Integracja Regionalna Gmin

Integracja Regionalna Gmin Pogranicza Polsko-Słowackiego Jodłownik i Vitanová

Szanowni Państwo W związku z realizacją mikroprojektu Integracja Regionalna Gmin Pogranicza Polsko-Słowackiego - Jodłownik i Vitanová mającego na celu wzmocnienie współpracy polsko-słowackiej, wzrost atrakcyjności gmin pogranicza polsko-słowackiego wśród mieszkańców i turystów oraz zacieśnienie związków partnerskich na gruncie instytucjonalnym, gospodarczym i społecznym oddaje w Państwa ręce folder, który przybliży państwu charakterystykę obu przygranicznych gmin. Wspólnie pragniemy pokazać ciekawe miejsca, zaprosić na urocze szlaki spacerowe, przypomnieć bogatą w wydarzenia przeszłość, przybliżyć piękno przyrody i krajobrazu, ukazać różnorodne możliwości wypoczynku. Mam nadzieję, że ten pierwszy kontakt, będzie zachętą do następnych spotkań i dalszej współpracy z naszą gminą. Gorąco zachęcam do odwiedzenia Gminy Jodłownik. Wójt Gminy Paweł Stawarz 2

Obec Vitanová leži vo wýchodnej časti Oravskej kotliny popri rieke Oravica v nadmorskiej výške 700 m... Nachádza sa v časti chráneného územia krajiny Hornej Oravy. V okoli obci sa nachádzajú rašeliniská a časť územia zasahuje do Tatranského národneho parku. Vitanová bola založená v roku 1550. V 17. stor. na územi obce dobývali želaznú rudu pre kováčske dielne v Hámričkach a Osade, aj pre hutu v Podbieli. Dejiny nešetrili obyvateľov Vitanovej za účasti vojenských výprav zažili aj živelníé pohromy, najmä povodne a epidémie. Málo úrodná pôda nebola priaznivá pre poľnohospodárstvo, preto miestni obyvatelia są zaoberali remeselnictvom, pracovali na pilach a v kováčskych dielňach. V obce sa nachádza rimsko-katolicky kostol zasväteny Božskému Srdcu Ježišovmu (1938), Mariánsky stĺp, ľudová kamenárska práca a baroková socha sv. Rocha (1770). Koncom druhe svetovej vojny obec bola čiastočne vypálená z zachovalo sa málo pôvodne zrubových domov a hospodárskych budov. Vo Vitanovej fungujú dve lyžiarske strediská aj so sedačkovou lanovkou o dĺžke 1 000 m. Skúseni turisti môžu urobiť výstup na vrch Skorušina (nadmorská výška 1314 m...), Magura (nadmorská výška 1396 m.) a Bobrovec (nadmorská výška 1663 m...). Okolité lesy sú bohaté na hriby a lesné plody. Cez Vitanovú vedie oravsko - liptovská cyklistická trať. V rieke Oravica je možnosť chytania rýb. Starosta Obce Štefan Ondrík 3

Gdańsk Wisła Biebrza Szczecin Warta Poznań Wrocław Odra Łódź Warta Narew Warszawa ła Wis Bug Wieprz Lublin Ma l é K a r p a t y Trnava Bratislava Trencin Nitra Vah Vah Hron Vitanová Banska Bystrica SLOVAKIA Presov Kosice Ondava Jodłownik Danube URZĄD GMINY JODŁOWNIK 34-620 Jodłownik 198 Plac III Rzeczypospolitej tel. +48 18 332 12 51 fax. +48 18 332 11 21 e-mail: gmina@jodlownik.pl www: www.jodlownik.pl Wójt Gminy Paweł Stawarz Sekretarza Gminy Jan Śliwa OBECNÝ ÚRAD VITANOVÁ Vitanová 82 027 12 Lisek tel. +43 539 41 06 fax. +43 539 41 06 e-mail: obec-vitanova@slovanet.sk www: www.vitanova.eu.sk Starosta Obce Štefan Ondrík Zoznam pracovníkov OÚ Štefánia Lanďáková Valéria Kulkovská 4

P O Ł O Ż ENIE / P O LO Ž ENIE Gmina Jodłownik położona jest w północno-wschodniej części Beskidu Wyspowego w powiecie limanowskim w centralnej części województwa małopolskiego. Zajmuje powierzchnię 7243 ha. Naturalne granice gminy wyznaczają dwa szczyty; od wschodu Kostrza (719 m.n.p.m), od zachodu Ciecień (829 m.n.p.m). W skład gminy liczącej ponad 8 tysięcy mieszkańców wchodzi 12 wsi-sołectw: Góra św. Jana, Janowice, Jodłownik, Kostrza, Krasne-Lasocice, Mstów, Pogorzany, Sadek, Słupia, Szczyrzyc, Szyk, Wilkowisko. Mieszkańcy gminy utrzymują się z rolnictwa-głównie z sadownictwa oraz drzewiarstwa i hodowli bydła. Znane w całej Polsce, a nawet poza granicami kraju, wysoko rozwinięte sady jabłoniowe, gruszowe i śliwowe stanowią prawie 30% powierzchni użytków rolnych. Do głównych krzewów uprawianych w gminie należą porzeczka czarna, porzeczka czerwona, aronia i agrest. Obec leží v severno východnej časti Wyspowego Beskydu v limanovským okrese v centrálnej časti Malopoĺského vojvodstva, o ploche 7243 ha. Prirodzenú hranicu vyznačujú dva štíty; z východu Kostrza (719 m n.p.m), zo západu Ciecień (829 m. n.p.m). V štruktúre 8 tisícovej obci sa nachádza 12 dedín: Góra św. Jana, Janowice, Jodłownik, Kostrza, Krasne- Lasocice, Mstów, Pogorzany, Sadek, Słupia, Szczyrzyc, Szyk, Wilkowisko. Obyvatelia obci sa zaoberajú poľnohospodárstvom hlavne ovocinárstvom, drevárstvom a chovom bydla. Známe v celom Poľskú, ako aj v zahraničí sú vysoko vyvinuté jabloňové, hruškové a slivkové sady, ktoré tvoria 30% plochy poľnohospodárskej pôdy. K hlavným kríkom pestovaným v obci patria čierne a červené ríbezle, arónia a egreš. Sad jabłoniowy na tle góry Kostrza 5

H I S T O RIA / H I S T Ó RIA Nazwa miejscowości pochodzi prawdopodobnie od drzew jodłowych, którymi niegdyś cały ten obszar był zalesiony. Pierwsze wzmianki o Jodłowniku pochodzą z 1361r, mówią jednak o wsi już istniejącej. Właścicielem tych ziem był wówczas rycerz Mikołaj należący do rodu Ratołdów. Następnie wieś wraz z innymi przeszła w posiadanie rodu Lubomirskich. W 1531 roku Niewiarowscy z Niewiarowa herbu Półkozic zakupili wieś Jodłownik od Jakuba Lubomirskiego. W 1595 roku Przecław Niewiarowski zapisał wszystkie swoje dobra Klasztorowi OO Dominikanów w Krakowie, które stanowiły ich własność do roku 1784, to jest do konfiskaty ich przez rząd austriacki. Podominikańskie dobra skarb austriacki sprzedał hrabiemu Dzieduszyckiemu. W końcu XIX wieku dobra jodłownickie przejął Ludwik Romer, a przed I wojną światową rodzina Kirchnerów. Jest pewne, że od 1296 roku Jodłownik należał do parafii p.w.św. Mikołaja Biskupa w Skrzydlnej. Po wybudowaniu w 1585 roku przez Przecława Niewiarowskiego drewnianego kościółka p.w.narodzenia Najświętszej Marii Panny Wniebowziętej, parafia jodłownicka aż do 1925 roku stanowiła filię parafii w Skrzydlnej. Názov obci pochádza pravdepodobne od jedľových stromov, ktorými kedysi toto územie bolo zalesené. Prvé zmienky o Jodłowniku pochádzajú z roku 1361, ale hovoria o už existujúcej dedine. Majiteľom týchto pozemkov bol vtedy rytier Mikołaj, ktorý patril k rodu Ratołdów. Ďalej obec vrátane iné dediny prešli do vlastníctva rodu Lubomirskich. V roku 1531 rodina Niewiarowskich z Niewiarowa erbu Półkozic (Polokamzíkov) kúpila dedinu Jodłownik od Jakuba Lubomirského. V roku 1595 Przecław Niewiarowski zapísal cely svoj majetok rehole OO Dominikánov v Krakove, ktoré tvorili ich vlastníctvo do roku 1784, čiže až ku konfiškácii ich rakúskou vládou. Rakúsky štátny majetok predal majetok Dominikánov grófovi Dzieduszyckiemu. Koncom XIX stor. jodlownicky majetok prejal Ludwik Romer, a pred I. svetovou vojnou rodina Kirchnerów. Je iste, že od roku 1296 Jodłownik patril k farnosti sv. Mikołaja Biskupa v Skrzydlnej. Po vystavení v roku 1585 Przecławom Niewiarowskim dreveného kostolíka pod názvom Narodenia Nanebovzatej Najsvätšiej Márie Panny, jodłownická farnosť až do 1925 roku tvorila pobočku farnosti v Skrzydlnej. 6

Z ABYTKI / HISTORICKÉ PAMIATKY Drewniany Kościół w Jodłowniku z 1585r., w którym zobaczyć można rokokową polichromię z 1764r. przedstawiającą medaliony z popiersiami świętych związanych z historią zakonu dominikańskiego. W przedsionku kościoła obejrzeć można portret fundatora kościoła Przecława Niewiarowskiego z 1600 r. (fot. 1) Drevený kostol v Jodłowniku z roku 1585, v ktorom možno Fot. 1. Zabytkowy kościół w Jodłowniku obdivovať rokokovú polychrómiu z roku 1764. predstavuje medalióny s poprsiami svätých spojených s históriou dominikánskeho rádu. V predsieni kostola sa nachádza portrét zakladateľa kostola Przecława Niewiarowskiego z 1600. (fot. 1) Zabytkowy Zespół Klasztorny OO Cystersów w Szczyrzycu, obejmujący m.in. kościół z 1642r. - pierwotnie gotycki, przebudowany w XVII i XIX w oraz murowany spichlerz z XVII w., w którym obecnie znajduje się muzeum z cennymi eksponatami. W jego zbiorach jest m.in. kolekcja starych obrazów - dwa wyszły spod pędzla Stanisława Samostrzelnika (1476-1541), nadwornego malarza króla Zygmunta Starego. Miłośnicy militariów zachwycą się z pewnością bogatymi zbiorami broni palnej i siecznej. Są tu też zbiory numizmatyczne, staropolskie zegary, rękopisy z XIII w. i czasów późniejszych, starodruki, naczynia i szaty liturgiczne z XVII i XVIII wieku. (fot. 2) Fot. 2. Klasztor w Szczyrzycu Pamiatková skupina reholy oo Cistersov v Szczyrzycu, zahŕňa o. i. kostol z roku 1642 pôvodne gotický, rekonštruovaný v XVII. a XIX stor. a murovaná sýpka z XVII stor., v ktorej sa súčasne nachádza múzeum so vzácnymi exponátmi. V jeho zbierkach je o. i. kolekcia starých obrazov dva maľované Stanisławom Samostrzelnikom (1476-1541), dvorským maliarom kráľa Zygmunta Starego. Milovníkovia militarií môžu obdivovať bohaté zbierky palnej a sečnej zbrane. Nachádzajú sa tiež numizmatické zbierky, staropoľské hodiny, rukopisy XIII stor. a neskoršieho obdobia, nádoby a liturgické oblečenie z XVII a XVIII stor. (fot. 2) 7

Zabytkowy dworek w Słupi położony w XIX-wiecznym parku z interesującymi starymi drzewami, z których najstarsze liczą sobie ok. 200 lat. Obecnie dworek w Słupi jest własnością Muzeum Narodowego w Krakowie. (fot. 3) Kościół pw. św. Barbary i św. Stanisława biskupa w Szyku pochodzi prawdopodobnie z pierwszej połowy XVII w. Wewnątrz podziwiać można datowany na lata 1520-1530, namalowany na deskach lipowych obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem. (fot. 4) Cmentarze poległych w I wojnie światowej, pomniki upamiętniające pacyfikację przysiółków Smykań w Pogorzanach i Wadzyń w Szczyrzycu. (fot. 5) Kościół w Wilkowisku pod wezwaniem św. Katarzyny Aleksandryjskiej pochodzący z 1927 roku. Zobaczyć w nim można obraz Matki Boskiej oraz krucyfiks z XV wieku a także dzwony z XVI i XVII wieku. (fot. 6) Fot. 3. Zabytkowy dworek w Słupi Fot. 4. Kościół w Szyku Fot. 5. Pomnik upamiętniający ofiary I wojny światowej Pamiatkový dvorček v Słupi, ktorý sa nachádza v XIX. - ročnom parku so zaujímavými starými stromami, z ktorých najstaršie majú cca. 200 rokov. Súčasne dvorček v Słupi je vlastnosťou Národného múzeum v Krakove. (fot. 3) Kostol sv. Barbory a sv. Stanislava biskupa v Szyku pochádza pravdepodobne z prvej polovici XVII stor. Vo vnútri možno obdivovať datovaný na roky 1520 1530, namaľovaný na lipových doskách obraz Matky Božskej s Dieťaťom. (fot. 4) Cintoríny zahynulých počas I. svetovej vojny, pamätníky zvečňujúce pacifikáciu malých dedín Smykań v Pogorzanach a Wadzyń v Szczyrzycu. (fot. 5) Kostol sv. Kataríny Alexandrijskej vo Wilkowisku pochádza z roku 1927. Možno tam pozrieť obraz Matky Božskej a krucifix z XV stor. ako aj zvony z XVI a XVII stor. (fot. 6) 8 Fot. 6. Kościół w Wilkowisku

INNE ATRAKCJE GMINY / OSTATNE ATRAKTIVIT Y OBCI JODŁOWNIK Diabelski kamień - jest to ławica piaskowca ciężkowickiego serii śląskiej, mająca postać grzędy skalnej o dł. 55 m., szerokości 12 m. i wysokości 17-20 m. Procesy wietrzenia działające szczególnie wzdłuż płaszczyzn spękań, spowodowały powstanie szczelin dzielących grzędę na kilka części.według legendy kamieniem tym diabeł chciał zburzyć klasztor Cystersów w Szczyrzycu, upuścił go jednak 2 km od celu na dźwięk dzwonu z klasztornego kościoła; pięć kulistych zagłębień na wschodniej ścianie skały to podobno ślady diabelskich pazurów. Obok niezwykłej skały stoi tzw. pustelnia szczyrzycka, w której do niedawna zamieszkiwał eremita. Stoi tu także drewniana kaplica ze stacjami drogi krzyżowej. Diabolský kameň - je to nasyp ciężkowického pieskovca sliezskej serie, ktorá ma formu horského pásma o dĺžke 55 m, šírke 12 m a výške 17 20 m. Vetriace procesy pôsobiace najmä pozdĺž plochy trhlín, spôsobilí vzniknutie puklín deliacich horské pásmo na viaceré častí. Podľa legendy týmto kameňom diabol chcel zbúrať reholu Cistersov v Szczyrzycu, na zvuk zvonu z rehoľného kostola pustil ho 2 km od cieľu; päťguľatých výklenkov vo východnej stene skaly to pravdepodobne stopy diabolských pazúrov. Vedľa neobvyklej skaly stoji tzv. pustelnia szczyrzycka, v ktorej ešte pred nejakým časom býval eremita. Wioska indiańska - obok Szczyrzyca w miejscowości Pogorzany pośród malowniczych plenerów i ekologicznie czystych terenów Beskidu Wyspowego położona jest Wioska Indiańska gdzie zobaczyć można między innymi naturalnej wielkości, malowane, w pełni wyposażone tipi, wystawę rękodzieła Indian zamieszkujących Wielkie Równiny, wierne repliki strojów indiańskich sprzed 200 lat i inne. Indiánska osada - vedľa Szczyrzyca v meste Pogorzany medzi malebnými plenérmi a ekologicky čistými areálmi Wyspoweho Beskydu leží Indiánska osada, v ktorej možno o.i. navštíviť prirodzenej veľkosti, maľované, úplne vybavené tipi, výstavu ručných výrobkov Indián bývajúcich na Wielkiej Równinie (Veľkej Rovine), presné repliky indiánskych krojov spred 200. rokov a ostatné. 9

TURYST YK A / TURISTIK A Malowniczy krajobraz, bliskie sąsiedztwo gór, wspaniały górski klimat oraz atrakcyjność położenia może stanowić wspaniałą bazę wypadową do gminy Jodłownik. Na terenie Gminy Jodłownik znajduje sie leśny rezerwat przyrody Kostrza, będacy w zarządzie Nadleśnictwa Limanowa. Rezerwat o powierzchni 38,56 ha położony jest na północnym stoku góry Kostrza, na terenie wsi o tej samej nazwie i wsi Rupniów w gminie Limanowa. Utworzony został dla ochrony dobrze zachowanego starodrzewu i stanowisk rzadkiej paproci - języcznika zwyczajnego, które są jedynym znanym miejscem występowania tego gatunku na terenie Beskidu Wyspowego. Widok na górę Kostrza Malebná krajina, blízke susedstvo hôr, úžasná horská klíma a atraktívnosť polohy môže tvoriť skvelú bazu na výlet do obci Jodłownik. Na území obci Jodłownik sa nachádza lesné chránené územie Kostrza, ktoré je v predstavenstve Hlavného lesníctva Limanowa. Chránené územie o ploche 38,56 ha leží na severnom svahu hory Kostrza, na areáli dediny s tým istým názvom a dediny Rupniów v obci Limanowa. Vznikol pre ochranu dobre zachovaných starých stromov a miest riedkeho typu paprade jazyčníka obyčajného. 10

KULT URA I S P O RT / KULT ÚRA I Š P O RT Położenie gminy Jodłownik - z dala od większych ośrodków miejskich sprzyja zachowaniu przez mieszkańców tradycji kulturowych i regionalnych. Na terenie naszej gminy działają zespoły regionalne: ź Szczyrzycanie wraz z kapelą regionalną oraz dziecięcy zespół regionalny Mali Szczyrzycanie w Szczyrzycu ź Dziecięcy zespół regionalny Pnioki działający przy Zespole Szkół w Sadku-Kostrzy ź Grupa obrzędowa Śwarni Łojce działająca przy Kole Gospodyń Wiejskich w Sadku-Kostrzy ź Orkiestry dęte w Jodłowniku i Szczyrzycu ź Orkiestra dęta OSP w Jodłowniku, a także młodzieżowe zespoły wokalno-instrumentalne Kulturę fizyczną promują dwa kluby sportowe: LKS Jodłownik i LKS Orkan ze Szczyrzyca prowadzące sekcje piłki nożnej. Dziecięcy zespół regionalny Pnioki Zespół regionalny Szczyrzycanie Orkiestra OSP z Jodłownika Poloha obci Jodłownik ďaleko od väčších mestských stredísk je priaznivá pre zachovanie kultúrnych a regionálnych tradícií. Na území našej obci pôsobia regionálne súbory: ź Szczyrzycanie spolu s regionálnou kapelou a detský regionálny súbor Mali Szczyrzycanie v Szczyrzycu ź Detsky regionálny súbor Pnioki pôsobiaci pri Zespole Szkół v Sadku-Kostrzy ź Obradná skupina Śwarni Łojce pôsobiaca pri Skupinách gazdín v Sadku-Kostrzy ź Dychový orchester v Jodłowniku a Szczyrzycu ź Dychový orchester DHZ V Jodłowniku, ako aj mládežnícke súbory vokalno inštrumentálne Telesnú výchovu reprezentujú dva športové kluby: LKS Jodłownik i LKS Orkan zo Szczyrzyca, ktoré vedia futbalovú sekciu. 11

B A Z A T URYST Y CZNA / T URISTICK Á B A Z A Oferta: ź Pensjonat KOSTRZA 30 miejsc noclegowych w pokojach 1, 2, 3 i 4-osobowych Dodatkowo: ź konferencje ź pobyty integracyjne ź imprezy okolicznościowe ź zielone szkoły Penzión Kostrza, ktorý ma k dispozícii 30 miest pre nocľah. Ponuka svojim zákazníkom 1, 2, 3, alebo 4 - posteľové izby. * Jodłownik 236, 34-620 Jodłownik ( +48 18 334 03 35 @ biuro@kostrza.com.pl 8 www.kostrza.com.pl Oferta: ź ź ź ź Gospodarstwo Agroturystyczne KOZIARNIA 2 pokoje 2-osobowe 2 pokoje 3-osobowe 2 pokoje rodzinne dla 4 osób z osobnym wejściem i kuchnią 2 pokoje 3-osobowe w oddzielnym budynku Ponúkajú 20 miest pre nocľah v 2,- 3,- a 4 posteľových izbách, ako aj domácu kuchyňu. Hospodárstvo ma vlastnú vinicu a existuje možnosť degustácie, majú aj vlastný chov pstruhov. * Pogorzany 221, 34-620 Jodłownik ( +48 18 332 03 50 @ biuro@ekoargo.pl 8 www.ekoargo.pl Oferta: Centrum Turystyczne Ziemi Szczyrzyckiej im. O. Opata B. Birosa Duża restauracja Marysia wraz z kawiarnią i zapleczem gastronomicznym oferującym m.in.: smaczne potrawy kuchni regionalnej, mogąca obsłużyć jednorazowo 60 osób. Turistické centrum veľká reštaurácia Marysia s kaviarňou a gastronómiou ponúkajúcou o.i. chutné jedla regionálnej kuchyni, môže byť obslúžených 60 osôb. * Szczyrzyc 195, 34-620 Jodłownik ( +48 18 332 06 00 Dworek w Słupi - własność Muzeum Narodowego w Krakowie ź 54 miejsca noclegowe w pokojach 1, 2 i 3-osobowych Dvorček v Słupi vo vlastníctve Národného Múzeum v Krakove 54 miest pre nocľah v 1-, 2- a 3 posteľových izbách 12 * Słupia 1, 34-734 Jodłownik ( +48 18 332 11 32

H I S T O R I A V I T A N O V E J / H I S T Ó R I A O B C E V I T A N O V Á Wieś Vitanova jest integralną częścią Orawy. Od początku I tysiąclecia była systematycznie zasiedlana. Najstarsze zapisane wzmianki o regionie pochodzą z połowy XIII wieku, z tzw. ery politycznoadministracyjnego rozwoju węgierskiego państwa. Przez te tereny przechodził ważny strategiczny i handlowy szlak łączący Bałkany z krajami bałtyckimi. Vitanova jest jedną z najstarszych osad na Orawie. Nazwa miejscowości pochodzi od imienia Vit lub Vitan. Pod koniec XVI wieku na jej terenie znajdowało się tylko 18 wiejskich domostw. Wpływ reformacyjnego ruchu pochodzącego z Niemiec nie ominął też Orawy. Okres ten przypada na rządy Frana Thurzu i jego syna Irmina, którzy nakazali poddanym przejść na luteranizm. W pierwszej połowie XVII wieku wioskę zamieszkiwało już 170 mieszkańców, natomiast pod koniec wieku Vitanova liczyła już sobie 438 obywateli, z których 92 było katolikami i 346 ewangelikami. Nieszczęścia nie omijały Vitanovej. W 1686 systematycznie niszczyły ją wojny kuruckie. W 1690 r. na skutek trafienia pioruna wioska prawie doszczętnie spłonęła (w 1715 miała już tylko 170 mieszkańców). W 1835 r. na skutek epidemii moru zmarli prawie wszyscy mieszkańcy wioski - ocalało tylko siedmiu. Obec Vitanová je integrálnou sučastou Hornej Oravy. Orava bola sistematicky osiedlená už od začiatku prvěho tisicročia. Najstaršie pisomně pamiatky o oblasti pochádzajúce z polovice 13 storočia, z obdobia politicko-aministrativneho rozvoja uhorskiého štátu. Oblasťou prehádzala dôležitá strategická a obchodná cesta spájajúca Balkán s baltskými krajinami. Obec Vitanová patri medzi najstaršie obce na Orave. Názov obce je odvodený od odbného mena Vit alebo rodinného mena Vitan. V 17 staroči bylo vo Vitanovej 18 sedliackych domov. Vplyv reformačného hnutia širiaceho sa z Bemecka, ktorý zasihol Oravu, se viaže k osobe Fraňa Thurzu a jeho syna Imricha. Lutherovu reformáciu širil v duchu zemepánskeho práva, podĺa ktorého zemepán má právo vnútiť poddaným svoje vierovyznanie. Podĺa sčitina z r. 1659 na územi Vitanovej žilo 92 katolikov a 346 evanjelikov, spolu 438 obyvateĺov. Roku 1686 dedinu pustošili kurucké vojny a roku 1690 ju zasiahol blesk a dedina wyhorela ( roku 1715 mala 170 obyvateĺov). V roku 1835 bola obec postihnutá morom. Vymreli takmer všetci usadlici (ostalo len 7 občanov). V zahovalých prameňoch sa uvádza, že v 18 storačiu tu bol mlyn na múku o 1 kameni a pila. Okrem roĺnictva a dobytkárstva si privyrábali domácimi remeslami. 13

O RAWICE / O RAVICE Turystyczny i rekreacyjny ośrodek w otoczeniu pięknych górskich łąk na zboczu Osobitej z bardzo dobrymi warunkami klimatycznymi. Tereny Orawic mają odpowiednie warunki dla turystyki, zjazdów i biegów narciarskich. Orawice położone są w kotlinie górskiej, która wytworzyła 5 potoków górskich łączących się tworząc rzekę Orawica. Kotlinę tę zamyka masyw Osobitej i urocze grzbiety Skoruszyńskiego pasma. Orawice połączone są pasmem Rohaczów przez Michułcinu i Błotną dolinę. Największą atrakcją są wody geotermalne, wypływające z głębokiego na 1606 metrów odwiertu z wydajnością 120 l/s. Orawice są jedynym miejscem na Orawie z naturalnymi wodami geotermalnymi. o Temperatura wody w basenach waha się w przedziale 32-37 C. Odwiedzający mogą przez cały rok do późnych godzin nocnych korzystać z siarkowo-wapiennomagnezowej wody z wysoką zawartością żelaza. Woda z Orawic należy do znaczących wód termalnych Słowacji z leczniczymi właściwościami w szczególności przy chorobach ośrodków ruchu, dróg moczowych i nerek. Turyści pomimo chłodnego klimatu mogą przesiadywać i pływać w przyjemnej wodzie, podziwiając przy tym szczyty gór. Turistické a rekreačné stredisko v krásnom prostredi horských lúk na upäti Osobitej s weľmi dobrými klimatickými podmienkami. Oblast Oravic má priznivé podmienky pre turistiku, zjazdové a bežecké lyžovanie. Katastrálne územie Oravic predstavuje horská kotlina, ktorú vytvárajú údolia piatich potokov spájajúcich sa do riečky Oravica. Kotlinu uzatvára bralnatý masiv a čarovné chrbty Skorušinského pohoria. Oravice sú prepojené cez Mihulčiu a Blatnú dolinu s pohrorim Raháčov. Najväčšim lákadlom je geotermálne voda vyvierajúca z 1606 m hlbokého vrtu s výdatnosťu 120 litrov za sekundu. Oravice sú jedinou lokalitou na Orave s prirodnou teotermálnou vodou. Teplota vody v bazénoch sa o pohybuje v rozmiedzi 32-37 C. Návštevnici môžu celoročne do neskorch hodin využivať sirano-vápenatohorečnatú vodu s vysokým obsahom želaza. Voda v Oraviciach patri medzi významné termálne vody na Slovensku s liečivymi účinkami najmä na choroby pohybového ústrojenstva močovych ciest a obličiek. Turistom vyhovuje, aj keď su bazény v chladnej klimatickiej oblasti, možno sedieť, či mierne plávať v prijemnej vode a divať sa pritom na končiare hór. Meander Park, Oravice 14

ROCHACZE / ROHÁCE Rochacze są najpiękniejszą częścią Zachodnich Tatr. Znajduje się tu skupisko przyrodniczych tworów o niespotykanej różnorodności i piękne kryształowe jeziora, wodospady, cenne okazy fauny i flory. Główny grzbiet w centralnej części Rochaczy tworzą masywne wierzchołki wyrastające na wysokość ponad 2000 m.n.p.m. Najatrakcyjniejszą partią gór są łatwo dostępne Przednie Zielone z jeziorkami i wodospadami w Spalenej Dolinie. Przygotowane szlaki po grzbietach są dla doświadczonych turystów. Wejście na wierzchołki Szarego Volovca i Brestovej procentuje rozległymi widokami. Piękno rohackiej krainy wzbudza zasłużony podziw wśród uczestników ruchu turystycznego i sportowców. Powracają tam oni, aby zgromadzić siły i poprawić swoje zdrowie. W przepięknym otoczeniu przyrody pod Rochaczami, na Brestovej, gdzie Rochacka Dolina przechodzi w Studeną Dolinę skupione są unikalne dzieła orawskiej architektury Muzeum Wsi Orawskiej. Roháce sú scénicky najkrajšia časť Západných Tatier. Ja tu sústredná nevšedná pestrosť a krása prirodných tvarov - krištálové plesá, vodopády, vzávne druhy fauny a flóry. Hlavný hrebeň v centrálnej časti Roháčov tvoria mohutné vrvholy presahujúce výsku 2000 m.. Najvyhľadávanejšou partiou nenáročne dostupnou je Predné Zelené s plesami a vodopádom v Spálenej doline. Exponované hrebeňové túry sú vhodné pre vyspelých turistov. Vďačné sú výsptupy na vyhladkové vrcholy Sivý vrch, Volovec a Brestovú. Krásy roháčskej krajiny budia zaslúženú pozornosť medzi účastnikmi cestovného ruchu, rekreantymi, turistami a športovcami. Vracajú sa do nich načerpať silu a zdravie. V nádhrenom prirodnom prostredi pod Roháčmi, na Brestovej, kde Roháčska dolina vyúsťuje do Studenej doliny sú sústredené skvosty oravskej architektúry - Múzeum Oravskej dediny. 15

ORAWSKI ZAMEK / ORAVSKÝ HRAD Okazały zamek położony jest na stromej wapiennej skale wznosząc się 120 m powyżej rzeki Orawa. Należy do Zabytków Kultury Narodowej. Początki zamku, niegdyś centrum Orawskiego hrabstwa, datowane są pierwszą połowę XIII wieku. Pierwsze wzmianki pochodzą z 1267, kiedy to należał do majątku królewskiego. Zamek stopniowo zmieniał właścicieli. Obecny wygląd zawdzięcza rodowi Thurzonów, dzięki którym zamek należy do ważnych obie tów renesansowych zabytków. W 1800 roku wybuchł pożar i w ciągu kilku dni zniszczył wszystkie drewniane części zamku. Franciszek Zichy zabezpieczył przed dewastacją jedynie część dolnego zamku, który w takim stanie przetrwał przez 60 lat. Ostatnia największa renowacja zamku odbyła się w latach 1953-1968. Wnętrze zamku zachowało klasyczny gotycki, renesansowy i romantyczny wygląd. Najlepiej zachowane jest wnętrze kaplicy z 1752 r. Zachovalý rozsiahly hrad sa týči na stromom vápiencovom brale priamo nad obcou vo výške 112 m. nad hladinou riejy Orava. Hrad je národnou kultúrnou pamiotkou. Oravský hrad, kedysi sidlo Oravskiej župy, vznikol v 13-tom staročiu na mieste staršieho osidlenia pochádzajúceho asi z rozhrania letopočtov. Prvá pisomná historická zmienka pochádza z roku 1267, kedy bol kráľovskm majetkom. Postupne menil majiteľov. O dnešný vzhľadsa postarali Thurzovci, ktorých stavebná obnova hrad zaradila medzi významné stavby renesančvého obdobia. V roku 1800 hrad vyhorel a bol veľmi poškodený. Čoskoro však bolo postarané o jeho konzerváviu o obnovu, pročom Pálffyovci (posleni majitelia) sa pokúsili o čiastočnú romantickú úpravu. Posledná a najvýznamniejšia kompexná obnova hradu są uskutočnila až v rokach 1953-1968. Interiér budov sa zachoval z člas gotiky, renesancie a romantizmu. Najzachovalejši je interiér kaplky so zariadenim z roku 1752. 16

Z A P O RA O RAWSKA / O RAVSKÁ P RIEHRADA 2 Należy do największych zbiorników wodnych na Słowacji. Ma 35 km powierzchni i średnia głębokość 15 m. Najważniejszymi ośrodkami sa Slanicka Osada i Pristav. Miłośnicy sztuki na pewno nie ominą wycieczki statkiem na Slanicka wyspę, która powstała z kościelnego wzniesienia w jednej z zatopionych wsi - Slanice. W tym to kościele jest muzeum twórczości i malarstwa ludowego, dzieła nieznanych ludowych rzeźbiarzy i kamieniarzy z minionych wieków. Na Zaporze Orawskiej bardzo dobre warunki znajda amatorzy windsurfingu i jachtingu, narciarze wodni i nurkowie. Turyści znajdują tu odpowiednie otoczenie na spacery i wycieczki po pięknej okolicy. Patri medzi najväcšie vodné nádrže na Slovensku. Má rozlohu 35 km2 a priemernú hlbku 15 m. Najvýznamniejšie strediská sú Slanická Osada a Pristav. Obdivovatelia umenia urcite nevynechajú výlet lodou na Slanický ostrov, ktorý vytvorila voda z kostolného návršia nad jednou zo zatopených obci - Slanicou. V tamto kostole je múzeum ludovej plastiky a malby, diela neznámych ludových rozbárov a kamenárov z minulých storci. Velmi dobré podmienky nachádzajú na Oravskej priehrade aj milovnici windsurng a jachtingu, vodni lyžiari a potápaci. Turisti tu nájdu vhodné prostredie pre vychádzky a túry do krásneho okolia. Aj hubári, milovnici lesných plodin a rybári si pochvalujú bohatost úlovkov. 17

B A Z A NOCLEGOWA / T URISTICKÁ B AZA Oferta: Domek letniskowy Modrý dom ź 1 pokój 3-osobowy ź 1 pokój 4-osobowy Każdy pokój wyposażony jest w łazienkę, wc, tv i radio. * Vitanová 159, 027 12 Vitanová ( 00421 903 355 543 @ jmisuda@gmail.com 8 www.modrydom.szm.sk Oferta: ź 3 pokoje 3-osobowe ź 1 pokój 2-osobowy Pensjonat Sabinka Każdy pokój posiada oddzielną kabinę prysznicową, wc i umywalkę * ul. Školská 325, 027 12 Vitanová ( 00421 908 631 534 @ mata.drevenakova@centrum.sk Oferta: Pensjonat Borky ź zakwaterowanie w pokojach 2, 3 i 4-osobowych ź pokoje z wc i prysznicem ź świetlica (bilard, pingpong) Każdy pokój wyposażony jest w łazienkę, wc, tv i radio. * Vitanová 371, 027 12 Vitanová ( 00421 435 394 403 @ borky@stonline.sk 8 www.borky.szm.sk 18

Oferta: Zakwaterowanie prywatne Veronika ź pokoje 2, 3 i 4 osobowe (łącznie 34 miejsc) ź 3 pokoje w wolnostojącym domu ź wc, kuchnia z lodówką, jadalnia z kominkiem * Vitanová 337, 027 12 Vitanová ( 00421 904 150 938 @ rstevuliak@orava.sk 8 www.ubytovanieveronika.yw.sk Oferta: Hata ONDRIK ź 4 pokoje 4-osobowe ź wc, tv w każdym pokoju ź możliwość wypożyczenia nart (blisko wyciągu narciarskiego) * Vitanová 343, 027 12 Liesek ( 00421 43 53 94 359 @ ondrik343@orava.sk 8 www.ondrik.sk Oferta: Hotel ORAVA ź 1 pokój przystosowany dla niepełnosprawnych ź 18 pokoi 2-osobowych ź 4 apartamenty ź 4 półapartamenty * Vitanová 439, 027 12 Liesek ( 00421 59 94 603, 00421 910 788 557 @ oravahotel@oravahotel.sk 8 www.oravahotel.sk 19

Egzemplarz bezpłatny