych w ciągu roku w poszczególnych klasach (Tabela 6.). 5
Analiza danych Według danych z teleinformatycznego systemu organizacji roku szkolnego 2015/2016 w młodzieżowych ośrodkach wychowawczych było 5 830 miejsc. Obecnie (dane z dnia 5 kwietnia 2016 r. przedstawione w Tabeli 2.) w MOW-ach przebywa 5 468 wychowanków. Różnica pomiędzy planowaną liczbą miejsc a liczbą miejsc zajmowanych przez wychowanków przebywających w MOW-ach wynosi 362. Jednocześnie w MOW-ach pozostają wolne miejsca, choć nadal na wskazanie placówki oczekuje ponad 270 nieletnich. Niezajęte miejsca w placówkach to miejsca nieadekwatne do potrzeb nieletnich oczekujących na umieszczenie w ośrodku. Warto zwrócić uwagę, że zarówno w gimnazjum dla chłopców z niepełnosprawnością umysłową w klasach 1 i 3, jak w technikum dla dziewcząt przebywa więcej wychowanków niż w zaplanowanej organizacji roku szkolnego, natomiast na pozostałych etapach szkoły podstawowej, gimnazjum i zasadniczej szkoły zawodowej mniej. Mimo wprowadzania zmian i prób dostosowania organizacji do bieżących potrzeb nieletnich oczekujących na umieszczenie w ośrodku niektóre miejsca pozostają niezagospodarowane. Na umieszczenie w MOW-ach oczekuje 274 nieletnich (w analogicznym okresie roku 2015 482, w 2014 363, w 2013 542, w 2012 259, w 2011 224, a w 2010 560). Spośród nieletnich oczekujących na miejsce w MOW 72% przynajmniej raz miało wskazaną placówkę (w 2015 60%, a w 2014 55%). Jednocześnie 31% oczekujących nieletnich do 1 września 2016 r. ukończy 18. rok życia (w 2015 24%, a w 2014 19%). Dziewczęta stanowią 49% oczekujących na umieszczenie w MOW; w roku 2015 odsetek ten wynosił 37%, w 2014 56%, w 2013 46%, w 2012 70%. Informacje dotyczące oczekujących na umieszczenie w MOW-ie, z uwzględnieniem etapu edukacji, płci oraz stopnia niepełnosprawności intelektualnej, przedstawia Tabela 3. Symulacja zapotrzebowania na miejsca w MOW-ach w roku szkolnym 2016/2017 została wykonana z uwzględnieniem podziału na płeć, poziom rozwoju intelektualnego oraz etap edukacji. Przeprowadzono ją poprzez przeniesienie do klasy programowo wyższej aktualnego stanu miejsc ze wszystkich zgłoszonych placówek MOW i pozostawienie oczekujących wychowanków na podanym etapie edukacji. Jednocześnie przyjęto, że 5% chłopców i 17% dziewcząt zdecyduje się na naukę w liceum ogólnokształcącym, a 1% chłopców i 8% dziewcząt wybierze naukę w technikum, pozostali jako szkołę ponadgimnazjalną (94% chłopców, 75% dziewcząt oraz 100% nieletnich z niepełnosprawnością umysłową ) wybiorą zasadniczą szkołę zawodową. Wyniki symulacji prezentuje Tabela 4. 6
Następnie uzyskane wyniki zestawiono z organizacją roku szkolnego 2015/2016, aby otrzymać dane na temat braku lub nadmiaru miejsc dla wychowanków z poszczególnych etapów edukacyjnych. Prognozowany stan zapotrzebowania na dodatkowe miejsca w MOW-ach w roku szkolnym 2016/2017 prezentuje Tabela 5. Można przyjąć, że liczba miejsc w MOW-ach jest wystarczająca, a według przedstawionej symulacji pozostanie nawet 98 miejsc wolnych w odróżnieniu od roku ubiegłego, kiedy zabrakło 90 miejsc. Jeśli jednak uwzględnimy nieletnich, którzy ukończą 18. rok życia przed rozpoczęciem roku szkolnego 2016/2017, okaże się, że jeszcze większa liczba miejsc w MOW-ach pozostanie niezapełniona. Rozkład zapotrzebowania na miejsca w poszczególnych etapach edukacyjnych jest różnorodny. Nadal największe braki będą występowały w klasach ponadgimnazjalnych zarówno dla chłopców, jak i dziewcząt. W MOW-ach dla nieletnich na etapie ponadgimnazjalnym brakuje prawie 1 200 miejsc. Znaczący niedobór dotyczy zasadniczych szkół zawodowych. Nadal wzrasta zainteresowanie miejscami dla nieletnich w liceach ogólnokształcących i technikach. W ostatnich latach wzbogacono ofertę kształcenia w szkołach ponadgimnazjalnych. Obecnie w liceach ogólnokształcących i technikach przebywa ponad 120 dziewcząt i chłopców z MOW-ów, mimo że propozycja na rok szkolny 2015/2016 przewidywała 147 miejsc. Warto pamiętać o możliwości kontynuowania nauki przez nieletnich w szkołach ponadgimnazjalnych na poziomie klasy 2 i dalszych. Dotyczy to zarówno zasadniczych szkół zawodowych, jak i techników oraz liceów ogólnokształcących. Nie wszystkie ośrodki zdecydowały się na skrócenie wychowankom etapu kształcenia w zawodzie do lat dwóch. W roku szkolnym 2015/2016 MOW-y mają do dyspozycji 1 170 miejsc dla szkół ponadgimnazjalnych (w 2014/2015 1 121, w 2013/2014 1 025, w 2012/2013 790, w 2011/2012 649, w 2010/2011 603). Wśród nich 1 023 miejsca przeznaczono dla zasadniczych szkół zawodowych oraz 147 miejsc dla liceów ogólnokształcących lub techników. W klasie 1 zasadniczej szkoły zawodowej (dla dziewcząt i chłopców zarówno w normie intelektualnej, jak i niepełnosprawnych intelektualnie ) przewidziano 705 miejsc. W stosunku do lat ubiegłych liczba miejsc w klasie 1 zasadniczej szkoły zawodowej systematycznie wzrasta (w roku 2015 było ich 687, w 2014 657, w 2013 555). Według przeprowadzonych symulacji na tym poziomie edukacyjnym potrzebnych będzie jeszcze 676 miejsc. Podobnie jak w roku ubiegłym obecnie według przeprowadzonej symulacji w odniesieniu do chłopców z 1 klas gimnazjalnych wystąpi trudność z zapełnieniem miejsc (ponad 800 miejsc, w roku 2014 566). Należy podkreślić, że dane te uwzględniają wychowanków, którzy z dniem 7
31 sierpnia 2016 roku ukończą 18. rok życia oraz że w trakcie roku szkolnego zmienia się liczba napływających wniosków o umieszczenie wychowanków w MOW-ach. W okresie od sierpnia do października niezbędne jest zapewnienie kontynuacji nauki w szkołach ponadgimnazjalnych dla wychowanków, którzy ukończyli 3 klasę gimnazjum, natomiast w trakcie kolejnych miesięcy liczba wskazań nie jest aż tak duża. Najwięcej wskazań zostaje wydanych na etapie gimnazjum (ponad 4 000), do szkoły podstawowej i do zasadniczej szkoły zawodowej 800. Szczegółowe zestawienie indywidualnych wskazań wydanych na poszczególnych etapach edukacji prezentuje Tabela 6., w której uwzględniono tylko ostatnie wskazanie dla nieletniego, a nie dodano wydawanych wielokrotnie. Z powyższych analiz wynika, że liczba miejsc w MOW-ach jest wystarczająca dla zaspokojenia potrzeb wychowanków. Konieczne jest jednak dostosowanie organizacji roku szkolnego do specyfiki zapotrzebowania oczekujących nieletnich. W roku szkolnym 2016/2017 proponujemy uwzględnić nasze szacunkowe wyliczenia, z których wynika, że: brakuje miejsc w zasadniczych szkołach zawodowych, zwłaszcza w początkowych miesiącach roku szkolnego, dotyczy to zarówno klas 1, jak i następnych; znacznie więcej niż potrzeba jest miejsc w gimnazjach, zarówno dla dziewcząt, jak i chłopców; należy zapewnić możliwość kształcenia wychowankom szkół ponadgimnazjalnych kończących 1 lub 2 klasę, a wymagających kontynuacji nauki; korzystne dla realizacji postanowień jest elastyczne dostosowywanie organizacji w toku roku zgodnie ze strukturą oczekujących. 8
Tabelaryczna ilustracja danych Tabela 1. Zgłoszona do systemu organizacja roku szkolnego 2015/2016 w MOW-ach podstawowa Gimnazjum Zasadnicza szkoła zawodowa Liceum ogólnokształcące Technikum Klasa MOW rok szkolny 2015/2016 Chłopcy Dziewczęta Razem 1 0 0 0 0 0 2 0 0 0 0 0 4 31 8 2 0 41 5 121 20 21 10 172 6 190 43 65 8 306 1 768 69 300 20 1 157 2 885 79 443 28 1 435 3 939 88 494 28 1 549 1 419 51 223 12 705 2 156 28 114 2 300 3 11 2 5 0 18 1 20 0 50 0 70 2 20 0 14 0 34 1 16 0 17 0 33 2 0 0 8 0 8 3 0 0 1 0 1 4 0 0 1 0 1 Ogółem: 3 576 388 1 758 108 5 830 9
Tabela 2. Nieletni przebywający w MOW-ach stan na dzień 5.04.2016 r. Wychowankowie przebywający w MOW-ach Chłopcy Dziewczęta podstawowa Gimnazjum Zasadnicza szkoła zawodowa Liceum ogólnokształcące Technikum Klasa Razem 1 0 0 0 0 0 2 0 0 0 0 0 4 33 6 1 0 40 5 120 13 16 3 152 6 190 36 72 2 300 1 745 83 269 18 1 115 2 841 78 436 27 1 382 3 882 107 502 28 1 519 1 348 39 207 15 609 2 120 22 72 6 220 3 8 0 2 0 10 1 19 0 45 0 64 2 10 0 13 0 23 1 2 0 23 0 25 2 1 0 8 0 9 4 0 0 0 0 0 Ogółem: 3 319 384 1 666 99 5 468 10
Tabela 3. Nieletni oczekujący na umieszczenie w MOW-ach stan na dzień 5.04.2016 r. podstawowa Gimnazjum Zasadnicza szkoła zawodowa Liceum ogólnokształcące Technikum Klasa Oczekujący na wolne miejsca w MOW-ach Chłopcy Dziewczęta Razem 1 0 0 0 0 0 2 0 0 0 0 0 3 2 0 0 0 2 4 4 1 1 0 6 5 11 2 2 0 15 6 26 2 5 0 33 1 21 7 12 2 42 2 7 2 34 2 45 3 6 0 33 5 44 1 32 2 6 0 40 2 4 1 3 1 9 1 2 0 7 0 9 2 0 0 1 0 1 1 6 0 15 0 21 2 2 0 5 0 7 4 0 0 0 0 0 Ogółem: 123 17 124 10 274 11
Tabela 4. Zapotrzebowanie na miejsca dla nieletnich w MOW-ach w roku szkolnym 2016/2017 podstawowa Gimnazjum Zasadnicza szkoła zawodowa Liceum ogólnokształcące Technikum Symulacja zapotrzebowania na miejsca w MOW-ach 2016/2017 Klasa Chłopcy Dziewczęta Razem 1 0 0 0 0 0 2 0 0 0 0 0 3 2 0 0 0 2 4 4 1 1 0 6 5 44 8 3 0 55 6 146 15 21 3 185 1 211 43 84 4 342 2 752 85 303 20 1 160 3 847 78 469 32 1 426 1 861 109 383 28 1 381 2 352 40 210 16 618 3 120 22 72 6 220 1 46 0 92 0 138 2 19 0 46 0 65 3 10 0 13 0 23 1 15 0 55 0 70 2 4 0 28 0 32 3 1 0 8 0 9 4 0 0 0 0 0 Ogółem: 3 434 401 1 788 109 5 732 12
Tabela 5. Zapotrzebowanie na dodatkowe miejsca w MOW-ach w roku szkolnym 2015/2016 w poszczególnych klasach podstawowa Gimnazjum Zasadnicza szkoła zawodowa Liceum ogólnokształcące Technikum Stosunek organizacji 2015/2016 do symulowanego zapotrzebowania na miejsca w MOW-ach 2016/2017 Chłopcy Dziewczęta Klasa Razem 1 0 0 0 0 0 2 0 0 0 0 0 3-2 0 0 0-2 4 27 7 1 0 35 5 77 12 18 10 117 6 44 28 44 5 121 1 557 26 216 16 815 2 133-6 140 8 275 3 92 10 25-4 123 1-442 -58-160 -16-676 2-196 -12-96 -14-318 3-109 -20-67 -6-202 1-26 0-42 0-68 2 1 0-32 0-31 3-10 0-13 0-23 1 1 0-38 0-37 2-4 0-20 0-24 3-1 0-7 0-8 4 0 0 1 0 1 Ogółem: 142-13 -30-1 98 Legenda: wartości ujemne oznaczają brak miejsc na danym etapie edukacji wartości dodatnie oznaczają nadmiar miejsc na danym etapie edukacji 0 oznacza stan zgodny z zapotrzebowaniem na danym etapie edukacji 13
Tabela 6. Zestawienie wskazań wydanych w ciągu roku w poszczególnych klasach, z uwzględnieniem jednokrotnego wskazania nieletniego/nieletniej podstawowa Gimnazjum Zasadnicza szkoła zawodowa Liceum ogólnokształcące Technikum Klasa Wydane wskazania w ciągu roku w poszczególnych klasach Chłopcy Dziewczęta Razem 1 0 0 0 0 0 2 0 0 0 0 0 3 10 0 1 0 11 4 91 10 4 0 105 5 231 23 40 5 299 6 258 36 85 5 384 1 1 166 93 420 23 1 702 2 966 68 500 24 1 558 3 673 56 425 25 1 179 1 449 35 254 16 754 2 56 2 51 6 115 3 4 1 1 1 7 1 38 0 51 0 89 2 9 0 14 0 23 3 3 0 3 0 6 1 17 0 46 0 63 2 8 0 17 0 25 3 1 0 1 0 2 4 0 0 0 0 0 Ogółem: 3 982 324 1 913 105 6 324 Joanna Kulesza Wydział Resocjalizacji i Socjoterapii ORE Warszawa, 9 kwietnia 2016 r. 14
Spis tabel Tabela 1. Zgłoszona do systemu organizacja roku szkolnego 2015/2016 w MOW-ach... 9 Tabela 2. Nieletni przebywający w MOW-ach stan na dzień 5.04.2016 r.... 10 Tabela 3. Nieletni oczekujący na umieszczenie w MOW-ach stan na dzień 5.04.2016 r.... 11 Tabela 4. Zapotrzebowanie na miejsca dla nieletnich w MOW-ach w roku szkolnym 2016/2017... 12 Tabela 5. Zapotrzebowanie na dodatkowe miejsca w MOW-ach w roku szkolnym 2015/2016 w poszczególnych klasach... 13 Tabela 6. Zestawienie wskazań wydanych w ciągu roku w poszczególnych klasach, z uwzględnieniem jednokrotnego wskazania nieletniego/nieletniej... 14 15