Dr hab. Jerzy Lisek, prof. IO Instytut Ogrodnictwa w Skierniewicach REGULOWANIE ZACHWASZCZENIA W SADACH I JAGODNIKACH Z INTEGROWANĄ OCHRONĄ ROŚLIN Nie kontrolowany rozwój zachwaszczenia prowadzi do pogorszenia wzrostu i plonowania roślin sadowniczych. Najważniejsze zagrożenia jakie niosą ze sobą chwasty to: - konkurencja dla roślin uprawnych o miejsce, wodę, substancje pokarmowe, światło i owady zapylające; - allelopatia czyli niekorzystne oddziaływanie chemiczne; - tworzenie naturalnej osłony dla gryzoni (w wilgotne lata także ślimaków); - zwiększanie potencjalnego zagrożenia kwiatów przymrozkami w okresie kwitnienia drzew owocowych; - utrudnianie kombajnowego zbioru owoców na plantacjach krzewów jagodowych; - zwiększanie porażenia roślin jagodowych przez patogeny pochodzenia grzybowego oraz stymulacja rozwoju szkodników, takich jak drutowce, zmieniki, przędziorki, mszyce. Trudność w regulowaniu zachwaszczenia wynika z jego dużej biologicznej różnorodności. Występowanie poszczególnych gatunków chwastów zależne jest od dwóch głównych czynników: środowiskowego oraz antropogenicznego, czyli wynikającego z działalności człowieka. W naszej strefie klimatycznej na polach uprawnych występuje około 500 gatunków chwastów, przy czym największe problemy sprawia 25-30 gatunków chwastów segetalnych i ruderalnych, które w sadach i jagodnikach występują powszechnie. Należą do nich takie chwasty roczne jak: gwiazdnica pospolita, komosa biała, starzec zwyczajny, tasznik pospolity, bodziszek drobny, jasnota purpurowa, fiołek polny, przytulia czepna, przymiotno kanadyjskie, rdest ptasi, powojowaty i plamisty, szarłat szorstki, żółtlica drobnokwiatowa, przetaczniki, rumiany, wiechlina roczna, chwastnica jednostronna, włośnica sina oraz wieloletnie, np. mniszek pospolity, wierzbownica gruczołowata, skrzyp polny, perz właściwy, rzepicha leśna, powój polny, ostrożeń polny, bylica pospolita.
Szarłat szorstki Chwastnica jednostronna Rzepicha leśna Wierzbownica gruczołowata
Od 1 stycznia 2014 roku, w krajach Unii Europejskiej obowiązuje integrowana ochrona roślin. Bazuje ona na merytorycznych założeniach Integrowanej Produkcji (IP). W odróżnieniu od niej, integrowana ochrona jest powszechna dla wszystkich gospodarstw towarowych i nie wymaga akcesu i certyfikacji. Integrowana ochrona roślin wykorzystuje wszystkie dostępne działania i metody ochrony przed organizmami szkodliwymi, preferując działania niechemiczne. Chemiczne zwalczanie chwastów powinno być wykorzystywane, jeśli jest jedynym skutecznym sposobem regulowania zachwaszczenia, uzasadnionym ekonomicznie. Współczesne jagodniki i sady towarowe, w których od lat praktykowane jest zadarnianie międzyrzędzi oraz oszczędne, strefowe stosowanie wybranych herbicydów w rzędach drzew i krzewów, spełniają wymogi integrowanej ochrony w omawianym zakresie. W związku ze zmianami w zakresie rejestracji herbicydów, należy się liczyć z dalszymi ograniczeniami w ich użyciu i koniecznością szerszego wdrożenia rozwiązań alternatywnych, takich jak: uprawa i ściółkowanie gleby, koszenie zbędnej roślinności oraz utrzymanie roślin okrywowych w rzędach roślin uprawnych. W towarowych sadach i jagodnikach, od wielu lat podstawową lub istotną rolę w ograniczaniu zachwaszczenia odgrywają herbicydy. Decyduje o tym ich skuteczność, łatwość wykonania oraz relatywnie niski koszt zabiegów, które stwarzają warunki do dobrego rozwoju i plonowania roślin sadowniczych. Ugór herbicydowy w sadach i plantacjach krzewów, nie powinien zajmować więcej niż 50% ich całkowitej powierzchni i ogranicza się on przede wszystkim do tzw. pasów herbicydowych pod koronami drzew i krzewów. Dopuszcza się jednak ograniczone stosowanie herbicydów w międzyrzędziach sadu i plantacji. Dotyczy to przede wszystkim dolistnych, selektywnych herbicydów służących do zwalczania dwuliściennych miododajnych chwastów, takich jak mniszek pospolity lub koniczyna biała w pasach murawy, jeśli ich koszenie chwastów nie jest skuteczne. Chwasty te konkurują z drzewami lub krzewami o owady zapylające oraz przyciągają pszczoły, które mogą być podtruwane przez środki ochrony roślin znoszone w międzyrzędzia z opryskiwanych roślin sadowniczych. Do selektywnego zwalczania chwastów dwuliściennych, poleca się środki zawierające MCPA i fluroksypyr. Najskuteczniejsze są zabiegi wykonywane w drugiej połowie lata i na początku jesieni. Wiosenne zabiegi wykonuje się jedynie na chwasty pozbawione kwiatów. Na plantacjach truskawek, herbicydy doglebowe mogą być stosowane zarówno w międzyrzędziach plantacji, jak i na całej powierzchni, ale ugór herbicydowy nie powinien mieć wtedy charakteru trwałego. Opryskiwanie herbicydami należy stosować przemiennie z uprawą gleby. Herbicydy powinny być używane zgodnie z aktualną etykietą rejestracyjną (instrukcją stosowania), a podstawowych
informacji dostarcza między innymi aktualizowany corocznie Program Ochrony Roślin Sadowniczych (Hortpress, 2014). Aktualny wykaz herbicydów zarejestrowanych do sadów oraz na plantacje truskawek i krzewów podano w załączniku. Plantacje truskawek, krzewów owocowych oraz sady różnią się pomiędzy sobą sposobem pielęgnacji gleby i stosowania herbicydów. Podstawowym herbicydem stosowanym w sadach od lat pozostaje glifosat (Roundup 360 SL i jego odpowiedniki). Systematyczne i nadmierne stosowanie glifosatu w światowym rolnictwie stwarza następujące zagrożenia: kompensacja zachwaszczenia, selekcja odpornych form chwastów, obecność pozostałości w środowisku i płodach rolnych oraz fitotoksyczność dla roślin uprawnych, spowodowana między innymi niekorzystnym wpływem na ich rizosferę. W roku 2013, obecność biotypów odpornych na glifosat notowano na świecie u 25 gatunków (WeedScience, 2013). W Polsce stwierdzono występowanie odpornych form przymiotna kanadyjskiego, rosnących na torowiskach kolejowych (Adamczewski i wsp., 2011). Środki chwastobójcze powinny być stosowane zgodnie z zakresem rejestracji. Jedynym herbicydem zawierającym glifosat, zarejestrowanym do sadów wiśniowych jest Boom Efekt 360 SL. Aby ograniczyć zagrożenia wynikające z ich użycia, część nowo zarejestrowanych herbicydów glifosatowych (np. Barclay Gallup Super 360 SL, Glypoflash Ultra SL, Katamaran 360 SL, Rosate 360 SL, Torinka 360 SL, Wichura 360 SL) może być użyta tylko raz w sezonie wegetacyjnym, a Boom Efekt 360 SL oraz Dominator Green 360 SL, maksymalnie dwukrotnie w sezonie. Zapis o wykonywaniu tylko jednego zabiegu w sezonie dotyczy konkretnego preparatu handlowego, a nie substancji czynnej czyli glifosatu, choć taki powinien być jego cel. Intencją zapisu jest, aby inne zabiegi były wykonywane herbicydami o odmiennym mechanizmie działania. Wymóg ten jest jak najbardziej pożądany, jeśli sadownik będzie miał dostęp do innych środków i możliwość ich rotacji, przy 2-4 zabiegach herbicydowych potrzebnych w sezonie. Glifosat jest ostatnim środkiem dolistnym o szerokim spektrum zwalczanych chwastów, dostępnym w krajowym sadownictwie. Wprowadzenie racjonalnej i satysfakcjonującej rotacji herbicydów w polskich sadach jest aktualnie niemożliwe. MCPA (Chwastox Extra 300 SL) jest najczęściej stosowane w mieszaninie z glifosatem, sporządzanej w zbiorniku opryskiwacza lub w formie mieszaniny fabrycznej (gotowej do użycia), w postaci środka Orkan 350 SL. 2,4-D wchodzi w skład mieszaniny Kileo 400 SL, zawierającej również glifosat. Pozostałe rekomendowane środki np.: doglebowy Kerb 50 WP (propyzamid) oraz dolistny Starane 250 EC (fluroksypyr), graminicydy powschodowe Agil 100 EC i Aria 100 EC (propachizafop) oraz Fusilade Forte 150 EC (fluazyfop-p-butylowy), mają ograniczone spektrum działania i nie odgrywają dużej
roli w sadownictwie. Brak rejestracji innych substancji czynnych spowoduje albo niekontrolowane użycie środków nie zarejestrowanych, albo pogorszenie skuteczności zwalczania chwastów i obniżkę plonów. Większość nowo rejestrowanych herbicydów zawierających glifosat, jest aktualnie polecana tylko w jabłoniach, a niektóre także na plantacjach porzeczki czarnej. Szerszy zakres stosowania posiadają jedynie środki Boom Efekt 360 SL oraz Dominator Green 360 SL (załącznik). Znacznie trudniejsze jest ułożenie chemicznego programu ochrony przed chwastami na plantacjach krzewów owocowych. Plantatorzy mają do dyspozycji jedną substancję czynną działającą doglebowo propyzamid (Kerb 50 WP i odpowiedniki), graminicydy powschodowe, takie jak zalecane do ochrony sadów, oraz chlopyralid (Cliophar 300 SL). Dodatkowo na plantacjach porzeczki czarnej można stosować glifosat (Roundup 360 SL i niektóre jego odpowiedniki), a na plantacjach malin preparat Basta 150 SL (dolistny środek o działaniu wgłębnym). Sześć substancji czynnych jest liczbą małą, zważywszy na problemy z zachwaszczeniem krzewów. Do takich należą mała konkurencyjność młodych plantacji, szczególnie malin, wobec chwastów oraz kompensacja chwastów wieloletnich w miarę starzenia się plantacji. Uszkodzenia porzeczki po glifosacie
Według aktualnych zaleceń dotyczących użycia chemicznych środków chwastobójczych, producenci truskawek mogą używać jedenastu substancji czynnych. Dwie z nich to substancje doglebowe lenacyl (Azotop New 80 WP, Lenazar 80 WP) i napropamid (Devrinol 450 SC). Substancją stosowaną przed i po wschodach chwastów jest metamitron (Goltix Compact 90 WG, Burakomitron 70 WG). Dostępne są również gotowe do użycia mieszaniny fenmedifamu, desmedifamu i etofumesatu (Beetup Trio 180 SC, Saherb 180 SC) służące do zwalczania kiełkujących chwastów, jak również selektywne graminicydy powschodowe do zwalczania chwastów jednoliściennych, np. traw propachizafop (Agil 100 EC, Aria 100 EC), fluazyfop (Fusilade Forte 150 EC), chizalofop (Targa Super 05 EC i odpowiedniki), kletodym (Select Super 120 EC). Selektywnym, dolistnym herbicydem do zwalczania niektórych chwastów dwuliściennych (ostrożeń polny, mlecz polny, przymiotno kanadyjskie, rdesty, rumiany, żółtlica, w stadium kilku liści właściwych lub rozety) jest chlopyralid (Cliophar 300 SL) oraz dolistny, nieselektywny środek do niszczenia rozłogów i chwastów w międzyrzędziach w okresie od lipca do września glufosynat amonowy (Basta 150 SL). Szersze zastąpienie herbicydów metodami alternatywnymi, do jakich należą: ściółki z czarnej folii, włókniny polipropylenowej, słomy, trocin, zrębków roślinnych, kory drzewnej, obornika, kompostu; uprawa gleby i koszenie chwastów przy pomocy maszyn pracujących pod koronami drzew oraz wprowadzenie roślin okrywowych, nie będzie łatwe. Głównymi wadami ściółek są duże koszty i pracochłonność zastosowania, niepełna i ograniczona w czasie efektywność oraz tworzenie warunków dogodnych do rozwoju gryzoni (słoma). Całkowity koszt ściółkowania hektara sadu tkaną włókniną polipropylenową wynosi blisko 15 tys. zł, korą drzewną ok. 35 tys. zł, a aplikacja herbicydów w ciągu 3 lat tylko nieco ponad 1,8 tys. zł (Markuszewski i Kopytowski, 2008). Ściółki pochodzenia organicznego mogą być atrakcyjne w lokalnej skali, jeśli są tanie i dostępne w okolicy sadu. Przy wdrożeniu ściółek należy się liczyć z koniecznością dodatkowego stosowania herbicydów, a w przypadku ściółek naturalnych uzupełniania ich warstwy. Mechaniczne zwalczanie chwastów, a więc uprawa gleby i koszenie są łatwiejsze i mniej kosztowne od ściółek. Specjalistyczne glebogryzarki i kosiarki są montowane na bocznych wysięgnikach i posiadają uchylne sekcje, umożliwiające pracę w rzędach drzew. W nowych typach glebogryzarek, noże obracają się z reguły w płaszczyźnie równoległej do powierzchni gleby, a nie prostopadłej, jak było w starszych konstrukcjach, aby zmniejszyć degradację gleby, którą powodują tego typu maszyny. Zakup automatycznych glebogryzarek to duży wydatek, ale może być sfinansowany z funduszy pomocowych przeznaczonych na
modernizację rolnictwa. Kosztowna jest także ich eksploatacja, szczególnie paliwo i części zamienne. Glebogryzarki są mało skuteczne w zwalczaniu wieloletnich, głęboko korzeniących się chwastów. Jeśli ich praca nie będzie łączona z użyciem herbicydów, to dochodzi do kompensacji takich chwastów jak np. perz właściwy. Gleba powinna być uprawiana jak najpłycej, aby ograniczyć niszczenie korzeni drzew. Systematyczna uprawa glebogryzarką prowadzi do degradacji gleby, dlatego liczba zabiegów powinna być ograniczona do 4-6 zabiegów rocznie. Pracujące glebogryzarki i kosiarki mogą uszkadzać pnie młodych drzew. Wprowadzenie roślin okrywowych czyli zielonych ściółek pod korony drzew, jest kłopotliwe, ze względu na: konkurencję tych roślin o wodę i substancje pokarmowe w krytycznych okresach rozwojowych drzew, niedostateczną skuteczność, oddziaływanie allelopatyczne i przyciąganie owadów zapylających przez kwitnące rośliny dwuliścienne. Koszt odchwaszczania w produkcji ekologicznej (bez herbicydów) jabłek jest trzykrotnie wyższy, a truskawek czterokrotnie wyższy niż w produkcji konwencjonalnej (Brzozowski i Zmarlicki, 2010). Automatyczna glebogryzarka sadownicza
Gospodarstwa sadownicze, które obligatoryjnie wdrażają zasady integrowanej ochrony przed chwastami, powinny przygotować się technicznie, organizacyjnie i finansowo do ograniczonej liczby herbicydów zarejestrowanych w uprawach sadowniczych. Przy dużej roli, jaką odgrywa efektywne regulowanie zachwaszczenia dla plonowania roślin sadowniczych i jego znaczących kosztach, trudno sobie w bliskiej przyszłości wyobrazić całkowitą rezygnację ze stosowania herbicydów, szczególnie w sadach i na plantacjach krzewów owocowych. Dlatego związki i organizacje producentów w porozumieniu z firmami chemicznymi, instytucjami naukowymi i administracją państwową powinny zabiegać o rejestracje nowych herbicydów do upraw małoobszarowych, do jakich należą wszystkie uprawy sadownicze oprócz jabłoni. Literatura Adamczewski K., Kierzek R., Matysiak K. 2011. Przymiotno kanadyjskie (Conyza canadensis L.) odporne na glifosat. Prog. Plant Protection/Post. Ochr. Roślin, 51 (4): 1675-1682. Brzozowski P, Zmarlicki K. 2010. Economics of organic apple and strawberry production in Poland in the years 2007-2009. J. Fruit Ornam. Plant Res., 18(2): 255-264. Markuszewski B., Kopytowski J. 2008. Zachwaszczenie i koszty jego regulowania w sadzie jabłoniowym z produkcją integrowaną. Zesz. Nauk. Inst. Sadow. Kwiac. 16: 35-50. Program Ochrony Roślin Sadowniczych. 2014. Hortpress, Warszawa. WeedScience. 2013. Glycines (G 9) resistant weeds by species and country. www.weedscience.org.
Załącznik Wykaz herbicydów zarejestrowanych do sadów i jagodników (styczeń 2014) HERBICYDY W SADACH (łącznie 7 substancji aktywnych) Środki doglebowe : - Kerb 50 WP (Golden Pyzamid 50 WP, Pilar-Propyzamid 50 WP) (3-5 l/ha)(propyzamid) Środki dolistne: - glifosat - Roundup 360 SL i odpowiedniki zarejestrowane do jabłoni: Atut Bis 360 SL, Barclay Barbarian Super 360 SL, Barclay Barbarian Xtra 450 SL, Barclay Gallup Super 360 SL, Barclay Gallup Xtra 450 SL, Charger, Clayton Rhizeup SL, Cleaner 360 SL, Figaro 360 SL, Glifocyd 360 SL, Glifosat Classic 360 SL, Glifostar 360 SL, Glyfos 360 SL, Glifto 360 SL, Glifto Duo 360 SL, Glypoflash Ultra SL, Glypoflash Xtra 450 SL, Katamaran 360 SL, Klinik 360 SL, Klinik Duo 360 SL, Kosmik 360 SL, Marker 360 SL, Nufosate 360 SL, Rambo 360 SL, Realchemie Glifosat 360 SL, Rofosat Agro 360 SL, Rosate 360 SL, Stefes Cleaner 360 SL,Taifun 360 SL, Torinka SL, Wichura 360 SL (dawki w zakresie 2-6,25 l/ha, niektóre ze środków tylko 1 zabieg w sezonie) - Boom Efekt 360 SL (2,0 6,25 l/ha) (jabłonie, grusze, śliwy, wiśnie) - Dominator Green 360 SL (5,0 8,0 l/ha) (jabłonie, śliwy) - Chwastox Extra 300 SL (3-3,5 l/ha) (MCPA) - Orkan 350 SL 5-8 l/ha (jabłoń, glifosat + MCPA, 1 zabieg w sezonie) - Kileo 400 SL 5-6 l/ha (jabłoń, 2,4-D + glifosat, 1 zabieg w sezonie) - Starane 250 EC (1,5-2 l/ha) (fluroksypyr) - graminicydy powschodowe - Agil 100 EC (Aria 100 EC (propachizafop), Fusilade Forte 150 EC (fluazyfop).
HERBICYDY NA PLANTACJACH PORZECZEK I AGRESTU i MALIN (łącznie 6 substancji aktywnych) Środki doglebowe : - Kerb 50 WP (Golden Pyzamid 50 WP, Pilar-Propyzamid 50 WP) (propyzamid) (3-5 l/ha) Środki dolistne: Środki dolistne nieselektywne - aplikowane z osłonami - Cliophar 300 SL 0,35-0,4 l/ha (chlopyralid) - Basta 150 SL (tylko maliny) 4-6 l/ha glufosynat amonowy - Roundup 360 SL, Clayton Rhizeup SL, Cleaner 360 SL, Glifto 360 SL, Glifto Duo 360 SL, Figaro 360 SL, Glifosat Classic 360 SL, Katamaran 360 SL, Marker 360 SL, Realchemie Glifosat 360 SL, Torinka 360 SL (glifosat): 3,0-6,0 l/ha wyłącznie na plantacjach porzeczki czarnej, od wiosny do jesieni. W okresie wegetacji porzeczek zabieg wykonywać wyłącznie w międzyrzędziach. Graminicydy powschodowe (selektywne) perz (/ha) chwasty prosowate (l/ha) Agil 100 EC (Aria 100 EC) 1,25-1,5 0,5-0,75 Fusilade Forte 150 SL 2,0-2,5 (PZ) 0,75 (PZ) PZ na plantacjach owocujących stosować po zbiorze owoców
HERBICYDY NA PLANTACJACH TRUSKAWEK (łącznie 11 substancji czynnych) Przed wschodami chwastów: Lenazar 80 WP (Azotop New 80 WP) (lenacyl) Devrinol 450 SC (napropamid) 1-2 kg/ha (0,5-1 kg/ha) 4-6 l/ha (2-4 l/ha) Przed lub wkrótce po wschodach chwastów: Goltix Compact 90 WG 3 kg/ha (2 kg/ha) lub Goltix Compact 90 WG 0,6-0,8 kg/ha + Olbras 88 EC 1,5 l/ha x 2 Burakomitron 70 WG 4-5 kg/ha (3-4 kg/ha) (metamitron) Burakomitron 70 WG 2-3 kg/ha + Lenazar 80 WP (Azotop New 80 WP) 0,5-0,75 kg/ha (plantacje nowo sadzone) Burakomitron 70 WG 2-3 kg/ha + Lenazar 80 WP (Azotop New 80 WP) 1,5 kg/ha Środki dolistne: Beetup Trio 180 SC, Saherb 180 SC: trzykrotnie po 1,5 l/ha lub dwukrotnie po 2 l/ha (fenmedifam+desmedifam+etofumesat) Cliophar 300 SL 0,35-0,4 l/ha (chlopyralid) Graminicydy powschodowe (PK, PZ) Agil 100 EC (Aria 100 EC) (propachizafop) 0,5-1,5 l/ha Fusilade Forte 150 EC (fluazyfop) 0,75-2,5 l/ha Targa Super 05 EC 1-4 l/ha Targa 10 EC, Pilot 10 EC) (chizalofop) 0,35-1,5 l/ha Select Super 120 EC (kletodym) 0,8-2,0 l/ha W międzyrzędziach plantacji (z osłonami) Basta 150 SL (glufosynat amonowy) 4 l/ha (3,2-4 l/ha + siarczan amonowy 10 kg/ha)